تۇرسىن جۇرتباي. جاڭاوزەندىك جاستارعا اشىق حات
قادىرلى جاڭاوزەندىك جاستار!
«بارشاڭىزدى باۋىرىما باسا الماسام دا، سىزدەردىڭ شاقىرۋلارىڭىزبەن بارىپ، جاڭاوزەننىڭ ەل-جۇرتىن كورگەن از كۇننىڭ ىشىندە سىزدەرگە باۋىر باسىپ قالعانىمدى جاسىرا المايمىن. سول ءبىر ەكى تاۋلىكتەن سوڭ مەنىڭ سانامدى كۇبىرتكىدەي جەپ جۇرگەن بۇگىنگى جاستارعا دەگەن كۇدىگىم سەيىلىپ، سەندەر ارقىلى، ناقتىراق ايتسام، ءوزىم «جاڭاوزەن رۋحى» دەپ اتاعان قايسار دا سابىرلى جانە ماقساتتى رۋحتارىڭ ارقىلى ەرتەڭگى كۇننىڭ جاستارىنا دەگەن سەنىم ورنادى. بىزدە، ياعني،قازاق ۇلاندارىنا سانالى نامىس پەن تاباندى ءتوزىم، ماقساتتى ۇمتىلىس ۇشقىنى وشپەگەن ەكەن دەگەن ءۇمىتتى ۇيالاتتى. اسا نامىستى كۇندەردىڭ اۋىر سالماعىن جۇرەكتەرىڭدە ۇستاي وتىرىپ، «كەك يىرىمىنە» ءۇيىرىلىپ قالماي، سول ءبىر بوزداقتار قۇربان بولعان ماقسات جولىنا قۋاتتى جىگەرمەن، سانالى قاداممەن، جاستىق ىنتامەن قادام باسىپ، شيراق تا ناقتى شەشىم قابىلداعاندارىڭا، ومىردەن ءوز جولدارىڭدى عىلىم مەن بىلىمگە، تۋعان ۇلتىڭ مەن جەرىڭنىڭ تاريحىن بىلۋگە، ونەرىنە قۇشتار تالپىنىستارىڭا ء سۇيىندىم.
وتكەن ۇمىتىلماس. سول وتكەندى: ەرتەڭگە باستارىڭدى جوعارى ۇستاپ، كەۋدەلەرىڭدى تىك كوتەرىپ، مىستارىڭدى ەشكىمگە يدىرمەي، كەلەر كۇنگە جالعاۋعا تاۋەكەل ەتكەندەرىڭ – ناعىز ازاماتتىق رۋحتى تانىتادى.
قادىرلى جاڭاوزەندىك جاستار!
«بارشاڭىزدى باۋىرىما باسا الماسام دا، سىزدەردىڭ شاقىرۋلارىڭىزبەن بارىپ، جاڭاوزەننىڭ ەل-جۇرتىن كورگەن از كۇننىڭ ىشىندە سىزدەرگە باۋىر باسىپ قالعانىمدى جاسىرا المايمىن. سول ءبىر ەكى تاۋلىكتەن سوڭ مەنىڭ سانامدى كۇبىرتكىدەي جەپ جۇرگەن بۇگىنگى جاستارعا دەگەن كۇدىگىم سەيىلىپ، سەندەر ارقىلى، ناقتىراق ايتسام، ءوزىم «جاڭاوزەن رۋحى» دەپ اتاعان قايسار دا سابىرلى جانە ماقساتتى رۋحتارىڭ ارقىلى ەرتەڭگى كۇننىڭ جاستارىنا دەگەن سەنىم ورنادى. بىزدە، ياعني،قازاق ۇلاندارىنا سانالى نامىس پەن تاباندى ءتوزىم، ماقساتتى ۇمتىلىس ۇشقىنى وشپەگەن ەكەن دەگەن ءۇمىتتى ۇيالاتتى. اسا نامىستى كۇندەردىڭ اۋىر سالماعىن جۇرەكتەرىڭدە ۇستاي وتىرىپ، «كەك يىرىمىنە» ءۇيىرىلىپ قالماي، سول ءبىر بوزداقتار قۇربان بولعان ماقسات جولىنا قۋاتتى جىگەرمەن، سانالى قاداممەن، جاستىق ىنتامەن قادام باسىپ، شيراق تا ناقتى شەشىم قابىلداعاندارىڭا، ومىردەن ءوز جولدارىڭدى عىلىم مەن بىلىمگە، تۋعان ۇلتىڭ مەن جەرىڭنىڭ تاريحىن بىلۋگە، ونەرىنە قۇشتار تالپىنىستارىڭا ء سۇيىندىم.
وتكەن ۇمىتىلماس. سول وتكەندى: ەرتەڭگە باستارىڭدى جوعارى ۇستاپ، كەۋدەلەرىڭدى تىك كوتەرىپ، مىستارىڭدى ەشكىمگە يدىرمەي، كەلەر كۇنگە جالعاۋعا تاۋەكەل ەتكەندەرىڭ – ناعىز ازاماتتىق رۋحتى تانىتادى.
سول الاش قامى جولىنا كەلەر كۇننىڭ قامىن ويلاپ قۇرعان، جاستارعا ەل تاريحىن، مادەنيەتىن، ونەرىن تانىستىرىپ، تاۋەلسىز ەلدىڭ تۋىن تىك كوتەرەتىندەي زيالى جاستاردىڭ باسىن قوسىپ، عىلىم مەن بىلىمگە، ونەرگە ىقلاس اۋدارىپ، بۇگىنگى قوعامداعى ءتۇرلى قۇبىلىستاردى تەرەڭ ءتۇسىنۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «جاس ماماندار كەڭەسىنىڭ» سوعان ۇيىتقى بولىپ وتىرۋى – سەندەر ءۇشىن جۇرەگى الاڭعا تولعان كەز-كەلگەن الاش ازاماتتارىنىڭ كوڭىل مەدەۋى، جۇرەك قالاۋى. ورىنسىز جۇلقىنۋى، تالايسىز تەپسىنى، كۇيرەۋىك وكپەسى جوق بۇل تالاپتارىڭدى سابىرمەن سارالاعان، ايتپاي تۇسىنىسكەن بەرەكە-بىرلىكتەرىڭنەن اينالدىق. سول بىرلىك ءيسى الاشقا جۇعىستى بولعاي. سەندەردىڭ تۋعان تاريحتى ءبىلۋ ارقىلى ساليقالى ازامات بولۋعا جول اشاتىن مۇنداي جاس ماماندار كەڭەسى وتانىمىزدىڭ ءار جەرىندە بار جانە ولار يگىلىكتى ناتيجەسىن بەرە باستادى. مۇنداي جاستار كەڭەسىن قۇرۋدى مەملەكەتتىك بيلىك تە قۋاتتاپ، قولداپ وتىر. قازىرگى مەملەكەتتىك ۇستانىم: «كەڭەسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس»، «بىرلىك بار جەردە – تىرلىك بار» دەگەندى الدىڭعا قاتارعا شىعارىپ وتىر. سەندەر قۇرعان «جاس ماماندار كەڭەسى» سول مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ بىلەمىن.
بارعانشا، سەندەرمەن سۇحباتتاسقانشا الماعايىپ كۇي كەشسەم دە، سىزدەرمەن ءتىل قاتىسقاننان كەيىن (جاستار وكىلىمەن، ەكى كۇن قاتارىنان تاڭعى التى مەن توعىزدىڭ اراسىندا كوشەدە سەرۋەندەگەن كەزدەگى جەكەلەگەن تۇرعىندارمەن تىزگىنۇشتى پىكىر الىسقاننان كەيىن، اۋليەلەردىڭ باسىن ارالاپ جۇرگەن ءتاۋبا ەتۋشىلەرمەن، جۇرگىنشىلەرمەن ت.ب.) وسىناۋ ءبىراۋىزدى بىرلىك پەن ءوزارا سىيلاسىمدى تۇسىنىسۋلەرىڭىزگە تاڭ قالدىم. كەزدەسۋ بارىسىندا سىزدەردىڭ تاراپىڭىزدان قويىلعان: الاش يدەياسى، تاريح، تاريحي اقتاڭداقتار، اباي، ءدىن، ءتىل، بۇگىنگى جاستار، عىلىم، ءبىلىم، وركەنيەت تۋرالى قويعان تىلشەلەرىڭىزدى (سۇراقتارىڭىزدى) قايىرا وقىپ، سىزدەردىڭ ءبىلىم مەن عىلىمعا سۋساپ وتىرعاندارىڭىزعا كوزىم انىق جەتتى. ەڭ باستىسى:
ءبىرىڭدى قازاق – ءبىرىڭ دوس،
كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس، –
دەپ ايتقان ابايدىڭ وسيەتىنە ساي، ءبىرىڭدى-ءبىرىڭ عانا دوس، تۋىس، باۋىر كورمەيدى ەكەنسىڭدەر، بۇكىل قازاقتى باۋىر كورەدى ەكەنسىڭسىڭدەر. بۇل – ءيسى الاشتىڭ ارمانى.
ءبىز، الاش جۇرتى كوگەرسەك، وسىنداي كيەلى قاسيەتپەن كوگەرەمىز».
مىنە، جوعارىداعى اياقتالماعان، ءالى دە وي، پىكىر تۇجىرىمدالماعان وسىناۋ جولداردى حاتقا ءتۇسىرىپ وتىرعاندا، «ازاتتىق» راديوسى ارقىلى بەرىلگەن (ارينە، قىسقارتىلىپ) سۇقباتتاعى كەيبىر ناقتى قولدانىلماعان ءسوز تىركەستەرىنىڭ (اۋىزەكى سوزدە ونداي سەلكەۋلىكتەردىڭ ءجيى كەتۋى قالىپتى جاڭعداي) ەكىۇشتى پىكىر تۋدىرعانىنا قاتتى وكىنەمىن. سوندىقتاندا حاتتى وسى ارادان ءۇزىپ تاستاپ، مىنانى مالىمدەيمىن. سۇحباتتىڭ ىشىندەگى:
«جاڭاوزەندە ءار سالانىڭ ماماندارى بىرىگىپ، «جاس ماماندار» ۇيىمىن قۇرىپتى»– دەگەن سويلەمدەگى «جاس ماماندار كەڭەسى» – «جاس ماماندار ۇيىمى» دەلىنىپ كەتىپتى. بۇل مەنىڭ تاراپىمنان اۋىزەكى بايانداۋدا كەتكەن ستيلدىك جاڭساقتىق. شىندىعىندا، سەندەردىڭ قۇرعاندارىڭ «جاس مامانداردىڭ كەڭەسى». كەڭەس پەن ۇيىم سوزدەرى اۋىزەكى سوزدە اۋىسپالى ماعىناسىندا قولدانىلا بەرسە دە، سىزدەرگە «ول قانداي ۇيىم؟» دەگەن سۇراق قويىلۋى مۇمكىن بولعاندىقتان دا، وقىرماندارعا جانە سوعان ءمان بەرۋشىلەرگە مەن بۇل تىركەستەگى «ۇيىم» دەگەن ءسوزدى قاتە قولدانعانىمدى مويىندايمىن جانە ودان ەشقانداي وزگە ءبىر استار ىزدەمەۋدى وتىنەمىن. شىن مانىندە، ول جاستاردى عىلىم مەن بىلىمگە، ونەرگە باۋليتىن ماماندار كەڭەسى. مادەني، اعارتۋ مىندەتىن الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان كەڭەس.
ەكىنشى، سول سۇقباتتا جالپى كوڭىل-كۇي اۋانىنا جانە ادامداردىڭ رۋحاني بىرلىگىنە ريزالىقتى تانىتاتىن، سونداي-اق، رەسمي كەزدەسۋدەن تىس تاڭعى ءۇش-ءتورت ساعاتقا سوزىلعان كوشە سەرۋەنىندە بايقاعان، ەستىگەن جانە ادام سۇيسىنەتىندەي ىقىلاستى جۇزدەرىنە قاراپ قولدانعان:
«تۇيىققا تىرەلگەن ساتتەردە بىرىگىپ جول تابۋ. ماسەلەن، «ءبىر ۇيدەگى بەس ادامنىڭ نەشەۋى جۇمىستا، قانشاسى جۇمىسسىز؟ قاي ءۇيدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن؟» – دەگەن سەكىلدى ساۋالدار توڭىرەگىندە زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، ءبىر-بىرىمەن ايتەۋىر سەپتەسىپ ءومىر ءسۇرۋ. مۇنداي رۋحاني بىرلىكتى ءوز باسىم بۇرىن-سوڭدى بايقاعان ەمەسپىن» –
دەگەن ءسۇيىنىشتى ريزالىق پىكىردىڭ: «جاس ماماندار كەڭەسى جۇمىسسىزداردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەتىن كەڭەس» دەگەن ماعىنا بەرەتىندەي كورىنەتىندىگى. مەن ايتايىن دەگەنىم ول ەمەس، ىقىلاستى بىرلىك. «دەگەن سىقىلدى» سوزدە سونداي سىلتەمەلىك ماعىنا بار. وقىرماندارعا قايتالاپ ايتايىن، «جاس ماماندار كەڭەسى» جۇمىسقا ورنالاستىرۋمەن اينالىسپايدى، ول جاس مامانداردىڭ عىلىمي اعارتۋ سالاسىنداعى مادەني كەڭەسى.
وسىنداي يگى نيەتتەن تۋعان، مەنىڭ تاراپىمنان ناقتى قولدانىلماعان ەكى تىركەس «جاس ماماندار كەڭەسىنىڭ» ماقساتى مەن مىندەتىن اتقارۋدا نۇقسان كەلتىرمەيدى، مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىنىڭ باستى پارمەندى باعىتى بولىپ وتىرعان «جاس ماماندار كەڭەسى» ءوزىنىڭ جۇمىسىن ودان ءارى ساتىمەن جالعاستىرادى – دەپ سەنەمىن. ەگەردە وسى سوزدەردەن جالعان استار ىزدەپ، باسقاداي ماعىنا بەرەتىن نەمەسە تۇسىنەتىن اعايىنداردىڭ الدىندا جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىما الاتىندىعىمدى جانە ونىڭ اۋىزەكى سوزدە كەتكەن جاڭساقتىق قانا ەكەنىن مالىمدەيمىن.
جاڭاوزەندىك اعايىندار!
جاڭاوزەندىك جاستار!
سونداي ءبىر ەلجىرەگەن جۇرەكپەن ەسكە الاتىن كۇندەرگە ەش قاشاندا كىرەۋكە تۇسپەۋىن تىلەيمىن.
ال پىكىر بىلدىرەتىن اعايىندارعا ەسكەرتەرىم، جان جاراسىن سيپاساڭ – جازىلادى، تىرناساڭ – اسقىنادى. ۇستامدى، ءتوزىمدى، سيىمدى، كەڭ بولايىق. اباي ايتقانداي، قاشانعا «ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز اڭدىپ، پالە ىزدەپ، وڭدىرماي جۇرە بەرەمىز». ەس كىرەتىن كەز كەلدى.
قۇرمەتپەن،
تۇرسىن جۇرتباي.
Abai.kz
