ونعا تولماعان قۇرتتاي بالاسىنا تەلەگەي تەڭىز اقىل ايتىپ وتىراتىندار دا بار. بۇرىنعى دانىشپانداردىڭ قايسىسىن الساق تا «بالاعا اقىل ايتپا، كورسەت» دەپ كەتىپتى. بالاسى جامان ادەتتەر جۇقتىرىپ، قازاقشا ايتقاندا «بۇزىلسا» اتا-انا ايران-اسىر بولادى. بالاڭىز وزگەرسە، ياعني «بۇزىلسا»، وعان كوبىرەك ۋاقىت ءبولىڭىز. وتباسىندا اراق-شاراپ، بوعاۋىز، ۇرلىق، بىلاپىت اڭگىمە بولىپ جاتاتىن ءۇيدىڭ بالاسى بۇعان مىندەتتى تۇردە ءبىر سوعادى. كوبىنەسە جاسىرىن تۇردە. ەسەيە كەلە اشىققا كەتەرى ءسوزسىز. قازاق بالاسى كوبىنە جاقسى-جامان ىستەگەن ءىسىن اتا-اناسىنان جاسىرۋعا تىرىسادى. سەبەبى، ۇشان-تەڭىز، ۇلان-عايىر «اقىل ەستۋدەن قاجىعان، سوندىقتان «اش قۇلاقتان، تىنىش قۇلاق». تولىپ جاتقان ءجوندى-ءجونسىز سىن، ەسكەرتپە، تيىم سالۋ، «تەگىن اقىل» بالانى قانداي نارسەنى بولسىن جاسىرۋعا، ءبىلىنىپ قالسا اقتالۋ ءۇشىن وتىرىك ايتۋعا يتەرمەلەيدى. ال، وتىرىك ايتىپ اقتالۋ كوپ ۇزاماي ادەتكە اينالادى. بالا شىندىقتى ايتار-اق ەدى، بەرىسى ون، ارىسى وتىز جىلعا كەتەتىن اتا-انا تاراپىنان «سەن باياعىدا بىلەسىڭ بە؟» دەپ باستالاتىن قيقۋدى قايتەدى؟ ءالسىن-ءالسىن سوعىپ تۇراتىن وسى ءبىر «وتباسىلىق داۋىلدان» زارە قۇتى قاشقان بالا جالعان اقتالۋدى ودان ءارى جالعاستىرا بەرەدى. قازىمىرلىق – جامان ادەتتى ودان ءارى جەتىلدىرەدى، دامىتادى، قالىپتاس­تىرادى. تيىم سالۋ دەمەكشى، ءبىزدىڭ قازاق تيىم سالۋدان ءبىرىنشى ورىن الاتىن بولسا كەرەك. ماسەلەن، قولىڭدى كوتەرمە، ايقاستىرما، قالتاڭا سالما، جەلكەڭدى تارتپا، مۇرنىڭدى شۇقىما، جاعىڭدى تايانبا، تىزەڭدى تارتپا، بوساعانى كەرمە، ەربەڭدەتپە، قولىڭدى تاراقتاما، ت.ب. بۇل تەك قول تۋرالى تيىم سالۋلاردىڭ ءبىر بولشەگى عانا. وسى ايتىلعاندار­دى جاساساڭ، جاۋاپ بىرەۋ – «جامان بولادى!». قازاقتىڭ «جامان بولادىسىن!» ءتىزىپ جازسا جەكە كىتاپ بولار ەدى، شىركىن! قازاق تيىم سالىپ جۇرگەن وسى ءبىر دەرتتەردى كۇندەلىكتى قولدانىپ جۇرگەن وزگە ۇلتتار نەگە «جامان بولىپ» قىرىلىپ قالماي ءجۇر؟
قازاقى تاربيەدەگى ەڭ ءبىر كەسەلدى جايت، بالانى وزىندەي جاساۋعا تىرىسۋشىلىق. ءبىر عانا مىسال، بالاعا كيىم العاندا اتا-انا وزىنە ءتۇسى، ءتۇرى ۇنايتىن كيىمدى تاڭدايدى. بالاعا ۇنايدى-ۇنامايدى وندا جۇمىس جوق. بۇل ەندى، استام­شى­لىق­تان تۋعان. ءتىپتى، سولاي بولسا نەگە شوقاننىڭ اتاعى اكەسى شىڭعىستان، ابايدىڭ اتاعى قۇنانبايدان جوعارى؟ بالاڭىز نەگە سىزگە ۇنايتىنداي كيىنىپ، سىزگە ۇنايتىنداي سويلەپ، سىزگە ۇنايتىن قىلىق كورسەتىپ، ءسىز سياقتى ويلاپ، سىزگە ۇنايتىنداي ماقۇلداپ وتىرۋعا ءتيىستى. ويباي-اۋ، ول قانشا جەردەن ءسىزدىڭ بالاڭىز بولعانىمەن، جەكە تۇلعا عوي. بالانىڭ ءتۇر-الپەتى، مىنەزى، تالعامى اتا-اناعا ۇقساماۋى دا مۇمكىن. ءسىز كوكتەن تۇسكەن جوقسىز عوي. ءسىزدىڭ الدىڭىزدا مىڭداعان اتا-باباڭىز بولعان. جانە ناعاشى جۇرت دەگەن تاعى بار. ەگەر بالاڭىز اينىماعان وزىڭىزدەي بولسىن دەپ تاربيەلەسەڭىز، وندا بالاڭىزدان ءبىر قادام الىستادىم دەپ ءتۇسىنىڭىز. كوپشىلىك اتا-اناعا وينامايتىن، كۇلمەيتىن، سويلەمەيتىن، جۇگىرمەيتىن، ءۇيدى شاشپايتىن، ءۇستىن بىلعامايتىن بالا كەرەك. مەنىڭ ءبىر دوسىم ءبيدى قۇبىجىق كورەتىن وتباسىندا ءوستىم دەيدى. سول بەيشارانىڭ بيلەپ جاتقان ەل كورسە ۇرەيى ۇشىپ، وزىنەن-ءوزى قۋىستانىپ، جۇرت ءبىر ادەپسىز نارسە جاساپ جاتقانداي قوبالجيتىنى بار. بۇل ەندى ءبيدى ۇناتپايتىن اتا-انانىڭ ۇرپاعىنا قالدىرعان «پسيحولوگيالىق مۇراسى».
بالاڭىز ءبىر نارسەنى بۇلدىرسە، ونىڭ قىرىق جىل قۇلاق ەتىن جەۋدىڭ كەرەگى جوق سياقتى، جىرتىلعان كوستيۋم، سىنعان قالام، جوعالعان كىتاپ تۇرماق، ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدىڭ بۇل دۇنيەدە قانشا تۇرارىڭىز بەلگىسىز. جانە بۇلىنگەن نارسەنى قايتىپ ورنىنا كەلتىرەتىندەي سىزدە سيقىرلى تاياقشا جوق قوي. تاعى ءبىر ادەتىمىز بالانى قايراماق بولىپ، «سەنەن تۇك شىقپايدى» دەيتىن ۇلتتىق تاربيە. ءدال وسى ساتتە بالاڭىزدى قايراپ، وتكىرلەپ وتىرعان جوقسىز، مۇقالتىپ، جاسىتىپ وتىرسىز. «ەلدىڭ بالاسىن قاراشىنىڭ» دا جايى وسىنداي. بالانى ايدالاداعى بىرەۋدىڭ بالاسىنا وشىكتىرگەنشە، ءوزىڭىز سول ەلدەي بولعانىڭىز دۇرىس شىعار. «بالاعا مىڭ رەت ايتقانشا، كورسەتىپ ۇلگى قىلۋ كەرەك» دەپتى بارلىق ۇلى پەداگوگتار. بۇلاي جاساماعان وتباسىندا «مىنا بالا كىمگە تارتىپ، وسىنداي بولدى؟» دەگەن كوپكە ءماشھۇر داۋ-جانجال تۋىنداپ-اق جاتادى. ونىڭ ۇستىنە ءسىز ۇلگى قىلىپ وتىرعان ەلدىڭ بالاسىنىڭ ءسىزدىڭ بالاڭىزدان قابىلەت-قارىمى، تانىم-تالعامى، دەنساۋلىعى، تاربيەسى، كورگەنى مەن تۇيگەنى جوعارى بولۋى مۇمكىن.
قىسقاسىن ايتقاندا، بالاڭىز سىزدەن جيىرما بەس، ءتىپتى وتىز، قىرىق جاس كىشى ەكەنىن ۇمىتپاعانىڭىز ءجون. ءسىز دە ءدال وسى قالىپتا ومىرگە كەلە قالعان جوقسىز. بالاڭىز سىزدەن جوق دەگەندە جيىرما جاس كىشى.
ەربول بەكبولاتوۆ.
تالدىقورعان قالاسى.

"قازاق ادەبيەتى" گازەتى