اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ جۇگەنىن تارتىپ، جونگە سالىپ، ءتۇزۋ جولعا ءتۇسىرۋ قازىر ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەي تۇر. جولاۋشىلار ومىرىنە جاۋاپ­تى ەكەنىن ۇمىتىپ، جوسپار قۋىپ، جول ەرەجەسىن ەسكەرمەي، تا­لاي­­دىڭ ءومىرىن قاۋىپكە تىگىپ، ءتىپتى كەيدە ادام ولىمىنە سەبەپشى بولىپ جاتسا دا، ايىلىن ءبىر جيار ەمەس. جول ورتاسىندا جولاۋشىلاردى ءتۇسى­رىپ-مىنگىزۋ ولار ءۇشىن قالىپتى جاعدايعا اينالعالى قاشان. ءبىر عا­نا الماتى قالاسىندا اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى ءتورت ايىندا اۆتو­بۋستاردىڭ قاتىسۋىمەن 69 جول اپاتى تىركەلىپ، وندا ەكى ادام اجال قۇشىپ، 99 ادام ءارتۇرلى ءتان جاراقاتىن العان. ونىڭ ىشىندە 48 جاعدايدا جول-كولىك اپاتىنا اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى كىنالى دەپ تابىلعان.

اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ جۇگەنىن تارتىپ، جونگە سالىپ، ءتۇزۋ جولعا ءتۇسىرۋ قازىر ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەي تۇر. جولاۋشىلار ومىرىنە جاۋاپ­تى ەكەنىن ۇمىتىپ، جوسپار قۋىپ، جول ەرەجەسىن ەسكەرمەي، تا­لاي­­دىڭ ءومىرىن قاۋىپكە تىگىپ، ءتىپتى كەيدە ادام ولىمىنە سەبەپشى بولىپ جاتسا دا، ايىلىن ءبىر جيار ەمەس. جول ورتاسىندا جولاۋشىلاردى ءتۇسى­رىپ-مىنگىزۋ ولار ءۇشىن قالىپتى جاعدايعا اينالعالى قاشان. ءبىر عا­نا الماتى قالاسىندا اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى ءتورت ايىندا اۆتو­بۋستاردىڭ قاتىسۋىمەن 69 جول اپاتى تىركەلىپ، وندا ەكى ادام اجال قۇشىپ، 99 ادام ءارتۇرلى ءتان جاراقاتىن العان. ونىڭ ىشىندە 48 جاعدايدا جول-كولىك اپاتىنا اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى كىنالى دەپ تابىلعان.

بۇگىنگى تاڭدا الماتى قالاسىندا جولاۋ­شى تاسىمالىن جۇزەگە اسىراتىن 26 اۆ­تو­بۋس پاركىندە 1670 اۆتوبۋس 104 باعىتتا جو­لاۋشى تاسىمالدايدى. وكىنىشكە قاراي، جوس­پاردى جەلەۋ ەتىپ، اۆتوبۋس جۇر­گى­زۋ­شى­لەرى جول قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ءجيى بۇزادى. ولاردىڭ ۇستىنەن جۇزدەگەن (800 شاعىم تۇس­كەن) شاعىم ءتۇسىپ، باز بىرەۋلەرى جاۋاپ­كەر­­شىلىككە تارتىلىپ جاتسا دا، ءتارتىپ تۇزەلەر ەمەس. وسى كۇنگە دەيىن قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرى 1868 رەت جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزعان. ونىڭ ىشىندە 365 جاعدايدا اۆتوبۋستىڭ تەح­ني­كا­لىق جاع­دايى تالاپقا ساي بولماسا، 70 جاع­­داي­دى اپاتتى جاعداي تۋىنداتىپ، 213 رەت جول قيىلىسىن قيىپ ءوتۋ ەرەجەسىن ەسكەر­مەگەن.

سونداي-اق جول پوليتسياسى ماماندارى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى مەن كون­دۋك­تور­لاردىڭ ۇستىنەن تۇسكەن 68 شاعىمدى قارا­عان. جولاۋشىلار جۇرگىزۋشىلەردىڭ جول ەرەجەسىن ساقتاماي، اۆتوبۋستى قالاي بولسا سولاي باسقاراتىندىعىن، كوندۋك­تور­لار­دىڭ دورەكى قىلىقتار جاسايتىنىن جەت­كىز­گەن. تەكسەرۋ كوپتەگەن كوندۋكتورلاردىڭ اۆ­توپارك شتاتىندا اتىمەن جوق ەكەندىگى، ولارمەن ەڭبەك شارتىنىڭ جاسال­ما­عان­دى­عىن انىقتادى. ال اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى – وزگە ايماقتان كەلگەن جاستار. ءتىپتى ولاردىڭ اراسىندا جاقىن شەتەل­دەن كەلگەن، ءبىزدىڭ ەلدە جۇمىس ىستۋگە قۇقىعى جوق ازاماتتاردىڭ بار ەكەنى بەل­گىلى بولدى. وسىنى ەسكەرگەن كەي ماماندار قالا ىشىندەگى باعىتتاردا اۆتوبۋس جۇرگىزۋ قۇقىعىن تۇراقتى تىركەۋى بار، تاجىريبەلى جۇرگىزۋشىلەرگە عانا بەرۋدى ۇسىنۋدا. سون­داي-اق ولار قالا سىرتىنان كەلەتىن با­عىت­تاعى اۆتوبۋستاردى قالاعا كىرگىزبەۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىپ وتىر. قوعامدىق كولىك باسقارماسى دا قاراپ وتىرعان جوق ەكەن. قازىرگى تاڭدا قالادا وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان جۇمىس باستاعان قوعام­دىق كولىك جۇمىسىن باقىلاۋ قىزمەتى جۇمىس اتقارىپ كەلەدى. ولار ءبىر اپتا ىشىندە قوعامدىق كولىكتەردە تالاپ-ەرە­جە­لەر بۇزىلۋىنىڭ 70 فاكتىسىن انىقتاپ، بەس اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسىن جۇمىستان قۋعا مۇ­رىندىق بولىپتى. الايدا تۇرعىندار با­قى­لاۋشىلار جۇمىسىنىڭ جۇيەلى ەمەستىگىن تىلگە تيەك ەتەدى.

ايمان، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى:

– مەن ۇنەمى اۆتوبۋسپەن جۇرەمىن. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا بارىپ، كەشكە ۇيگە قايتامىن. بىراق وسى ۋاقىت ىشىندە اۆتو­بۋستا ءبىر رەت تە قوعامدىق كولىك جۇ­مىسىن باقىلاۋشىلاردى كەزد­ەس­تىر­مەپ­پىن. سوندا ولار قاي ۋاقىتتا جۇمىس ىستەيدى؟ جوق الدە بەلگىلى ءبىر باعىتتا عانا جۇمىس ىستەي مە؟ اۆتوبۋس جۇر­گى­زۋ­شىسى مەن كوندۋكتورىنىڭ باسسىزدىعى جايلى ءبىر-ەكى رەت قوعامدىق كولىك باس­قارماسىنا دا حابارلادىم. بىراق نا­تيجەسىن كورگەن جوقپىن. ولار ءالى جۇمىسىن جالعاستىرىپ ءجۇر.

جالپى، اۆتوبۋستارعا قاتىستى ماسەلە رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق ايماعىنداعى ءىرى قالالارعا ءتان. تەك بىرىندە ماسەلە كۇردەلى، ەندى بىرىندە ازداۋ. مىسالى، تاياۋ­دا استانا قالاسىنىڭ ورتاسىندا قوس اۆ­تو­بۋس قاقتىعىسىپ، سالدارىنان التى ادام دا­رى­گەرلىك كومەككە جۇگىنىپ، ونىڭ ەكەۋى اۋ­رۋحاناعا جاتقىزىلدى. بۇگىنگى تاڭدا ەلوردا اۋماعىندا جولاۋشىلار تاسىمالى سالاسىندا 51 باعىتتا قىزمەت كورسەتەتىن 9 اۆتوپارك جۇمىس ىستەيدى جانە ولاردا 942 اۆتوبۋس پايدالانىلادى.

ال جىل باسىنان بەرى ەلوردادا اۆتو­بۋس­تاردىڭ قاتىسۋىمەن 16 جول-كولىك وقي­عاسى تىركەلگەن. ونىڭ 11-ءى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ كىناسىنەن ورىن العان. سالدارىنان 23 جولاۋشى ءارتۇرلى دەنە جاراقاتىن العان. سونداي-اق 1259 قوعام­دىق كولىك جۇرگىزۋشى ەرەجە بۇز­عان­دىعى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلعان. جۇرگىزۋشىلەردىڭ 72-ءسى اۆتوبۋستىڭ تەح­ني­كالىق تالاپقا ساي بولماعاندىعى ءۇشىن ايىپتى بولسا، 105-ءى ۇيالى تەلەفونمەن سوي­لەسكەنى ءۇشىن جازا العان. ەكى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسى ماس كۇيىندە كولىك باسقارسا، 45 جۇرگىزۋشى جول قيىلىسىن قيسىنسىز قيىپ وتكەن. 11 اۆتوبۋستى ەكسپلۋاتاتسيالاۋعا تىيىم سالىنىپ، 38 جاۋاپتى تۇلعا اكىم­شىلىك جازاعا كەسىلدى.

ارينە، استانانىڭ جاعدايى الماتى­مەن سالىستىرعاندا ءبىرشاما ءتاۋىر. بالكىم، بۇل ەلوردالىق جول پوليتسيا مامان­دا­رىنىڭ قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرىمەن ءجيى كەزدەسىپ، نۇسقاۋلار بەرىپ وتىرۋىنىڭ ناتيجەسى دە بولۋى ىقتيمال. الايدا ەلوردادا حالىق سانى مەن كولىك سانىنىڭ كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتقانىن ەسكەرسەك، بولاشاقتى بولجاۋ قيىن.

دەسە دە، الماتى قالاسىنىڭ اتقا­مى­نەرلەرى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىن جۇگەندەۋدى جەكەمەنشىك اۆتوپاركتەردى قىسقارتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرماق كورىنەدى. ولاردىڭ ايتۋىن­شا، جەكەمەنشىك اۆتوپاركتەردەگى كولىكتەر ەسكى. ءتىپتى كەيبىرىنىڭ جۇكتەلگەن مىن­دەتتى اتقارۋعا ءوز كولىكتەرى جەتكىلىكسىز. سوندىقتان ولار سىرتتان اۆتوبۋستار جالداۋعا ءماجبۇر. ال جالدامالى كولىكتەر تەحنيكالىق تالاپتارعا ساي ەمەس. قالا ىشىندەگى ءارتۇرلى باعىتتا 400-دەي تەحنيكالىق تالاپتارعا ساي ەمەس اۆتوبۋس قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەنىن ما­مان­دار جەتكىزىپ وتىر. سونىمەن قاتار مۇنداعى اۋىلداردان قالاعا 60 باعىتتا قاتىنايتىن 500-دەن استام اۆتوبۋس بار. ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك – ەسكى كولىكتەر. سوندىقتان قالا باسشىلىعى ونداي قوعامدىق كولىكتى قالاعا كىرگىزبەۋگە بەل بۋىپ وتىر. تەك بۇدان اۋىلداردان قالاعا قاتىنايتىن حالىق جاپا شەكپەسە بولعانى. ويتكەنى بىز­دەگى باسشىلاردىڭ كوپ جاعدايدا قاس قويام دەپ كوز شىعارىپ جاتاتىنى بار.

سونداي-اق قالا باسشىلىعى تەندەر وتكىزۋگە دە وزگەرىس ەنگىزۋ ارقىلى دا ءتارتىپتى تۇزەمەك. بۇرىن ءبىر لوتتا ءبىر باعىت بولسا، ەندى ءبىر لوتتا 10-15 باعىت بولادى. ياعني ەندى باعىتتى تولىق قامتاماسىز ەتە الا­تىن­داي مۇمكىنشىلىگى بار ءىرى اۆتوپاركتەر عانا تەندەردى ۇتىپ الا الادى. ال ەندى تەندەردىڭ كەي تۇسى تەرىس اينالىپ كەتپەي، زاڭ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسار بولسا، شى­نىمەن-اق وڭ وزگەرىس بولار. سولاي دەپ تى­لەيىك. ايتپەسە تەندەر توڭىرەگىندە ايتىلىپ جۇرگەن گۋ-گۋ گاپ امبەگە ايان.

دەسە دە، بۇل شارالار اۆتوبۋس جۇر­گىزۋشىلەرى مەن كوندۋكتورلاردىڭ ما­دە­نيەتىن قالىپتاستىرا المايدى. سوندىقتان دا ماماندار جۇيەلى جۇمىس قاجەت ەكەنىن ايتادى. ال اقتوبەلىكتەر مۇنداي جۇمىستى باستاپ تا كەتىپتى. ولار جۇرگىزۋشىلەر مەن كوندۋكتورلاردى مادەنيەت پەن ادەپكە ۇيرەتەتىن كۋرستار اشىپ، وقىتۋدى قولعا العان. ناتيجە دە جوق ەمەس، شاعىم اي­تۋ­شى­لاردىڭ قاتارى كۇرت ازايعان.

سەرىك ءابدىجامي، اۆتوبۋس پاركىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى:

– ارنايى كۋرستار اشىلعانعا دەيىن، اۆتوبۋس پاركىنە كۇنىنە 15-20 جولاۋشى شاعىم ايتىپ قوڭىراۋ شالاتىن. شاعىمداردىڭ مازمۇنى جۇرگىزۋشىلەر مەن كوندۋكتورلاردىڭ مادەنيەتىنە، سويلەۋ مانەرىنە تاعى دا باسقا ما­سە­لەلەرگە قاتىستى بولاتىن. قازىر شاعىم ايتۋشىلار كۇرت ازايدى. سونىمەن قاتار جولاۋشىلاردى دا سىپايى بولۋعا شاقىرۋ ماقساتىندا اۆتو­بۋس­تار­دىڭ ىشىنە ۇلى ادامداردىڭ قاناتتى سوزدەرىن جازىپ قويدىق.

وسىنى ەسكەرگەن ماماندار ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا وسىنداي كۋرستار اشۋدى ۇسىنىپ وتىر. «قولىندا ادەپ كۋر­سىن بىتىرگەندىگى تۋرالى كۋالىگى بولماعان جۇر­گىزۋشىلەر مەن كوندۋكتورلارعا قوعام­دىق كولىكتە جۇمىس ىستەۋگە رۇقسات بەرمەۋ كەرەك» دەيدى ماماندار. بۇعان قوسارىمىز، مۇنداي كۋرستاردى اۆتوبۋس پاركتەرى وزدەرى قارجىلاندىرۋى ءتيىس. ويتكەنى ءبىزدىڭ اكىم-قارالار قيت ەتسە، ۇكىمەتتەن اقشا سۇراۋ­دى ادەتكە اينالدىرعان.

اۆتور: قالدار بەك

"الاش ايناسى" گازەتى