جوق ىزدەپ وتكەن جىگىت (ساعىنىش سازى)
دابىل ۇرسىن جۇرەگىم، دابىل ۇرسىن،
جوق ىزدەگەن جىگىتتى ءبارى ءبىلسىن.
كوشپەلى التىن سەكىلدى كوز الدىمدا،
قارا تۇندە جوعالتقان جارىعىمسىڭ...
قايرات الىمبەك.
دابىل ۇرسىن جۇرەگىم، دابىل ۇرسىن،
جوق ىزدەگەن جىگىتتى ءبارى ءبىلسىن.
كوشپەلى التىن سەكىلدى كوز الدىمدا،
قارا تۇندە جوعالتقان جارىعىمسىڭ...
قايرات الىمبەك.
«سەنىڭ جارقىن بەينەڭ جۇرەگىمىزدە ماڭگىلىك ساقتالادى...» – دەيمىز قارالى جيىنداردا كۇڭىرەنىپ تۇرىپ. بۇل ءسوز ءتىپتى ءجيى ايتىلاتىندىقتان بايىبىنا بارماي، قالىپتى قابىلداي سالاتىن كەزدەرىمىز دە از ەمەس. قايراتتىڭ قازاسىنا بارعاندا دا سولاي دەدىك. بىراق بۇل جولى وسى ءسوزدىڭ شىنايىلىعىنا ەشكىم شەك كەلتىرمەگەن. سەبەبى، قايرات الىمبەك ءوزىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن بولەك جاراتىلىسىمەن جانىنا ءبىر ءسات جولاعان جانداردىڭ جۇرەگىندە ماڭگىلىك وشپەيتىن ءىز قالدىرار ەدى. «جاراتۋشىعا دا جاقسى ادامدار كەرەك» – دەپ جاتادى جۇرت. وسى ءسوز قايراتقا قاراتىپ ايتىلعان سياقتى كورىنەدى. ويتكەنى، اينالاسىنا شۋاعىن شاشىپ، الىس-جاقىنعا قول ۇشىن بەرۋگە قۇلشىنىپ جۇرەتىن ول ازعانا عۇمىرىندا بارىنشا جاقسىلىق جاساۋعا اسىققان ەكەن-اۋ.
زىمىراپ ءوتىپ جاتقان ۋاقىت-اي دەسەڭشى. ءبارى دە كۇنى كەشە سياقتى ەدى. قايراتپەن تۇڭعىش رەت اقسۋ اۋدانىندا جىلما-جىل ءوتىپ تۇراتىن «ءىلياستىڭ ءىزباسارلارى» اتتى جىر ءمۇشايراسىندا ۇشىراسقانبىز. قاراتال اۋدانىنان كەلگەن جاس اقىن ورنەكتى ولەڭدەرىمەن وزا شاۋىپ، جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىنگەنى ەسىمدە. اراعا ۋاقىت سالىپ قازمۋ – دىڭ قالاشىعىندا قايتا جولىقتىق. بورىلىتوبە اۋداندىق گازەتىندە بىرگە قىزمەت جاساپ، جۋرناليستىك جولىما باعدار بەرگەن اقىن جومارت يگىمان ەكىنشى رەت تانىستىرعان. اسكەري بورىشىمدى وتەپ كەلگەننەن كەيىن وقۋعا تۇسكەن مەن ءۇشىن قايرات تاجىريبەلى، ۇلكەن كورىندى. ادام بالاسىنا قىلداي قياناتى جوق، اقجارما جۇرەكتى اقىنمەن ارامىزداعى العاۋسىز دوستىق العاشقى ساتتەن باستالدى دەپ توپشىلايمىن. ولاي دەيتىنىم، سول ءبىر ءوزارا سىيلاسىم مەن ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن قۇرمەتكە ءبىر ءسات كولەڭكە تۇسكەن ەمەس.
جالپى، اقىندىقتى اللانىڭ ادامعا بەرگەن سىيى دەپ جاتادى. ولار بىلايعى جۇرتتىڭ نازارىنا ىلىگە بەرمەيتىن، كوزىنە شالىنبايتىن جايلاردى كوڭىل تەرەزەسىمەن اڭعارىپ، تىلسىم تۇيسىگى ارقىلى سەزىنەدى دەيتىندەر دە بار. ول جاعىن انىقتاپ ايتا الماسپىن، الايدا اقىندارعا دارحان جۇرەك پەن دالاداي كوڭىل تيەسىلى ەكەنىنە كۇمانىم جوق. قايراتقا وسى قاسيەت ەرەكشە مول دارىعان ەدى. الگىندە ايتقانداي، ول سول ستۋدەنت كەزىنىڭ وزىندە بارىنە قامقور بولىپ، ۇنەمى بىرەۋلەردىڭ ماسەلەسىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن الاشاپقىن بولىپ جۇرەتىن. وندايدا ءوز شارۋاسىن دا جيىپ تاستاۋدان تايىنبايدى. ادامدارعا وسىنشاما ىڭكار كوڭىلمەن، ىستىق ىقىلاسپەن قارايتىن ەكىنشى ءبىر جاندى كەزدەستىردىم دەپ ايتا المايمىن. جاسى كىشى بولسا دا جوعارعى كۋرستىڭ ستۋدەنتى رەتىندە مەنى دە قامقورلىعىنا الىپ قويادى. اقىن-جازۋشىلارمەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرعاندا ولەڭ وقيتىنداردىڭ تىزىمىنە ىلىكتىرىپ، «جاس پەرىلەردىڭ» جانىنا قوسۋدى دا ۇمىتپايدى. وندايدا: « سەنىڭ جاسىڭ ۇلكەن بولسا، مەنىڭ جولىم ۇلكەن» – دەيتىن ازىلدەپ.
ءبىر جولى ماعان كەلىپ: « توقتاسىن سۇگىربەكوۆ دەگەن اقىن اعامىز سەسسياعا كەلىپ جاتىر. سەنى سىرتتاي تانىستىرىپ قويعانمىن، ءجۇر بارىپ جولىعايىق» – دەگەن. توقاڭمەن تانىستىق. تالدىقورعاندا وبلىستىق راديودا كومەنتاتور بولىپ قىزمەت جاسايدى ەكەن. ناعىز سەرىلەردىڭ قانداي بولاتىنىن كورگەنىم وسى. بىرەر كۇن عانا جولداس بولۋعا جارادىق. الايدا سول كۇننەن باستاپ اعا-ىنىدەي ارالاسىپ كەتكەنىمىز انىق. قايراتتىڭ ءوزى تانىعان جاقسىلارمەن وزگەلەر دە جۋىس جۇرسە دەگەن ىزگى نيەتىنە ءومىر بويى ءتانتى بولىپ ءوتتىم دەسەم، ارتىق ايتقاندىق بولا قويماس.
قايراتپەن بىرگە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە كىلەڭ مىقتىلار وقىدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسور، قازاق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ ديرەكتورى باۋىرجان جاقىپ، «باقتى» كەدەنى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، كەدەن پولكوۆنيگى بەكەن نۇراحمەتوۆ، قازاقستاننىڭ قىرعىز رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بەيبىت يساباەۆ، «ءبىلىم» تەلەارناسىنىڭ باس رەداكتورى ايازبي بەيسەنقۇلوۆ، ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۆرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءباسپاسوز ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى كەنجە جۇماعۇلوۆ، قر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ءجۇنىس وماروۆ، جازۋشى – ساتيريك بازاربەك تۇكىباەۆ، قالامى قارىمدى جۋرناليستەر مۇراتبەك وسپانوۆ، تورەحان دانيارلار بولاشاقتا ەلگە تانىمال ازاماتتار بولارىن سول كەزدىڭ وزىندە-اق اڭعارتىپ تاستاعان. ولارمەن قاتار باۋىرجان وماروۆ، سبەتقالي نۇرجان، باۋىرجان ۇسەنوۆ، ايسۇلۋ رۇستەموۆالار ولەڭ ولكەسىندەگى وزىندىك قولتاڭباسىمەن قالىپتاسىپ كەلە جاتتى. بۇگىندەرى ولار ەلدىك مۇراتتى ۇستانعان ازاماتتار ەكەنىن دالەلدەپ ۇلگەرگەن. مىنە، قايراتتىڭ دا جۇرەك ءلۇپىلى وسىلارمەن قاتار سوعىپ، بار قازاقتىڭ بالاسىن قۇشاعىنا العىسى كەلىپ ءجۇرۋشى ەدى-اۋ.
قايرات جاراتىلىسىنان اقىن بولاتىن.جانە ول ولەڭدى ەشكىمگە ۇقسامايتىن وزىندىك مانەرمەن جازاتىن.ۇيقاستىڭ دا كۇردەلىسىنە ۇمتىلىپ، قيىسپايتىن سوزدەردى قيىننان اكەلىپ قيۋلاسترعاندا ەرىكسىز سۇيسىنەسىڭ. ءبىر جولى «سۇيەم سەنى» دەگەن ءسوزدىڭ ءتۇرلى تىلدە قالاي ايتىلاتىنىن جيناپ الىپ:
باسقا جانعا ءوزىڭدى قايدا قيۋ،
باستالادى سەن كەتسەڭ، ايدا، كۇيۋ.
انگلياعا اسساڭ دا جەتىپ بارام،
اي ليا ۆيۋ!– دەپ سوسىن،– اي ليا ۆيۋ!
سۇيگەنىڭە جاقسى عوي ءۇڭىلۋ تونە،
سۇيىكتىڭنەن جامان عوي ءتۇڭىلۋ تەگى.
روسسياعا بارساڭ دا جەتىپ بارام،
ليۋبليۋ تەبيا،– دەپ سوسىن،–ليۋبليۋ تەبيا!
سوزىمەنەن سەپسە دە سۇحيت دۋحي،
ولەڭ دەگەن مەن ءۇشىن – ءمۇحيت قۇت ءۇي.
ارابياعا بارساڭ دا اڭساپ جەتەم،
ۋحيب– بۋكي!– دەپ سوسىن،– ۋحيب – بۋكي!
ۇسىندىم دەپ ايتپايمىن سىي ەڭسەلى،
شەتسىز – شەكسىز كوڭىلدىڭ كۇي ولشەمى.
جۇرسەڭ داعى قازاقتىڭ قاي جەرىندە،
سۇيەم سەنى!– دەپ وتەم، – سۇيەم سەنى!–
دەپ ولەڭ شىعارعانى بار. بۇل ولەڭ كوپكە دەيىن قاتارلاستارىمىزدىڭ اراسىندا ازىلگە ارقاۋ بولىپ ءجۇردى. نەمەسە «جەنپي – ءدىڭ جاتاقحاناسى» دەگەن ولەڭى دە كوپشىلىكتىڭ اۋزىندا جۇرگەنى ەسىمدە.
...كوزىڭنەن ۇشىپ كۇلكى ءوتتى،
بۇلدىرىق قۇستىڭ توبىنداي.
جۇرەگىم سول ءسات بۇلك ەتتى،
گول كىرگەن قاقپا تورىنداي...
...ادىرا قالعان ارماننان،
ويلارىم مەنىڭ بار تۇيەر.
قاقپاشى ەمەس الدانعان،
بولايىن جاقسى جانكۇيەر! –
دەگەن جولدار ەرىكسىز ەزۋ تارتقىزىدى ەمەس پە. قىستىڭ كۇنى دە مالاقاي كيمەي جۇرەتىن كەڭ ماڭدايىنداعى مونشاق تەرلەردى الاقانىنىڭ سىرتىمەن سىپىرىپ تاستاپ، شابىتتانا ولەڭ وقيتىن قايراتتىڭ تۇلعاسى ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىما كەلەدى دە تۇرادى.
الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعى تالدىقورعان قالاسىنا اۋىسقاننان كەيىن ءبىز كوپ ۇزاماي جاڭا ورتالىققا قونىس اۋداردىق. تالدىقالاعا كوشپەي، الماتىدا قالعانداردىڭ ءبىرى قايرات بولاتىن. ءۇي-كۇيى جايلى، جاعدايى دۇرىستاۋ بولعاننان كەيىن قوزعالماعان شىعار دەپ توپشىلادىق. ءوزى سۋداعى بالىقتاي سەزىنەتىن ادەبي ورتانى قيماۋى دا مۇمكىن ەدى. قالاي دەسەك تە قايرات جىلى ورنىن سۋىتقان جوق. ونىسى ءبىز ءۇشىن دە تەرىس بولعان جوق. الماتىعا اندا-ساندا كەلگەندە الدىمىزدان جارقىراپ قايرات شىعاتىن. سۇيەككە سىڭگەن ادەت قالا ما، شارۋالارىمىزعا قولعابىس جاساپ، جازۋشىلار وداعىنا اپارىپ ونداعى اعالارمەن تانىستىراتىن. ولەڭدەرىمىزدى گازەت-جۋرنالدارعا وتكىزىپ، جارىق كورۋىن قاداعالاپ جۇرەتىن دە ءوزى.
جۋرناليستىك قابىلەت-قارىمى مىقتى قايرات ماقالا، وچەرك جازۋدىڭ دا شەبەرى-تۇعىن. قالام ۇستاپ، قاعازعا شۇقشيىپ وتىرعانىن دا كورمەيسىڭ. قولىنداعى ءبىر جاپىراق قاعازعا قاراپ قويىپ، ۇلكەن سۋرەتتەمەلەر مەن جاۋاپتى ماقالالاردى بىردەن ماشينيستكا قىزدارعا وقىپ تۇرعانى. شابىتتىڭ شاۋجايىنا جارماسقاندا سويلەمدەر تۇيدەك-تۇيدەگىمەن توگىلەتىن. ونى ءوزى: «ماعان ماقالانى «ديكتوۆكامەن» جازۋدى قاراتال اۋداندىق گازەتىندە ىستەپ جۇرگەندە ورداش كەندىرباەۆ پەن امىرە ارىندەر ۇيرەتتى!»– دەپ ماقتانا ايتاتىن. شىن مانىندە قايراتتىڭ اۋىزبا-اۋىز ايتقان ماقالالارى ءساتتى شىعاتىنىنا تالاي كۋا بولدىق. بالكىم وزىنە-ءوزى سەنگەندىكتەن بولار، ول ءبىر جەردە كوپ تۇراقتاپ جۇمىس ىستەمەدى. الماتىداعى جاڭادان اشىلعان بارلىق باسىلىمداردا ءبىرىنشى بولىپ قايرات ەڭبەك ەتەتىن. جۇمىسىن جولعا قويىپ، تارالىمى كوبەيگەن ساتتە باسقا جۇمىسقا اۋىسقانىن ەستيتىنبىز.
ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىنگى كەزەڭدە قازاق قوعامىنا اراق دەگەن دۇنيە دەندەي ەندى. بۇل اقىنداردى دا اينالىپ كەتپەگەنى بەلگىلى، ءتىپتى سۇيىكتى ءشارباتىنا اينالدى دەسە بولعانداي. سىراحانالاردا تۇرىپ ولەڭ وقۋ ءداستۇرى قالىپتاسقان. ءبىز دە وسىعان ءبىراز ەلىكتەدىك. قايرات وسى ادەتتەن ءوز ىقتيارىمەن باس تارتقانداردىڭ ءبىرى. يماندىلىققا بەت بۇرىپ، ادامدارعا جاسار جاقسىلىعىن جانداندىرا تۇسكەن.
وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە مەن تاعى ءبىر الماتىعا كەلدىم. حابارلاسىپ ەدىم، دەرەۋ ۇيگە جەت دەپ ءوتىندى. شابىت ۇستىندە ەكەن. ەكەۋىمىز ءتۇن جارىمىنا دەيىن سۇحباتتاسىپ وتىرعانىمىز ەسىمدە. ەرتەڭىنە شارۋالارىممەن جۇرمەك بولىپ ەدىم، قويار دا قويماي قازاق راديوسىنا الىپ كەلدى. بىردەن ارنانىڭ پرەزيدەنتى نۇرلان ونەرباەۆتىڭ بولمەسىنە جەتەلەگەن. سالەم-سىيلاسىمى دۇرىس بولۋى كەرەك، ونى ءوزىمسىنىپ، مەنى تانىستىرىپ جاتىر: «بۇل قۋات قايرانباەۆ دەگەن اقىن. سازگەرلىگى مەن انشىلىگى دە بار. ءوزى كەلىپ تۇرعاندا داۋىسىن جازىپ الماساڭدار، ەرتەڭ وكىنىپ قالۋلارىڭ مۇمكىن...» – دەيدى ەكپىندەتىپ. قوسىپ ماقتاپ جىبەرگەنىنە قىسىلىپ تۇرعان مەنى قاپەرىنە الاتىن ەمەس. باسشى بىردەن ىڭعاي تانىتا قومادى بىلەم، قايرات داۋىسىنا سالماق قوسىپ: «قۋاتتىڭ ءتىرى داۋىسىن جازىپ السىن دەپ جولىنان قالدىرىپ الىپ كەلدىم. ەندى قازاق راديوسى كەرەك ەتپەسە ورىس راديوسىنا بارۋىمىز كەرەك پە؟» –دەمەسى بار ما. نۇرەكەڭ ورىباسارىن شاقىرىپ، ءۇش-ءتورت باعدارلاماعا جازىپ الۋدى تاپسىرعان. كەيىننەن ولاردى راديودان ەستىپ، قايراتقا العىسىمدى جاۋدىرعانمىن.
بۇل وقيعانى مەن جايدان-جاي ەسكە الىپ وتىرعان جوقپىن. سەبەبى بۇل مەنىڭ قايراتتى سوڭعى كورۋىم ەكەن. كوپ ۇزاماي ول جول اپاتىنان كوز جۇمدى. ومىردەن باز كەشە قوياتىن جان ەمەس ەدى. شىعارماشىلىق جوسپارى دا كوپ بولاتىن. ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى دا ەرەكشە-تۇعىن. مەنىڭ جاندى داۋىسىمدى ۇرپاقتارعا قالدىرۋدى ويلاپ جۇرگەندە قايرات ءوزىنىڭ عۇمىرى كەلتە ۇزىلەتىنىن ويلاماعان دا بولار. ءبىر ءتاۋبا دەيتىنىمىز، ارتىندا جارى قۋانىش پەن بالالارى قالدى. قايراتتىڭ جارقىن بەينەسىن جادىندا ماڭگى ساقتايتىن قالىڭ جۇرتى قالدى. تالاي جۇرەكتەردە پوەزيا شوعىن تۇتاتاتىن وتتى جىرلارى جاساۋدا. ەندەشە قايرات الىمبەك ولگەن جوق، ول ءالى دە بىزبەن بىرگە، ارامىزدا، جۇرەگىمىزدە، ميىمىزدا ءومىر سۇرۋدە!
قۋات قايرانباەۆ،
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن.
