كiتاپ: جازعىشبەكتەر مەن جازعىشبيكەلەر

سوڭعى كەزدەرى «حابار» تەلەارناسىنان «جىگىت سۇلتانى» بايقاۋى كورسەتىلىپ ءجۇر. «ءجى­گىت­كە جەتى ونەر دە از» دەگەندى تۋ ەتكەن ازا­ماتتار بار ونەرىن سالىپ، بايگەدەن وزا شابۋعا دامەلى. ءدال وسى بايقاۋدىڭ وتكەن تۇسىرىلىمىنە نازار اۋدارعاندا، كوز سۇيسىندىرەر تالانتتى جاستاردىڭ بار ەكەنىنە كوزىمىز جەتە تۇسكەندەي ەدى. ءبىرى جيىرما كەلى كىردى قىم­سىنباي كوتەرسە، ەندى ءبىرى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءانىن دومبىرامەن ناقىشىنا سالا ورىنداپ، كورەرمەندى ءتانتى ەتكەندەي بولدى. الايدا، كەزەك ءبىلىمىن ساراپتايتىن ساۋالدارعا كەلگەندە كوبى ماردىمدى جاۋاپ ايتا الماي قينالىپ، جەر شۇقىعاندا كوڭىلىمىز سۋ سەپكەندەي باسىلعانىن نەسىنە جاسىرايىق. سونداعى «قاسىم قايسەنوۆ كىم؟» دەگەن ساۋالعا مۇلدەم جاۋاپ تابا الماي، يىعىن قيقاڭ ەتكىزگەن بوزبالانى دا، «جەتى جارعى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟» دەگەندە «كەزىندە بيلەردىڭ حانعا ايتقان ءسوزى» دەپ، ءوزىنىڭ جاۋابىنا سەنىمدى تۇردە «ال بۇنىما نە دەيسىڭ» دەگەندەي، قاسقايىپ تۇرعان جاستى دا، «اقىنداردان كىمدەردى بىلەسىڭ؟» دەگەنگە «اباي...» دەپ باستاعان تىزىمىنە قوساتىن ەسىم تاپپاي، ابىرجىگەن جىگىتتى دە كوردىك. قازاقتىڭ جىگىت سۇلتانى اتانۋعا وزدەرىن لايىقتى دەپ تاپقان ازاماتتارىمىزدىڭ جاۋابى وسىنداي بولسا، وزگەگە نە جورىق. ال ءسىز، قۇرمەتتى وقۋشى، بۇعان نە دەيسىز؟

كiتاپ: جازعىشبەكتەر مەن جازعىشبيكەلەر

سوڭعى كەزدەرى «حابار» تەلەارناسىنان «جىگىت سۇلتانى» بايقاۋى كورسەتىلىپ ءجۇر. «ءجى­گىت­كە جەتى ونەر دە از» دەگەندى تۋ ەتكەن ازا­ماتتار بار ونەرىن سالىپ، بايگەدەن وزا شابۋعا دامەلى. ءدال وسى بايقاۋدىڭ وتكەن تۇسىرىلىمىنە نازار اۋدارعاندا، كوز سۇيسىندىرەر تالانتتى جاستاردىڭ بار ەكەنىنە كوزىمىز جەتە تۇسكەندەي ەدى. ءبىرى جيىرما كەلى كىردى قىم­سىنباي كوتەرسە، ەندى ءبىرى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءانىن دومبىرامەن ناقىشىنا سالا ورىنداپ، كورەرمەندى ءتانتى ەتكەندەي بولدى. الايدا، كەزەك ءبىلىمىن ساراپتايتىن ساۋالدارعا كەلگەندە كوبى ماردىمدى جاۋاپ ايتا الماي قينالىپ، جەر شۇقىعاندا كوڭىلىمىز سۋ سەپكەندەي باسىلعانىن نەسىنە جاسىرايىق. سونداعى «قاسىم قايسەنوۆ كىم؟» دەگەن ساۋالعا مۇلدەم جاۋاپ تابا الماي، يىعىن قيقاڭ ەتكىزگەن بوزبالانى دا، «جەتى جارعى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟» دەگەندە «كەزىندە بيلەردىڭ حانعا ايتقان ءسوزى» دەپ، ءوزىنىڭ جاۋابىنا سەنىمدى تۇردە «ال بۇنىما نە دەيسىڭ» دەگەندەي، قاسقايىپ تۇرعان جاستى دا، «اقىنداردان كىمدەردى بىلەسىڭ؟» دەگەنگە «اباي...» دەپ باستاعان تىزىمىنە قوساتىن ەسىم تاپپاي، ابىرجىگەن جىگىتتى دە كوردىك. قازاقتىڭ جىگىت سۇلتانى اتانۋعا وزدەرىن لايىقتى دەپ تاپقان ازاماتتارىمىزدىڭ جاۋابى وسىنداي بولسا، وزگەگە نە جورىق. ال ءسىز، قۇرمەتتى وقۋشى، بۇعان نە دەيسىز؟

وقى­عان مەن وقىماعان، ساۋاتتى جانە ساۋاتسىز دەپ بولە جارىپ قارايتىن بولساق، كىسى بالاسىنىڭ ءبىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي ەكەنى كوزگە ۇرادى. دەسەك تە، كوركەم ادەبيەت ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىنە، بۇگىنى مەن ەرتەڭىن تارازىلاۋعا سەپ تيگىزەر باستى قۇرال دەيتىن بولساق، وعان بەي-جاي قاراۋدىڭ سالدارى قانداي؟ بۇگىنگى اڭگىمە توركىنىن وسى توڭىرەكتە ءوربىتۋدى ماقسات تۇتىپ، قايىر قاراقۇلانمەن سۇحباتتاسىپ، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى بەلگىلى ازاماتتارعا ساۋالناما جۇرگىزگەن ەدىك.

- تەاترعا بارماۋ، كوركەم فيلمدەر كورمەۋ، ءداستۇرلى ءان تىڭداماۋ، كىتاپ وقى­ماۋدىڭ اقىرى قايدا اپارادى، ياعني وسىلاي جالعاسا بەرەتىن بولسا بولاشا­عى­مىز قانداي بولماق؟ جالپى، قازىرگى ۇلتتىق تالعام قاي دارەجەدە دەپ ويلايسىز؟
- بۇل سۇراقتار ەڭ الدىمەن، ارينە، حال­قىمىزدىڭ بولاشاعى - جاستارعا قاتىس­تى ايتىلعانى ايدان انىق. «تەاترعا بارماۋ، كوركەم فيلمدەر كورمەۋ، ءداستۇرلى ءان تىڭداماۋ، كىتاپ وقىماۋ» دەگەندى ءبىر سوزبەن «جاستاردىڭ ونەر اتاۋلىدان قول ءۇزۋى» دەپ تۇسىنگەن دۇرىس شىعار. بۇل قۇبىلىس، ءبىر جاعىنان، مىنا زامانىمىزعا، ونىڭ بارعان سايىن ۇدەر­گەن، ادامداردى ءبىرىنىڭ يىعىن ءبىرى جۇلىپ جەۋگە ماجبۇرلەپ جاتقان تەگەۋرىنى مەن ەكپىنىنە تىكەلەي بايلانىستى. رۋحاني ومىردەگى مۇنداي بەتبۇرىس وسىلاي جال­عا­سا بەرسە، بۇل، ارينە، ادامزات قوعامىن «ۇش­پاققا» شىعارمايدى - اركىمنىڭ-اق جان دۇنيەسىنىڭ جۇتاڭدىعىنا (مۇمكىن، ءتىپتى، قايىرشىلىعىنا), توقىراۋعا ۇرىن­دى­رادى. ادام ەڭ الدىمەن، ءوزىنىڭ سول ىشكى الەمىمەن، ونىڭ ابزال قاسيەتتەرىمەن: ىزگىلىگىمەن، ءتىرى تابيعات تۇگىلى، ءولى تابيعاتقا دەگەن قامقورلىعىمەن، جاناشىرلىعىمەن، قيراتۋشى، جويۋشى ەمەس، بۇتىندەۋشى پەيى­لى­مەن، ءاردايىم جاسامپازدىققا ۇمتىلۋى­مەن - ادام. ەگەر وسى ابزال قاسيەتتەرى جو­عالسا، ادام تەك قانا جىرتقىش ما­قۇلىق­قا ەمەس، تابيعات بەرگەن ميىنا، اقىلىنا سۇيەنىپ، ەڭ زالىم دا زۇلىم، قانقۇيلى مونسترعا اينالادى.
ەندى «جارايدى، سولاي-اق بولسىن، بىراق سوندا بۇل قاتەرگە قارسى تۇرا الاتىن كۇش بار ما؟» - دەسەك، ونداي كۇش بار ەكەن. ول كۇش، بارلىق جەر ءجۇزى بويىنشا وتكەن زاماندارداعى، بۇگىنگى اقىل-پاراسات يەلەرىنىڭ پايىمداۋىنشا، جان-جاقتى تەرەڭ ءبىلىم مەن سان-سالالى، ورەسى دە، تۇعىرى دا بيىك ونەر دەلىنىپ ءجۇر. بۇگىنگى قازاق قوعامى وسىلاردان قۇرالاقان با؟ جوق، قۇرالاقان ەمەس.
بۇل ارادا ءبىر ايتىلا كەتەتىن نارسە - تىرشىلىكتە، سونىڭ ىشىندە، قوعام ءومى­رىن­دە دە، جۇزدەن ءجۇز ۇپايلى پروگرەسس تە، ءجۇز­دەن ءجۇز ۇپايلى رەگرەسس تە بولمايدى ەكەن. قازاق دەپ اتالاتىن حالىققا، ونىڭ باسى­نان وتكىزگەن تاريحىندا عاسىرلار بويى تارتقان ازابى مەن كورگەن قوقانايى ازداي-اق، تاعى دا ولشەۋسىز كوپ تاقسىرەت الىپ كەلگەن جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ايتكەنمەن دە بۇيىرتقان سىيى بار. ول سىي - حالقىمىز مىنا جاڭا عاسىرعا، كە­شەگى كەڭەس وداعىنىڭ شەڭبەرىمەن ەسەپتە­گەن­دە ەڭ ساۋاتتى (ورىستاردىڭ وزدەرىنەن دە كوش وزىق) ۇلتتاردىڭ ءبىرى بولىپ ىلىكتى. سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق ونەردىڭ دە (ولار­دىڭ ىشىندە سان جانرلى كوركەم ادەبيەتتى ەرەكشە ءبولىپ اتاعان دۇرىس) قۇدايعا شۇكىر، دەڭگەيى بيىك، مەرەيى ۇستەم. ەگەر ءبىز وسى مۇمكىندىكتى دۇ­رىس پايدالانا الساق، تەگەۋرىندى نەگاتيۆ­كە قاۋقارى ودان ەش كەم ەمەس ءپوزيتيۆتى كۇشتەردى باتىل قارسى قويا الاتىن ۇلتپىز دەپ ويلايمىن.
«ءدال بۇگىنگى كۇنى ۇلتتىق تال­عام قانداي دارەجەدە؟» - دەگەن سۇراققا قاپىسىز تۇ­شىمدى جاۋاپ بەرۋگە تاۋەكەل ەتپەس ەدىم. ۇلتتىق سانا - ول بار. ۇلتتىڭ تىنىس-ءتىر­شىلىگىنە، ونەرىنە دەگەن ىنتا دا - كوپشى­لىگى­مىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ساقتالعان. ءبى­راق تاعى دا زامان اعىمىمەن جانە باس­قا دا قاقپا-سوقپا ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن دەي­مىز بە، ۇلتتىق سانا تۇرعىسىنان كوسموپوليت (ايتپەسە، ءتىپتى، ءوز ۇلتىن جەك كورەتىن سات­قىن), ال ونەردەگى تالعام تۇر­عىسىنان ءدۇبارا، ءشالتۇرىش بولىپ كەتكەن قانداس­تارىمىز دا جەتەرلىك...
- ەندى وسىلاردىڭ ىشىندە كىتاپ وقى­ماي­تىن بوزبالا، كىتاپ وقىمايتىن بويجەتكەن... اتا-انا، مۇعالىم، شە­نەۋ­نىك دەپ جەكە-جەكە قاراستىراتىن بول­ساق، ونىڭ سالدارى قانداي؟
- «كوركەمدىك - الەمدى كۇيرەۋدەن ارا­شالاپ قالادى» كرەدوسى بەكەردەن-بەكەر ۇزبەي ايتىلىپ جۇرمەسە كەرەك. جانە بۇل جارىق دۇنيەگە كۇنى كەشە عانا ەمەس، ەرتەرەك كەلگەن ءارى كوزقاراس، ءارى ءۇمىت. گۋ­ما­نيست-ويشىلدار، بەلگىلى عالىم-قايرات­كەرلەر ادامزاتتى الدا كۇتىپ تۇر­عان وتە اۋىر سىناقتاردىڭ، قاۋىپ-قاتەردىڭ بار ەكەنىن كۇنىلگەرى سەزىپ، ولاردىڭ زارداپتى اسەرىن بارىنشا جۇمسارتۋ جايىن وتە ەرتە زاماننان بەرى ويلاعان، تولعاعان. سول ىزدەنىستەرىندە ولار، ونەرگە، سونىڭ ءىشىن­دە، اسىرەسە، كور­كەم سوزگە، ادەبيەتكە ءۇل­كەن ءۇمىت ارتقان. ونەر ادامدى مۇلدە باسقا قالىپتا - بيىك ساپادا تاربيەلەيدى: جوعارىدا ايتقانى­مىز­داي، ونىڭ جان دۇنيەسىن ىزگىلىك پەن مەيى­رىمگە دەگەن قۇش­تار­لىق­قا تولتىرىپ، جۇمسارتادى، اسقاق ارمان­دارعا جەتەلەيدى، ورەلى دە وزىق ىستەرگە قۇل­شىندىرادى، تۋعان حالقى مەن ەلىنىڭ مۇددەسىن ءوز مۇددەسىنەن كوشكو­رىم ىلگەرى قويۋعا يتەرمەلەيدى. بالانى، جاس ادامدى وسىنداي ەتىپ تاربيەلەۋ ءىسى تەك قانا سان-سالالى اتادان مۇرا ونەردىڭ، ادەبيەتتىڭ بەلسەندى دە ءۇزىلىسسىز كومەگى ارقاسىندا ساتىمەن جۇزەگە اسۋى مۇمكىن.
دانىشپان جازۋشى، ۇلى گۋمانيست لەۆ تولستويدىڭ «ونەر دەگەنىمىز نە؟» («چتو تا­كوە يسكۋسستۆو؟») اتتى ەڭبەگى بار. ءوزى ونى «مونوگرافيا» دەپ اتاپتى. بۇل اۆتور­دىڭ الگىنى عىلىمي ەڭبەك دەپ ەسەپتەگەنىن كورسەتەدى. سول شىعارماسىندا جازۋشى، ونەرگە انىقتاما بەرەدى. لەۆ تولستويدىڭ بەرىك سەنىمىندە، ونەر - سول ونەر يەسىنىڭ باسقا ادامدارعا، الگى تۋىن­دىنى پاي­دا­لانۋعا ءتيىس وقۋشى-ەستۋ­شى-كورۋشىگە، ءوزىنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ سول شىعارمانى دۇنيەگە كەلتىرىپ وتىرعانداعى قالپىن، نەشە ءتۇرلى شامىرقانعان، ءبىرى­مەن-ءبىرى استاسقان قات-قابات سەزىمدەرىن جۇعىستىرۋ، بەرۋ، تاسىمالداۋ ءتاسىلى. ءالى دۇنيەتانىمى، وي-پا­را­ساتى قالىپتاسىپ، بەكىپ ۇلگەرمەگەن جاس ادام، ءتۇن قاتىپ وتە تالانتتى جازۋشىنىڭ، مەيلى شاعىن بولا بەرسىن، ءبىر عانا حيكاياسىن وقىپ شىققاندا، ول الگى بىرنەشە ساعاتتىڭ ىشىندە بارلىق كۇيىنىش-ءسۇيى­نى­شىمەن، ار­مان-تىلەگىمەن، قۇلشىنىس-كۇرە­سىمەن باسقا ءبىر ادامنىڭ بۇكىل عۇمىرىن نەمەسە سول عۇمىردىڭ سۇبەلى ءبىر كەزەڭىن ءوز باسىنان وتكەرگەندەي كۇي كەشەدى ەكەن (تەاتردا تالانتتى دا ءساتتى قويىلىمدى تاماشالا­عانداعى كورەرمەننىڭ كۇيى دە ءدال وسىنداي بولادى). ءسويتىپ، ونىڭ، الگى وقۋشىنىڭ نەمەسە كورەرمەننىڭ جان دۇنيەسى تازارادى، ول كوپتەگەن پەندەشىلىك ۇساق وي مەن كۇيكى تىلەكتەردەن ارىلادى، ارمانى بيىككە سام­عاپ، شارىقتايدى، ءوزىنىڭ بۇرىنعى ءىس-قىلىقتارىنا باسقا، قىتىمىر كوزبەن قارايتىن بولادى، جۇرەگى جۇمسارىپ، مەيىرىم مەن كەشىرىمگە تولادى. ەندى وسىنداي ونەر تۋىندىلارىنا كەلگەندە سەزىمى تۇل، تاسكەرەڭ، اسىرەسە، تابىلۋى دا، پاي­دا­لانىلۋى دا وڭاي كىتاپقا دا سەلقوس، نەمقۇرايدى قارايتىن اتا-انا مەن ۇستاز اتىن قۇر بوسقا جامىلىپ جۇرگەن مىسكىن جايلى نە ايتۋعا بولادى. ولار ەلىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ ەرتەڭى - جاس ۇرپاققا رۋحاني مايداندا نادەگە اساتىن قانداي ازىق بەرە الادى؟! ونەر اتاۋ­لىدان، سونىڭ ىشىندە، كوركەم ادە­بيەتتەن بەيحابار، بۇكىل سانالى عۇمى­رىندا «ءبيتىن سالا» تۇشىنىپ، ءبىر كىتاپ وقىماعان شەنەۋنىكتىڭ دە ەلگە تيگىزەر پايداسىنان زيانى باسىم: ونداي ادامدا نازىك سەزىم، وزگەگە دەگەن اياۋشىلىق، كەمتارعا قول ۇشىن بەرۋگە قۇشتارلىق سياقتى ابزال سەزىمدەر ادەتتە بولمايدى...
مەن، شىعارماشىلىقتىڭ جاي-جاپ­سارى بولماسا، ءوز جەكە باسىم جايىندا اڭگىمە قوزعاعاندى ۇناتپايتىن اداممىن. الايدا، ءدال وسى جولى ءالى بالاڭ كەزىمدە باسىمنان وتكەن، مىنا ءسوز ەتىپ وتىرعان ماسەلەمىزگە تىكەلەي قاتىسى بار ءبىر ەپيزودتى اڭگىمەلەي كەتكىم كەپ وتىر.
1949 جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ العاش­قى كۇندەرى - مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ قىس­قى كانيكۋلىنىڭ قارساڭى ەدى. ول كەزدە مەن جايىققا جاقىن جاتقان شاعىن اۋىلدا، بەسىنشى سىنىپتا وقيتىنمىن. كۇتپەگەن جەردەن قىرۋار ولجاعا كەنەلدىم دە قالدىم: مەنىڭ قولىما قوماقتى كىتاپ - اسىرەسە، سول كەزدەرى اتى دۇركىرەپ تۇرعان ۇلكەن جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ لاتىن ارىپتەرىمەن تەرىلگەن «جۇمباق جالاۋ» رومانى ءتۇستى. كىتاپتىڭ وعان دەيىن وقىلا-وقىلا ەسكىرگەنى سونشا، تۋرا يت تا­لاعان بالپاقتاي بولىپ كەتىپتى. الايدا، ونىڭ بەتتەرى، كوپشىلىگىنىڭ جيەكتەرى جىرىم-جىرىم بولعانىمەن، تۇگەل ەدى. قىسقاسى، مەن سوعان دەيىنگى دە، سودان كە­يىنگى دە ومىرىمدە ەشقاشان الگى ەل جاپپاي اشقۇر­ساق جالاڭاشتى قىتىمىر قىستىڭ ون كۇنىندەگىدەي باقىت پەن شاتتىققا كەنەل­مەپپىن. سول ون كۇن بويى ۇدايى مەن رومان­نىڭ كەيىپكەرلەرى اسقارمەن، بوتا­گوز­بەن، امانتايمەن جانە باسقالارىمەن «ميداي ارالاسىپ»، بىرگە بولدىم، شاتتاندىم، نالىدىم، كۇلدىم، جىلادىم، قىس­قاسى، وزگەلەردىڭ جانقيار كۇرەسكە تولى ىزى-قيقى، شىم-شىتىرىق ءومىرىن ءوز باسىمنان وتكىزدىم. سول جولعى تاپقان ەڭ ۇلكەن ولجام - مەن ءوزىمدى ءدال سول كەزدەن باستاپ، ءالى وزىمە دە ايقىن ەمەس الدەنە ءۇشىن «باسىممەن» جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس ادامداي سەزىنەتىن بولدىم...
ەكىنشى جاعىنان، ونەرگە، ەڭ بولماسا سونىڭ ءبىر سالاسىنا قۇشتارلىق - باقىتتى ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ءار ادامنىڭ جان ازىعى: الگى ادام سول سۇيگەن ونەرىنىڭ «سولىنەن»، نارىنەن سۋسىنداپ، بۇل قالىپتىڭ ۇزىلمەي، جال­­عاسا بەرۋىن قالاپ تۇرادى، سودان تايانىش، سۇيەنىش تابادى، ونداي ادامداردا رۋحاني توقىراۋ، ومىردەن ءتۇڭىلۋ دەگەن نارسەلەر اتىمەن بولمايدى. ادال ەڭبەكپەن تا­بىل­عان بايلىق، ارينە، جاقسى. الايدا، تەك قانا جالاڭ بارلىق بايلىق، كوبىنەسە ادامدى قاپىسىز باقى­تقا جەتكىزە المايدى. ماقتانسۇيگىشتىكپەن، ەسەرلىكپەن، ادەيى اللەگورياعا بارىپ ايتقاندا، قازان استىنا اقشا جاعىپ اس پىسىرگەن تالاي شىرىگەن بايلاردىڭ كەي­بىرەۋ­لەرىنىڭ اقىر سوڭىندا ءوزىن-ءوزى ولتىرۋگە دەيىن بارعانى - جوعارىداعى تۇجىرىمنىڭ اقيقاتتىعىنا بۇلتارتپاس دالەل عوي دەپ ويلايمىن.
- جوعارىدا ۇلتتىق تالعام جايىن تىلگە تيەك ەتتىك. ەندى كوركەم شىعارما وقۋ تۇرعىسىنان العانداعى تالعامعا كەلسەك. سىزدىڭشە، قازىرگى جاستار قانداي كىتاپ وقۋى كەرەك؟
- «مىنا كىتاپتى وقى، ال مىنانى وقى­ما» دەپ، البەتتە ەشكىمدى ماجبۇرلەي المايسىڭ. ال جالپى، قازىرگى كوركەم شى­عار­ماعا قويىلار تالاپقا كەلسەك، ونداي شىعارما، مىسالى، پروزادا كولەمى جا­عىنان مەيلىنشە شاعىن جانە قىز­عىلىقتى وقيعاعا نەگىزدەلىپ جازىلۋعا ءتيىس. وسى ارادا مەن بۇگىنگى قازاق پروزاسىنا ءتان، بەلەڭ الىپ كەتكەن بىرەر كەم­شىلىك جايلى ايتا كەتكىم كەلەدى. ولاردىڭ ءبىرىنشىسى - كوپسوزدىلىك، ياعني كوسىلتىپ، ەركىن جازامىن دەپ، شاما-شارىقتى ويلاماي شالقىپ، ماڭىپ كەتۋ. ال ەكىنشىسى - جانر­دىڭ تازا­لىعىن، ەرەكشەلىگىن ساق­تاماۋ; ايتا­لىق، بولاشاق اڭگىمەگە نە­مە­سە نوۆەل­لاعا ات تاڭداپ، ايدار تاعىپ قويىپ، تاعى دا باس-كوز جوق ەسسەلەتە بەرۋ...
- سوڭعى كەزدەرى، اسىرەسە، جاستار جاعى دىنگە قاتتى دەن قويىپ، سونىڭ كە­سى­رى­نەن ءتۇرلى اعىمدارعا ىلەسكەن جۇرت اتا-انادان، تۋىس-باۋىردان بەزۋدە. بۇنىڭ تۇپكى سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟ جانە وسىنداي جاعدايدا ۇلتتىق بول­مىس­تان اجىراپ، وزگەشە ىقپالعا بوي ال­دىر­عان ادامنىڭ وڭ-سولىن تانىپ، باس­تاپ­قى كۇيىنە قايتا ورالۋى مۇمكىن بە؟
- بۇل سۇراقتىڭ ماتىنىندەگى «سوڭعى كەزدەرى، اسىرەسە، جاستار جاعى دىنگە قاتتى دەن قويىپ، سونىڭ كەسىرىنەن ءتۇرلى اعىم­دارعا ىلەسكەن جۇرت اتا-انادان، تۋىس-باۋىردان بەزۋدە» دەپ كەلەتىن تۇجىرىم­مەن مەن مۇلدە كەلىسپەيمىن. بارلىق پالە «ءدىننىڭ كەسىرىنەن» ەمەس، سول ءدىنىمىزدىڭ اتا-بابالارىمىز بىردەن-ءبىر حاق، اقيقات سالاسى دەپ قۇپ العان تارماعى - ءاھلي ءسۇن­نەت ءۋال-جاماعات احيداسى مەن حانافي ءمازھابىنا بۇگىنگى تاڭدا ءبارىمىز جۇمىلا مويىن بۇرىپ، ادال بولا الماۋىمىزدا بولىپ وتىر. كەزىندە قاسيەتتى پايعام­بارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) جارىقتىق: «ياھۋديلەر 71 توپقا، حريستياندار 72 توپقا، ۇممەتىم دە 73 توپقا بولىنەدى. وسى 73 توپتىڭ بىرەۋى عانا جانناتقا بارادى، قالعان 72-ءسى توزاقتىق بولادى»، - دەگەن ەكەن. سوندا قاسىنداعى ساحابالاردىڭ بىرەۋى: «يا، راسۋللاھ! جانناتقا باراتىن توپ قايسىسى؟» - دەپ سۇراعاندا، پايعام­بارىمىز (س.ع.س.): «مەنىڭ جانە اسحابىمنىڭ جۇرگەن جولىمەن جۇرگەندەر»، - دەپ جاۋاپ بەرىپتى. باسقا ءبىر دەرەك كوزدەرى بويىنشا، اللانىڭ ەلشىسى بۇعان قوسا: «ول - مەنىڭ ۇممەتتەرىمنەن ەڭ كوپ قولداۋ تاپقان جول»، - دەپتى. وسىعان باققاندا، بۇگىنگى تاڭداعى بۇكىل جەر ءجۇزى بويىنشا جالپى سانى 1,7 ملرد. دەپ ەسەپتەلىنەتىن مۇسىل­مانداردىڭ جارتىسىنان ارتىعى تۇتى­ناتىن جاڭاعى ءاھلي سۇننەت ءۋال-جاماعات احيداسى مەن حانافي مازھابىن ەڭ ابزال (ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن دە ەڭ ۇرىمتال) جول دەپ ەسەپتەۋگە نەگىز بار. ونىڭ ۇستىنە، بۇل جولدى بار-جوعى ءتورت-بەس كوپشىلىگى ۇساق ۇلتتاردان وزگە بارلىق تۇرىك تەكتەس حالىقتار اتام زاماننان بەرى ۇستانىپ كەلگەن. كەيىن نە بولدى؟ كەيىن اسىرەسە، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارى «ال ەندى دىنگە دەن قويايىق، ونسىز بولاشاعىمىز بۇ­لىڭعىر، كۇنىمىز قاراڭ بولۋى مۇمكىن» دەلىندى دە، ەل وتە ءزارۋ ءدىن قىزمەتكەرلەرىن تەزدەتىپ دايارلاۋ ءىسى قولعا الىندى. الايدا، ول كەزدە دىنگە قاتىستى بيلىكتىڭ تۇتقاسى دا كەشەگى پارتنومەنكلاتۋرا - اتەيس­تەردىڭ قولىندا بولاتىن. ال ولار وزدەرى تۇك بىلمەيتىن ماسە­لەدە كوپ باس قاتىرىپ جاتپاي (دۇرى­سى - باياعى وپىرەم ءوزىم­بىلەمدىكپەن), جاستاردى جەر-جەرگە، ءار ءتۇرلى اراب ەلدەرى مەن تۇركيا، پاكىستانعا دەگەن سياقتى، وقۋعا جىبەرە باستادى. «اپىراي، جاستا­رى­مىزعا قاي ەلدە، قانداي ءبىلىم، تاربيە بە­رەر ەكەن؟!» - دەگەن وي الگى نوقايلاردىڭ ميلارىنا كىرىپ تە شىققان جوق. ءناتي­جە­سىن­دە نە بولدى؟ الگى جاستارىمىز كەيىن ەلگە يسلامنىڭ ءار ءتۇرلى سالالارىنىڭ جاناشىرلارى، نا­سيحات­شى­لارى بولىپ ورالادى. بولعان-بىتكەنى وسى عانا! ءسويتىپ، اينالىپ كەلگەندە، بارلى­عىنا دا ءوزىمىز كىنالىمىز. ىقى­لىم زاماننان بەلگىلى كەپ - «باق­پاعان وگىزىن ءولتى­رەدى». ونىڭ بەرگى جاعىندا «ال كەلىڭدەر، ءبىز­دىڭ ەلدىڭ ەسىگى بارلىق دىندەر مەن كونفەسسيالارعا اي­قارا اشىق، سەبەبى، ءبىز - زايىرلى مەم­لەكەتپىز» دەگەن ۇستانىم جانە شىقتى!..
شىندىعىندا، حانافي ءمازھابىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى مەن كۇشى، تارتىمدىلىعى سوندا - ول ءدىن تاراتۋشىلارعا، ەگەر مۇ­سىل­­ماندىققا بەت بۇرعان ۇلتتار مەن ۇلىس­­­تاردىڭ اتا ءداستۇرى، سالت-ساناسى، ادەت-عۇرپى يسلامنىڭ نەگىزدەرىنە، ىرگەتا­سىنا قايشى كەلمەسە، ولاردى جوققا شىعارماۋدى، اتقارىلۋىنا كەدەرگى كەلتى­ر­مەۋدى، قايتا كەرىسىنشە، ولارمەن كىرىگۋدى، وداقتاسۋدى مىندەتتەگەن. سون­دىقتان (مەن مۇنى اسىرەسە، قاداپ ايتقىم كەلەدى) يسلام­نىڭ اتا-بابا­لارىمىز بىزگە مۇرا ەتكەن بەيبىت سالا­سىنىڭ تالاپتارى مەن ءبىزدىڭ بايىرعى ۇلتتىق ءتار­بيەمىزدىڭ تالاپتارى اراسىندا ەش­قانداي قايشىلىق جوق، قايتا دالمە-ءدال ۇقساستىق، ۇندەستىك بار. مىسالى، اتا-اناعا ءاردايىم زور قۇرمەتپەن قاراۋ، تۋىس-باۋىرلارمەن تاتۋ بولۋ، عايبات ءسوز، وسەك-اياڭ ايتپاۋ، تاعىسىن تاعىلار - يسلامنىڭ تەك قانا كەڭەسى ەمەس، قاتاڭ تالاپتارىنا جاتادى. ەندى ءبىز ءۇشىن سول دىنگە ارقا سۇيەپ، ءۇمىت ارتۋدان باسقا جول جوق. بۇدان ءبارىمىز بىردەي تاقۋا بولىپ كەتپەسپىز، بىراق حاق سەنىمنەن اۋا جايىلعان باسقا جولداردىڭ ءبارى ءبىزدى تەك قانا قۇردىمعا الىپ بارادى.
- نەگىزسىز سويلەي سالۋ، بىرەۋدىڭ سىرتىنان عايبات ءسوز ايتۋ نەمەسە كەرىسىنشە، سەرتىندە تۇرۋ، جاقىنىن ساتپاۋ، وسەك ايت­پاۋ سىندى قاسيەتتەردىڭ دۇرىس-بۇ­رى­سىن ۇيرەتەتىن ۇلتتىق تاربيەدەن ءبۇ­گىندە اجىراپ بارا جاتقان جوقپىز با؟ كوركەم ادەبيەتتى وقىعان ادام وسىنداي جاعدايدا بويىن اۋلاق ۇستايدى دەسەك، بۇل دا رۋحاني جۇتاڭدىقتىڭ كەسىرى ەمەس پە؟ جالپى، جاستاردى ادە­بيەت­كە جا­قىن­داتۋدىڭ، كىتاپقا باۋلۋ­دىڭ قانداي جولدارىن ۇسىنار ەدىڭىز؟
- مەن ءبىر كەزدەرى جاپپاي كىتاپ وقى­عان قاۋىمنان بۇگىنگى تاڭدا كەرىسىنشە، ەش­تەڭە وقىمايتىن قاۋىمعا اينالىپ بارا جاتقان ۇلتىمىزدى بۇرىنعى قال­پىنا قايتارۋدىڭ جولىن، ارينە، ءبىل­مەي­مىن. جالعىز-اق، ازدى-كوپتى «جۇبانىش»، بۇل - قازىر بۇكىل جەرجۇزىلىك، الەمدىك تەندەنتسيا بولىپ وتىر. مۇمكىن كوپ كە­شىك­­پەي ءبىزدىڭ اقپاراتتى، ەڭ الدىمەن قاعاز­عا ءتۇسىرىپ، پايدالاناتىن ءتاسىلىمىز قول­دانىستان شىعىپ قالار. ونداي جاع­داي­دا ءبىز كومپيۋتەرلەرگە، عالامتورعا عانا قاراپ قالامىز. بىراق مۇنداي ءتاسىل دە ماڭگىلىك بولا المايدى. سەبەبى، ۇنەمى ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار مەن ساۋلەنى پايدالانۋ ادام اعزاسىنا، ءاسى­رە­سە، كوز بەن جۇيكەگە، قالاي ساقتانا بەر، ءبارى-ءبىر زياندى. مۇمكىن ءبىر كەزدە، قازىرگىشە ايتقاندا، ايدىك ءبىر تومدىق ماتەريالدى، ينفورماتسيانى قاس-قاعىمدا تۇگەلدەي «جۇتىپ» الىپ، كەلەسى ساتتە ميىمىزعا «قۇيىپ» بەرەتىن قۇرالدار شىعاتىن شىعار.
الايدا، بۇگىنگى تاڭدا، ازىرشە، كىتابى­مىز، قۇدايعا شۇكىر، بار. جاستاردى سول كىتاپتى ءاردايىم وقۋ داعدىسىنا قالاي باۋلۋدىڭ توتە جولىن ۇسىنا الماعانمەن، سول باعىتتا جەدەلدەتىپ ءسوزسىز ىسكە اسى­رىلۋ­عا ءتيىس بىرەر شارانى اتاعان دۇرىس پا دەيمىن.
مەنىڭشە، جاس ۇرپاقتى كىتاپقۇمار­لىق­­قا باۋلۋ تاربيەسى وتباسىنان، كەشەۋىل­دەتپەي، ولاردىڭ وتە شيكى كەزىنەن باستالىپ، بالاباقشادا، مەكتەپتە جال­­عاس­تىرىلۋعا ءتيىس. بۇل ءۇشىن الگىلەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس قىزعىلىقتى ادەبيەت جەتكىلىكتى مولشەردە جانە باي مازمۇندا تەزدەتىپ شىعارىلۋى شارت. بالا، اسىرەسە، كىشكەنە كەزىندە ۇزدىكسىز تاقپاق جاتتاپ، ونى مانەرلەپ ايتىپ، قىسقا اڭگىمە، جۇمباق، ەرتەگىلەردى «ەمىپ» وسسە، بۇل ءىس ۇردىسكە اينالىپ، قاس قاقپاي باقىلانسا، ونداي ادامنىڭ ەسەيگەن كەزىندە دە كىتاپقا نەمقۇرايدى قاراي المايتىنىنا مەن سەنىمدىمىن.
بۇل ورايدا تاعى ءبىر تەزدەتىپ ىسكە اسىرىلۋى قاجەت ماڭىزدى شارا - كىتاپ الەمى قازىرگى كوپ «قوقىستان» تازارتىلۋعا ءتيىس. قازىر كىم كوپ - جازعىشبەك پەن جازعىش­بيكە كوپ، نە كوپ - كىتاپ كوپ جانە الگى كىتاپ نەعۇرلىم ءنارسىز، دارمەنسىز (ال اۆ­تورى «مەشەل») بولسا، كىتاپتىڭ سىرتقى ءتۇرى، ديزاينى سوعۇرلىم اسەم، تارتىمدى بولىپ كەلەتىنىن قايتەرسىڭ!..
اقىر سوڭىندا، مەن جاستارىمىزدىڭ تەاترلارداعى قويىلىمدارعا دەن قويىپ، ۇزدىكسىز بارىپ تۇرۋلارىن تىلەر ەم. قازىرگى كەزدە تەاترلارىمىزدىڭ «جانىن» شىن مانىندە ساقتاپ جۇرگەندەر - ستۋدەنتتەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى عانا. ال ۇلكەندەر ولاي قاراي اتتامايدى دەسەك تە بولادى. نەگە؟ مۇمكىن بۇلاي جالعاسا بەرمەۋى ءۇشىن الگى ونەر وردالارىنىڭ وزدەرىنىڭ جۇمىس تاسىلدەرىن وزگەرتكەندەرى، جارنا­ماعا دۇرىستاپ دەن قويعاندارى دۇرىس شىعار. جارناما دەپ مەن بۇل جاعدايدا انشەيىن جەر-جەرگە ءىلىنىپ قويىلاتىن قاتىرمالار مەن تاقتايشالاردى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. نەگە تەاترلار، اسىرەسە، جىلى ماۋسىم - كوكتەم، جاز كەزدەرىندە كوشەدەگى شاعىن اشىق ساحنالاردا كوپشىلىككە ارناپ رەپەرتۋارلارىنداعى قويىلىمداردان تەگىن ۇزىندىلەر كورسەت­پەيدى، نەگە گازەت، تەلەديداردى پايدالانىپ، بەلگىلى-بەلگىلى ارتىستەردىڭ شىعار­ما­شىلىعىن ناسيحاتتامايدى، نەگە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن ءار ءتۇرلى شەتەل­دىك قويىلىمداردى قيزالاپ، قايتالا­عان­شا، حالقىمىزدىڭ ولشەۋسىز باي مۇراسى - ەرتەگىلەر مەن اڭىزداردى ساحنالامايدى؟ تۇسىنىكسىز!..
ءوز باسىم، ەگەر مەنى بىرەۋلەر قوناققا شاقىرسا، قازىرگىدەي «اۋىر» داستارقان با­سىندا ساعاتتار بويى سىرەسكەننەن گورى، اۋەلى تەاترداعى قويىلىمعا نەمەسە كونتسەرتكە شاقىرىلىپ، سوڭىنان الگى ۇيدە نەمەسە مەيرامحانادا قۇرىلعان «جەڭىل» عانا داستارحاننان ءدام تاتقاندى قالار ەدىم...
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

ەرتاي اشىقباەۆ،
اقىن:
- قازىر كىتاپ وقىمايتىن كىسىنى سىرتىنان تانىپ الۋ، ايتالىق، كىتاپ جازبايتىن كىسىنى سىرتىنان اجىراتىپ الۋمەن بىردەي اسا قيىن شارۋاعا اينالىپ كەتتى عوي. كۇنى كەشە رەداكتسياعا ەكى ەگدە كىسى ەنىپ شىقتى، ءبىرى - اۆتور، ەكىنشىسى - اۆتوردىڭ كىتاپتارى ءجۇدا ءتاۋىر نارسە ەكەنىن دالەلدەۋشى اتقوسشى. ولەڭمەن دە، قارا سوزبەن دە نىعارلانعان، مۇقاباسىنىڭ كوركەمدىگى كوز تويارلىق ەكى كىرپىش كىتاپتى شارشاپ قالماي كوتەرىپ اكەلگەندەرگە، ەڭ بولماسا، سارت مەزىرەتپەن قۇتتى بولسىن ايتۋعا دا ءتىلىمىز يكەمدەلمەي دىڭكەلەپ، «ويپىرماي، مىناداي كوپ دۇنيەنى قالاي جازىپ تاستاعانسىز، ءبىزدىڭ بار جازعان-سىزعانىمىز ءبىر كىتاپتان اسپايدى-اۋ» دەپ دالباسالادىق. اۆتور: «ەشتەڭە ەتپەيدى، ءالى ۇلگەرەسىڭدەر، ەرتەڭ پەنسياعا شىققان سوڭ ءوستىپ جازاسىڭدار عوي»، - دەپ جۇباتتى. مىسالى، وسى كىسىنى كىتاپ وقىمايتىنداردىڭ ساناتىنا كىرگىزۋگە بولاتىن سياقتى.
ونى قويعاندا، باسقا ەمەس، وسى ءوزىڭنىڭ دە كىتاپ وقيتىنىڭا كۇدىكتەنەتىن كەزدەرىڭ كەزدەسەدى. پالەنباي ولكەنىڭ پالەنباي دەگەن مىقتىسى قاي رۋدان شىققانىن اياق استىنان ەستىپ، تاڭ قالىپ وتىرعانىڭدا، ءسوز يەسى: «ءوي، سونى دا بىلمەيسىڭ بە، پالەنبايدىڭ پالەن دەگەن كىتابىندا جازىلعان عوي، ءسىرا، وقىماعانسىڭ-اۋ»، - دەپ ۇيالتىپ تاستايدى. «ەندى... ونداي كىتاپ قولعا تۇسە بەرە مە؟» - دەپ كۇبىجىكتەپ قالاسىڭ.
قازىرگى كىتاپ پەن قازىرگى وقىرمان شامامەن وسىنداي بولىپ كەلەتىن سياقتى.
ال كلاسسيكالىق دۇنيەلەردى، نەبىر اسىل مۇرالاردى وقيتىنداردى تاپ باسۋدىڭ اقتوبەلىكتەرگە ەش قيىندىعى جوق. اقتوبە، قالاي دەسەڭىز دە، يگەرە المايتىنداي اسا زور قالا ەمەس، حالقى نەگىزىنەن، ءبىرى-بىرىمەن تانىس قالا، سول سەبەپتى تۇسىنىكتى قالا. ەڭ ءتاۋىرى، ءبىزدىڭ وبلىس ورتالىعىنداعى كىتاپحانالارىمىز، بالكىم، باسقا قالالاردا دا سولاي شىعار، كىتاپقا، ءوز جۇرتىمىزدىڭ، ارعى-بەرگى ەلدەردىڭ اقىن-جازۋشىلارىنا قاتىستى شارالاردى كوپ وتكىزەدى جانە سول باسقوسۋلارعا وسى كىتاپ وقيدى-اۋ دەگەن زيالىلاردى مىندەتتى تۇردە تىزىمدەپ شاقىرىپ وتىرادى. مىسالى، قايراتكەر امانگەلدى ايتالى، عالىم جۇبانازار اسان، مەكەمە باسشىسى (بۇرىنعىشا ايتقاندا، باستىعى) قاناتباي ەلەۋسىز... ونىڭ ۇستىنە كەز كەلگەن مەكتەپتىڭ نەمەسە وقۋ ورنىنىڭ ءتىل مەن ادەبيەت پاندەرىنەن ساباق-ءدارىس وتكىزەتىن مۇعالىم-وقىتۋشىلارى دا، قازاق بولسا اباي مەن مۇحتاردى، ورىس ءتىلدى بولسا پۋشكين مەن تولستويدى وقيتىنى كۇمانسىز عوي. كىتاپ وقىمايتىنداردىڭ دا بىرقاتارىن تانيمىز، بىراق ولار دا، كىتاپ وقىمايتىندارى بولماسا، جاپ-جاقسى-اق ادامدار.
مىنە، وسىنداي جاعدايلارعا بايلانىستى ءبىزدىڭ اقتوبەدە كىتاپ وقىمايتىنداردى سىرتىنان اجىراتامىن دەپ اۋرە بولۋدىڭ قاجەتتىگى از. تەك دەكان ءىنىمىز سابىرجاننىڭ: «بۇرىن فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرىنەن «سوڭعى وقىعان ادەبي شىعارماڭدى ايتشى» دەپ سۇرايتىن ەدىك، قازىر «قانداي ادەبي شىعارما وقىدىڭ» دەپ سۇرايتىن بولدىق»، - دەگەن ءسوزى ەسىمنەن كەتپەيدى. بولاشاقتىڭ ساۋەگەيلەرى سولاردىڭ كىتاپ وقيتىن، وقىمايتىنىن قالاي اجىراتىپ الار ەكەن؟..

تەمىرحان ءادىلحان،
اقتوبە وبلىسى،
تەمىر اۋدانىنىڭ مەكتەپ ديرەكتورى:
- «كىسى تىلدەسكەنشە، جىلقى كىسىنەسكەنشە» - دەمەكشى، ادامنىڭ ىشكى قاسيەتتەرىن، ونىڭ بولمىس-ءبىتىمىن انىقتاپ، ءبىلۋ ءۇشىن ونىمەن مىندەتتى تۇردە تىلدەسكەن دۇرىس. ادام مەن ادام تىلدەسكەندە ونىڭ مادەنيەتى، دەڭگەيى، پايىمداۋى بىردەن بايقالادى. ال گازەت-جۋرنالداردا، ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريالانعان ماقالالاردى، كوركەم شىعارمالاردى وقۋ - ادامنىڭ وي-ءورىسىن، ءتىل بايلىعىن، ىشكى مادەنيەتىن وسىرەدى. وقىماعان اداممەن بىرىنشىدەن - ءتۇسىنىسۋ قيىن، ەكىنشىدەن - سويلەسۋ اۋىر، ۇشىنشىدەن - ءتىلى جۇتاڭ، تورتىنشىدەن - ويى وياڭ. وقىعان ادام كەز كەلگەن جەردە اڭگىمەگە ارالاسىپ، پىكىرىن بىلدىرەدى، ءوزىنىڭ وقىعانىنان مالىمەتتەر كەلتىرەدى، پىكىرلەسىپ، ەمەن-جارقىن اڭگىمەلەسە الادى. ال وقىماعان ادام شورقاق، قورقاق، بىرەۋدەن ەستىگەنىن، كوزبەن كورگەنىن ايتادى، ءوزى قولىنا الىپ وقىماعاننان كەيىن ءوز-وزىنە سەنىمسىز بولادى. ونداي ادامعا كوپ نارسە تۇسىنىكسىز، كوپ نارسە جۇمباق بولىپ كورىنەدى. سوندىقتان ءجاي تۇرمىستىق تىرشىلىكتە دە، رەسمي ورىنداردا دا، كوشەدە دە ونداي ادامنىڭ كوزىنىڭ الدى كۇڭگىرت، جولى بەلگىسىز، الدى-ارتى پايىمداۋسىز، دۇنيەدە بولىپ جاتقان جايتقا پارىقسىز، كوپ نارسەلەردى ولشەي المايتىن، بايىبىنا بارا المايتىن، ساراپتاي المايتىن، ويدىڭ تۇبىنە جەتە المايتىن بولىپ قالادى.

سەرىكتەس توققۇلوۆ،
ينجەنەر-قۇرىلىسشى:
- 1960-1970 جىلدارداعى ادامدار كوركەم ادەبيەتتى، گازەت-جۋرنالداردى ىزدەپ ءجۇرىپ، تاۋىپ وقيتىن. ال 1990 جىلدان بەرى قارايعى جاستاردىڭ كوبى كوركەم ادەبيەتتى وقىماي، ينتەرنەت پەن تەلەديدار قارايدى. ەگەر سالىس­تىرمالى تۇردە قارايتىن بولساق، ەكى ۇرپاقتىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. مىنەزدەرى دە وزگەشە. بۇرىنعى ادامداردىڭ مىنەزى جۇمساق، ادامگەرشىلىگى مول، باۋىرمال بولاتىن. قازىرگى جاستاردىڭ بويىندا وزىمشىلدىك، ەلىكتەۋشىلىك، تەرەڭ ويدىڭ جوقتىعى انىق سەزىلەدى. ادامنىڭ وقىعان-وقىماعاندىعىن وسىدان-اق بايقاۋعا بولادى. دەگەنمەن، سوڭعى كەزدەرى جاستاردىڭ كوركەم ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ويانا باستاعان سىڭايلى. ءوزىمنىڭ بالالارىم دا ابايدىڭ قارا سوزدەرىن جاتقا ايتادى. سوندىقتان جاستار وزدەرىنىڭ ىشكى سۇراقتارىنا كوركەم شىعارمالار وقۋ ارقىلى جاۋاپ تابا الاتىنىن، جالپى، ادەبيەتتىڭ قاجەتتىلىگىن سەزىنە باستاعان سياقتى.
قازىر لاتىن ارپىنە كوشەمىز دەپ جاتىرمىز. مەنىڭشە، بۇل كوركەم ادەبيەتكە ۇلكەن نۇقسان كەلتىرەدى. ياعني بۇرىن جازىلعان ادەبي شىعارمالاردىڭ 70-80 پايىزىن جوعالتىپ الۋ قاۋپى بار. سەبەبى، لاتىن ارپىنە بارلىعىن كوشىرىپ جازىپ شىعۋ - وڭاي شارۋا ەمەس. وسىنىڭ سالدارىنان وقيمىن دەگەن ادام ىزدەگەنىن تابا الماي قالۋى ىقتيمال. ونىڭ ۇستىنە، شىعارماشىلىق تۋما تالانتى جوق ادامنىڭ لاتىن ارپىمەن شىعارمالارىن جاريالايتىن بولسا، ال كونەكوز جاقسى تۋىندىلار اۋدارىلماي قالسا، وقىرماندى شاتاستىرىپ، تالعامىنا زيان كەلتىرىپ الۋىمىز مۇمكىن.
سوڭعى كەزدەرى دۇنيەجۇزىندە، اسىرەسە، رەسەي مەن قىتايدا ادەبيەتكە باسىمدىق بەرۋ قاجەتتىلىگى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ونىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى - ادەبيەتتىڭ ادام تاربيەسىنە ماڭىزى زور ەكەندىگىندە. سوندىقتان جاستاردىڭ ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ول ءۇشىن كوركەم ادەبيەتتى، ونىڭ ىشىندە، جاقسى-جاقسى تۋىندىلاردى، جازۋشىلاردى حالىققا ناسيحاتتاپ، كەزدەسۋلەردى كوپتەپ ۇيىمداستىرىپ، جارىق كورگەن جاڭا كىتاپتاردى بارىنشا جارنامالاپ، حالىققا تانىس­تىرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.

دايىنداعان ايگۇل سامەتقىزى.

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى