قر پرەزيدەنتى ق. توقاەۆقا اشىق حات

پىكىرىمدى ءبىر عانا مىسالمەن دالەلدەپ بەرەيىن.

2021 جىلى ورتا مەكتەپتى جانە فۋتبول اكادەمياسىن قاتار بىتىرگەن ۇلىم كاسىبي فۋتبولشىلار قاتارىنا قوسىلعان ەدى. بىراق ۇزاماي يىعىنان جاراقات الىپ، وتا جاساتتى دا، ءبىراز ۋاقىت سپورتتان قول ءۇزدى. ءبىر جىلدان كەيىن فۋتبولعا ورالعان ول قىرسىققاندا اياعىنان جاراقات الىپ، تاعى دا وتا جاساتقانىمەن كاسىبي فۋتبولعا جارامادى. «جىعىلعان ۇستىنە – جۇدىرىق» دەگەندەي سول شاقتا اناسى دۇنيە سالدى. وقۋ دا، سپورت تا جايىنا قالدى. ءومىردى باسىنان قايتا باستاۋىنا تۋرا كەلدى. وسىنداي ءولىارا كەزەڭدە سىنىپتاستارى ول تۋرالى كەزىندە وزدەرىن بلاتپەن وقۋعا تۇسىرگەن الماتىلىق الاياق ي.توقسانباەۆاعا ايتىپ، كومەكتەسۋىن وتىنەدى. «ىزدەگەنگە – سۇراعان».

الماتىعا جۇمىس ىزدەپ بارعان مەنىڭ ۇلىم مەن ونىڭ دوسىنا توقسانباەۆا ءا دەگەندە ءبىر بولمەلى پاتەرىن جالعا بەرۋگە كەلىسەدى. سودان «جوندەۋ جۇرگىزۋىم كەرەك» دەپ، الدىن الا بىرنەشە ايدىڭ پاتەراقىسىن الادى.

«جوندەۋ» ۇزاققا سوزىلادى. ۇلىم قاشانعى كۇتسىن، «اقشامدى قايتارىڭىز» دەيدى. اككى توقسانباەۆا ەندىگى جەردە «سەن جەتىم ەكەنسىڭ، وقۋعا جەڭىلدىكپەن تۇسە الاسىڭ، مەن كومەكتەسەمىن» دەگەندى العا تارتادى. بىرنەشە سىنىپتاسىنىڭ وقۋعا قالاي تۇسكەنىن جانە پاتەراقى ءۇشىن بەرىلگەن 600 مىڭ تەڭگەنىڭ قايتپايتىنىن تۇسىنگەن ۇلىم كەلىسىم بەرەدى. قىسقاسى ۇلىمنان باس-اياعى 1 ميلليون 200 مىڭ تەڭگەنى قاقشىعان الاياق الداپ سوعادى: پاتەر دە، وقۋ دا جوق. ۋادەسىنە سەنىپ، ەكى اي كۇتكەنىمەن اقشاسىن دا قايتارمايدى.

ارىزدانۋ ءۇشىن ەڭبەكشى اۋداندىق /شىمكەنت/ پوليتسياسىنا باردىم. تاس قامالدىڭ ىشىنە تىعىلعان پوليتسەيلەر، وبالى نە كەرەك، قۇشاق جايا، قۋانا قارسى الدى. انىقتاۋشى، اعا لەيتەنانت ب. مۇساقۇل الاياقتىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعاۋ ءۇشىن ونىڭ مەكەن-جايى عانا جەتپەي تۇرعانىن ايتتى. باسقا قاجەتتى قۇجاتتاردىڭ ءبارى بار ەكەن. شىمكەنتتە ارى-بەرى شاپقىلاپ، تۇك شىقپاعان سوڭ الماتىعا جول تارتتىم.

الماتىعا جەتكەن سوڭ كوشەدە كەزدەسكەن پوليتسەيدەن ءجون سۇراي سالعانمىن. ەكى سوزگە كەلمەي، ءبىر كابينەتكە ەرتىپ بارىپ، كومپيۋتەردى ىسكە قوستى دا، ءاپ-ساتتە ىزدەگەن ادامىم تۋرالى 5 بەت مالىمەت شىعاردى دا بەردى.

ءبىر تۇسىنگەنىم: شىمكەنت پوليتسياسى جوق جەردەن پروبلەما تۋدىرىپ وتىر ەكەن... كىمگە نە ايتايىن. ىشتەن تىندىم.

تاعى سول مۇساقۇلدىڭ الدىندامىن. ءتيىستى قۇجاتتاردىڭ ءبارىن قابىلداپ الىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعايتىنىن، ءوزى تەرگەپ-تەكسەرەتىنىن مالىمدەدى.

يىعىمنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي، جەڭىلدەپ قالدىم. ءبىر اي بويى پوليتسيا تاراپىنان حابار كۇتتىم. سابىر ساقتاپ، تاعى ءبىر اي ۇمىتتەنىپ ءجۇردىم. بولماعان سوڭ ىسكە ارالاسۋىما تۋرا كەلدى.

«الماتىنىڭ پوليتسياسىنا پورۋچەنيە بەردىك. جەدەل ۋاكىلدەر كۇدىكتىنى ۇستاپ، وسىندا اكەلەدى» دەدى جارىلقاۋشىم نىق سەنىممەن. راحمەتتەن باسقا نە ايتايىن؟ ءۇش اي وتكەندە اۋداندىق پوليتسيانىڭ تەرگەۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ن.سۇلەيمەنوۆكە بارىپ، تانىسۋ ءۇشىن قىلمىستىق ءىستىڭ كوشىرمەسىن شىعارتىپ الدىم.

№217910031003788 قىلمىستىق  ءىس قوزعالىپتى. بار-جوعى جارتى بەتتىك قانا قاۋلى. قايتا-قايتا وقىپ، قاتتى تاڭ قالدىم. قىلمىستىق ىستە كۇدىكتىنىڭ اتى-ءجونى كورسەتىلمەپتى. سوندا... الماتى پوليتسياسى اتى-ءجونى، مەكەن-جايى كورسەتىلمەگەن كۇدىكتىنى قالاي ۇستاپ اكەلەدى؟ «پورۋچەنيە بەرىلدى» دەگەن ءسوز وتىرىك بولعانى عوي. ءيا، بۇل تاسقىن وتىرىكتىڭ باسى عانا ەكەن!!! ۇزاماي «شىمكەنتسكي ۆاريانت» دەگەن اتىشۋلى ۇيىققا ءتۇسىپ كەتكەنىمدى ءتۇسىندىم. «شۆ» دەگەن بالەنىڭ تامىرىن تەرەڭگە جىبەرىپ، پالەگىن كەڭگە جايعانى سونشالىق، «قىلمىستىق ءىس» دەگەن تۇسىنىكتىڭ قاتارىندا «بوپسالاۋ ءىسى» دەگەن نۇسقا پايدا بولىپتى. شىمكەنت تەرگەۋشىلەرى وسى  ءادىستى قۇپ كورەدى ەكەن. جان بەرۋ وڭاي ما؟ شىندىقتى دالەلدەۋ ءۇشىن باسىمدى تاسقا دا، تاۋعا دا سوعا باستادىم.

الدىمەن ەڭبەكشى اۋداندىق پوليتسياسىنىڭ باستىعىنا انىقتاۋشى ب.مۇساقۇلدىڭ ۇستىنەن ارىز جازدىم. ارىزىما ۇزاق ۋاقىت جاۋاپ بەرىلمەگەن سوڭ تىكەلەي باستىقتىڭ وزىنە بارىپ جولىقتىم. ول تەرگەۋ ىسىنە جاۋاپتىلاردى كابينەتىنە شاقىرىپ الدى. سول ارادا مۇساقۇل: «كۇدىكتى قاشىپ ءجۇر، تەلەفونى، مەكەن-جايى بەلگىسىز» دەپ، وتىرىكتى سوعىپ جىبەردى. «سولاي ما؟» دەدى باستىق ماعان قاراپ. مەن تەلەفونى دا، مەكەن-جايى دا بەلگىلى ەكەنىن ايتتىم. باستىق مەن بەرگەن تەلەفون بويىنشا كۇدىكتىمەن بايلانىسىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ، ونىڭ شىمكەنتكە كەلۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتتى.

وسىدان سوڭ عانا كۇدىكتى مەن ارىزدانۋشى تاراپ مۇساقۇلدىڭ الدىندا بەتتەستىك. كۇدىكتى ي.توقسانباەۆا قىلمىسىن تولىق مويىندادى. بۇرىنعى بەينەجازباسىنا قوسا ءتىلحات جازىپ بەرىپ، اقشانى تولىق قايتاراتىنىن مالىمدەدى. وسىنىڭ ءبارىن مۇساقۇل حاتتاماعا ءتۇسىردى. ءىس سوتقا قاراي جىلجىعانداي اسەردە بولدىم. بىراق بۇل ساعىم سياقتى الدامشى اسەر ەكەن. كوزىمە ميۋنحاۋزەننىڭ جيەنى سياقتى كورىنە باستاعان مۇساقۇل جوق جەردەن قىلمىستىق ءىستى ۋاقىتشا توقتاتۋ تۋرالى قاۋلى شىعاردى. ۇيىق كۇش الىپ، تەرەڭگە تارتا باستادى.

جانۇشىرىپ ەڭبەكشى اۋداندىق پروكۋراتۋراسىنا باردىم. اۋدان پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى ءبىر كورمەگە مادەنيەتتى جان ەكەن، جىلى قابىلداپ، ون-سان پروكۋرورلاردىڭ ءبىرىن شاقىرىپ الىپ، مەنىڭ ارىزىمدى سوعان تاپسىردى. بىراق ول تۇك تە ىستەگەن جوق. قانشا ۋاقىت بوسقا كەتتى. شىمكەنتتىڭ قوزعالمايتىنىن بىلگەن سوڭ باس پروكۋرورعا ارىز اتتاندىردىم. باس پروكۋراتۋرا باس اۋىرتپاي، ءىستى بىلىققا اينالدىرىپ وتىرعاندارعا قاراي سىلتەي سالدى.

ءىس ناسىرعا شاپتى. پوليتسيا ءىستى ءبىرجولا جاۋىپ تاستاۋعا باعىت الدى. شەڭبەر تارىلىپ، تۇيىقتالا باستادى. بارار جەر، باسار تاۋ قالماعانداي. و، جوق!

پروكۋراتۋرا مەن پوليتسيا ارەكەتسىزدىك تانىتسا نەمەسە زاڭسىز ارەكەتتەرگە بارسا، ولاردىڭ ۇستىنەن تەرگەۋ سوتىنا شاعىمدانۋعا بولادى ەكەن.سولاي ەتتىم.

شىمكەنت قالالىق تەرگەۋ سوتى ارىزىمدى جەدەل قارادى. ءبىرىنشى وتىرىستا ەكى تاراپتى تىڭداعان سۋديا ەكىنشىدە پروكۋراتۋرا مەن پوليتسيا وكىلدەرىنەن ناقتى قۇجاتتاردى تالاپ ەتىپ، ءۇشىنشى وتىرىستا شەشىم شىعاراتىنىن مالىمدەدى. قۇرىققا سىرىق جالعاپ، وتىرىكتى سۋداي ساپىراتىنداردىڭ كاپەلەگى ۇشىپ، مەنىڭ جاعىما شىعا كەلدى. اۋدان پروكۋرورى س.ابديەۆتىڭ وكىلى ءۇشىنشى وتىرىسقا باستىعى قول قويعان ەكى بىردەي قاۋلىنى الىپ كەلىپ، سۋدياعا تانىستىردى.

ءبىرىنشى قاۋلىدا پروكۋرور «ەڭبەكشى اپب انىقتاۋشىسى ب.مۇساقۇل تەرگەپ-تەكسەرۋ بارىسىندا قپك-ءتىڭ 15-بابى، 24-بابى، 34-بابى تالاپتارىنىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرگەن» دەي كەلە تاعى بىرنەشە زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى اتاپ ءوتتى. سونداي-اق «پوليتسيانىڭ وسى ىسكە جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى ب.جاقسىلىقوۆ، ن.سۇلەيمەنوۆ، ا.مۇراتوۆ جانە ب.مۇساقۇلعا قاتىستى زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى جويۋ بويىنشا تارتىپتىك ءىس جۇرگىزۋدى قوزعاۋ قاۋلىسى شىمكەنت قپد-نە جولداندى» دەپ كورسەتتى. ال ەكىنشى قاۋلىدا قىستاۋباەۆتىڭ ءوتىنىشحاتىن قاناعاتتاندىرۋ تۋرالى شەشىم شىعارىلعانىن العا تارتىپ، سوت قارايتىنداي ماسەلە قالماعانىن اڭعارتتى.

زاڭنىڭ بۇزىلماۋىن قاداعالاۋشى ورگان وسىنداي ناقتى ەكى قاۋلى ۇسىنعان سوڭ سۋديا بۇل ءىستى، ارينە، ارى قاراي سوزۋدىڭ نەمەسە باسقاشا قاتال شەشىم شىعارۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ شەشتى. ونىمەن ارىزدانۋشى تاراپ كەلىسپەگەندە قايدا بارادى؟

اۋدان پروكۋرورىنىڭ ەكى قاۋلىسى 2022-جىلدىڭ 24-قاراشاسىندا قابىلدانعان. وسىدان سوڭ اۋداندىق پوليتسيا ءىستى باسقا تەرگەۋشىگە تاپسىردى دا، ارتىنشا قايتادان ادەتتەگىسىندەي قالعىپ-مۇلگۋگە كوشتى. جاڭا تەرگەۋشى ءىستى ودان ارى جالعاستىرۋ ورنىنا «قايتادان باسىنان باستايمىن» دەپ، قيعاشتاي تارتتى. ۋاقىت بوسقا وتە بەردى. اقىرى جاڭا تەرگەۋشى باسقا قىزمەتكە اۋىستى دا، يت تالاعانداي جۇلىم-جۇلىمى شىققان ءىس باياعى ب.مۇساقۇلعا قايتىپ ورالدى. ول وزگەرمەپتى. ەسكى ادەتىمەن ءتۇرلى وتىرىك ايتىپ، ءىستى سوزا بەردى. بار ويلاپ تاپقانى ي.توقسانباەۆامەن قايتا بەتتەستىرۋ شاراسىن قولعا الدى.

قاشانعى شىداسىن، ەكى جىلعا سوزىلعان ءىس وعان دا وڭايعا سوقپاسا كەرەك، بۇل جولى ي.توقسانباەۆانىڭ جۇيكەسى سىر بەردى. ءبىزدىڭ ناقتى قۇجاتتارىمىز بەن دالەلدەرىمىزگە قارسى قويار ءۋاج تاپپاعان كۇدىكتى بەتتەسۋ سوڭىندا، ياعني 2023-جىلدىڭ 18-ساۋىرىندە ءوز قولىمەن جازعان قولحاتىندا الاياقتىق جولىمەن العان اقشانى ءبىر اپتا مەرزىمدە تولىق قايتارىپ بەرۋگە ۋادە ەتتى. جانە، ەڭ باستىسى، «قايتارماعان جاعدايدا باس بوستاندىعىمنان ايىرۋعا كەلىسەمىن» دەپ شەگەلەدى.

ەندى پوليتسيادا انىقتايتىن نە قالدى؟

پوليتسيا وڭاشادا باسقاشا كەڭەس بەردى مە، قايدام، توقسانباەۆا بۇل جولى دا ۋادەسىندە تۇرمادى. ب.مۇساقۇل دا وتىرىك ايتۋدان جالىعار ەمەس. ونىڭ جايى بەلگىلى عوي. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ!» دەمەكشى، اۋدان پروكۋرورى س.ابديەۆ ءوزى شىعارعان قاۋلىنى ءوزى مويىنداماي وتىر. باسقاشا ايتقاندا ول ءبارىمىزدى بىلاي جيىستىرىپ قويىپ، وزىمەن ءوزى سوعىسۋعا كىرىسىپ كەتكەن. باس پروكۋراتۋرانىڭ دا، قالالىق پروكۋراتۋرانىڭ دا، ەڭ وكىنىشتىسى زاڭنىڭ دا تالاپتارىنا پىسقىرار ەمەس. ءوزى دە، ورىنباسارى دا، باسقا قىزمەتكەرلەرى دە ءىستى ءبىر-بىرىنە سىلتەۋدەن باسقا ناقتى ەشتەڭە جاسامايدى. جالپى اتالعان ەكى سالادا ارىز-شاعىمعا جاۋاپ بەرۋدىڭ، قىلمىستىق ءىستى قاراۋ، جابۋ نە سوتقا وتكىزۋدىڭ مەرزىمى دەگەن بولمايدى ەكەن. ناقتى ىسكە ناقتى جاۋاپ بەرەتىن قىزمەتكەر دە جوق. ءىس دەگەنىڭ الاڭداعى دوپ سياقتى ارى-بەرى شەكسىز دومالايدى دا جۇرەدى. بۇل ەكى ورگان ازاماتتارعا عانا ەمەس، ءبىر-بىرىنە دە بەتتەرى بۇلك ەتپەستەن وتىرىك مالىمەت جولداي سالادى. بۇلاردا جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى تۇسىنىك ءالى قالىپتاسپاعان دەسەم، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىمەن ءاتۇستى تانىسقاننىڭ وزىندە ولارداعى بەي-بەرەكەتسىزدىك كوزگە ۇرىپ تۇر.

ءسىز، قۇرمەتتى پرەزيدەنت مىرزا، باتىس پەن شىعىستاعى، مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى الىپ مەملەكەتتەردىڭ شىلاۋىندا كەتپەي، ارپالىسىپ جۇرگەندە، قولىمدى جۇرەگىمە قويىپ ايتايىن، سىزگە كومەكتەسۋگە ءتيىس قۇزىرەتتى ورگاندار كەرىسىنشە حالىق الدىنداعى بەدەلىڭىزدى تۇسىرۋگە بەيىم تۇرادى. ونى ءوزىڭىز دە بىلەسىز. بىلگەندىكتەن شىعار شەندىلەردى ءجيى اۋىستىراسىز. بىراق ات اۋىستىرعاننان جولاۋشى جولىنان قالمايدى عوي. سول سياقتى قىزمەت اۋىستىرعاننان ولاردىڭ نەسى كەتەدى؟ جالپى ۇپايلارى تۇگەل ەمەس پە.

وزىمە دە، وزگەگە دە، ءتىپتى سىزگە دە جانىم اشيدى. قانشا ارپالىسساق تا تىعىرىقتان شىعا الماي قويدىق قوي. جاڭا قازاقستان، بەينەلەپ ايتقاندا، شىمكەنتتە تەزەك تەرىپ ءجۇر. ايتپاقشى شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمىنە دە جانىم اشيدى. مەگاپوليسكە ۇكىمەت جەتكىلىكتى قارجى بولمەي مە، قالاي، ايتەۋىر ايتەنوۆ جوقتان بار جاساپ، ءىلدالاپ، شىمكەنتتى قۇلاتپاي ۇستاپ وتىر. كەشىرىڭىز، بۇل شىمشىما ءسوز سىزگە قاتىستى ەمەس. بۇنى جالپى شىمكەنتتەگى قاي سالانىڭ دا جۇمىس ءستيلى وسىنداي نەمەسە وسىعان ۇقساس ەكەنىن مەڭزەگەنىم دەپ ءتۇسىنىڭىز.

توبىقتاي ءتۇيىن. مەملەكەت پەن حالىق ءۇشىن ءبىر باعىتتا، ءبىر زاڭ اياسىندا، ءبىر ماقساتتا ىنتىماقپەن، ۇيىمشىلدىقپەن جۇمىس ىستەي المايتىن، وتىرىكتى سۋداي ساپىراتىن بۇنداي قاپتاعان پروكۋرورلار مەن پوليتسەيلەر كىمگە كەرەك، نە ءۇشىن كەرەك؟!

سۋرەت: عالامتوردان

قىستاۋباەۆ زاحاردين

Abai.kz