زامانبەك نۇرقادىلوۆ – قازاق حالقىنىڭ ادال ۇلى
حالىق ءاربىر تاريحي كەزەڭدەردە زامانا اعىمىنا ساي تۇلعالارىن تۋدىرىپ وتىرادى. ءبىر زامانداردا ءومىر سۇرگەن قورقىت بابا دا، ءال فارابي دانا دا، اسان قايعى دا، ابىلاي مەن كەنەسارى دا، اباي مەن ىبىراي دا، ءاليحان مەن احمەت تە، ودان بەرگى باۋىرجان مومىشۇلى مەن دىنمۇحامەد قوناەۆ تا جانە بارلىق باسقا تۇلعالار وسى قاتاردان تابىلادى. حالىق «تۇلعا قالىپتاستىرۋدا» ادامنىڭ مىنەز‑قۇلقىن تەرمەلەپ، تىزبەلەپ وتىرمايدى. حالىق ولارعا تەك ءبىر باعىتتا عانا باعا بەرەدى، ول – تۇلعانىڭ ەلى ءۇشىن جانكەشتىلىككە بارۋى!
مىنە، كەششەگى زامانبەك نۇرقادىلوۆتى ەسكە الۋ اسىنا كوپ جۇرتتىڭ جينالىپ، وسى اسقا بالاشا قۋانىپ «ادىلدىك ورنادى! شىندىق ءتۇبى جەڭەتىن بولدى!» دەپ الاقايلاپ قۋانعان ساتتەرى – زامانبەك اعانىڭ شىنايى بولمىسىنىڭ بەينەسى وسى دەۋگە كەلەتىن وقيعا بولدى...
زامانبەك اعانىڭ ساياسي الاڭداعى جارقىن كۇرەسكەرلىك بەينەسى وتە كۇردەلى جاعدايدا قالىپتاستى، ول ‑ قاتەلىكتەردەن ساباق الۋ ارقىلى ءوربىدى دەسە بولادى...
بىراق، انىعىندا ول وعان ونىڭ تۋا بىتكەن، قانىمەن كەلگەن قازاقى مىنەزىنىڭ ارقاسىندا كەلدى. زاكەڭدە ناعىز قازاق تۇلعاسىنا ءتان مىنەزدەر بار ەدى: ۇلتتىق سۇيسپەنشىلىكتەن تۋىندايتىن باتىلدىق پەن وجەتتىك بار، ونىمەن قوسا جۇرەتىن اڭعالدىق پەن سەنگىشتىك بار، اقىنجاندىلىعى مەن سەرىلىگى دە قاتارلاسا ءجۇردى، شىندىقتى شىرىلداتىپ ايتار قاۋھار بولسا، سونىمەن قاتار جان نازىكتىگى دە ونىڭ جان دۇنيەسىنەن ورىن تاپتى...
ارينە، ونىڭ ءومىرى تراگەديامەن اياقتالدى. سول كەزدە زۇلىمدىق تا ءوزىنىڭ ابسوليۋتتىلىگىنە شەكسىز سەنىپ، وڭى مەن سولىن جاپىرا باستاعان‑دى... حالىق ءوز زامانبەگىن قورعاي الماي قالدى سوندا... وعان حالىقتى كىنالاۋعا بولا ما؟ جوق، بولمايدى، سەبەبى، حالىقتى ساياسي ورىسكە تۇلعالار جەتەكتەپ شىعادى. ال، تۇلعاسى تۇنشىققان حالىق وعان قالاي بارماق؟ مىنە، كۇرەسكەرلىك ءومىردىڭ دە ءبىر پارادوكسى بار وسىنداي!
الايدا، حالىقتا ءبىر اسىل زات بار، ول – «حالىق جادى» دەپ اتالادى. حالىق سونىڭ ارقاسىندا تاريح كوشىنىڭ قالتارىسىندا قالىپ قويعان كەز كەلگەن تۇلعاسىن «شاڭ‑توزاڭنان» تازالاپ، جارقىراتىپ جارىققا قايتا شىعارا الادى. قازاقتىڭ ادال ۇلى – زامانبەككە وسىنداي قيلى تاعدىر بۇيىرىپتى...
ءيا، حالىق وسىعان دەيىن ءوزىنىڭ اسىل ۇلى زامانبەكتى، ونىڭ كۇرەسكەرلىك جولىمەن تاعدىرلاس ءىنىسى التىنبەكتەي اقىلمانىن ءبىر ساتكە ۇمىتقان ەمەس ەدى. تەك، بيلىكتى باسىپ العان ازداعان توپ ول ويدى جورگەكتە تۇنشىقتىرىپ، تىنىسىن تارىلتا تۇمشالاپ كەلگەن بولاتىن. بىراق، اسىل دۇنيە قاشاندا جارىققا شىعادى. سەبەبى، زۇلىمدىق پەن جاقسىلىق اراسىنداعى كۇرەستە حالىقتىڭ تاڭداۋى ‑ جاقسىلىق. بىراق، ول دا ءوزىنىڭ ءساتىن كۇتىپ ۇزاق جاتىپ قالۋى مۇمكىن. مىنە، كۇنى كەشە سول ءسات تۋدى.
نەگە؟ ءسال ناشارلاۋ ويلاساق، وندا «مۇمكىن بۇل الدىن الا جوسپارلانعان، جاڭا جىلمەن بايلانىستى قابىلدانعان شەشىم شىعار؟» دەگەن سۇراقتى دا قويۋعا بولار ەدى. بىراق ءبىز ولاي ويلامايىق. ءبىز مۇنى «قازىرگى كەزدە «ادىلەتتى \قازاقستاندى ورناتامىز»، «ادىلەتتى دە شىنشىل بولامىز» دەگەن دامۋ نىساناسىنىڭ تىكەلەي كورىنىسى» دەپ سانايىق. ويتكەنى، ايتىلعان ادىلەتتىلىك پەن شىندىققا كوشۋ ءۇشىن دە، ەڭ الدىمەن، قوعامدا زامانبەك اعا تۇلعاسىنا قاتىستى «ادىلەتسىزدىكتىڭ ەڭ انايى كورىنىسى» دەپ سانالىپ كەلگەن ماسەلەگە نۇكتە قويىپ، ونىڭ جۇمباعىنان ارىلۋعا العاشقى قادام جاسالۋى تيىستى عوي ‑ سول قادام بۇگىن جاسالدى! ەندى، قوعامدا ونىڭ ولىمىنە بايلانىستى بار زۇلىمدىق اشىلادى دەگەن ءۇمىت پايدا بولدى. بۇل قوعام ءۇشىن وتە ماڭىزدى. سەبەبى، قازىرگى جاڭارۋ كەزىندە قوعام توتىداي تۇلەپ، زۇلىمدىقپەن قانداي دا بايلانىسى بار بۇرىنعى ەسكى جۇيەنى تولىعىمەن وزگەرتۋى كەرەك. ونسىز بولمايدى.
سوندا عانا حالىقتىڭ كوڭىلى توق، ءومىرى الاڭسىز بولماق. ويتكەنى، وسى ارىلۋ ارقىلى حالىق ءوز تاريحىنان ءوزى ساباق الا الاتىنداي قوعامدىق دامۋ دەڭگەيىنە جەتۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدا زامانبەك نۇرقادىلوۆ تۇلعاسى ءالى دە ءوزىنىڭ سۇيىكتى حالقىنا قىزمەت ەتە بەرەتىن بولادى دەپ سەنەمىز.
سول سەبەپتەن، بارشا قازاقستاندىقتار پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ زامانبەكتىڭ ۇيىنە ەسكەرتكىش تاقتا قويىپ، ال ونىڭ كىشى وتانىندا مونۋمەنتالدى ەسكەرتكىش تۇرعىزۋ تۋرالى ۇوسىنىسىن قىزۋ قولدادى.
نەگىزى، بۇل زامانبەك قۇرمەتىنە ازشىلىق ەتەدى. ونىڭ ءبىر كەزدەرى الماتى قالاسىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىن قازىر ءجۇز‑جۇز مىڭداعان تۇرعىندارى بار كەشەندى اۋداندارعا اينالعان مەكەندەردىڭ تۇرعىندارى جاقسى بىلەدى. ەندەشە، زاكە‑باتىردىڭ تۇلعالى ەسكەرتكىشى ونىڭ ءوزى قۇرىپ بەرگەن اۋدانداردىڭ ءبىرىنىڭ قاق تورىندە دە تۇرۋى ءتيىس دەپ سانايدى جۇرت. ادىلەتتى بولساق – بارىنشا بولايىق دەيدى حالىق.
ءابدىراشيت باكىرۇلى
Abai.kz
