سوڭعى ءبىر دەرەك بويىنشا قازاقتىڭ 300 مىڭنان استام تەپسە تەمىر ۇزەتىن ازاماتى شەتەلدەردە قارا جۇمىس ىستەپ ءجۇر ەكەن. دامىعان ەلدەردەن ناپاقا ىزدەۋ ۇردىسكە اينالعالى قاشان؟! كورشىمىزدىڭ كوللەدج بىتىرگەن قىزى جىلداپ كورەياعا بارىپ جۇمىس ىستەۋدى ادەتكە اينالدىرسا، دۋباي مەن اۆسترالياعا بارىپ لاعمان سوزىپ، پالاۋ ءپىسىرىپ جۇرگەن جىگىتتەردى دە كوپتەپ كەزدەستىردىك.

مۇنىڭ ءوزى باياعىداعى ساياسي كۇلدىرگىدە ايتىلاتىن «ءبىر قازاق ۇيىندە ەكى وزبەك ۇستايتىن» زاماننىڭ كەلمەسكە كەتكەنىن كورسەتەدى. كەزىندە وزبەك ازاماتتارىنىڭ ەلىمىزدىڭ قۇرىلىس سالاسىندا، قىرعىز بەن تاجىك ازاماتتارىنىڭ بازارلاردا قاپتاپ كەتكەنى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «الدىمەن ەكونوميكا، سوسىن ساياسات» تاكتيكاسىنىڭ كەمەلدىلىگىنىڭ كورىنىسى رەتىندە دارىپتەلگەن ەدى. وعان ناقتى مىسال رەتىندە بۇگىندە ءىستى بولىپ، اباقتىعا جابىلعان بۇرىنعى مادەنيەت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇقاماديۇلىنىڭ ماسكەۋدە ساپاردا بولعاندا ونداعى قوناق ۇيلەردە قارا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قىرعىز ازاماتشالارىن ءبىزدىڭ ايەلدەرمەن سالىستىرىپ، كەمسىتە پىكىر بىلدىرگەنىن، «نازارباەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قىزدارىمىز كەرەمەت ءومىر ءسۇرىپ جاتىر» دەپ ايتقانىن كەلتىرۋگە بولادى. ءىس جۇزىندە قازاقستاندا ايەلدەردىڭ ءومىرى كەرەمەت پە؟ كەرەمەت بولسا نازارباەۆ كەزىندە ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن ۇزارتۋ نەگە قولعا الىندى؟ بۇل باستاما كۇنى بۇگىنگە دەيىن نەگە شەشىمىن تاپپاي، جاپپاي نارازىلىق تۋدىرىپ كەلەدى؟!

دامىعان ەلدەردە دە ونداي نارازىلىقتار بولىپ جاتىر دەرسىز. وعان ناقتى دالەل رەتىندە فرانتسيادا بولىپ جاتقان ميلليون ادامدىق زەينەت جاسىن كوتەرۋگە قارسى ەرەۋىلدەردى العا تارتارسىز. وڭدەۋ ونەركاسىبى جوق قازاقستانمەن الەمنىڭ الدىنعى قاتارلى ونەركاسىبى دامىعان ەلى سانالاتىن فرانتسيانىڭ جاعدايى مۇلدە ەكى باسقا.

سوڭعى ونجىلدىقتاردا امەريكا، انگليا، گەرمانيا، فرانتسيا، يتاليا، جاپونيا قاتارلى ەكونوميكاسى قۋاتتى ەلدەر حالقىنىڭ قارتايۋ ءۇردىسى ەتەك العانىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى مالىمدەپ كەلەدى. دامىعان ەلدەردەگى قارتتار سانىنىڭ كوبەيۋى ول ەلدەردەگى ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىنىڭ، ازاماتتارىنىڭ ءومىر ساپاسىن جوعارىلاتۋ ماقساتتارىنىڭ ورىندالعانىنىڭ ناقتى كورىنىسى. دەمەك ءار ازاماتى ءوزى ارمانداعانداي ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەگەن ءسوز. دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ بولجامى بويىنشا 2050 جىلعا قاراي جوعارىداعى ەلدەردە قارتتاردىڭ ۇلەسى 40 پايىزعا جەتەدى ەكەن. بۇل ەلدەردىڭ قاتارىنا كورەيادا قوسىلادى دەلىنۋدە. دامىعان ەلدەردىڭ زەينەتكەرلەرى ءبىزدىڭ زەينەتكەرلەر سياقتى ماردىمسىز تەڭگە ەمەس، مەدقامسىزداندىرۋ، زەينەتاقى جاعىنان وتە جوعارى يگىلىكتەرگە يە ەكەنى بەلگىلى. ۇكىمەتى سول جەڭىلدىكتەردى ۇستاپ وتىرۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق ساياساتتى، كوشى-قون ءۇردىسىن قايتا قاراۋعا كۇنى بۇرىن قام جاساپ جاتىر.

حالىق سانى، جاستار مەن قارتتاردىڭ ۇلەسى بەيجاي قارايتىن ماسەلە ەمەس. ەل ەكونوميكاسىنا، مەملەكەتتىڭ دامۋ بولاشاعىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىن تولعاقتى ءتۇيىن. انگليادا قارعا قۋعان قازاقتاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە جاپپاي تالقىعا ءتۇسۋى تەگىننەن تەگىن ەمەس. زەينەت ساياساتىن باتىستاعىداي جاسايمىز دەگەنمەن ءبىزدىڭ ناقتى جايىمىز دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىنى اقيقات. حالىق سانى تۇرعىسىنان ايتساق جاستاردىڭ ۇلەسى باسىم. بۇل ارتىقشىلىقتى ەكونوميكالىق پايداعا جاراتا الماي، جاستاردى ىشكە، سىرتقا سەندەلتىپ قويۋى – بيلىكتىڭ تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىگى، ۇكىمەتتىڭ قىرسىزدىعى. ماماندار «جاستاردىڭ ۇلەسى باسىم بولسا، ەڭبەك كۇش كوپ بولادى، ەكونوميكا داميدى» دەگەن جاڭساق ۇعىم ەكەنىن كەسىپ ايتادى. «اتقارۋشى ۇكىمەت ءتيىمدى ەكونوميكالىق ساياسات قولدانىپ، جاستاردى جۇمىسقا ورنالاستىرماسا، قوعامدا تۇراقسىزدىق ورىن الادى» دەيدى. وعان مىسال رەتىندە كەدەيلىكتەن قىلمىستىق جولعا، زاڭسىز اسكەري ۇيىمدارعا قوسىلاتىن افريكا جاستارىن العا تارتادى. بىزدە دە 2019 جىلعى حالىق ساناعى كەزىندە جاستاردىڭ ۇلەسىنىڭ 25 پايىزدان اسقانى بەلگىلى بولعان ەدى. ارادا كوپ ەتپەي «قاڭتار تراگەدياسى» ورىن الدى. بۇلىنگەن دۇكەندە قالىپ كەتكەن توزىعى جەتكەن جازدىق كراسوۆكا تالاي جاننىڭ ايانىشىن تۋدىردى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz