ءورت پەن دەرت
نەگە اپات قايتالانبايدى دەگەن كەپىلدىك جوق؟
اباي وبلىسىنداعى ورتكە پرەزيدەنت تە، قوعام دا ءوز باعاسىن بەرىپ جاتىر. الەمدەگى وسى كۇنگى ەڭ الاپات ءورت بوپ، رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتكەن بۇل اپاتتىڭ سەبەبىن تۋرا ءارى ناقتى انىقتاۋ قيىن بولار: تابيعي فاكتورلار ما، الدە سالعىرتتىق پا، الدە قولدان جاسالعان قىلمىس پا، ونى تەرگەۋ ورگاندارى انىقتاي جاتار.
مەن ءورت سالاسىنىڭ مامانى ەمەسپىن، سوندىقتان باس جاققا بارىسپاي-اق قويايىن. مەنىكى – بيلىك پەن قوعامنىڭ رەاكتسياسىن باعالاۋ عانا.
بىرىنشىدەن، ءبىز – وكىمەت تە، جۇرتشىلىق تا - اقساق قوي سەكىلدىمىز: تۇستەن كەيىن عانا ماڭىرايمىز! بولۋى ىقتيمال تابيعي نە قولدان جاسالعان اپاتتاردىڭ الدىن-الۋ دەگەن بىزدە مۇلدەم جوق! جۇيەدە جۇيەلى جۇمىس جوق! ءورت، جارىلىس، سۋ تاسقىنى سەكىلدى كاتاكليزمدەرمەن بار كۇشتى سالىپ كۇرەسەمىز دە، ولاردى بولدىرماۋدىڭ امالىن قاراستىرمايمىز! اباي وبلىسىنداعى تراگەديانىڭ ەڭ باستى سەبەبى وسى دەپ بىلەمىن! جامان ايتپاي، جاقسى جوق، ەڭ سوراقىسى سول: توتەنشە جاعداي سالاسىنىڭ ماماندارى ەرتەڭ ەلدىڭ قاي جەرىندە تاعى دا نە بۇرق ەتە قالاتىنىن الدىن-الا بولجاپ ايتا المايدى!
ەكىنشىدەن، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، وسى سالانى قارجىلاندىرۋدىڭ دەڭگەيى سىن كوتەرمەيدى ەكەن. جوعارى جالاقى، ءتيىستى الەۋمەتتىك پاكەت بولماسا، جاقسى ماماندار وسىناۋ قيىن، تاۋەكەلگە تولى، ارنايى ءبىلىم مەن دايىندىقتى قاجەت ەتەتىن، ادام ومىرىنە قاۋىپتى سالاعا قىزمەتكە بارا قويا ما؟ قازىرگى بيۋدجەتتىڭ تونى دا كەلتە: باسىن جاپسا، اياعى اشىلاتىنىن، اياعىن جاپسا باسى، اشىلاتىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. سول سەبەپتى بۇل سالانى قارجىلاندىرۋ ءبىر كۇندە ەسەلەنىپ، ەندىگارى ءورت بولمايدى دەپ تە ايتا المايمىز.
قوعام پىكىرىنە كەلسەك، ارينە، 14 ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان سۇمدىق اپاتقا جول بەرگەن ناقتى شەندىلەردى جاۋاپقا تارتۋ كەرەك دەگەن تالاپتارعا تۇسىنىستىكپەن قاراۋ كەرەك. بىراق، جۇيەلى تۇردە وزگەرىس بولماي، ءبىر ادامدى ورنىنان الىپ، ەكىنشىسىن سول ورىنعا قويعانمەن جاعداي جاقسارا قويا ما؟ ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ زاڭنامادا ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى جاۋاپتى شەنەۋنىكتەردىڭ جەكە باس جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى جازىلعان با؟ اۋىلدىق، اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ورگانداردىڭ فۋنكتسيالارى ناقتى تۇردە انىقتالىپ، ارا-جىگى اجىراتىلعان با؟ مىسالى، ەكولوگيا مينيسترلىگىنە ورمان قورى، تجم قۇزىرىنا كادرلار، تەحنيكا قاراسا، وبلىس اكىمدىگى نە ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى؟ وسىنداي اپاتتار بولۋى ىقتيمالدىعى مەن ءورشۋ باعىتتارى مەن جىلدامدىعىن الدىن-الا بولجاۋ كىمنىڭ قۇزىرىندا؟
ارينە، شەندىلەردىڭ جاۋاپسىزدىعى، بىلىكتىلىگى مەن كاسىبي دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىن سىناۋ ورىندى. مەكەمەدەگى تەحنيكا دا ەسكى-قۇسقى ەكەنىن ەندى ءبىلىپ جاتقاندايمىز. سونىمەن قاتار، سوڭعى كەزدە «توتەنشە جاعداي قىزمەتتەرى پالەنشە دەگەن جەردە وقۋ-جاتتىعۋ وتكىزدى»، «ولاردىڭ ماماندارى مەن تەحنيكاسى كەز كەلگەن توتەنشە جاعدايعا ساقاداي ساي» دەگەن اقپاراتتى ءجيى ەستىپ ءجۇرمىز بە؟ ول جاعىن دا ويلاستىرعان ءجون بولار.
قىزا-قىزا كەلىپ، ءورت سەكىلدى ءتىلسىز جاۋدان تەك قانا تازا ساياسي قورىتىندى شىعارىپ، «بۇنىڭ ءبارى ەلدەگى ساياسي جۇيەنىڭ اۆتوريتارلىق سيپاتىنان بولىپ تۇر» دەگەندەرمەن دە تولىعىمەن كەلىسە سالۋ قيىن: دەموكراتياسى قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقان ەلدەردە دە بۇدان دا وتكەن جويقىن اپاتتار ورىن الىپ تۇرادى.
ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە الدىن-الا جوسپارلاعان شەتەل ساپارىنا بارماي، قينالىپ جاتقان جۇرتىمەن كەزدەسىپ، قازا تاپقانداردىڭ وتباسىنا كوڭىل ايتىپ، ەلدەن كەشىرىم سۇراعان پرەزيدەنتتىڭ قادامى، ءسوزسىز، ادامگەرشىلىك پەن ساياسي تۇرعىدان العاندا قۇپتارلىق ءىس. وسىنداي قيىن-قىستاۋ ساتتە ەل ءوز باسشىسىن كورگىسى كەلەدى، ونىڭ كەلۋىنىڭ ءوزى – ادامدارعا زور مورالدىق قولداۋ.
الايدا، پرەزيدەنت كەلدى ەكەن دەپ، ءورت وزدىگىنەن سونە قويمايدى. كەرىسىنشە، وبلىستىڭ بارلىق قۇرىلىمدارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساپارىن دايىنداۋعا كىرىسىپ كەتەدى. سول جاعى دا تاعى بار ەكەنىن مويىندايىق.
باياعى جارتاس – سول جارتاس: جاڭا قازاقستان ەسكى قازاقستان تۇسىنداعى مەملەكەتتىك ماشينانى «قولمەن باسقارۋ» دەرتىنەن ارىلا قويماعان سياقتى. ايتپەسە، كەز كەلگەن تۇيتكىلدى ماسەلەنى شەشۋگە مىندەتتى تۇردە پرەزيدەنت ارالاسۋى كەرەك پە؟! دۇرىس جۇيەدە ءار دەڭگەيدەگى ورگان ءوز جۇمىسىمەن اينالىسۋى ءتيىس!
ارينە، سەمەيدەگى كەزدەسۋ كەزىندە پرەزيدەنتتىڭ جانىندا تۇرعان جاس مينيستر قارىنداسىمىزدىڭ كوزىنە جاس الىپ، جىلاپ تۇرۋى الەۋمەتتىك جەلىلەردە جىلدام ءارى كوپتەپ تاراپ، ناعىز حيت بولىپ كەتتى.
ول نەگە جىلادى؟
اكەسى، ۇلى، قىزىنان ايرىلىپ، كوكىرەگى قارس ايرىلعان وتباسىلارىن كورىپ، تولقىعاننان با؟
الدە، شەتەلدە وقىپ كەلىپ، اۋىل-ايماقتاعى ناقتى جاعدايدى ءوز كوزىمەن كورىپ، سودان شوشىپ كەتكەننەن بە؟
الدە، مەملەكەتتىك باسقارۋ اپپاراتىن ابدەن دەندەپ العان جەمقورلىق پەن بىلىكسىزدىكتى كورگەننەن بە؟
الدە، ءبىز بىلمەيتىن باسقا سەبەپ بار ما ەكەن؟
پرەزيدەنت باردى، ءتيىستى كادرلىق جانە باسقا دا شەشىمدەر قابىلداندى. بىراق ەرتەڭ كەڭ بايتاق ەلىمىزدىڭ باسقا ءبىر تۇكپىرىندە وسى ىسپەتتەس اپات بولمايدى دەگەن ەشقانداي دا كەپىلدىك جوق!
ەڭ سوراقىسى - وسى!
ءامىرجان قوسان
Abai.kz
