رەسمي استانا ۇلتتىق ەكونوميكا كولەمىن 2029 جىلعا دەيىن ەكى ەسە ۇلعايتۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل تۋرالى مەملەكەت پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ 3 قاڭتاردا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتى بارىسىندا ايتتى. ەكونوميست مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ءجىو وسىمىمەن قاتار ادام دامۋ يندەكسى سەكىلدى كورسەتكىشتەر ناقتى اتالعان جاعدايدا، مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ تۇرمىسى شىنايى ارتقانىن باعامداۋعا بولادى.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ  «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ساراپشىلارى بەرگەن مالىمەتتەرگە جۇگىنىپ، قازاقستاننىڭ ىشكى جالپى ءونىمى قازىرگى باعامەن ەسەپتەگەندە 259 ميلليارد دوللاردان اسقانىن، ياعني 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا 15 پايىزعا ارتقانىن اتاپ ءوتتى. قازاقستاندىق ەكونوميست قۋانىشبەك دۇيسەنوۆتىڭ پىكىرىنشە، پرەزيدەنتتىڭ بەرگەن بۇل سۇحباتى 2023 جىلى مەملەكەتتە ۇكىمەتتىڭ اتقارىلعان ىستەرىنە جىلدىق ەسەپ رەتىندە جاريالاندى. جالپى، ەكونوميست مامان مەملەكەت باسشىسىنىڭ باق قۇرالدارىنا وسىلاي ەسەپ بەرۋى ءجيى بولسا، بيلىك وكىلدەرى مەن حالىق اراسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋدىڭ ءتيىمدى ءادىسى بولادى دەپ سانايدى.

«سۇحباتتىڭ ەكونوميكالىق جاعىنا كەلسەك، 2023 قابىلدانعان ەكونوميكاعا قاتىستى اتقارىلعان جۇمىستارى بويىنشا وي بىلدىرسەم، بىرىنشىدەن ينۆەستيتسيا شتابىن قۇرۋدى اتاساق بولادى. شىنىمەن دە ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن سالالارىنا قۇيىلعان ينۆەستيتسيا ەل ەكونوميكاسىنىڭ پرەزيدەنت ايتقانداي 2029 جىلى ءجىو قازىرگى كورسەتكىشتەن ەكى ەسە وسۋىنە سەنىم ۇيالاتادى. الايدا، بۇل شتابتىڭ ينۆەستيتسيالاردى ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى بويىنشا ناقتى مەملەكەت باسشىسى مەن حالىققا ەسەپ بەرىپ وتىرۋى ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. سەبەبى، اقشا اينالىمى بولاتىن جەردە اشىقتىق بولۋى ماڭىزدى»،- دەيدى ەكونوميست.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز سۇحاتىندا ەكونوميكانى كوتەرۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس ىستەردى اتاپ وتكەن بولاتىن.

«بىرىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە جول اشاتىن بىرقاتار ناقتى مىندەتتى شەشۋ قاجەت. سونداي مىندەتتىڭ ءبىرى – اۋقىمدى ونەركاسىپ جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ. قىركۇيەكتەگى جولداۋدا ۇكىمەتكە مۇنداي جوبالاردى انىقتاۋ جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جوسپارىن ازىرلەۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلدى. بۇل جوبالار ءىرى بيزنەس وكىلدەرىمەن، ينستيتۋتسيونالدى ينۆەستورلارمەن جانە ساراپشىلارمەن بىرگە پىسىقتالىپ، ناقتى جۇمىس جاسالىپ جاتىر.

تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت – ينۆەستيتسيا تارتۋ. بۇل مىندەتتى ورىنداۋعا جەكەشەلەندىرۋ جانە اكتيۆتەردى قايتارۋ ناۋقاندارى دا سەپتىگىن تيگىزەدى. قوماقتى ينۆەستيتسيا بولسا، ەكونوميكا قارقىنى ۇدەي تۇسەدى جانە جاڭا مۇمكىندىكتەر پايدا بولادى. وسى ورايدا مەن جاقىندا ينۆەستيتسيا شتابىن قۇرۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدىم. بۇل شتابقا ەلىمىزدەگى ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ جانە ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ساپالى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اۋقىمدى وكىلەتتىك بەرىلگەن.

ەكىنشى باعىتتاعى جۇمىس ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى «ويىن ءتارتىبىن» بەلگىلەيتىن جۇيەلى رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ شارالارىن قامتيدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

سونىمەن قاتار، مەملەكەت پرەزيدەنتى قازاقستاندا سالىق كودەكسى ازىرلەنىپ جاتقانىن اتاپ وتكەن.

«پرەزيدەنت اتاعان “سالىق كودەكسى” ەلدەگى سالىق ساياساتىن ءتيىمدى ەتىپ، بيۋدجەتتەگى جارانى “ۇلتتىق قور” ەسەبىنەن تاڭباي، ەل ەكونوميكاسىن ءوزى-ءوزىن قامتاماسىز ەتۋى ءۇشىن قابىلدانعان شەشىم دەپ ويلايمىن. ءارى ول شەشىمدە كاسىپكەرلەردىڭ شىنىمەندە كاسىپپەن اينالىسۋعا ۇمىتىلىسى مەن مۇمكىندىكتەرىن شەكتەلىپ قالماۋىن قاراستىرۋ كەرەك. سەبەبى، سالىق الۋ مەحانيزمدى رەتتەلسە دە، سالىق تولەۋدەن جالتارۋشىلاردىڭ سانىن ارتتىرۋدان ساق بولۋى قاجەت. بۇل پرەزيدەنتتىڭ جالپى ماكروەكونوميكالىق شەشىمدەرگە قاتىستى پىكىرى ەدى، بىراق مەن ءۇشىن ناقتىلاۋ قاجەت بولعان ءسوزى: “شىن مانىندە، مەن ءۇشىن ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر سونشالىقتى ماڭىزدى ەمەس، ازاماتتاردىڭ تۇرمىس ساپاسىنىڭ ءىس-جۇزىندەگى جاقسارۋى ودان الدەقايدا ماڭىزدىراق” دەدى. ەندى وسى ازاماتتاردىڭ تۇرمىس ساپاسىنىڭ ءىس جۇزىندە جاقسارۋىن قانداي كورسەتكىشپەن كورەتىنىمىز ازىرگە بەلگىسىز. وسى تاراپتا ءبىز ءجىو وسىمىمەن قاتار ادي (ادام دامۋ يندەكسى) سەكىلدى كورسەتكىشتەر ناقتى اتالعان جاعدايدا، ءبىز ەل ازاماتتارىنىڭ تۇرمىسىنى شىنايى ارتقانىن باعامداي الامىز»، - دەيدى قۋانىشبەك دۇيسەنوۆ.

ۇلتتىق بانك دەرەگى بويىنشا، قازاقستاندا قارىزعا باتقان مەملەكەت ازاماتتارى كوپ. ونى ءوز سوزىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

«مەن ازاماتتارىمىزدىڭ قارىزعا بەلشەدەن باتقانىنا قاتتى الاڭدايمىن. سەبەبى، بۇل ماسەلە جۇرتتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا جانە ەلىمىزدەگى قارجى جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. مەن 2019 جىلى مەملەكەت باسشىسى رەتىندە قول قويعان العاشقى قۇجاتتىڭ ءبىرى قيىن جاعدايعا تاپ بولعان ازاماتتاردىڭ بورىشىن ازايتۋ تۋرالى جارلىق ەدى. سول ۋاقىتتا 500 مىڭ ادامنىڭ كەپىلسىز العان نەسيەسى كەشىرىلدى. بۇل ءبىر رەتتىك شارا بولاتىن. ال 2023 جىلى جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىعى تۋرالى زاڭ كۇشىنە ەندى. مۇنىڭ ءبارى ماسەلەنىڭ ۋشىعىپ كەتپەۋىنە ىقپال ەتتى. وسى جاعدايدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋ ءۇشىن بىلتىرعى جولداۋىمدا ۇكىمەتكە تىڭ شارالاردى قولعا الۋدى تاپسىردىم»، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ەكونوميست مامان قۋانىشبەك دۇيسەنوۆ ۇكىمەت تاراپىنان قابىلدانىپ جاتقان شارالار جاقسى ناتيجە بەرەتىنىنە سەنىمدى.

«نەسيە ماسەلەسىنە قاتىستى پرەزيدەنت اتاعان بيىلعى شارالار بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ۋشىعىپ بارا جاتقان حالىقتىڭ نەسيەلەنۋ دەڭگەيىنىڭ ماسەلەسىنە ورىندى ارەكەت دەپ باعالاۋعا بولادى. الايدا، حالىقتى تەك “قارجىلاي ساۋاتتىلىعى” تومەندىگى مەن نەسيە بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ جانە كوللەكتورلاردىڭ ءورشىپ كەتۋىن عانا سەبەپ ەتپەي، وزگە دە فاكتورلاردى قاراستىرعان ابزال. ول جوعارىدا اتالاعان باياعى حالىق تۇرمىسىنىڭ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى دەپ اتاۋعا بولادى. البەتتە، ونىڭ ارتىندا ەكونوميكاداعى كوپتەگەن ماكروەكونوميكا فاكتورلارى بار. دەگەنمەن، ولاردى ەسكەرمەي، تەك وسى نەسيەلەنۋدەن تۋعان ماسەلە سالدارى ەمەس، سەبەپتەرىن دە تەرەڭ قاراستىرىپ كورۋگە دە بولادى. الايدا، بانكروتتىق تۋرالى زاڭ جانە وزگە رەفورمالار وسى باعىتتاعى ەل ازاماتتارىنىڭ جاعدايىن وڭتايلاندىرداعى وڭ وزگەرىس دەپ ەمىن-ەركىن ايتا الامىز»، - دەگەن پىكىر ءبىلدىردى مامان.

مەملەكەت پرەزيدەنتى رەسپۋبليكالىق باسىلىمعا بەرگەن سۇحباتى بارىسىندا الەمدەگى جاعداي ەل ەكونوميكاسىنا قالاي اسەر ەتىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

«الەمدەگى ەكونوميكالىق احۋالدىڭ ءبىزدىڭ ەلگە دە سالقىنىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. الايدا، كەز كەلگەن قيىندىق جاڭا مۇمكىندىككە جول اشادى. ۇكىمەتتىڭ جەل قايدان سوقسا دا جەلكەندى وزىنە وڭتايلى بۇرا الاتىنداي، جان-جاقتى ويلاستىرعان جوسپارى بولۋعا ءتيىس. ەكونوميكانىڭ ءوسىمىن ىنتالاندىرۋ شارالارى مەن قۇرىلىمدىق رەفورمالار قاتار ءجۇرۋى كەرەك. ناقتىراق ايتساق، كاسىپكەرلىك پەن باسەكەنى دامىتۋ، جەكەمەنشىكتى قورعاۋ، ءادىل سوت تورەلىگى بولۋى وتە ماڭىزدى. سوندا عانا كوزدەگەن ماقساتتارىمىزدىڭ بارىنە قول جەتكىزىپ، بەلگىلەنگەن مەرزىمدە ۇلتتىق ەكونوميكا كولەمىن ەكى ەسە ۇلعايتا الامىز»، - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

وسى تۇرعىدان العاندا ەكونوميست مامان قۋانىشبەك دۇيسەنوۆ ۇكىمەتتىڭ بۇل باعىتتا جاسالىپ جاتقان جۇمىستارىن قولدايتىنىن ايتادى.

«سىرتقى ساياسي جاعداي مەن سەرىكتەستىك اتالعاندا، قازاقستاننىڭ  كاسىپكەرلەرىنە ىشكى نارىقتان باسقا جاڭا مۇمكىندىك تۋىنداتاتىن جاقسى دۇنيەنىڭ ءبىرى. ول قىتايعا جۇك تاسىمالىن ارتتىرۋداعى ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ جاقسى قادامى دەپ اتاۋعا بولادى.

قورىتا كەلە، البەتتە ەكونوميكادا تەك سۇقبات بارىسىندا ايتىلعان ماسەلەلەردەن باسقا ناقتى قادامدار مەن رەفورمالار تالاپ ەتەتىن مەحانيزمدەر ءالى قاجەت ەكەنى انىق. الايدا، “كوش جۇرە تۇزەلەدى” دەمەكشى، ەڭ باستىسى قازاقستان ەكونوميكاسىندا الدىعا اياق باسۋ ءۇشىن بارشا مۇمكىندىكتەردى دۇرىس قولدانۋ ارقىلى، ەل ازاماتتارىنىڭ ناقتى تۇرمىس دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءۇمىتى بار ەكەندىگىن جوققا شىعارا المايمىن»، - دەيدى قۋانىشبەك دۇيسەنوۆ.

ايىم الماسقىزى

11 سىنىپ وقۋشىسى

Abai.kz