بۇقار جىراۋ قالقامانۇلى. قازاقتىڭ حانى ابىلاي
اقمولا وبلىسىنىڭ ورتالىعى كوكشەتاۋ قالاسىندا حان ابىلايدىڭ 300 جىلدىق تويى ءوتىپ جاتىر. حان تويى 2011 جىلى ءوتۋى ءتيىس ەدى. بيلىك ول جىلى ءۇنسىز قالعان. ەندى، مىنە، ەكى جىلدان كەيىن (302 جىلدىعىن دەسەدە بولادى) اتاپ وتۋدە.
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، تويدىڭ بيىل ءوتۋى مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجيننىڭ ۇلتتىق تاريحقا تەگەرۋىندى قوزعاۋ سالىپ، قولعا العانىمەن بايلانىستى سەكىلدى. قالاي بولعاندا دا حاننىڭ 300 جىلدىعى اتاۋسىز قالماي، تويلانىپ جاتقانى قۇپتارلىق ءىس.
تومەندە بۇقار قالقامانۇلىنىڭ حان ابىلاي تۋرالى ەكى جىرىن ۇسىنىپ وتىرمىز. ءبىر قىزىعى، قازاقتىڭ حاندىق مەملەكەتتىك داۋىرىندە قازاق حاندارى بۇقار سياقتى حالىقتىڭ ءسوزىن ۇستاعان جىراۋلاردىڭ ايتقان سىنىن تىڭداپ، سودان ناتيجە شىعارىپ، ءتىپتى قىسىلعاندا جىراۋلاردىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسىپ ءىس قىلعانىنا ەسكى تاريح كۋا. حان ابىلاي دا بۇقار جىراۋدىڭ وتكىر سىندارىنا ءار كەز قۇلاق اسىپ، ونى ەل ىسىندە ەسكەرگەن.
مىنە، بۇرىنعى بيلىكپەن ونىڭ تاعىلىمى.
Abai.kz
اي، ابىلاي سەن ون ءبىر جاسىڭدا
تۇرىمتايداي ۇل ەدىڭ.
ون بەس جاسقا كەلگەندە،
ارقادا ابىلمامبەت تورەنىڭ
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ .
ابىلاي اتىڭ جوق ەدى،
سابالاق اتپەن ءجۇر ەدىڭ.
ونى دا كورگەن جەرىم بار،
جانىس قارابايدىڭ قولىندا
تۇندە تۋعان ۇل ەدىڭ.
جيىرما بەسكە كەلگەندە،
باقىت بەردى باسىڭا،
تاقتى بەردى استىڭا.
وتىز جاسقا كەلگەندە،
دۇنيەگە كەڭ ەدىڭ.
اقمولا وبلىسىنىڭ ورتالىعى كوكشەتاۋ قالاسىندا حان ابىلايدىڭ 300 جىلدىق تويى ءوتىپ جاتىر. حان تويى 2011 جىلى ءوتۋى ءتيىس ەدى. بيلىك ول جىلى ءۇنسىز قالعان. ەندى، مىنە، ەكى جىلدان كەيىن (302 جىلدىعىن دەسەدە بولادى) اتاپ وتۋدە.
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، تويدىڭ بيىل ءوتۋى مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجيننىڭ ۇلتتىق تاريحقا تەگەرۋىندى قوزعاۋ سالىپ، قولعا العانىمەن بايلانىستى سەكىلدى. قالاي بولعاندا دا حاننىڭ 300 جىلدىعى اتاۋسىز قالماي، تويلانىپ جاتقانى قۇپتارلىق ءىس.
تومەندە بۇقار قالقامانۇلىنىڭ حان ابىلاي تۋرالى ەكى جىرىن ۇسىنىپ وتىرمىز. ءبىر قىزىعى، قازاقتىڭ حاندىق مەملەكەتتىك داۋىرىندە قازاق حاندارى بۇقار سياقتى حالىقتىڭ ءسوزىن ۇستاعان جىراۋلاردىڭ ايتقان سىنىن تىڭداپ، سودان ناتيجە شىعارىپ، ءتىپتى قىسىلعاندا جىراۋلاردىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسىپ ءىس قىلعانىنا ەسكى تاريح كۋا. حان ابىلاي دا بۇقار جىراۋدىڭ وتكىر سىندارىنا ءار كەز قۇلاق اسىپ، ونى ەل ىسىندە ەسكەرگەن.
مىنە، بۇرىنعى بيلىكپەن ونىڭ تاعىلىمى.
Abai.kz
اي، ابىلاي سەن ون ءبىر جاسىڭدا
تۇرىمتايداي ۇل ەدىڭ.
ون بەس جاسقا كەلگەندە،
ارقادا ابىلمامبەت تورەنىڭ
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ .
ابىلاي اتىڭ جوق ەدى،
سابالاق اتپەن ءجۇر ەدىڭ.
ونى دا كورگەن جەرىم بار،
جانىس قارابايدىڭ قولىندا
تۇندە تۋعان ۇل ەدىڭ.
جيىرما بەسكە كەلگەندە،
باقىت بەردى باسىڭا،
تاقتى بەردى استىڭا.
وتىز جاسقا كەلگەندە،
دۇنيەگە كەڭ ەدىڭ.
وتىز بەسكە كەلگەندە،
قارا سۋدىڭ بەتىندە
شايقالىپ اققان سەڭ ەدىڭ.
قىرىق جاسقا كەلگەندە،
التىن توننىڭ جەڭى ەدىڭ.
قىرىق بەسكە كەلگەندە،
جاقسى-جامان دەمەدىڭ.
ەلۋ جاسقا كەلگەندە،
ءۇش ءجۇزدىڭ بالاسىنىڭ
اتىنىڭ باسىن ءبىر كەزەڭگە تىرەدىڭ.
ەلۋ بەس جاسقا كەلگەندە،
جاقسى بولساڭ تولارسىڭ،
جامان بولساڭ ماۋجىراپ بارىپ سولارسىڭ.
الپىس بەس جاسقا كەلگەندە،
ءاربىر اتقا قونارسىڭ.
جۇمساساڭ بالا ءتىل الماي،
قاتىنىڭ قارسى شاۋىپ ۇيالماي،
ارنەشەك كۇنىڭ سول بولار،
ەڭكەيتىپ وراق ورارعا
توڭقايىپ ماساق تەرەرگە.
جەتپىس جاسقا كەلگەندە،
جەتپىس دەگەن جەل ەكەن،
شالا اۋىرىپ ءپىر ەكەن.
جەتپىس بەس جاسقا كەلگەندە،
جىلۋى بولماي قوينىڭنىڭ،
قارۋى بولماي سويىلىڭنىڭ،
ولمەسەڭ دە جويىلدىڭ،
ءار اتاققا قويىلدىڭ.
سەكسەن دەگەن سور ەكەن،
شىنداپ ۇرعان پەرى ەكەن;
سەكسەن بەس جاسقا كەلگەندە،
ەكى قارا كوزدى الار،
اۋىزداعى ءسوزدى الار،
بويىڭداعى ءالدى الار،
بەتىڭدەگى نۇردى الار،
بويىڭداعى شىردى الار،
اۋىزىڭداعى ءتىستى الار،
قولىڭداعى ءىستى الار،
ولمەگەندە نە قالار؟
توقسان بەس دەگەن تور ەكەن،
ءدايىم جانىڭ قور ەكەن،
قارعيىن دەسەڭ ەكى جاعى ور ەكەن;
نايزا بويى جار ەكەن،
ءتۇسىپ كەتسەڭ تۇبىنە،
ءتۇبى تەرەڭ كول ەكەن،
ەل قونبايتىن ءشول ەكەن،
كەلمەيتۇعىن نەمە ەكەن.
قازاقتىڭ حانى ابىلاي
قازاقتىڭ حانى ابىلاي،
ابىلاي حانىم، بۇل قالاي؟
اقيىقتى اسپانعا
ۇشپاستاي عىپ تورلادى.
قۇلاعانعا ۇقسايدى
قازاقتىڭ قامال قورعانى.
قايعىرماڭىز، حانزادام،
ايتپاسىما بولمادى،
باتىرىڭ ءوتتى بوگەنباي.
قيادان قيقۋ توگىلسە،
اتتىڭ باسىن تارتپاعان،
قيساپسىز قول كورىنسە،
قورقىپ جاۋدان قايتپاعان،
قازاق دەگەن حالقىنان
باتىر شىققان داڭقىنان،
قارسىلاسقان اسىلدار
قورعاسىنداي بالقىعان،
باتىرىڭ ءوتتى بوگەنباي.
بۇتاقتى ءمۇيىز بۇعىسى
سالاسىنداي جايىلعان،
مىلتىق ايتقان مەرگەنى
كيىگىن قويداي قايىرعان،
قۇلانى قۇلىنداي تۋلاعان،
تۇلكىسى يتتەي شۋلاعان،
قىس قىستايتىن جەرىڭدى
سول سىقىلدى تاۋ قىلعان،
باتىرىڭ ءوتتى بوگەنباي.
اسۋ سالعان، تاس بۇزىپ،
تارباعاتاي بەلىنەن،
قول قوندىرعان قوس تىگىپ،
بورلى دەگەن كولىڭنەن،
قالماقتى شاپقان شۋلاتىپ
اقشاۋىلىڭ ورىنەن،
قونىس قىلعان نايمانعا
ءبارىن قۋىپ جەرىنەن،
باتىرىڭ ءوتتى بوگەمباي.
قارا كەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي،
قاز داۋىستى قازىبەك.
شاشاق ۇلى جانىبەك،
ورمانداي كوپ ورتا ءجۇز.
سودان شىققان ءتورت تەرەك،
تۇعىر بولعان سول ەدى،
سىزدەي تورە سۇڭقارعا.
بايگەلى جەردەن باق بولعان،
سەگىزدەي جۇيرىك تۇلپارعا.
قايعىرماڭىز، حانزادام،
كەلمەي تۇر اۋزىم ايتارعا،
باتىرىڭ ءوتتى بوگەنباي.
وكپە قىلعان ەل ءۇشىن،
جاۋدا كەتكەن كەك ءۇشىن،
قازاقتىڭ ابىروي-ارىنا
سارپ قىلعان بار كۇشىن،
قايىرى بولسىن حالقىڭا،
سابىر قىل، ويلا كەلمەسىن،
قارياڭ كەلىپ جىرلاپ تۇر
ەڭبەگى سىڭگەن ەر ءۇشىن
باتىرىڭ ءوتتى بوگەنباي.
