ءوتىپ بارا جاتقان 2023 جىل اۋا تەمپەراتۋراسى وتە جوعارى، ەڭ ىستىق جىل رەتىندە عانا ەمەس، دۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىستان كەيىنگى قانتوگىس كوپ بولعان، قاندى جىل ەسەبىندە تاريحتا ەنىپ بارادى.

افريكاداعى، تاياۋ شىعىستاعى بيلىك ءۇشىن بولىپ جاتقان قاقتىعىستار تولاستاۋدىڭ ورنىنا تاعى جالعاستى. ولاردىڭ الدىنعى لەگىندە سيريا، يەمەن، يراقتاعى ىشكى سوعىستار، قارا قۇرلىقتاعى كونگو، ۋگاندا، تانزانياداعى ۇزاقتان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان قاقتىعىستاردى، مەكسيكا مەن كولومبياداعى ناركومافيالارمەن ۇكىمەت اسكەرىنىڭ بىتىسپەس جاۋلىعىن اتاۋعا بولادى.

2023 جىلى اقپاننىڭ 24-ءى كۇنى رەسەي-ۋكراينا سوعىسىنا جىل تولدى. سوعان وراي امەريكادان كەيىنگى ىقپالدى ەل قىتاي تارابى 12 تارماقتان تۇراتىن بەيبىتشىلىك كەلىسىمىن ۇسىنعانىمەن، زەلەنسكي مەن وداقتاستارى «ءبىر جاقتى جازىلعان» دەپ، ودان باس تارتتى.

ءساۋىردىڭ ون بەسىندە تاعى دا سول قارا قۇرلىقتاعى سۋداندا قورعانىس كۇشتەرى مەن اسكەري قۇرىلىم اراسىندا قارۋلى قاقتىعىس باستالىپ، ارتى ازاماتتىق سوعىسقا ۇلاستى. سوعىس باستالعان كۇنى 56 ادام مەرت بولىپ، 595 ادام جارالاندى.

مامىردىڭ 27-ءى كۇنى اۋعانستان مەن يران شەكاراسىندا قارۋلى قاقتىعىس ورىن الدى. سالدارىنان ەكى تاراپتان جيىنى 14 ادام وققا ۇشقان. داۋدىڭ باسى سۋعا تالاستان تۋىنداعان. يران تارابى تالىپتەردى «ەكى تاراپ 1973-جىلى قول قويعان كەلىسىم-شارتتى بۇزدى، گيلمەند وزەنىنىڭ يراننىڭ قاعىر شىعىس ولكەلەرىنە باراتىن اعىنىن بۇردى» دەپ ايىپتادى. ەكى ەل شەكاراسى ءالى دە تىنشىعان جوق. جەلتوقساننىڭ باسىندا تاعى دا وق اتىلدى. تالىپتەر بيلىگىن مويىنداماعان وزگە دە قارۋلى توپتار شەكاراعا ىعىسقان.

2023 جىلدىڭ قازان ايى قارالى اي رەتىندە الەم جۇرتىنىڭ ەسىندە قالدى. 7 قازاندا گازاداعى حاماس توبى جويتتەر ەلىنە تۇتقيىلدان شابۋىل جاساپ، يزرايل جەرىنە باسا-كوكتەپ كىرىپ، نەشە جۇزدەگەن ادامدى بارىمتاعا الدى. يزرايل اسكەرىنىڭ كەك الۋ سوعىسىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن گازانىڭ 20 مىڭ بەيبىت تۇرعىنى قازا تاپتى. سولتۇستىك گازا ايماعىن جەرمەن-جەكسەن ەتكەن يزرايل اسكەرى ەندى گازا حالقىن وڭتۇستىكتەن دە كەتۋگە ۇندەپ وتىر. سوعىستىڭ بۇكىل ورتا شىعىستى شارپيتىن ءتۇرى بار.

يەمەننىڭ بيلىككە قارسى حۋسيت اسكەري توبى قىزىل تەڭىزدەن وتەتىن جۇك كەمەلەرىنە شابۋىلدى كۇشەيتكەننەن كەيىن، امەريكا باس بولىپ، تەڭىز جولى تاسىمالىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعايتىن كواليتسيا قۇرىپ، يەمەن پارتيزاندارىنا سوققى بەرۋگە شەشىم قابىلدادى. وعان اقش-تىڭ وداقتاستارى قولداۋ بىلدىرگەنىمەن، اراب ەلدەرى ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ تۇر. ساۋد ارابياسى قوسىلسا، حۋسيت توبىنىڭ ارتقى تىرەگى دەلىنەتىن يران وعان نارازى بولىپ، كوكتەمدە قايتا جاندانعان ەكى ەلدىڭ ارا-قاتىناسى كەرى كەتۋى مۇمكىن.

قازان ايىنىڭ 27-كۇنى ەجەلگى جاۋ ءۇندىستان مەن پاكىستان اراسىندا دا قارۋلى قاقتىعىس ورىن الدى. ەكى جاقتاندا ادام شىعىنى بار. ميانماداعى قارۋلى قاقتىعىس ءارى جالعاسىپ جاتىر.

«بلومبەرگ» اگەتتىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2023-جىلى الەمدە 183 قارۋلى قاقتىعىس ورىن العان. سوڭعى 30 جىلداعى ەڭ جوعارى شەككە جەتكەن.

بەينە ءبىر امەريكانىڭ ساياسي ساۋەگەيى حانتينگتون بولجاعان «وركەنيەتتەر قاقتىعىسى» زامانى كەلدى مە دەيسىڭ؟.. جىل بويى ورىن العان سوعىستاردىڭ دەنى ءدىني سەنىم، تاريحي ەتنوگرافيلىق سەبەپتەن تۋىنداعان جەر داۋى، ساياسي قۇرىلىمدىق تەكە-تىرەس فاكتورلارى دا الدىنعى ورىندا. اسىرەسە ءوزىمىز ورنالاسقان ورتا ازيادا تىرشىلىك ءنارى سۋعا تالاستىڭ شيرىعىپ كەلە جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن دەپ تىلەيىك!

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz