«جاس ازامات» گازەتىنىڭ ءبىرىنشى سانى
جاس ازامات
|
شىعارۋشى: قوشمۇحامەت كەمەڭگەرۇلى |
|
باستىرۋشى: الاش سەرىكتىگى |
1 - سان
1918 جىلعى 30 شىلدە
پەتروپاۆل ق.
جاس تىلەك
جاستار سەزىنىڭ تىلەگى ورىندالدى: ءومىر تاجىريبەسىنىڭ، ءبىلىم ازدىعىنىڭ كەمدىگىنە قاراماي، ءتورت تۇلىگى سايلانباي، «جاس ازامات» تاۋەكەل كەمەسىنە ءمىنىپ، تۇرمىستىڭ تالاساتىن، كۇرەسەتىن مايدانىنا شىقتى.
كەلەشەكتىڭ قاراڭعىلىعى، ساياسي اۋانىڭ كۇن سايىن قۇبىلۋى، قالىڭ ورتتەي، كەسەلدى دەرتتەي اپاتى كۇشتى كۇندەردىڭ تۋى، دۇنيە بولۋ-بولماۋ سول ءالىنىڭ مايدانعا قويىلۋى، ۇلتتىڭ ومىرلىك قۇقىقتارى اياق استىنا تاپتالىپ، زورلىقتىڭ ۇكىم ءسۇرۋى، «جاس ازاماتتىڭ» ۇستىنە اۋىر جۇك سالىپ وتىر، قوعامداسىپ-قولتىقتاسىپ كۇش بەرىپ، اۋىر جۇكتى ءتيىستى ورنىنا جەتكىزۋ - جاستاردىڭ باستى مىندەتى، ۇلكەن بورىشى.
جاس ازامات
|
شىعارۋشى: قوشمۇحامەت كەمەڭگەرۇلى |
|
باستىرۋشى: الاش سەرىكتىگى |
1 - سان
1918 جىلعى 30 شىلدە
پەتروپاۆل ق.
جاس تىلەك
جاستار سەزىنىڭ تىلەگى ورىندالدى: ءومىر تاجىريبەسىنىڭ، ءبىلىم ازدىعىنىڭ كەمدىگىنە قاراماي، ءتورت تۇلىگى سايلانباي، «جاس ازامات» تاۋەكەل كەمەسىنە ءمىنىپ، تۇرمىستىڭ تالاساتىن، كۇرەسەتىن مايدانىنا شىقتى.
كەلەشەكتىڭ قاراڭعىلىعى، ساياسي اۋانىڭ كۇن سايىن قۇبىلۋى، قالىڭ ورتتەي، كەسەلدى دەرتتەي اپاتى كۇشتى كۇندەردىڭ تۋى، دۇنيە بولۋ-بولماۋ سول ءالىنىڭ مايدانعا قويىلۋى، ۇلتتىڭ ومىرلىك قۇقىقتارى اياق استىنا تاپتالىپ، زورلىقتىڭ ۇكىم ءسۇرۋى، «جاس ازاماتتىڭ» ۇستىنە اۋىر جۇك سالىپ وتىر، قوعامداسىپ-قولتىقتاسىپ كۇش بەرىپ، اۋىر جۇكتى ءتيىستى ورنىنا جەتكىزۋ - جاستاردىڭ باستى مىندەتى، ۇلكەن بورىشى.
«جاس ازاماتتىڭ» التىن يدەيالى، اۋليە ماقساتى، نەگىزگى جولى – ۇلت بوستاندىعى، ۇلت تەڭدىگى.
بۇل تىلەككە جەتۋ ءۇشىن «جاس ازامات» الاشتىڭ التىن تۋىن جايقالدىرا الاتىن، دۇشپانعا كۇيىنىش، دوسقا قۋانىش سالاتىن، ىرگەلى ەر قىلاتىن بىرلىكتى قولدانادى. ءالسىزدى كۇشەيتەتىن، اۋىردى جەڭىلدەتەتىن تابيعاتتىڭ قوجاسى بولعان شارۋا مىندەتىن قولدانادى. ار-يماننىڭ، تازا ادامشىلىقتىڭ تۇپكى تامىرى ادىلدىكتى قولدانادى.
وسى ايتىلعان جولداردا قارسى كۇش - قالىڭ جاۋ تۇرسا دا، تاۋدان ۇلكەن تۇرمىستىق كەدەرگىلەر تۇرسا دا، «جاس ازاماتتىڭ» بەت العان ساپارىنان قايتپايتىنىنا يمانىمىز بەرىك.
«جاس ازامات» قاجىسا، تالسا، قاتەردەن قورىقسا، وت ەكپىندى ۇلتشىل جاستاردىڭ رۋحىنىڭ سونگەنى، ۇلت ءۇشىن «ىستىق قان، جاس جان قۇربان!» دەگەن پىكىردەن قايتقاندىعى جوق...
بۇل مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى، جۇرەكتەرىنە نىق بايلانىپ، ىستىق قاندارىنا سىڭگەن زات - ءبىر بۋىننان ءبىر بۋىنعا كوشىپ وتىراتىن قاسيەتتى مۇرا.
التى ميلليون الاشتىڭ، جارىق ويلى جاستارى اراسىنداعى جالعىز «جاس ازاماتتى» الىپ شىعىپ، اسىراي الماسا، تۇعىرعا قوندىرىپ باۋلي الماسا، پۇلعا مۇقتاج قىلسا، جاس اتاۋلىنىڭ سۇيەگىنە تاريحي ۇيات تاڭباسى باسىلادى.
جاستار! كەلەشەكتەگى بۋىنداردان العىس، يا قارعىس الاتىن داۋىرگە كەزدەستىڭدەر! ۇلتتىڭ گۇلدەنۋى كوركەيۋى، «الاش وردانىڭ» ابىرويى، ايبىندى بولۋى سەندەردەن. كارى بۋىننان قايىر از. كارى بۋىن ء(بىرازىن شىعارعاندا) قاجىعان، قايراتى قايتقان بۋىن، ەرلىگى ءسونىپ، جاۋىنگەر بابالارىن ۇمىتقان بۋىن، «تورەلەرگە» قۇلدىق ۇرىپ جاتىر. تۇيمەگە تابىنعان بۋىن، سايلاۋ، پارتياسىمەن ميلارىن ءشىرىتىپ، ۇلت نامىسىن، جۇرت جۇمىسىن كۇندىك تاماعىنا ايىرباستاعان بۋىن.
مادەنيەتى جوعارى ۇلتتاردىڭ جاستارى ۇزاق جىلدار وت ءومىردى عارىپ قىلىپ، كوز جاسىن، جۇرەك قانىن سەل داريا قىلىپ، ويلاعان ماقساتىنا جەتىپ وتىر. كوز الدىمىزداعى ورىس ستۋدەنتتەرى الپىس جىلدان استام ازاتتىق جولىندا ەسكى ۇكىمەتپەن كۇرەسىپ كەلدى.
ءبىزدىڭ الاش جاستارى 1905 جىلدان عانا باستاپ، الەۋمەت قوزعالىسىنا كىرىسىپ، ساياسي كۇرەسكە ات سالىسا باستاپ ەدى. ەندى مىنەكي، از جىلدىڭ ىشىندە ءوز مىندەتىن كوزدەگەن نىساناعا تيگىزىپ وتىر. الاش ۇرانىنىڭ ۇكىمەتى «الاش وردا» قۇرىلدى.
از بەينەتپەن تابىلعان داۋلەتتى سالاقسىپ، ۇساق جۇمىسقا كىرىسىپ، قولدان شىعارىپ جىبەرۋ - كەشىلمەيتىن كىنا.
جاستار! «الاش ورداعا» مادەني كۇش بەرەتىن كۇندەرىڭ تۋدى! جەر-سۋ، بىرلىك-بەرەكەدەن ايىرىلعان كارى بۋىننىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ىستەگەن زور قاتەلەرى، جەتەر!
بيلىك تىزگىنىن قولعا الاتىن كۇندەرىڭ تۋدى.
ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن: «الاشتاپ!» اق تۋ كوتەرىپ نايزا سالىپ، ساداق تارتاتىن كۇندەرىڭ تۋدى.
جاستار! جۇرەك تولقىتقان شەردى، مي تولقىتقان ويدى جارىققا شىعارىپ، مايدانعا سالىڭدار!
الدا جۇرگەن الاش جولىندا ايانباي قىزمەت قىلعان ادال جۇرەك اعالاردان ۇلگى، ونەگە الىڭدار!
ەلدىكتەن، ەرلىكتەن ايىرىلىپ، ەكى ءجۇز جىلداي ەڭسەسى تۇسكەن ەلدى ويلاڭدار!
كۇندى - ءتۇن، جاقىندى - جات، پايدانى - زيان دەپ جۇرگەن، تولىق ساياسي قۇقىقتارىن ىزدەپ الۋعا ەر جەتىپ، ەسى كىرمەگەن ەلدى ويلاڭدار!
ءتۇن قاراڭعى، داۋىل قاتتى. بىراق، ۇلت باقىتى جاستارعا – نۇرلى ساۋلە!!!
جاساسىن، «الاش وردا!»
جاساسىن، الاش كوشباسشىلارى!
جاساسىن، الاشتىڭ جاۋجۇرەك، ۇلتشىل جاستارى!
الاش ازاماتتارىنا!
180 ميلليون روسسيا حالقىن 300 جىلدان استام ءبىر شىبىقپەن ايداعان رومان تۇقىمىنىڭ تاعى كۇيرەپ، ءىس باسىنان قۇلاعانداي، جەتى ايداي زورلىقپەن، قانىشەرلىكپەن بيلىك جۇرگىزىپ داۋرەن سۇرگەن بولشەۆيك ۇكىمەتى دە، ءسىبىر جەرىندە جىعىلدى.
«ءدىن ءۇشىن، تۋعان جەر ءۇشىن، پاتشا ءۇشىن!» دەپ نيكولاي ۇكىمەتى حالىقتىڭ قانىن قانداي سورسا، سوتسياليزم ءۇشىن، جۇمىسكەر كريستيان ءۇشىن، سوۆەت ءۇشىن!» دەپ بولشەۆيك ۇكىمەتى دە حالىقتىڭ قانىن سونداي سوردى.
قولدان مال، باستان ەرىك كەتتى. بوستاندىق، تەڭدىك ارمانى ارامتاماق، قانى بۇزىقتاردىڭ تەپكىسىنە ءتۇستى. حالىقتى قاراڭعىدان جارىققا شىعارۋ جولىندا ايۋداي ۇكىمەتپەن الىسىپ، اباقتىدا بيت-بۇرگەگە جەم بولىپ، قىرشىن ومىرلەرىن قورلىقتا، تارشىلىقتا وتكىزگەن ساياسي سابازدار، ولاردىڭ بەينەتى، قانى مەن ميىنان تابىلعان ولجا دا زورلىقشىلداردىڭ اياعىنىڭ استىندا قالدى.
ەل تالاندى، شابىلدى، اشىقتى، ەر-ازامات قانعا باتتى، الىستاعى الىسقان جاۋ بىلاي قالىپ، اياق استىنان جاۋلاسىپ، اعايىن جۇرت ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەدى.
قارا حالىقتىڭ ءوزى سايلاپ قويعان مەكەمەلەرى تاس-تالقان بولدى. ۇرى-قارى، يت مىنەزدى ازعىندار حالىقتىڭ قاسيەتتى تاعدىرىنا يە بولدى. حالىق قازىناسى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتتى.
300 جىلداي قورلىق كورگەن 180 ميلليون حالىقتىڭ اتان بايگە ات جارىسى، ۇلى ءدۇبىر ۇلكەن تويدا باس قوساتىن قۇرىلتايى (ۋچرەديتەلنوە سوبرانيە) باسقان ءىزى قان ساسىعان، جۇگەنسىز توپتىڭ، قارا كۇشتىڭ قاھارىنا ۇشىرادى.
بۇراتانالاردىڭ بيلىگىنىڭ ءوز قولىندا دەگەن ارمان-ءۇمىتى قاپىدا اققان قان بولدى.
قىرىم، كاۆكاز، باشقۇرتستاننىڭ، تۇركىستاننىڭ... قاندى وقيعالارى، بولشەۆيكتەردىڭ قانقۇمارلىقتارىنا ايداي ايقىن دالەل. التى ميلليون الاش حالقى كوز جاسىن توگىپ، قۇدايدان تىلەگەن اق ورداسىن تىگە المادى. الاش ازاماتتارىنىڭ قايسىسى قاراڭعى تار اباقتىنى كوردى، قايسىسى بۇلت جامىلىپ، مۇز توسەنىپ، قاشىپ ءجۇردى، قايسىسى جاسىلدانىپ جانعان وتقا، شاپقان قىلىش، اتقان وققا قارسى ءجۇردى.
الاش ءۇشىن اجالدان تايىنبادى، باسقا جۇرتتىڭ بولشەۆيگى بىرەۋ بولسا، الاشقا دەگەن ەكەۋ بولدى. وزىمشىلدىگىن ۇلت پايداسىن ساتقان جاقىننان جات شىقتى.
قاشان دا بولسا، اقتىق شىندىق ۇستىگە شىقپاق، جاۋىزدىق جوعالماق – تۇرمىس زاڭى. بولشەۆيكتەردىڭ ءھام بولشەۆيكشىلدەردىڭ جەتى ايدىڭ ىشىندە ىستەگەن زورلىقتارى وزدەرىنە جەندەت بولدى.
قار سۋىنداي، قازاننىڭ كۇيەسىندەي بولشەۆيكتەر جوعالدى.
بولشەۆيك بۇلتى باسقان بوستاندىق كۇنى جارقىراپ، جاڭادان شىقتى، نۇرىن توكتى.
ازاماتتار!
قۇداي الاشتىڭ تىلەگىن بەردى. دۇشپان كەۋدەسى باسىلدى، ءۇنى ءوشتى. قوزعالماستاي كۇيگە ءتۇستى.
«الاش وردا» تىگىلدى، اق تۋ كوتەرىلدى. كۇنى ەرتەڭ تۇرمىس تونىن پىشەتىن، كەلەشەككە ۇلگى ءجون سالاتىن الاش قۇرىلتايى بولماق.
اياقتان اۋىرە، قولدان كىسەن، اۋىزدان قاقپاق كەتكەن الاش بالاسى ءوز قۇرىلتايىڭدى كورىپ ولسەڭ، ارمانىڭ جوق!
وتكەن ومىردەگى اۋىر جاعدايعا قالىڭ قايعى، كوز جاسى - ءبارى دە ەندى ۇمىت بولدى.
قارا شاڭىراق «الاش وردانىڭ» تىگىلگەنى - ءبىر ۋاقىتتا قازاقتى العا شىعاردى.
اقساقالدار، اعالار!
اقىل ايتىپ، جول باستاڭدار! باياعى ەركىن داۋرەننەن ءسوز قوزعاپ، جاستاردىڭ جۇرەكتەرىنە قىزۋلىق جالىنىن سالىڭدار!
قازاق-قىرعىز ءبىر كەزدە كەمەلىنە كەلگەن، ءوز الدىنا حاندىق قۇرىپ بيلىك جۇرگىزگەن ەل ەمەس پە ەدى؟ توپ باستاعان كوسەمى، ءسوز باستاعان شەشەنى، قول باستاعان باتىرى بار ەمەس پە ەدى!؟
داۋلەتتى بايلار، مىرزالار!
كىسىلىك مالدا ەمەس، استە بۇگىن بار دۇنيە، ەرتەڭ جوق. اركىم شاماسىنا قاراي ۇلتىنا قىزمەت قىلۋى ءتيىس.
بولشەۆيك زامانىندا جۇرت الداعى مالدى ساداقا قىلىپ ەدى. كۇن جادىراعان سوڭ قۇدايدى ۇمىتپاۋ كەرەك. بولشەۆيك بۇلتى ايىققانمەن، الدىمىزدا قاتەرلى كۇندەر كوپ. قارا بۇلتتىڭ وڭنان بولسا دا، سولدان بولسا دا كوتەرىلىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. الاسپىران كۇندەردە مال اياپ قالۋ اقىلعا دا، ارعا دا، شاريعاتقا دا تەرىس.
جاستار!
اتقا ءمىن! باسقا جۇرتتار كورسىن!
ورال، التاي، ەرتىس، ەسىل-نۇرا، ەدىل-جايىق بويىندا شارق ۇرعان ارىستانداي اقىرعان الاشتىڭ رۋحىنىڭ سونبەگەنىن كورسىن!
ياپىرماي! كەشە عانا ەمەس پە ەدى، التى ميلليون الاش بالاسىنىڭ باسى قۇرالماي، جەر-سۋدان ايىرىلىپ، پەندەگە پەندە بولىپ جۇرگەنى، مەيىرىمسىز تاس باۋىرلاردان راحىم تىلەپ جۇرگەنى. مىنە، «الاش ورداعا» جاردەم قىلماساڭدار، ۇرانعا قىزباساڭدار، سول كوڭىلسىز كۇندەرىڭ الدارىڭدا دايار.
ارداقتى ازاماتتار!
الاش تۋى قاعبامىز بولسىن، ءبارىمىز سوعان قارايىق.
الاش تىلەگى يمانىمىز بولسىن، ءبارىمىز سوعان ۇيىيىق.
ينشاللا الاش جاسايدى!
جاساسىن الاش اۆتونومياسى!!!
ومبىداعى الاش پارتياسىنىڭ باس كوميتەتى.
بۇلىنگەننەن بۇلدىرگى الما
مىنەكي، بوستاندىق تۋعان جەتىنشى ايدىڭ ءجۇزىن كورىپ تۇرمىز. سودان بەرى بەيشارا بوستاندىقتىڭ باسى ارا شاققانداي داڭ بولدى، تالاي تالقىعا ءتۇستى. كوپكە بىردەي كۇندەي بوستاندىق سەنىكى ەمەس، مەنىكى دەگەن پالەگە ۇشىرادى.
شىن حالىق قامقورلارى شەتكە قاعىلىپ، «اش ىشكەندە پايدا بولار» بوستاندىققا ەن تاعىپ، [باسقا بىرەۋلەر] يەلەنىپ الدى.
اسىرەسە، بۇل بوستاندىق داۋىرىندە تاكاپپارلىق ءىس – ورىس حالقىنىڭ بۇقاراشىل زيالى تابى (ينتەلليگەنتنىي كلاسس) مەن جۇمىسكەر-قاراشەپكەن تابىنىڭ اراسىنا تۇسكەن ۇلكەن جىك. ەجەلدەن بۇقارا حالىقتان جىگى ايىرىلعان، سىڭار تىزگىندى قىڭىرجاق اقسۇيەكشىل، مەملەكەتشىل زيالىلار تۋرالى ءسوز قوزعامايمىن.
مەن زيالى تابىنان، بۇقارا ءۇشىن وتقا كۇيىپ، سۋعا ءتۇسىپ جۇرگەن زيالىلاردان جۇمىسكەر-قاراشەكپەندەر نەگە بەزىپ كەتتى; قول ۇستاسىپ، قۇشاقتاسىپ بىرگە جۇمىس قىلمادى؟ نە سەبەپتەن بولشەۆيكتەردىڭ قولتىعىنا كىرىپ كەتتى؟ وسىنداي سۇراقتارعا تومەندە جاۋاپ بەرمەكشىمىن.
بۇقاراشىل زيالىلار ەرتە [ويانىپ،] جالپى باقىت، ماحابباتتىڭ باسىنا ۇرىندى. بوزتورعاي قوي ۇستىنە جۇمىرتقالايتىن زامان بولادى، سەنىكى-مەنىكى [دەگەن] بولمايدى دەپ ءجۇردى. جۇمىسكەر-قاراشەكپەننىڭ جۇرەگىنە قوناتىن: «ناداندىق قاراڭعىلىق جەرىندە جايلى قونىس تاباسىڭ، ء[وزىڭ سوعىسىپ] تارتىپ ال»، دەگەن سوزدەردى يمان ورنىندا ايتىپ ءجۇردى. «كۇرەسپەن قۇقىعىڭا يە بول، اتا-تەگىڭ بايلىققا جەتسىن»،- دەپ ءجۇردى. جىلى سوزدەرمەن سەمىرتتى. جۇمىسكەر-قاراشەكپەننىڭ رۋحىن تاربيەلەمەي، مالقۇمارلىق تاعى ءناپسىسىن تاربيەلەدى. بۇل ءبىر.
ەكىنشى، باقىت، ماحابباتتى كوكسەۋ - ورىس حالقىنىڭ تۇپكى جاراتىلىسىندا بار. وسىدان باسقا جۇرتتار ۇلت نامىسىن، شارۋا مىندەتىن ۇمىتقان جوق، قايتا كۇن سايىن شارۋانى العا باستىرىپ جاتىر. وسى كۇندە كۇنباتىستى قورقىنىشقا ءتۇسىرىپ وتىرعان كۇنشىعىس حالىقتارىنان قىتاي مەن جاپونيا كۇنباتىستان ۇلگى-ورنەكتى كوپ الدى. بىراق، كۇنباتىستىڭ رۋحاني مادەنيەتىن ارام استاي كورىپ، وزىنە المايدى. ونىمەن قىتاي، جاپونيا حالقىنىڭ مىنەزى بۇزىلىپ، ەۋروپا ۇكىمەتتەرىنەن ارتىق قان توگىپ، جەتىم-جەسىردى جىلاتىپ وتىرعان جەرى جوق.
ءسوتسياليزمنىڭ باس ۇياسى - باتىس ەۋروپا. سول باتىس ەۋروپادا سوتسياليزم پىكىرىنىڭ تارالۋى باسەڭ: ول جاقتىڭ سوتسياليستەرى شارۋا سالتىنا، الەۋمەت بولمىسىنا قاراپ، ءسوتسياليزمدى نوقتالاپ وتىرعاندا، ءبىزدىڭ ورىس سوتسياليستەرى اكىمشىلىك قولعا تيسە، دۇنيە جۇماعىن ورناتامىز، دەيدى.
ورىستىڭ بۇقاراشىل زيالىلارى 10-15 جىل بۇحارادا وقىپ، پايداسىز باقىتتاردى باستارىنا تولتىرىپ قايتاتىن مۇسىلمان شاكىرتتەرىندەي، كۇنباتىستىڭ شىرىك فيلوسوفياسىن ورىس جەرىنە تاسىپ ءجۇردى. سول شىرىك فيلوسوفيامەن جۇمىسكەر- قاراشەكپەندى تاماقتاندىردى.
اتاقتى جازۋشى دوستوەۆسكي ايتادى: «جالپى دۇنيەنىڭ باقىتىن ىزدەۋ ءبىزدىڭ ورىستىڭ ەنشىسىنە ءتيدى. ورىسقا قاشان جالپى باقىت تاپقانشا تىنىشتىق جوق» دەپ.
سول ايتقانى وسى كۇندە كەلىپ تۇر. ۇلت قانى ورىس اقىندارىنىڭ كوبىندە جوق ەدى. تىلەيتىندەرى جالپى سوتسياليزم ەدى.
وزگەرىس بولدى. جۇمىسكەر-قاراشەكپەندەردىڭ بۇقاراشىل زيالىلارمەن ەسەپتەسەتىن كۇنى تۋدى.
«باياعىدان بەرى اۋىزعا قاراتىپ ەدىڭدەر، ەندى اۋىز بىرىگىڭدەر!»، دەگەن كەزدە بۇقاراشىل زيالىلار تايقىپ شىقتى. ەلىرمە ءتاتتى سوزدەرىنىڭ تۇرمىس جۇزىندە ىسكە اسپايتىنىن سەزىپ، شەگىنشەكتەي بەردى. بىرتە-بىرتە: «توزبەيمىز» دەۋگە اينالدى. مۇنى كورگەن سوڭ، جۇمىسكەر-قاراشەكپەن تابى بۇقاراشىل زيالىلاردان بەزە باستادى.
سوڭعىلاردىڭ «تالاپ ال، تارتىپ ال» دەگەن «زوماقى» سوزدەرىن الىپ وزدەرىن ---قاۋىمىنا قوسىپ جىبەردى.
بۇدان كورىنەدى: اتا زاماننان بەرگى بۇقاراشىل زيالىلاردىڭ، كوز كورىپ قول ۇستامايتىن ساعىمداي، ءتۇپسىز تەرەڭ جەل قيالداي، كورگەن تۇستەي سوتسياليزم سوزدەرى («بايلىق ورتاعا تۇسەدى» دەگەننەن باسقاسى) ەڭبەكشىلەردىڭ ميىنا قونباعاندىعى، قانىنا سىڭبەگەندىگى، اقىل سەزىمىنە ءار بەرە الماعاندىعى، كوڭىلىنە قويىلماعاندىعى.
جوعارىدا كورسەتىلگەن ەكى سەبەپ: «الۋعا بولماسا، بەرۋگە جوق» جۇمىسكەر-قاراشەكپەن تابى تۇرمىس ىڭعايىمەن ءجۇرۋ كەرەك، دەگەن زيالىلاردان ات-تونىن الا قاشىپ، ەنشىسىن ءبولىپ، جىگىن ايىردى.
ەندى ورىس جەرىندە ءوسىپ، ورىس شكولىندە وقىپ، كۇنباتىسپەن دە، كۇنشىعىسپەن دە ورىس ارقىلى تانىس بولعان، ءوزىمىزدىڭ زيالىلارعا (كەڭ ماعىنادا) كەلەيىك: مادەنيەتتىڭ قويناۋىندا بولسا دا، ورىس زيالىلارى قازاققا ۇستاز بولدى، ينشاللا! ءبىر كەزدە ورىس اراسىندا شەنقۇمارلىق كۇشتى ەدى. ءبىزدىڭ وقىعانداردا دا شەنقۇمارلىق اۋىرۋى كۇشەيدى. شەن، دارەجە ءۇشىن اكەسىن ساتۋعا ارلانباعاندار بولدى.
ورىس زيالىلارىندا حالىقشىل كوبەيىپ ەدى، بىزدە دە كوبەيدى. تۋمىسىندا ۇلتشىل بولىپ، ۇزدىك شىققان قازاق زيالىلارى ساناۋلى. كوبى تورەلىكتىڭ ءدامىن تاتقاننان كەيىن، زاماننىڭ ەرىكسىز سۇيرەۋىمەن ۇلتشىلدىق اۋدانىنا قايتىپ وتىر. بوستاندىق تۋعاننان كەيىن، ورىس زيالىلارى ءشيتىنىڭ وعىنداي بىتىراپ، ءتۇرلى ساياسي جولعا ءتۇسىپ، اۋا جايىلىپ كەتتى. ءبىزدىڭ قازاق وقىعاندارىنان دا ەسەر دە (سر), ەسدەك (سد) تە، حالىقشىل، رەسپۋبليكاشىل، تاعى باسقالارى شىقتى. پارتيانىڭ ازعىنى بولشەۆيك پارتياسىنا كىرگەندەر دە بولدى. كۇنى كەشە ۇلت دەپ جۇرگەندەر، جالپى سوتسياليزمگە ات سالىسىپ، كوممۋنيست بولىپ كەتتى. ورىس نە كۇيگە تۇسسە، قازاق تا سوعان ءتۇستى.
ورىستىڭ بۇقاراشىل زيالىلارى بۇل كۇندە ءبىر تەڭگە بەرىپ جىرلاتىپ، ءجۇز تەڭگە بەرىپ قويدىرا الماعان سياقتى شاراسىنان اسىپ، جەلىككەندەردى توقتاتا الماي وتىر. جيىرمانشى عاسىردىڭ ءسوتسياليزمى (جالپى دۇنيەنىڭ اقىل-سەزىمى ەر جەتپەگەندىكتەن) ادامشىلىقتى، مادەنيەتتى، ۇلتشىلدىقتى قۇرتاتىندىعىن بولشەۆيك تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىر. ادامزاتتىڭ جايىن ءناپسىسى جوعالماي، سوتسياليزم تاڭى اتپايتىنىنا يمان كەلتىرۋ كەرەك.
ەگەردە ورىستان ۇلگى الۋدى، ءبىزدىڭ قازاق وقىعاندارى توقتاتپاسا، وتكەن جىلعى ورىس كيگەن تاز كەپەشتى ءبىزدىڭ قازاق تا كيەدى.
تۇبىندە قازاقتان كاپيتاليستەر شىققاندا، فابريكا-زاۆود كوبەيگەندە، تۇرمىستىڭ ءوزىن دە تاپ-تاپقا بولەر، وعان دەيىن سوتسياليزم كۇيىن كۇيلەمەي، تۇرا تۇرايىق. بۇقاراشىل ورىس زيالىلارىنىڭ جەكە-دارا ۇستاعان باقىت ماحاباتىنا كوتەرمەشى بولماي، تازا جاپونيانىڭ جولىمەن ءجۇرىپ، بىرلىك-بەرەكەدەن ايىرىلماي، ۇلتشىلدىقتى ساقتاۋ كەرەك.
«بۇلىنگەننەن بۇلدىرگى الما!»، دەگەن اتالارىمىزدىڭ التىن ماقالىن ەسىمىزدەن شىعارمايىق.
ەل بالاسى.
قۇتتىقتاۋ
جاس ازامات ۇيقىسىنان وياندى،
ۇلت ءۇشىن كۇرەسۋگە ويلاندى،
ونەر-ءبىلىم، جىگەر-تالاپ كۇش جيناپ،
العا ۇستاپ، جاستار تۋىن جار سالدى.
جولبارىس، قاسقىر، ايۋ، ارىستانعا،
جاۋلارىن بەتتەتپەيتىن الىسقاندا،
ازۋى التى قارىس ايداھارعا،
قاندى ءولىم ۋىن شاشقان قارىسقاندا،
جاسقانباي جاس ازامات ۇشتى قارسى.
الام دەپ، ەمىن-ەركىن شالىسقاندا،
تىلەيدى الاشىنان اق باتانى.
قان مايدان ۇلى بايگە جارىسقاندا،
ۇلتىنا ماڭگى باقىت ەرىك تىلەپ،
قول سوزدى، جاس ازامات، نۇر اسپانعا!
ءجۇنىس
* * *
ىستىق جۇرەكپەن «جاس ازاماتتى» قارسى الامىز! تارتقان باعىتىنا قايىرلى ءسات تىلەيمىن.
«جانار» ۇيىمى.
* * *
«جاس ازاماتتىڭ» نۇرلى ششىراق، جاس جالاۋى بولىپ، باقىتى ورلەپ، كۇشى مولايىپ، كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋىنە تىلەكتەسپىن.
اقمولادان.....قولى.
* * *
ءار ۇلتتى ورگە سۇيرەيتىن، ورنەك بولىپ تۋرا جولعا باستايتىن باسشى دات گازەت بولعاندىقتان، ۇلت پايداسىن ويلاپ، ادال نيەت اق جۇرەكتەن شىعاتىن ءجاسوسپىرىم جاڭا تالاپ «جاس ازامات» گازەتىنىڭ باۋى بەرىك بولۋىنا تىلەكتەسپىز.
مۇحمەدسالىم كاشيموۆ،
حاسەن تەمىربەكوۆ.
گازەتتىڭ ساندارىن باسپاعا دايىنداعان، تۇسىنىكتەرىن جازعان
م. قوزىباەۆ اتىنداعى سقمۋ پروفەسسورى
زارقىن تايشىباي.
Abai.kz
