بۇكىل سانالى عۇمىرى جەلدىڭ وتىندە، جاردىڭ شەتىندە وتكەن، ەسىمى مەن ەڭبەگى ءوزى ءدال بولجاعانداي، رەسپۋبليكامىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العان كەزەڭدە عانا ەلەنىپ-ەسكەرىلە باستاعان سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ تۋعانىنا 2024 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا 130 جىل تولادى.

ول –تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وقۋ-اعارتۋ سالاسىن، جەر، سۋ ماسەلەسىن جانە ىشكى ىستەرىن باسقارعان ءۇش مارتە حالىق كوميسسارى، قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولدى. اقىن، اۋدارماشى، پۋبليتسيست، پەداگوگ. ءتىپتى «ەسەپتەۋ» اتتى قۇرالىنىڭ اۆتورى.

سۇلتانبەك قوجانۇلى 1894 جىلى قىركۇيەك ايىندا قازىرگى تۇركىستان وبلىسى سوزاق اۋدانىنا قاراستى اقسۇمبە ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. تۇركىستانداعى 4 سىنىپتىق ورىس تۇزەم باستاۋىش مەكتەبىن، 3 سىنىپتىق قالالىق مەكتەپتى، تاشكەنت مۇعالىمدەر سەمينارياسىن تامامداعان. ماسكەۋدە بك (ب) پ وك ماركسيزم-لەنينيزم كۋرسىن بىتىرگەن.

ساياسي قىزمەتىن تاشكەنت قالاسىندا سەميناريا وقۋشىلارىنان قۇرالعان «كەڭەس» اتتى استىرتىن جاستار ۇيىمىن قۇرۋدان باستاعان. 1917 جىلى كوكتەمدە تاشكەنتتە مۇستافا شوقاي، ق.قوجىقوۆ، ق.بولعانباەۆ، س.اقاەۆپەن بىرگە «بىرلىك تۋى» گازەتىن شىعاردى. تۇركىستان (قوقان) اۆتونومياسىنا قىزۋ قولداۋ تانىتىپ، ونى كەڭەس وكىمەتىنىڭ اسكەر كۇشىمەن قۇلاتۋىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوزىن-ءوزى بيلەۋ قۇقىعىن اياقاستى ەتۋ دەپ باعالادى. ولكەدە كەڭەستىك بيلىك تۇسىندا ورىن العان اشارشىلىققا قارسى كۇرەستە بەلسەندىلىك تانىتتى. اشتىقپەن كۇرەسەتىن ورتالىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى رەتىندە 1918 جىلعى قاراشادان باستاپ تۇركىستان، سوزاق، جاڭاقورعان، قىزىلقۇم، شيەلى وڭىرلەرىندە اشىققان ادامداردى تاماقتاندىراتىن ارنايى ورىندار اشۋدى ۇيىمداستىردى. 1919-1920 جىلدارى سىرداريا ۋەزى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، تۇركىستان ۋەزدىك-قالالىق اتقارۋ كەنتىنىڭ، سىرداريا وبلىستىق رەۆوليۋتسيالىق كەنتىنىڭ توراعاسى بولدى. 1920 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارى، 1921 جىلى قازاندا حالىق اعارتۋ حالىق كوميسسارى بولىپ تاعايىندالدى.

وقۋ-اعارتۋ سالاسىندا ءبىلىم بەرۋدى جەرگىلىكتى حالىقتار تىلىندە جۇرگىزۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋدى تالاپ ەتتى. ماسكەۋ، پەتروگراد سەكىلدى ءىرى قالالاردا جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جاتقان تۇركىستان­دىق جاستارعا ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋدە بىرقاتار ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىردى. تۇركىستاندا ءباسپاسوزدىڭ جانە ۇلتتىق تەاتردىڭ وركەندەۋىنە ەلەۋلى ۇلەس قوستى. «اق جول» گازەتىن شىعارۋدى ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ العاشقى رەداكتورى بولدى. 1922 جىلى تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر شارۋاشىلىعى حالىق كوميسسارى بولىپ تاعايىندالىسىمەن، اۋىل احۋالىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، ولكەدەگى جەر-سۋ رەفورماسىنا تەك تاپتىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۇلتتىق سيپات بەرۋ باعىتىن دا ۇستاندى. 1922-1924 جىلدارى تۇركىستان كپ كەنتىنىڭ حاتشىسى، اتقارۋ كەنتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، رك (ب) پ وك ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ مۇشەسى بولدى. ورتالىق ازياداعى ۇلتتىق-اۋماقتىق مەجەلەۋ كەزىندە ايرىقشا تانىلدى. 1924 جىلى قاراشادا رك (ب) پ قازاق وبكومىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى قىزمەتىنە جىبەرىلدى.

قوجانوۆتىڭ تىكەلەي ۇسىنىسىمەن كەڭەستەردىڭ ءى سەزى قازاق حالقى تاريحي اتاۋىن (پاتشالىق تۇسىنان بۇرمالانىپ قالىپتاسقان «كيرگيز» دەگەن اتتى ءتول اتاۋىنا – «قازاققا» تۇزەتىپ) قايتارىپ، استانالىق قالا اتىن قىزىلوردا دەپ وزگەرتتى. 1925 جىلى قاراشادا بك (ب) پ ورتالىق كەنتىنە شاقىرىلىپ، ۇلت رەسپۋبليكالارى بويىنشا جاۋاپتى نۇسقاۋشى لاۋازىمىمەن كاۆكازعا، 1928 جىلى تاشكەنتكە، ورتا ازيا بيۋروسىنا قىزمەتكە جىبەرىلدى. مۇندا ول ۇگىت-ناسيحات ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى، حاتشى بولدى. بۇكىلوداقتىق اۋىل شارۋاشىلىعى عا-نىڭ (ۆاسحنيل) تاشكەنت بولىمشەسىن ۇيىمداستىردى. 1929 جىلى ورتا ازيا ماقتا-يرريگاتسيالىق پوليتەحنيكا ينستيتۋتىن (ساحيپي) قۇرىپ، العاشقى ديرەكتورى بولدى، سونىمەن قاتار 1929-1931 جىلدارى ورتا ازيا ماقتا كەنتىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقاردى. 1931-1932 جىلدارى بك (ب) پ وك اپپاراتىندا ىستەدى. قوجانوۆ نەگىزگى مىندەتتەرىن قوعامدىق، عىلىمي-شىعارماشىلىق جۇمىستارمەن ۇشتاستىرىپ وتىردى.

مەكتەپكە ارنالعان «ەسەپتانۋ قۇرالى» اتتى وقۋلىعى، «تۇركىستاننىڭ سوۆەتتىك اۆتونومياسىنىڭ ون جىلدىعىنا» اتتى ورىس تىلىندەگى زەرتتەۋى  جەكە كىتاپ بولىپ شىققان.سۇلتانبەك  1937 جىلى 16 شىلدەدە تاشكەنت قالاسىندا تۇتقىندالىپ، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولدى. 1957 جىلى اقتالدى.

مىنە، 44 جاسقا جەتەر-جەتپەس عۇمىر كەشكەن قازاق حالقىنىڭ اسىل دا، باتىل، قاجىماس، ەر تۇلعا، دارا تۇلعالاردىڭ ءبىر - سۇلتانبەك قوجانوۆ ەدى.

باعلان تاشيموۆ

Abai.kz