سوڭعى كەزدەرى قوعامنىڭ قازاق تىلىنە دەگەن تالابى كۇشەيىپ تۇر. ونىڭ تەرەڭ ىشكى ءارى سىرتقى سەبەپتەرى بار ەكەنى بەلگىلى. بىرنەشە جىل بۇرىن ءتىل پاترۋلدەرىنىڭ وزگە ۇلت وكىلدەرىنەن مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋدى تالاپ ەتكەنى ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. تەرىستىك كورشىمىزدىڭ رەسمي ساياسي تۇلعالارىنا دەيىن قازاقستانداعى رۋسوفوبيا جايىندا ماسەلە كوتەرە باستادى.

سول كەزدە اقپارات ءمينيسترى بولىپ تۇرعان داۋرەن اباەۆ ءتىل جاناشىرلارىنىڭ بەلسەندىلىگىن «ۇڭگىردەگى ۇلتشىلدىق» دەپ باعالاپ، كرەملدىڭ ىعىنا جىعىلىپ، قولايىنا جاعاتىن پىكىر بىلدىرگەنى جۇرت ەسىندە. سويتكەن اباەۆ تاياۋدا عانا كازاقستاننىڭ رەسەيدەگى وكىلەتتى ەلشىسى بولىپ تاعايىندالدى. ورمانداي ورىستىڭ ورتاسىنان ءبىر-اق شىققان اباەۆتىڭ تاعى دا «ۇڭگىردەگى ۇلتشىلدىقپەن» كۇرەسەتىن ءتۇرى بار. بۇل جولى وعان وڭاي سوقپايىن دەپ تۇر. ولاي دەيتىنىمىز، بۇل جولعى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋدى تالاپ ەتۋشىلەر قوعامداعى قارا قازاق ەمەس، بىلدەي ءبىر وبلىستى باسقارىپ وتىرعان ءىرى شەنەۋنىكتەر.

الدىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىن باسقارعان دانيال احمەت وزىنە قولايسىز سۇراق قويعان ورىس مىنەزدى جۋرناليست اسحات نيازوۆقا «مەملەكەتتىك ءتىلدى – انا ءتىلىڭدى نەگە بىلمەيسىڭ؟» دەپ اڭگىمە تاقىرىبىن باسقا ارناعا بۇرعان ەدى.

بۇل جولى اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى ەرالى توعجانوۆ مىرزا ءتىلى ورىسشا شىققان جۋرناليستكە «سۇراعىڭدى قازاقشا قوي!» دەپ مەملەكەتتىك تىلگە جاناشىرلىق تانىتتى. ماسكەۋگە جاڭا بارعان اباەۆتىڭ، ورىس ۇلتشىلدارىنىڭ مۇنىڭ ءبارىن ءبىلىپ وتىرعانى ايدان انىق.

انا ءتىلىنىڭ مەرەيىن كوتەرگىسى كەلگەن قاتارداعى بەلسەندىنى ورىسقا جىعىپ بەرۋدىڭ اباەۆقا قاپتان قۇرت العانداي وڭاي شارۋا ەكەنىنە كوزىمىز جەتكەن. ال شەنەۋنىكتەردىڭ اناۋ-مىناۋ ەمەس، ءوزىن ايرىقشا بىلەرمەن سانايتىن اتىشۋلى ءجۋرناليستىڭ انا ءتىلىن بىلمەيتىنىن بەتىنە باسىپ، مەملەكەتتىك تىلدە – قازاق تىلىندە سويلەۋدى تالاپ ەتۋىن كرەملگە نە دەپ تۇسىندىرەرى قىزىق بولىپ تۇر.

وسىنىڭ الدىندا عانا قىرعىز بيلىگى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە انا ءتىلىن ءبىلۋدى مىندەتتەيتىن زاڭ قابىلداعاندا ورىس بيلىك وكىلدەرىنىڭ قالاي تۋلاعانىنا كۋا بولدىق. رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى «ول زاڭعا قايشى» دەپ تە كوپىردى. اباەۆتان دا قازاق شەنەۋنىكتەرىنىڭ انا تىلىنە ەرەكشە جاناشىرلىق تانىتىپ، نە سەبەپتى «ءتىل پاترۋلدەرىنىڭ» قاتارىنا قوسىلعانىن ءتۇسىندىرۋدى تالاپ ەتەرى انىق.

وسىلايشا «ەلباسى» دەپ ارداقتالعان تۇڭعىش پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ كەزىندە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن العانىمەن اتا زاڭدا رەسمي بايلانىس ءتىلى رەتىندە شەگەلەنىپ جازىلعان ورىس ءتىلىنىڭ تاساسىندا قالىپ كەلە جاتقان قازاق ءتىلىنىڭ جىرى جاڭاشا سيپات الىپ وتىر.

شەنەۋنىكتەر ەل ىشىندە دە، سىرتىندا دا نازارباەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ سالدارىمەن بەتپە-بەت كەلۋگە ءماجبۇر بولۋدا. قازىر «حابار» مەن «قازاقستانعا» تەلمىرىپ وتىراتىن زامان ەمەس. عالامتور دامىعان زامان. «ديۆان باتىرلارىنىڭ» ەكپىنى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءسوز بولۋدا. قازاق ءتىلىنىڭ مۇشكىل ءحالى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ وزەكتى تاقىرىپتارىنىڭ بىرىنە اينالدى. وعان «مۋحورياپوۆ ءىسى» دالەل.

ەلتسين زامانىنداي ەمەس قازىر كرەملدىڭ قارا نيەتى قابىنعان كەزەڭ. ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا جوسىقسىز سوعىسىن بۇكىل الەم ايىپتاپ وتىر. ورىس ءتىلىن يمپەراليستىك پيعىلىنىڭ جامىلشىسى ەتىپ العانىننان دا حاباردار. وتكەن 30 جىلدا نازارباەۆ حاكىم اباي بيىك كوركەمدىك دەڭگەيگە كوتەرگەن، الاش ارىستارى عىلىمنىڭ تىلىنە اينالدىرعان انا ءتىلىمىزدى بيزنەستىڭ، ساندىق تەحنولوگيانىڭ تىلىنە اينالدىرعاندا قوعام مەن بيلىك تە بۇگىنگىدەي تارتىس بولمايتىن ەدى.

ءسوز ساردارى شەرحان مۇرتازا كەزىندە حالىق قالاۋلىسى بولىپ تۇرعان كەزدە پارلامەنت مىنبەرىندە قازاقتىڭ ەسكى ادەبيەتىنىڭ تاريحىن جازعان جازۋشى نەمات كەلىمبەتوۆتىڭ انا ءتىلىن بىلمەيتىن ۇلى، ەسكى قازاقستاننىڭ بەلدى قارجىگەرلەرىنىڭ ءبىرى بولعان قايرات كەلىمبەتوۆتى ءبىر سىلكىپ العان. ەرالى توعجانوۆ مىرزا شە؟ تاۋەلسىزدىكپەن قۇرداس بولسا دا انا ءتىلىن بىلمەيتىن جاس شەنەۋنىكتەرگە دە جۋرناليستكە قويعان تالابىن قايمىقپاي قويا الا ما، الدە «قارعا قارعانىڭ كوزىن شوقىمايدى» دەپ ءۇنسىز جۇرە بەرە مە؟!

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz