قازاق فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىعى دۇركىرەپ ءوتتى
وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلعان قازاق فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىعى مەرەكەسى سەمەي قالاسىندا جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. وعان الىستان ات ارىتىپ كەلگەن ارداگەرلەر دە، وتاندىق سپورتشىلار دا، تىكەلەي كورسەتىلىم ارقىلى تەلەديداردان تاماشالاعان جانكۇيەرلەر دە كۋا.
بۇل ۇلكەن مەرەكە قازاقستاننىڭ، ونىڭ ىشىندە شىعىس قازاقستان ءوڭىرىنىڭ مەيماندوس پەيىلىن، حالىقارالىق باسقوسۋلاردى بىلىكتىلىكپەن وتكىزەرلىك بيىك الەۋەتىن جانە ەل مەن ايماق سپورتىنىڭ ەرتەڭگى كۇنگە سەنىمدى قادام باسۋىن بارشا قاۋىمعا تاعى ءبىر پاش ەتتى.
رەسەي، گرۋزيا، ۋكراينا، قىرعىزستان ەلدەرىنەن كەلگەن كوماندالار مەن وتاندىق كوماندالار جانە اتاقتى نەمىس فۋتبولشىسى حورست حرۋبەش، وتاندىق فۋتبول ارداگەرى، قازاقستان فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى سەيىلدا بايشاقوۆ پەن ۆيكتور كاتكوۆ تا قادىرلى مەيماندار قاتارىندا اتالعان مەرەيتويعا قاتىستى.
«سپارتاكتاعى» سالتانات
وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلعان قازاق فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىعى مەرەكەسى سەمەي قالاسىندا جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. وعان الىستان ات ارىتىپ كەلگەن ارداگەرلەر دە، وتاندىق سپورتشىلار دا، تىكەلەي كورسەتىلىم ارقىلى تەلەديداردان تاماشالاعان جانكۇيەرلەر دە كۋا.
بۇل ۇلكەن مەرەكە قازاقستاننىڭ، ونىڭ ىشىندە شىعىس قازاقستان ءوڭىرىنىڭ مەيماندوس پەيىلىن، حالىقارالىق باسقوسۋلاردى بىلىكتىلىكپەن وتكىزەرلىك بيىك الەۋەتىن جانە ەل مەن ايماق سپورتىنىڭ ەرتەڭگى كۇنگە سەنىمدى قادام باسۋىن بارشا قاۋىمعا تاعى ءبىر پاش ەتتى.
رەسەي، گرۋزيا، ۋكراينا، قىرعىزستان ەلدەرىنەن كەلگەن كوماندالار مەن وتاندىق كوماندالار جانە اتاقتى نەمىس فۋتبولشىسى حورست حرۋبەش، وتاندىق فۋتبول ارداگەرى، قازاقستان فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى سەيىلدا بايشاقوۆ پەن ۆيكتور كاتكوۆ تا قادىرلى مەيماندار قاتارىندا اتالعان مەرەيتويعا قاتىستى.
«سپارتاكتاعى» سالتانات
عاسىردى تەربەگەن عاجايىپ فۋتبول مەرەكەسى سەمەيدىڭ «سپارتاك» ستاديونىندا سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. قالا تۇرعىندارى مەن جانكۇيەرلەر مارتەبەلى مەيمانداردى كورۋگە ستاديونعا ۇزدىكسىز اعىلىپ جاتتى. جاز بويى جوندەۋدەن وتكەن «سپارتاك» كەشەنى دە بۇل كۇنى قۇلپىرىپ، جايناپ كەتكەن ەكەن. ستاديونعا كىرەبەرىس قاقپا الدىنداعى تۇعىرعا ورناتىلعان تاقيا كيگىزىلگەن ۇلكەن الا دوپتىڭ ءمۇسىنى جانىنا تۇرا قالىپ، ەستەلىك-سۋرەتكە ءتۇسىپ جاتقانداردا ەسەپ جوق. دوپقا كيگىزىلگەن تاقيا قازاق حالقىنىڭ عاسىر ىشىندە فۋتبول سىندى پلانەتالىق ويىنمەن بىتە قايناسىپ كەتكەنىنىڭ كورىنىسى ىسپەتتى جىلى اسەر قالدىردى. جانكۇيەرگە لىقا تولىپ، جەلپىنگەندە ستاديون ورنىنان قوزعالعانداي، بۋىرقانعانداي بولىپ، مەرەكەنىڭ ءمان-ماڭىزى دا ارتا ءتۇستى.
قۋانىشتى كوڭىلكۇيدى بەس مىڭ سەمەيلىك قاتىسقان سالتاناتتى ءىس-شارا ودان ءارى ۇستەدى. اتاپ ايتقاندا، ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستان مەن الىس-جاقىن شەت ەلدەردەن كەلگەن فۋتبول ارداگەرلەرى، جاتتىقتىرۋشىلار، قازىرگى فۋتبولشىلار، جاس جەتكىنشەك ويىنشىلار، ءتۇرلى سپورتشىلار، ستۋدەنتتەر، مەكتەپ وقۋشىلارى، تاعى باسقا قالانىڭ شىعارماشىل ۇجىمدارى دا بار ەدى. مەرەكە ۇرمەلى اسپاپتار وركەسترىنىڭ كوڭىلدى اۋەنىمەن باستالىپ كەتكەندە، ستاديوننىڭ ءبىر قاناتىن تولتىرىپ وتىرعان سەمەيلىك جانكۇيەرلەر قولدارىنا ۇستاعان ءتۇرلى-ءتۇستى قاعازدارىمەن وزدەرىن كولەگەيلەپ، ستاديوننىڭ ءبىر قاناتىندا تۇتاسىمەن «فۋتبول»، «100 جىل»، «شىمىر بول!» سىندى جازۋلار پايدا بولدى. جاسىل الاڭدى «جاس ۇلان» ليتسەيىنىڭ جۇزدەگەن وقۋشىلارى تولتىرىپ، قولدارىنا ۇستاعان مەملەكەتتىك ءھام مەرەكەلىك تۋلارىن جەلبىرەتىپ تۇردى. تەڭىزدەي تولقىعان تۋلاردىڭ ورتاسىنا قوس قاپتالدان ايدىندا جۇزگەن اق كەمەلەر سىندى ايدىك ءتورت دوپ جىلجىدى.
مۇنىڭ بارلىعى سەمەي توپىراعىن باسقان ايگىلى فۋتبول ارداگەرلەرىن قارسى الۋ الدىنداعى سالتانات ەدى. كوگال شەتىندەگى جولمەن كسرو فۋتبولىنىڭ اقساقالدارى مىنگەن شاعىن اۆتوبۋستار لەگى كورىندى. ماسكەۋدىڭ «سپارتاك»، كيەۆتىڭ، ءتبيليسيدىڭ «دينامو» كوماندالارى، قازاننىڭ «رۋبين»، بىشكەكتىڭ «العا»، الماتىنىڭ «قايرات»، وسكەمەننىڭ «ۆوستوك» جانە سەمەيدىڭ «سپارتاك» كوماندالارىندا ويناعان ارداگەرلەر مىنگەن اۆتوبۋستار كەرۋەنىن بالالار فۋتبول كوماندالارىنىڭ توپتارى جەكە-جەكە قارسى الىپ، الاڭ ورتاسىنا قۇرمەتپەن الىپ شىقتى. ارداگەرلەردىڭ ارقايسىسى بابى مەن باعى قاتار شاپقان جۇلدىزدى شاقتارىندا ميلليونداعان جانكۇيەر الدىندا ونەر كورسەتكەن، كەڭەستىك، ەۋروپالىق جانە الەمدىك فۋتبول مايتالماندارى سانالادى. كورەرمەندەر ءار كومانداعا قوشەمەت ءبىلدىرىپ، ۇلكەن ىلتيپاتپەن قول سوعىپ وتىردى. ال سەمەيدىڭ «سپارتاك» كومانداسى شىققاندا بۇكىل ستاديون قوشەمەتكە تۇنىپ، جاڭعىرىپ كەتكەندەي بولدى. جەرلەستەرىنە ۇلكەن قۇرمەت بىلدىرگەن ستاديون ورتاسى ءبىر مەزەتتە سەمەي سپورت مەكتەپتەرىنىڭ بالالارىنا ارنالعان سىي – تەڭبىل دوپقا تولىپ كەتتى. ءار دوپتىڭ سوڭىنان قۋالاعان بالالار ءۇشىن بۇل ۇلكەن قۋانىش ەدى. كوپ ۇزاماي ولار وزدەرى ولجالاعان الا دوپتارعا ايگىلى فۋتبولشىلاردىڭ قولتاڭباسىن قويدىرىپ الىپ جاتتى.
قازاق فۋتبولىنىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىنا جينالعان بارشا قاۋىمدى وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ قۇتتىقتادى.
– وسىدان 100 جىل بۇرىن قاسيەتتى سەمەي جەرىندە قازاقستاننىڭ تۇڭعىش فۋتبول كومانداسى پايدا بولدى. سول ۋاقىتتان بەرى قازاقستان سپورتى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتى. اسىرەسە، سوڭعى ۋاقىتتا قازاقستان ۋەفا مۇشەلىگىنە قابىلدانىپ، وتاندىق فۋتبول كوماندالارى ەۋروپا قۇرلىعىندا ونەر كورسەتە باستادى. بۇل – مەملەكەتىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ ابىرويى مەن بەدەلى. سپورتتىڭ ادام ءۇشىن قانداي پايداسى بار ەكەنىن جاقسى بىلەسىزدەر. ادامعا ەڭ ءبىرىنشى كەرەگى – دەنساۋلىق. دەنساۋلىقتى جاقسارتاتىن، ساقتايتىن دۇنيە – سپورت، ونىڭ ىشىندە – فۋتبول. فۋتبولدىڭ، سپورتتىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ دا مەملەكەتتىك تۋى جەلبىرەپ، ءانۇرانى وينايدى. بيىل – قازاقستان فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىعى. اتاۋلى مەرەكە اياسىندا بىرقاتار ءىس-شارالار وتكىزۋدەمىز. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستاندا سپورتپەن شۇعىلداناتىن ادامداردىڭ سانىن كەم دەگەندە 30 پايىزعا جەتكىزۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. وسىعان سايكەس وبلىس باسشىلىعى وڭىردەگى سپورتتىق بازالاردى نىعايتۋ جۇمىستارىنا ۇلكەن كوڭىل ءبولىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا وبلىس حالقىنىڭ 22 پايىزى سپورتپەن شۇعىلدانادى. فۋتبولدىڭ 100 جىلدىعىنا وراي اعىمداعى جىلى 8 اي ىشىندە 2000-عا جۋىق ءارتۇرلى ءىس-شارالار ءوتتى. وعان 300 مىڭداي ادام قاتىستى. ەڭ نەگىزگىسى، بۇگىندە فۋتبول مەرەكەسىنىڭ ارقاسىندا وبلىسىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ اتى ءبىراز شەت مەملەكەتتەرگە تارالدى، ناسيحاتتالدى دەۋگە بولادى. كەزىندەگى كەڭەس وداعى فۋتبولىنىڭ تاڭداۋلى ويىنشىلارى بولعان ارداگەرلەر سەمەي توپىراعىندا باس قوسىپ وتىر. بۇل – ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن قاجەت. سوندىقتان ءار ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ ابىرويىن، جاستارىمىزدىڭ دەنساۋلىعىن ويلاۋىمىز كەرەك. ءبىز سپورتتىڭ دامۋىنا نەعۇرلىم جاقسى جاعداي جاساساق، بولاشاعىمىز دا سوعۇرلىم جاقسى بولادى. وبلىس باسشىلىعى اتىنان ۋكراينا، گرۋزيا، رەسەي، قىرعىزستان ەلدەرىنەن كەلگەن قۇرمەتتى مەيماندارىمىزعا جانە وتاندىق فۋتبول ارداگەرلەرىنە العىس ايتامىن، – دەدى وبلىس باسشىسى.
ايماق باسشىسى سەمەي قالاسىندا سوڭعى ءۇش اي ىشىندە فۋتبول مەرەيتويى ءوتىپ جاتقان «سپارتاك» ستاديونى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، جاڭادان 10 فۋتبول الاڭى سالىنعانىن اتاپ ءوتىپ، فۋتبول مەرەكەسىنىڭ ويداعىداي ۇيىمداستىرىلۋىنا ەڭبەك سىڭىرگەن قالا اكىمدىگى مەن مەردىگەر كومپانيا قىزمەتكەرلەرىنە دە ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
مەرەيتويدىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا وبلىس باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ، قازاقستاندىق اتاقتى فۋتبول ارداگەرلەرى تيمۋر سەگىزباەۆ، سەيىلدا بايشاقوۆتار سپورتتىڭ دامۋى مەن وركەندەۋىنە ۇلەس قوسقانى ءۇشىن بىرقاتار ازاماتتاردى ماراپاتتاپ، قۇرمەت كورسەتتى. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى، سەمەيلىك اتى اڭىزعا اينالعان فۋتبولشى، فۋتبولشىلاردىڭ بىرنەشە بۋىنىن تاربيەلەگەن باپكەر ۆيكتور شەۆەلەۆكە «سەمەي قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعى بەرىلىپ، «قازاقستان فۋتبولىنا – 100 جىل» مەرەيتويلىق مەدالىمەن ماراپاتتادى. اتالعان مەدالمەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى، حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، رەسەيدىڭ 13 دۇركىن چەمپيونى ولەگ رومانتسەۆ، كسرو-نىڭ ءۇش دۇركىن چەمپيونى، «دينامو» (كيەۆ) ارداگەرلەر كومانداسىنىڭ اعا باپكەرى، كسرو سپورت شەبەرى اندرەي بيبا، بىشكەكتىك فۋتبول ارداگەرى ۆلاديمير ورەشين، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ سپورت شەبەرى اڭسار ايۋپوۆ، سونداي-اق، ەلىمىزدىڭ فۋتبول ارداگەرلەرى، ونىڭ ىشىندە كسرو سپورت شەبەرى، سەمەيلىك «سپارتاك» قۇراماسىنىڭ رەكوردشىسى اندرەي پينچۋكوۆ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سپورت شەبەرى بوريس گلۋشكوۆ تا بار.
سالتاناتتى مەرەكە ءارى قاراي تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدارمەن جالعاستى. فۋتبول الاڭىندا حور، وركەستر جانە «توميريس» حورەوگرافيالىق بي توبى مۇقان تولەباەۆتىڭ «ءبىرجان-سارا» وپەراسىنان بي ورىندادى. سونداي-اق، «كوشپەندىلەر» اتتى بولىمدە سايگۇلىكتەرگە مىنگەن شاباندوزدار كوك بايراقتى جەلبىرەتىپ، كوك تۇركىلەردىڭ سارىنىن ەستىرتكەندەي، ۇلتتىق ات ويىندارىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرىن ۇسىندى. پاتريوتتىق كورىنىستەر فۋتبول تاقىرىبىنا اۋىسقاندا، اتالعان سپورت ءتۇرىنىڭ كەڭ تانىمالدىلىعىنىڭ كورىنىسى رەتىندە سەمەيلىك ارتىستەر الەم حالىقتارىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىندە الاڭعا شىعىپ، فۋتبول جاعراپياسىنىڭ اۋقىمى جۇمىر جەردى تۇتاس الىپ جاتقانىن، ونىڭ ىشىندە قازاق بالاسىنىڭ دا دوپ تەپكەنىنە عاسىر تولعانىن ادەمى ايشىقتاي ءبىلدى. ءماۋلىت راحىمباەۆتىڭ «سپورت مارشى» اۋەنىمەن ستاديون جيەگىندە قازاقستاندىق زاماناۋي فۋتبول نىشاندارى بەدەرلەنگەن پلاتفورما پايدا بولدى. قويىلىمدى شىعىس قازاقستان وبلىسى سپورتشىلارىنىڭ شەرۋى اياقتادى.
سالتاناتتى مەرەكە ءسان تۇزەپ بولعان سوڭ، جاسىل الاڭدا شاعىن كەزدەسۋلەر باستالدى. مۇنى وتكەن عاسىردىڭ اتاقتى كوماندالارىنىڭ ساپىندا بولعان ارداگەرلەردىڭ شەبەرلىك ساباعى دەسە دە بولادى. ءبىر كەزدەرى كەڭەس وداعى بويىنشا ەۋروپا كۋبوگىن جەڭىپ العان قوس «دينامو» – تبيليسي مەن كيەۆ كوماندالارىنىڭ ءوزارا سىنىندا 1:0 ەسەبىمەن ۋكراينالىق اياقدوپشىلار العا شىقتى.
وسىلايشا، فۋتبول مەرەكەسىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋى بارقىت اسپاندا جارقىراعان وتشاشۋلارمەن اياقتالدى. ستاديوننىڭ كۇمىس ساۋلە شاشقان پروجەكتورلارىنان دا بيىك كوكتە وتشاشۋلار ارقىلى «قازاقستان فۋتبولىنا – 100 جىل» دەگەن جازۋ ورنەكتەلدى.
قازاقستان مەن گەرمانيا اياقدوپشىلارى تاجىريبە الماسادى
فۋتبول مەرەكەسى شەڭبەرىندە الىس-جاقىن شەت ەلدەردەن كەلگەن جانە وتاندىق فۋتبول ارداگەرلەرى باق وكىلدەرىمەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى.
ولاردىڭ اراسىندا اتى اڭىزعا اينالعان الەمدىك فۋتبول جۇلدىزدارىنىڭ ءبىرى، گەرمانيا قۇراماسى ساپىندا دوپ تەپكەن نەمىس فۋتبولشىسى، ەۋروپا چەمپيونى (1980 جىل), گەرمانيا چەمپيونى (1979, 1982, 1983 جىلدار), ەۋروپا چەمپيوندارى كۋبوگىنىڭ يەگەرى (1983 جىل) جانە بىرنەشە مارتە ۇزدىك شابۋىلشى اتاقتارىن جەڭىپ العان حورست حرۋبەش تە بار. ول بۇگىندە گەرمانيانىڭ ۇلتتىق جاستار قۇراماسىن جاتتىقتىرادى.
المانيالىق مەيمان سەمەيگە ساپارى بارىسىندا قازاقستاندىق جانە نەمىس فۋتبول فەدەراتسيالارى اراسىندا ءوزارا ارىپتەستىكتى دامىتۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى.
– ءبىرىنشى كەزەكتە، شاقىرعاندارىڭىز ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. بۇل – مەن ءۇشىن ۇلكەن قۇرمەت. سىزدەردى گەرمانيا فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ اتىنان قازاقستان فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىمەن قۇتتىقتايمىن. ەكى ەلدىڭ فۋتبول فەدەراتسيالارى اراسىندا ارىپتەستىك قارىم-قاتىناستى دامىتۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول جەتكىزگەنىمىز ءۇشىن قۋانىشتىمىز. بۇل – فۋتبول ومىرىندەگى تاريحي وقيعا. وسىنداي ەكىجاقتى بايلانىستار ارقىلى قازىرگى ۋاقىتتا گەرمانيادا جاستار فۋتبولىنا ينۆەستيتسيا قۇيۋ بارىسىن بايقاۋعا، زەردەلەۋگە بولادى. ولار - ەرتەڭ ۇلتتىق قۇرامادا ونەر كورسەتەتىن جاستار. فۋتبولدى دامىتۋدا اتقارىلاتىن جۇمىستار لەگىندە ءوزارا تاجىريبە الماسۋ قاي-قايسىمىزعا بولسىن، پايدالى. ءبىز وسى سالادا ءارى قاراي جۇمىس ىستەي وتىرىپ، ويعا العان ماقسات-مۇراتتارىمىزدى بىرگە جۇزەگە اسىرامىز، – دەدى حورست حرۋبەش مىرزا.
قازاقتىڭ تۇڭعىش فۋتبولشىسى، الەمگە ايگىلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ۇلى مۇرات اۋەزوۆ تە فۋتبول مەرەكەسىنىڭ قۇرمەتتى مەيمانى رەتىندە شاقىرىلعان بولاتىن. بەلگىلى عالىم، مادەنيەتتانۋشى مۇرات اۋەزوۆ ءوز سوزىندە فۋتبولدىڭ ميلليونداعان جانكۇيەردى ناسىلىنە، ۇلتىنا قاراماي ءبىر ارناعا توعىستىراتىن، ءبىر ورتاعا جۇمىلدىراتىن ۇلكەن مادەنيەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ول حح عاسىر باسىندا ابايدىڭ شاكىرتتەرىنەن قۇرالعان، وقىعان، كوزى اشىق ازاماتتاردىڭ الاش يدەياسىن تاراتقان قالالارىنىڭ ءبىرى سەمەي ەكەنىن، وسى شاھاردان قازاق دالاسىنا ونەردىڭ سان سالاسى ساۋلەسىن شاشقانىن جەتكىزىپ، ونىڭ ىشىندە ۇلت تاريحىندا العاش رەت فۋتبول ونەرىنىڭ دە كەڭ ساحاراعا جەتۋىنە الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقانىن، ولاردىڭ اراسىندا كەلەشەك زاڭعار جازۋشى، سول كەزدەگى جاس جەتكىنشەك مۇحتار اۋەزوۆ تە بولعانىن ايتتى. مۇرات مۇحتارۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ اكەسى ويناعان «يارىش» كومانداسىنىڭ قازاقشا اتاۋى «جارىس» دەپ اتالادى.
– بۇگىن بولاشاعى ناتيجەلى باسقوسۋ بولىپ جاتقانىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. وعان ەش كۇمانىم جوق. رۋحاني قوزعالىستار وشاعى اتانعان سەمەي جەرىندەگى بۇل باستاما دا بۇگىنگى كۇنمەن شەكتەلمەيدى. بۇل مەرەكە – مەملەكەت سپورتىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەرپىن بەرەدى. ۇلان-بايتاق جەرىمىزدە فۋتبولدىڭ سەمەيدەن باستاۋ الۋى تەگىن ەمەس. بۇل – ەرەكشە ولكە. اباي مەن شاكەرىمنىڭ، مۇحتاردىڭ تۋعان، وسكەن-ونگەن، ءنار العان، ادامزاتتىق اسىل مۇرالارىن قالدىرعان عاجايىپ جەر. الايدا، قىرقىنشى جىلداردىڭ سوڭىن الا اتومدىق سىناقتار الاڭىنا اينالدى. ءتىپتى، ونىڭ قۋاتى حيروسيما مەن ناگاساكيگە تاستالعان بومبادان ارتىق بولسا-داعى، بۇل جەر بارلىق قاسىرەتتى باسىنان كەشىرە وتىرىپ، ۇلى ماقساتتارعا دەگەن ۇمتىلىسىن ساقتاپ قالدى. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا دا جاڭا ەسىمدەردى تانىتىپ جاتقان زاماناۋي فۋتبول قوزعالىسىنىڭ سەمەيدە باستالۋى تەگىن ەمەس، – دەدى مۇرات اۋەزوۆ.
بىشكەكتىڭ «العا» كومانداسىنىڭ وكىلى ۆلاديمير ورەشين فۋتبولدىڭ ورتاق وتباسىلىق سەزىم سياقتى ۇلكەن قاسيەتتەردى بىرىكتىرەتىن ويىن ەكەنىن جەتكىزدى.
– ءبىز كوپتەگەن قازاقستاندىق كوماندالارمەن دوستىق بايلانىستامىز. ءبىر-بىرىمىزبەن ءجيى جۇزدەسىپ تۇرامىز. قىرعىز فۋتبولشىلارى كوپتەگەن قازاقستاندىق كوماندالار ساپىندا ونەر كورسەتەدى. جاقىندا عانا ىستىقكولدە تمد ەلدەرىنەن كەلگەن 80 كوماندا اراسىنداعى ويىن اياقتالدى. ونىڭ ىشىندە قازاقستاننان 5 كوماندا بولدى. جانە الدىڭعى ورىنداردان كورىندى. ياعني، فۋتبول – ءوزارا باۋىر، تۋىس بولىپ كەتكەن، ءبىر سپورتپەن شۇعىلداناتىن وتباسى ىسپەتتى. قازاقستاندىق فۋتبولدىڭ گۇلدەنۋىنە تىلەكتەسپىن، – دەدى «العالىق» ارداگەر.
وسى كوماندانىڭ تاعى ءبىر ويىنشىسى يۋسۋپ مۇساەۆ 50 جىلدان استام قازاقستاندىق فۋتبولشىلارمەن دوستاسىپ كەلە جاتقانىن، قازاقستان فۋتبولىنىڭ ەۋروپالىق تۋرنيرلەردىڭ قاتىسۋشىسى اتانعانىندا بۇل قۋانىشقا وزدەرى جەتكەندەي قاتتى قۋانعانىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان فۋتبولىنىڭ الەم بىرىنشىلىكتەرىنە قاتىساتىن كۇنى تىم الىس ەمەس.
ال كيەۆتەن ات ارىتىپ جەتكەن اندرەي بيبا قازاقستاندىق فۋتبول مەركەسىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسۋعا اسىق بولىپ، قازاق ەلىن ساعىنىپ قالعاندارىن اتاپ ءوتتى.
– بۇگىن ءبىز جاستىق شاعىمىزدى ەسكە تۇسىردىك. حورست حرۋبەشتى كورگەندە، وعان قارسى قالاي ويناعانىمىز ەسىمىزگە ءتۇستى. ەرتەدە بولعان بۇل ويىن ونىڭ دا ەسىندە ەكەن. مىنە، قازاقستان فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىق مەرەكەسى بىزگە وسىنداي كوڭىل تۇكپىرىندە جاتقان جاستىق شاققا دەگەن ساعىنىشىمىزدى وياتۋعا تۇرتكى بولعاندىعىمەن دە قۇندى. ءبىز دە ارىپتەستىكتى بەلسەندى تۇردە دامىتۋعا مۇددەلىمىز، – دەدى ۋكراينالىق فۋتبول ارداگەرى اندرەي بيبا. ءتبيليسيدىڭ تارلانى وتار گابەليا، قازاندىق «ءرۋبيننىڭ» قورعاۋشىسى ەۆگەني كرۋگلوۆ سەمەيدە وزدەرىن كوماندا جانكۇيەرلەرى اۋەجايدان كۇتىپ العانىن ايتىپ، بۇل جايت ماقتانىش سەزىمى بولىپ كەۋدەلەرىن كەرنەگەنىن جەتكىزدى. قازاندىق فۋتبولشىلار كەز-كەلگەن ءىلتيپاتتىڭ قايتارىمى بولۋى ءتيىس ەكەندىگىن، بۇل رەتتە سەمەيدىڭ ارداگەرلەر قۇراماسىن جۋىقتا تاتار ەلىنە قوناققا شاقىراتىندىقتارىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق، رەسەيدىڭ ماڭدايالدى جاتتىقتىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى قۇربان بەردىەۆتىڭ بەينەتاسپاعا جازىلعان قۇتتىقتاۋ ءسوزىن تابىس ەتتى. ماسكەۋلىك «سپارتاكتىقتار» اتىنان ءسوز العان ۆلاديمير بۋكيەۆسكي نيكيتا سيمونياننىڭ قۇتتىقتاۋىن جەتكىزدى. سەمەيلىك فۋتبول ارداگەرلەرى ماسكەۋلىك ارىپتەستەرى اتىنان جولداستىق كەزدەسۋگە شاقىرۋ الدى. سونداي-اق، ءوزىمىزدىڭ «قايراتتىڭ» ويىنشىسى اسقار قوجابەرگەنوۆ پەن سەمەيلىك سەرگەي كالينين دە مەيماندارعا ىستىق لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ، كوماندالار اراسىنداعى ويىن ورنەگىنە كوزايىم بولۋعا شاقىردى. ءباسپاسوز ءماسليحاتى سوڭىندا تىلشىلەر مەن جانكۇيەرلەر فۋتبول شەبەرلەرىنە ءتۇرلى ساۋالدار قويىپ، قولتاڭبا الىپ، ەستەلىك ءۇشىن بىرگە سۋرەتكە ءتۇستى.
كوشە اتاۋى اۋىستى
مەرەيتوي شەڭبەرىندە سەمەي قالاسىنداعى بۇرىنعى «دەنەشىنىقتىرۋ» كوشەسىنە «قازاقستان فۋتبولىنا – 100 جىل» اتاۋى بەرىلدى. وسى اتاۋلى شاراعا جينالعان كوپشىلىك الدىندا ايماق باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ فۋتبول ارداگەرلەرىن شىعىس قازاقستان وبلىسىندا «قازاقستان فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىعىنا – 100 فۋتبول الاڭى!» ۇرانىمەن سالىنعان فۋتبول الاڭدارىمەن تانىستىردى. ايماقتىڭ بارلىق قالالارى مەن اۋداندارىندا سالىنعان جاڭا فۋتبول الاڭدارى سلايد ارقىلى تانىستىرىلدى.
– ءبىز سپورتپەن شۇعىلداناتىن بالالار مەن جاستارعا ارنالعان جاعدايدى بىرتىندەپ جاقسارتۋعا مۇمكىندىك الدىق. وسى كوشەدە دە فۋتبول الاڭى سالىندى. كەلەر جىلى تاعى ەكى الاڭ سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جىل باسىندا وبلىسىمىزدا 465 الاڭ بولسا، بۇگىنگى مەرەكەگە ارناپ 101 فۋتبول الاڭىن اشتىق. تاعى 9 الاڭدى جىل سوڭىنا دەيىن اياقتايمىز. بۇگىندە وڭىردەگى بارلىق ءىرى ەلدى مەكەندەردە فۋتبول الاڭدارى بار. جۋىردا عانا قىتايمەن شەكارادا ورنالاسقان كۇرشىم اۋدانىندا 2 مىڭ ورىنعا ارنالعان جابىق مىنبەرى بار ستاديون كەشەنىن اشتىق، – دەدى وبلىس باسشىسى.
سونىمەن قاتار، جينالعان كوپشىلىك وڭىرارالىق ينتەگراتسيا شەڭبەرىندە جانە وتاندىق فۋتبول مەرەكەسىنىڭ قۇرمەتىنە قىزىلوردا وبلىسىنان شىعىپ، قاراعاندى، پاۆلودار وبلىستارىن باسىپ ءوتىپ، سەمەي قالاسىنا جەتكەن ۆەلوشەرۋشىلەردى قارسى الدى.
ايماق باسشىسى ۆەلوشاباندوزداردىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. فۋتبول مەرەيتويىنا ارنالعان ۆەلوشەرۋدىڭ قىزىلوردا وبلىسىنان باستالۋى تەگىن ەمەس. ويتكەنى، الەمگە ايگىلى قازاقستاندىق ۆەلوسپورتشىلار مارات ساتىبالديەۆ پەن سەرگەي كاپۋستين – قىزىلوردانىڭ تۋماسى.
ۆەلوشەرۋشىلەر اتىنان ءسوز العان ەرعالي شومىشباەۆ 17-قىركۇيەكتە قىزىلوردا قالاسىنان باستالعان ۆەلوشەرۋدىڭ سەمەي قالاسىنا دەيىن ۇزاق جولدى باسىپ وتكەنىن، ۆەلوشاباندوزدار جۇرگەن جولىندا قازاقستاندىق فۋتبولدىڭ جەتىستىكتەرىن ناسيحاتتاعانىن اتاپ ءوتتى. سەمەي قالاسىنىڭ اكىمى ايبەك كارىموۆ ۆەلوشاباندوزعا تەڭبىل دوپقا ۇقساتىپ جاسالعان تاقيا تارتۋ ەتتى.
– قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى سپورتقا، ونىڭ ىشىندە فۋتبولعا كوپ كوڭىل بولۋدە. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ساياساتىنىڭ نەگىزگى بولىگى دەنساۋلىعى مىقتى، ءبىلىمدى جاس ۇرپاق تاربيەلەۋگە باعىتتالعان. اسىرەسە، بيىل ەل فۋتبولى بىرقاتار جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. ونى جانكۇيەرلەر «شاحتەر»، «اقتوبە» كوماندالارىنىڭ ويىنىنان دا كورىپ ءجۇر. اتاۋلى مەرەكە جانە فۋتبولدى ءارى قاراي ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا سەمەي قالاسى ءماسليحاتىنىڭ شەشىمىمەن بۇرىنعى «دەنەشىنىقتىرۋ» كوشەسى «قازاقستان فۋتبولىنا – 100 جىل» دەپ اتالادى. بۇل – قازاق ەلىنىڭ فۋتبول ونەرىمەن بۇرىننان اينالىسىپ كەلە جاتقانىن، تاريحى تەرەڭدە ەكەنىن كورسەتەدى، – دەدى وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ.
كوشە اتاۋىن اۋىستىرۋ سالتاناتىنان سوڭ وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ جاڭا فۋتبول الاڭىندا شاكەرىم اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيا جانە اگرارلىق فاكۋلتەتتەرى اراسىنداعى ويىندى دوپ باعىتتاپ باستاپ بەردى. بۇل ۋاقىتتا سەمەيدىڭ بارلىق فۋتبول الاڭدارىندا ءتۇرلى كوماندالار اراسىندا وننان استام تۋرنير ءبىر مەزەتتە ءوتىپ جاتتى. ماسەلەن، قۇلاعى مۇكىس بالالار اراسىندا قالالىق تۋرنير ۇيىمداستىرىلدى. سەمەيدەگى ەستۋ قابىلەتى ناشار بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ وقۋشىلارى قاتىسقان جارىس تا ءوز دارەجەسىندە ءوتتى.
سەمەيدەگى سامات سماقوۆتىڭ مەكتەبى
سپورتقا دا اقىل-وي كەرەك. شاكەرىم اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە تۇڭعىش رەت وتكەن «قازاقستان فۋتبولى جانە ونىڭ كەلەشەگى» تاقىرىبىنداعى عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا بارىسى وسى ويعا قازىق بولدى. وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلعان كونفەرەنتسيادا فۋتبولداعى جەدەل-تاكتيكالىق ويلاۋ ەرەكشەلىكتەرى، قازىرگى قوعامداعى فۋتبولدىڭ دامۋىنا اسەر ەتۋشى نەگىزگى فاكتورلار عالىمدار تاراپىنان ءجىتى ساراپتالىپ، عىلىمي تالداۋلار ارقىلى ءتۇسىندىرىلدى. قازاق تۋريزم جانە سپورت اكادەمياسىنىڭ پروفەسسورى، پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى يگور اندرۋششيشين مەن التاي ولكەسى رۋبتسوۆ يندۋستريا ينستيتۋتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى ەۆگەني تەپلۋحين جاساعان باياندامالار فۋتبولدى عىلىمي تۇرعىدان ورىستەتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن اشىپ كورسەتتى. ايماق باسشىسى فۋتبول تۋرالى تەوريالىق ءىلىمدى دامىتۋ بۇگىنگى جاتتىقتىرۋشىلار مەن ۇستازدار ءۇشىن ۇلكەن عىلىمي ىزدەنىستى قاجەت ەتەتىندىگىن اتاپ ءوتتى. وتاندىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن قازاقستاننىڭ فۋتبول فەدەراتسياسى تولتىرىپ وتىرعانعا ۇقسايدى. ويتكەنى، اتالعان ۇيىمنىڭ ۇيتقى بولۋىمەن كوپتەگەن جاس فۋتبولشىلارىمىز ەۋروپا مەن امەريكا ەلدەرىنە ادىستەمەلىك بىلىكتىلىكتەرىن جەتىلدىرۋ كۋرستارىنا اتتانا باستادى.
ۋنيۆەرسيتەت الدىندا بەلگىلى قازاقستاندىق فۋتبولشى، بۇگىنگى تاڭدا تۇركيا كلۋبىندا ونەر كورسەتىپ جۇرگەن تالانتتى شىعىسقازاقستاندىق جەرلەسىمىز سامات سماقوۆتىڭ فۋتبول مەكتەبىنىڭ تالىمگەرلەرىمەن جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل مەكتەپتە سەمەيلىك 50-دەن استام بالا جاتتىعادى ەكەن. ونىڭ بارلىق شىعىندارىن سامات سماقوۆتىڭ ءوزى كوتەرىپ العان. بالالاردىڭ تەك فۋتبولعا دەگەن ىنتاسى بولسا بولعانى. سەمەيدەگى فۋتبول تويىنا الماتى اۋەجايىنداعى تۇمانعا بايلانىستى كەلە الماعان سامات سماقوۆتىڭ بۇل باۋىرمالدىعىنا، وتانشىلدىعىنا ايرىقشا ريزا بولدىق. سماقوۆتىڭ شاكىرتتەرى قولدارىنا ۇستاعان دوپتارىنا فۋتبول ارداگەرلەرىن تۇستەپ تۇرىپ، قولتاڭبا قويدىرىپ جاتتى.
«قايراتتىڭ» قايراتى
فۋتبول ارداگەرلەرى اراسىندا ۇيىمداستىرىلعان شاعىن كەزدەسۋلەردىڭ ناتيجەسىمەن دە بولىسە كەتەيىك. ءۇشىنشى ورىن ءۇشىن جاسىل الاڭعا سەمەيدىڭ «سپارتاگى» مەن قازاننىڭ «ءرۋبينى» شىقتى. ال تۋرنير كۋبوگى ءۇشىن ماسكەۋلىك «سپارتاك» پەن الماتىلىق «قايرات» تالاستى. «سپارتاك» ستاديونىندا وتكەن قوس كەزدەسۋ دە تارتىستى بولدى. سەمەيلىكتەردىڭ بىرنەشە مارتە تاماشا مۇمكىندىگى بولعانىمەن تاتارستاننان كەلگەن مەيماندار وزدەرىنە بەرىلگەن مۇمكىندىكتى قالت جىبەرگەن جوق.
جانكۇيەرلەر اقتىق كەزدەسۋدى بار جان-تانىمەن تاماشالادى. العاشقى تايمنىڭ سوڭعى مينۋتتارىندا بار كۇش-جىگەرىن جۇمساعان اۆدەەۆتىڭ الاپاتى وسى تۋرنيردە استى. «قايراتتىڭ» قايراتتى ويىنشىسى ءتۋرنيردىڭ ۇزدىك شابۋىلشىسى اتاندى. ونىڭ قورجىنىندا بارلىعى 6 گول تىركەلدى. دەگەنمەن، اقتىق سىندا اۆدەەۆتىڭ باعىتتاعان دوبى «سپارتاك» قاقپاسىنىڭ جاقتاۋىنان كەيىن قايتتى. ەكىنشى تايمنىڭ دا ەلەۋلى قىزىقتارى مول بولدى. ەكى كوماندانىڭ دا اياعىندا كەزەك قاقپاقىلعا تۇسكەن الا دوپ ءتۋرنيردىڭ توپجارعانى كىم ەكەنىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. تايمنىڭ شەشۋشى سەكۋندتارى قالعاندا عانا ۆاحيد ماسۋدوۆ ەسەپ اشتى. ماسكەۋلىك كوماندا قالعان ۋاقىتتا قانشا تالپىنسا دا «قايراتتىڭ» قاقپاسىنان ساڭىلاۋ تابا المادى. وسىلايشا، 1:0 ەسەبىمەن الماتىنىڭ اتاقتى «قايراتىنىڭ» جەڭىسى قازاقستان فۋتبولىنىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان تاماشا تارتۋ بولدى.
فۋتبول مەرەيتويى اياسىندا ءبىر كەزدەرى وتە جوعارى مانگە يە بولعان «ميلليوندار كۋبوگى» قايتا جانداندى. قازاقستاننىڭ بارلىق قالالارى مەن اۋداندارىنان قاتىسقان بالالار كوماندالارى اراسىنداعى ىرىكتەۋ سىندارى جاز بويى ءوتتى. وسىلايشا، سەمەيگە جەتكەن 12 كوماندا ساپىندا 200 جاس فۋتبولشى بولدى. ولاردىڭ اراسىندا ۇزدىك ناتيجە كورسەتكەن كوماندالار مەن جەكەلەگەن ويىنشىلاردى فۋتبول تويىنىڭ مارتەبەلى مەيماندارى ماراپاتتادى. فينالعا اقتوبە مەن اقمولا وبلىستارىنىڭ جەتكىنشەكتەرى شىقتى. «ميلليوندار كۋبوگى» اقتوبەلىك بالعىنداردىڭ قانجىعاسىندا كەتتى. سونىمەن قاتار، رەسەي، موڭعوليا، قىرعىزستان جانە قازاقستاننىڭ 100-دەن استام بالۋاندارى قاتىسقان داۋلەت تۇرلىحانوۆ اتىنداعى قازاق كۇرەسىنەن ءىى حالىقارالىق تۋرنير دە سەمەيدەگى ۇلكەن مەرەيتويدىڭ قۇرمەتىنە ارنالدى.
سەمەيدەگى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جىل بويى جيناعان قازاقستاندىق فۋتبول تاريحىنا قاتىستى قۇندى جادىگەرلەر كورمەسى دە جۇرتشىلىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىردى. 100 جىلدىق تاريحتان حابار بەرەتىن جادىگەرلەر قاتارىندا فۋتبولشىلاردىڭ سۋرەتتەرى، قۇجاتتارى، ءتۇرلى بۇيىمدارى بار.
فۋتبول مەرەكەسى سەمەيدىڭ ورتالىق الاڭىندا قازاقستاندىق ونەر شەبەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن كونتسەرتپەن تۇيىندەلدى.
اباي-اقپارات
