سوڭعى ايلاردا ەلىمىزدىڭ بىرنەشە وڭىرلەرىندە قىلمىسكەرلەردىڭ قولىنان بالالاردىڭ ءولتىرىلۋى، سونىڭ ىشىندە باليعاتقا تولماعان جاس قىزداردىڭ زورلىققا ۇشىراپ، ايۋاندىقپەن ءومىرى قيىلۋى بۇكىل قوعامدى شيىرشىق اتقىزدى. ادامزات ءوز دامۋىنىڭ وراسان جەتىستىكتەرىنە قول جەتكىزىپ وتىرعان XXI عاسىردا مۇنداي جابايىلىق بەينەدەگى قيانات قىلمىستىڭ ورىن الۋى ءسوزسىز اشىندىرادى، سونىمەن بىرگە قوعامداعى الەۋمەتتىك جاعداي مەن ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك قاسيەتتەردىڭ احۋالى جونىندە اۋىر ويلارعا جەتەلەيدى. مۇنداي سوراقىلىقتىڭ ءتۇبى قايدان شىعادى دەگەندە وي-جەلىسى وزدىگىنەن وتكەن تاريحقا جەتەلەپ، قولدان بيلىك، باستان ەرىك كەتكەن وتارلىق كەزەڭدەردىڭ كومەسكى، كولەڭكەلى كۇندەرىنە، سول ءزىلدى زاماننىڭ زۇلماتىن ۇرپاق ساناسىنان وشىرمەۋدى مۇرات تۇتقان وشپەس ەڭبەكتەرگە تاعى ءبىر رەت ورالىپ، قايتا سارالاپ، تەرەڭىرەك ۇعىنۋدى قاجەت ەتكەندەي. ويتكەنى، ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان كەڭىستىكتە، ارعىسىن ايتپاعاندا، سوڭعى ءجۇز جىل كولەمىندە قوعامدىق قۇرىلىستىڭ اتاۋلارى مەن سىرتقى بەلگىلەرى بىرنەشە مارتە وزگەرگەنىمەن، ىشكى دۇنيەدە، سانا-بولمىستا اينا-قاتەسىز قايتالانىپ كەلە جاتقان جايتتاردىڭ قالىپ قويۋى الاڭداتۋى ءتيىس.

سوڭعى ايلاردا ەلىمىزدىڭ بىرنەشە وڭىرلەرىندە قىلمىسكەرلەردىڭ قولىنان بالالاردىڭ ءولتىرىلۋى، سونىڭ ىشىندە باليعاتقا تولماعان جاس قىزداردىڭ زورلىققا ۇشىراپ، ايۋاندىقپەن ءومىرى قيىلۋى بۇكىل قوعامدى شيىرشىق اتقىزدى. ادامزات ءوز دامۋىنىڭ وراسان جەتىستىكتەرىنە قول جەتكىزىپ وتىرعان XXI عاسىردا مۇنداي جابايىلىق بەينەدەگى قيانات قىلمىستىڭ ورىن الۋى ءسوزسىز اشىندىرادى، سونىمەن بىرگە قوعامداعى الەۋمەتتىك جاعداي مەن ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك قاسيەتتەردىڭ احۋالى جونىندە اۋىر ويلارعا جەتەلەيدى. مۇنداي سوراقىلىقتىڭ ءتۇبى قايدان شىعادى دەگەندە وي-جەلىسى وزدىگىنەن وتكەن تاريحقا جەتەلەپ، قولدان بيلىك، باستان ەرىك كەتكەن وتارلىق كەزەڭدەردىڭ كومەسكى، كولەڭكەلى كۇندەرىنە، سول ءزىلدى زاماننىڭ زۇلماتىن ۇرپاق ساناسىنان وشىرمەۋدى مۇرات تۇتقان وشپەس ەڭبەكتەرگە تاعى ءبىر رەت ورالىپ، قايتا سارالاپ، تەرەڭىرەك ۇعىنۋدى قاجەت ەتكەندەي. ويتكەنى، ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان كەڭىستىكتە، ارعىسىن ايتپاعاندا، سوڭعى ءجۇز جىل كولەمىندە قوعامدىق قۇرىلىستىڭ اتاۋلارى مەن سىرتقى بەلگىلەرى بىرنەشە مارتە وزگەرگەنىمەن، ىشكى دۇنيەدە، سانا-بولمىستا اينا-قاتەسىز قايتالانىپ كەلە جاتقان جايتتاردىڭ قالىپ قويۋى الاڭداتۋى ءتيىس.

ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا ۇلى گۋمانيست، ءداۋىر سۋرەتكەرى م.اۋەزوۆتىڭ ايگىلى «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اڭگىمەسىنىڭ اۋىر وقيعاسى ورالۋى دا سوندىقتان. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا جارىق كورگەن مۇحاڭنىڭ باستاپقى تۋىندىلارىنىڭ بىرىنە جاتاتىن بۇل اڭگىمەسىنىڭ كولەمى شاعىن بولعانىمەن، اۋقىمى كەڭ، قۋاتى زور، كۇنى بۇگىنگە دەيىن وقىرماننىڭ جۇرەگىن قارىپ، كوكىرەگىن قارس ايىراتىن سۇمدىق تراگەديانى (ۇقساستىقتى قاراڭىز) باياندايتىنى ءمالىم.

اڭگىمە وزەگى كەڭ ساحارانىڭ يەن ءبىر تۇكپىرىندە ۇيتكىگەن بوراندى قىستا جاپادان جالعىز قىستاۋدا جاقىندا عانا ازاماتىنان جانە ونىڭ كىندىگىنەن تۋعان جالعىز ۇل بالادان ايرىلىپ، قاسىرەتتەن قان جۇتىپ وتىرعان:  ءبىرى تورىنەن كورى جاقىن كارى كەمپىر، ەكىنشىسى كوزى سۋ قاراڭعى جەسىر، ءۇشىنشىسى ەندىگى ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز سۇيەنەرى، سوڭعى ۇمىتىندەي بولعان كۇنادان پاك ون ءۇش جاستاعى عازيزا – وسىناۋ بەيشارا ءۇش ايەلدىڭ باسىنداعى قيساپسىز تاۋقىمەت، شەتى-شەگى كورىنبەس قاسىرەت. مۇنىڭ بارلىعى ازداي، ەندى ولاردى  باسىنىپ، قارالى وتاۋعا باتا جاساعانسىپ كەلىپ وتىرىپ،  ءوز ۇيىندە زورلىقپەن جاس قىزدىڭ ابىرويىن توككەن اقان دەگەن بولىستىڭ ايۋاندىعىن اشكەرەلەيدى. قورلىق پەن مازاققا، سۇم دۇنيەنىڭ توزاعىنا كونە الماعان عازيزا عازيز جانىنىڭ سوڭعى زارىن ايتۋعا بوراندى تۇندە اكەسى مەن باۋىرى جاتقان مولاعا جەتىپ، ايازدى دالادا قاتىپ ولەدى.

ال، عازيزا كىم ەدى؟! «ول – سىپايى، نازىك بولىپ وسكەن عازيزا: جىڭىشكە سۇڭعاق بويلى، ازعانا سەكپىلى بار دوڭگەلەك اق-سۇر ءجۇزدى عازيزا. كورگەن كوزگە العاشقى جەردەن-اق سۇيكىمدىلىگىن سەزدىرەتىن ۋىز جاس... بۇل بالا جاسىنان كوكەسىنىڭ جالعىزدىعىن، اعايىندارىنىڭ دوستىعى جوق قاتتىلىعىن ويلاپ، سىرتىنا شىعارىپ ەشكىمگە ايتپاسا دا، سول اكەسىنە جانى اشىپ، تىلەۋىن تىلەۋمەن وسكەن. ول كوڭىلدى بولعاندا بۇل دا كوڭىلدەنىپ، قۋانىپ وتىرۋشى ەدى. جاسىنان سەزىمدى بالا زەردەلىلىگىمەن اكەسىنىڭ جالعىزدىعىن، شارۋاسىنىڭ ناشارلىعىن ۇعىپ، سوعان قولىنان كەلگەنشە كومەك قىلعىسى كەلىپ تۇراتىنىن سەزگەن سوڭ، ءۇيىشى تۇگەلىمەن عازيزانى الپەشتەۋشى ەدى».    ەندى ءبىر ءۇيدىڭ بار اۋىرتپالىعىن تالدىرماش دەنەسى قايىسا ءجۇرىپ كوتەرەتىن جالعىز تىرەگى، جالعىز الدانىشى، شىراق ساۋلەسى، سوڭعى ءۇمىتى.

بۇل شاڭىراقتىڭ باسىنداعى اۋىر حال اڭگىمەدە «قوناعى ءبىر ەلدىڭ بولىسى بولعان سوڭ» ايتەۋىر ءبىر ءۇمىت قوي دەگەن كەمپىردىڭ اۋزىمەن ايتىلادى:  «…بۇل ارادا وتىرعان ەلدە ادام سەكىلدى ادام بار ما؟ ۇرعاشى سەكىلدى جىبىرلاعان ۇساق. قورىققانىنا عانا جاۋاپ بەرىپ، قورىقسا عانا ايتقانىڭدى ىستەيتىن سۇمدار ەمەس پە؟! مىنە – مەنىڭ جاقىبىم ولگەنىنە ەكى اي بولدى. بىرەۋى تۋىسقان بولىپ: بيشارا، جايىڭ قانداي، شارۋاڭ نە كۇيدە دەپ، ەسىكتەن قارادى ما ەكەن. قايتا ۇيىمىزگە كەلسە، شەتىنەن تىسىرايىپ، جۋانىمسىپ كەلەدى. ىلعي جەتىم-جەسىر دەپ قىزىعىپ انتالاپ، ءبىر نارسەمىزدى اۋزىنا ءتۇسىرىپ العىسى كەلىپ تۇرادى. ۇيالماعىرلار ۇيالماستان ءبىزدى جەگىسى كەلىپ تۇرادى. مەن سورلى بالام ولگەننەن بەرى سولاردان كورگەن زورلىعىمدى ايتايىن…»، - دەپ، بوتەن ەمەس، ءوز اعايىن-تۋىسقاندارىنىڭ بۇل ءۇيدىڭ ەركەگى ولگەن سوڭ ءبىرى مالىن تارتىپ اكەتىپ، ءبىرى قالعان-قۇتقان تۇككە تۇرعىسىز دۇنيە-مۇلكىنە قىزىعىپ، ەندى باسقالارى ايەلدەردىڭ ءوزىن تالاسقا سالىپ جۇرگەن بارشا قياناتتارىن اقتارادى. 

كەمپىردىڭ ۇمىتتەنىپ، زارىما قۇلاعىن تۇرە ءجۇرسىن دەگەندەگى اقان بولىستىڭ بولمىسى مىناۋ: «…كۇندەگى ومىرىندە بۇل سەكىلدى تالاي جاۋىزدىقتى كورىپ، ءوزى دە سوندايلاردىڭ ىشىندە بولىپ جۇرگەندىكتەن، مىنا ەستىپ وتىرعان ءسوزىنىڭ ءبارى كوڭىلىنە تانىس، تاڭعالارلىق تاماشاسى جوق… بۇل ادامنىڭ ءىشى جاقسى سەزىمگە جات بولىپ كەتكەن ءبىر كۇڭگىرت دۇنيە سياقتى. ءوز باسىنا كەلگەن بولماسا، بوتەن كىسىنىڭ باسىنا كەلگەن اۋىرتپالىق پالە بولىپ كورىنبەيدى. ونىڭ تارتقان قاسىرەتى كوڭلىنە قونبايدى، سەزىمىنە سىڭبەيدى، ءتىپتى ۇعىلمايدى». كەمپىر تىڭداعان ادامنىڭ توبە قۇيقاسىن شىمىرلاتارلىق مۇڭ-زارىن توگىپ وتىرعاندا ەكى كوزىن عازيزادان الماي، ارام ويلاردىڭ جەتەگىندە وتىرعان بۇل نادان كەۋدە كورسوقىر پەندە و باستان قاسىنداعى جاندايشاپ اتقوسشىسى قالتايدىڭ جىمىسقى جوسپارى بويىنشا پاسىق پيعىل، سۇم نيەتپەن توقتاعان ەدى. اقىرى، ءتۇن قاراڭعىسىن جامىلىپ قورعانسىز جانعا قورلىعىن باتىرىپ ارامزا ويلارىنا جەتىپ تىنادى. جاقىندا عانا ازاماتىنان جانە ەركە كىندىكتى ۇل بالادان ايىرىلىپ قوس قازاعا ۇشىراپ وتىرعان قارالى ۇيگە باتا جاساعانسىپ كەلىپ: قۇداي ءىسى سىپايىشىلىق، اقىرىنىڭ قايىرىن بەرسىن!,- دەپ كوڭىل ايتقان بولا وتىرىپ، ەندى سورلى شاڭىراقتىڭ جالعىز تىرەگى، سۇيەنىشى بولىپ قالعان ءالسىز، نازىك عازيزانى باسىنىپ قورلاپ كەتكەن قازاق مىرزاسىنىڭ ءىسى ءدىن-يسلامعا جات، قۇدايشىلىقتان ماقۇرىم ولشەۋسىز كۇنا بولۋىمەن بىرگە، ادامدىققا سيمايتىن، ءتىپتى ايۋاندىقتان دا الىس قىلمىس ەدى.  

«عازيزا زورلىقتان بوسانعاندا ەسى اۋىڭقىراپ، كوڭىلىنە دۇنيە دۇنيەلىگىن جوعالتقانداي، وزىنەن الىستاپ بارا جاتقانداي بولىپ كورىندى. بۇل سەزىم – بۇل ۋاقىتقا شەيىن كوڭىلىنە كەلمەگەن اسا جات ءبىر سۋىق سەزىم… قورلىق مازاق كورگەن عازيزانىڭ كوزىنەن دۇنيەنىڭ بارلىق قىزىعى كەتتى. جاستىعىنا لايىق بولعان ءۇمىت، حيالدىڭ ءبارى دە ويىن باسقان قاراڭعىلىققا باتتى، كوڭلىندەگى ءومىر سۇرسەم دەگەن وتتىڭ اقىرعى جالىنى ءسوندى». سويتكەن عازيزا بيشارا بولعان شەشەلەرىم اقىرعى قايعىمدى كورمەي-اق، بىلمەي-اق قويسىن! قايعىلى ءبىر سىر كورگە بىرگە-اق كەتسىن دەپ اقىرعى ارمان-زارىن ايتۋ ءۇشىن اكەسىنىڭ زيراتىنا جەتىپ، مولانى قۇشاقتاعان كۇيىندە ايازدا ءۇسىپ ولەدى.

جيىلعان اعايىندارى كوپ ىزدەمەي-اق ەكى جاس بەيىتتىڭ اراسىنان عازيزانىڭ سۇيەگىن تاۋىپ العاندا «اكەسىنىڭ بەيىتىنە جابىسىپ، قاسىرەتتى ءومىردىڭ اقىرعى قۋاتىن سول جەردە بەرگەن ەكەن. ولەر ساعاتىنا شەيىن قاباعىن باسقان قايعى بۇل ۋاقىتتا جادىراعان: ءىزى قالعان جوق. بالالىق جۇزىندە: «مەندە جازىق جوق، مەن تازامىن»، - دەگەن اشىق تازالىقتىڭ بەلگىسى، قايعى-قاسىرەتتەن سەيىلگەن جاس بالانىڭ اجارى بار».

بۇل دۇنيەدە بار-جوعى ءبىر مۇشەل عانا جاساپ، سوڭعى ساتىنە دەيىن قاباعى قايعىدان اشىلماعان عازيزا و دۇنيەگە وتكەندە بارىپ جادىراعان، بالالىعىنا ساي قايعى-قاسىرەتتەن سەيىلگەن، اشىق، تازا اجارىن تاپقان. ءتىرى كۇنىندە، قورعانسىز جەتىم قالعان شاعىندا بۇعان جاناشارلىق تانىتۋدىڭ ورنىنا ودان سايىن تالاۋعا تۇسىرۋگە دايىن بولعان، اقىرى جولشىباي بىرەۋلەردىڭ قورلىعىنا تاستاعان تاسجۇرەك اعايىن-جۇرتىنا، بارشا ادام بالاسىنا ءولى عازيزانىڭ جۇزىندەگى وسىناۋ بالالىقتىڭ، تازالىقتىڭ اجار-بەلگىسى: مەن سەندەردىڭ ورتاڭدا ءتىرى جۇرگەنىمدە وسىنداي بەينەدە بولۋىم كەرەك ەدى، بالالىق شاقتىڭ بالداي ءدامىن تاتىپ، دەنى ساۋ، قايراتتى اكە-شەشەنىڭ مەيىرىم-شاپاعاتىنا بولەنىپ، اعايىن-جۇرتتىڭ اراسىندا ەركەلەپ ءوسىپ، بويجەتكەندە جار قىزىعىن كورىپ، ءسابي ءسۇيىپ، ەلىنە قورعان بولاتىن ۇرپاق تاربيەلەيتىن انالىق باقىتقا كەنەلۋگە لايىق ەدىم دەگەن ارىز-ارمان، وسيەت-تىلەك قالعانداي.  

«قورعانسىزدىڭ كۇنى» تراگەديالىق اڭگىمەسىندە جيىرمانىڭ ۇستىندەگى جاس اۋەزوۆ ءبىر ءۇيدىڭ باسىنا تۇسكەن ءزىل-باتپان قاسىرەت وقيعاسى ارقىلى  ءتۇپسىز تەرەڭ داعدارىسقا قۇلدىراعان قوعامنىڭ سوراقى بەينەسىن، ادامدىق قالىپتان شىعىپ، ازعىنداپ  بارا جاتقان كەيبىر ەل جۋاندارىنىڭ وپاسىزدىعىن، قىرداعى كەدەي-كەپشىك، قاراپايىم ادامداردىڭ باستان كەشىپ وتىرعان وراسان تاۋقىمەتىنىڭ تەرەڭ تامىرلارىنا دەيىن جالاڭاشتاپ،  ايقارا اشىپ قاپىسىز باياندايدى.

اۆتور بۇل شىعارماسىندا ورەسكەل، شەكتەن شىققان، ادامنىڭ اقىلىنا سىيمايتىن زۇلىمدىقتى اشكەرەلەپ، جان-دۇنيەڭدى استاڭ-كەستەڭ ەتەتىن، جۇيكە-جۇيەڭدى تىتىركەندىرىپ، اناۋ كۇشىكباي كەزەڭىندەگى اياز عازيز جان عازيزامەن بىرگە ءوز دەنەڭدى قارىپ تۇسكەندەي، بىراق بەيشارا جانعا اراشا تۇسۋگە بەيداۋا كۇيدە بولعاندىعىڭنان جىگەرىڭدى جانشىپ، نامىسىڭدى قايرايتىن قۇدىرەتتى تىلمەن جەرىنە جەتكىزە بايانداپ قانا وتىرعان جوق. ول بارشا ادامزات الدىنا اششى ساۋال تاستاپ وتىر. مۇنداي ادامدىقتان تىم-تىم الىس، حايۋان ەكەش حايۋاننىڭ دا جاسامايتىن جاۋىزدىعىن قازاقتىڭ مىرزاسى ءوز قارىنداسىنا جاساۋعا نەگە باردى؟! ءيا، قارىنداسىنا! ولاي دەيتىنىمىز ءاردايىم گۋمانيزم تۋىن كوتەرەتىن ۇلى سۋرەتكەرلەردىڭ ەڭ باستى يدەياسى: ادام - ادامعا باۋىر – دەگەن تۇجىرىمعا توقتالادى. بۇل قاعيدا الەم ادەبيەتىنىڭ ايگىلى ۇلگىلەرىنىڭ قايسىسىندا دا مەنمۇندالاپ تۇراتىنى ءمالىم. ايتالىق، ورىس ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى نيكولاي گوگولدىڭ  «شينەل» دەگەن اڭگىمەسىنىڭ كەيىپكەرى، ءبىر كەڭسەدە كوشىرمەشى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن  اكاكي اكاكيەۆيچتىڭ باسىنا قاعاز شاشىپ، كۇندەلىكتى مازاق قىلۋدى ادەتكە اينالدىرعان جاستاردىڭ ىشىندەگى بىرەۋى جاڭاعى بايعۇستىڭ: «قويساڭدارشى ەندى، سەندەر نەگە مەنى قورلايسىڭدار؟» دەگەن جالعىز اۋىز جالىنىشتى سوزىنە توقتاپ قالادى. ەشكىممەن شارۋاسى جوق، وزىمەن-ءوزى، كۇندەلىكتى جۇمىسىنان باسقا ەشنارسەدە ويى جوق جالعىزباستى قارت ادامنىڭ وسى ءبىر جالىنىشتى داۋسى جاس جىگىتتىڭ ءومىر بويى ويىنان كەتپەي، مەزگىل-مەزگىل ەسىنە ءتۇسىپ تۇراتىن بولادى. سونداعى كەيۋانانىڭ ءسوزى ونىڭ ساناسىنا «ءبىزدىڭ ءبارىمىز ءبىر-بىرىمىزگە باۋىرمىز» دەگەن ويدى جەتكىزگەن ەدى. ال، قورعانسىز، دارمەنسىز عازيزانىڭ جالعىز، جالبارىنىشتى ۇنىنە، ءتىپتى، ەڭ اقىرعى تىلەگىنە سەلت ەتپەگەن اقاننىڭ ءىسى - جان بالاسىنىڭ ساناسىنا سىيمايتىن اسا اۋىر قىلمىس. اۋەزوۆ زورلىق پەن زومبىلىق، قاتىگەزدىك پەن قياناتشىلدىقتىڭ تامىرى تىم تەرەڭگە جايىلعان اششى شىندىقتى ايقارا كورسەتىپ، مۇنداي قوعامنىڭ وركەنيەتتى الەمدىك قوعامداستىق قاتارىنا قوسىلا الۋ-الماۋىنىڭ زور قاۋپىن ەسكەرتەدى. نەگە دەسەڭىز ءوز باۋىرىنا وزبىرلىق جاساۋ قالىپتى ادەتكە، ايىپسىز ىسكە اينالعان ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر، كەلەشەگى قاراڭ بولماق. ۇلى گۋمانيست م.اۋەزوۆ قوعام باسىنا تۇسكەن وسىناۋ تەرەڭ تراگەديانىڭ تابيعاتىن تانۋعا، ودان قورىتىندى جاساۋعا، كەلەر ۇرپاقتاردىڭ مۇنداي جابايىلىقتان قامىرىعىپ قارسى شىعۋىنا شاقىرادى. كۇرەسۋگە دارمەن جوق ءالسىز جاندار الاپات قياناتتىڭ ءۇنسىز قۇرباندارىنا اينالىپ كەتە بارۋدا.

م.اۋەزوۆتىڭ «قورعانسىزدىڭ كۇنى» ۇلى شىعارماسىنان ءبىز حIح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىر باسىنداعى قازاق قوعامىنىڭ بىرقاتار ساياسي، الەۋمەتتىك، ەتنيكالىق پروبلەمالارىن كورەمىز:

- مەملەكەتتىك بيلىك، باسقارۋ جۇيەسىنىڭ كۇيرەۋى;

- الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، ياعني كۇشتىلەردىڭ السىزدەرگە اشىق زورلىق جاساۋى;  

-  شارۋاشىلىق سالانىڭ قۇلدىراۋى;

-  ادام قۇقىعىنىڭ اياققا تاپتالۋى، ادامعا قۇرمەتتىڭ جوقتىعى;

- ايەل تەڭسىزدىگى;

- تۇرمىستىق قياناتتىڭ ءورشۋى;

-  ادامگەرشىلىك قاسيەتتىڭ، مورالدىك، ءدىني قۇندىلىقتاردىڭ، مۇسىلماندىق بەلگىنىڭ قۇلدىراۋى;

-  دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەمدەۋ ءىسىنىڭ جوقتىعى

-  ادىلەت ورگاندارىنىڭ، سوت-قۇقىقتىق جۇيەنىڭ جويىلۋى. 

كەڭ بايتاق ساحارانىڭ ءبىر تۇكپىرىندەگى جالعىز ءبىر شاڭىراقتىڭ باسىنداعى الاپات اۋىر احۋال ارقىلى كورسەتىلگەن جايت سول كەزەڭدەگى قازاق دالاسىنىڭ قاي بۇرىشىندا اينا قاتەسىز قايتالانۋى، نەمەسە كۇندەلىكتى بولىپ جاتۋى ابدەن مۇمكىن ەدى.

كەلەشەكتە ءوزى دە ءبىر شاڭىراقتىڭ يەسى، ادال جار، اياۋلى انا بولۋعا جاراتىلعان عازيزا وپاسىز زامانىنىڭ، سوعان ابدەن بەيىمدەلگەن سۇم پەندەلەردىڭ قۇربانىنا اينالدى. ىزدەۋشىسى جوق، قورعاۋشىسى جوق قارشاداي قازاق قىزى – ازاتتىقتان ايىرىلىپ بۇراتانا اتانعان، ەلدىكتەن ايىرىلىپ ەزدىككە ۇشىراعان، دىننەن ايىرىلىپ كاپىرلىككە بويسۇنعان، ادامدىقتان اجىراتىلىپ، ايۋاندىق ارەكەتتەر باسىمدىق الا باستاعان يەن، پاناسىز جۇرتتىڭ ءبىر وكىلى. وسىنداي قورعانسىز كۇيگە قارسى تۇرارلىق كۇش – عازيزانىڭ ءمىنسىز تازالىعى، مەيىرىمدى جۇرەگى مەن بويىنداعى ۇلى نامىس – بۇل كۇندە تەك اڭىزعا اينالىپ ابدەن ۇمىت بولا باستاعان بايىرعى باتىر كۇشىكباي سىندى بابالاردان قالعان ءبىر مىسقال بەلگى دە وسى بولۋ كەرەك. اڭگىمەدە وقيعا وتەتىن ورىننىڭ اتاۋىنان مالىمەت بەرۋ ورايىندا اڭىز رەتىندە ايتىلىپ وتەتىن كۇشىكباي باتىر تۋرالى قىسقاشا باياننىڭ دا تەرەڭ ءمانى بار. شەشەك اۋرۋى ابدەن اسقىنىپ تۇرعان جيىرما  جاستاعا كۇشىكباي جاۋلارى مۇنىڭ اۋىرىپ جاتقان شاعىن پايدالانىپ بايلاۋلى تۇرعان اتىن تالتۇستە الىپ كەتكەنىن ەستىپ، نامىسىن قولدان بەرمەۋ ءۇشىن  اتقا قونعان كۇشىكباي جاۋدا كەتكەن تۇلپارىن ايىبىمەن بىرگە قايتارىپ اكەلىپ، اۋلىنا جەتكەن تۇستاعى توبەدە نايزاسىن جەرگە تىرەپ بارىپ اتىنان ءتۇسىپ، جان ءتاسىلىم ەتەدى. بۋىرقانعان باتىردىڭ ارماندا كەتكەنىنە نارازىلىعىنىڭ بەلگىسىندەي، سودان بەرى ونىڭ مولاسى تۇرعان توبەدەن ۇزىلمەيتىن ىزعار، ايىقپايتىن بوران سوعىپ تۇرۋى سودان دەيدى اڭىزدا. عازيزا سول كۇشىكباي باتىردىڭ اۋلەتىنەن. ەكەۋىنىڭ اراسىندا تامىرلى بايلانىس بار.  ءبىرى – ەپيكالىق، اڭىزعا اينالعان گەروي، وتكەن ءداۋىردىڭ، باتىرلىق، جاۋگەرلىك ازات زامانداردىڭ حابارشىسى، جاۋىنا ەسە بەرمەي،  قاپىدا كەتكەن جاس باتىر; ەكىنشىسى – رەاليستىك گەروي، وقيعا وتەتىن كەزەڭدە ءومىر كەشىپ جاتقان جەتىم، جاس قىز، ار-نامىسى جولىندا ايازداعى اق ولىمگە باس تىكتى. قياناتقا ۇشىراعان عازيزا ادەتتەگى ايەل زاتىنا ءتان السىزدىكپەن جىلاپ-سىقتاپ ۇيىنە قايتىپ كەلسە، وزگە ونداعان، جۇزدەگەن بەيمالىم، ءالسىز ۇزىن ەتەكتىلەردىڭ ءبىرى عانا بولىپ قالار ەدى. م.اۋەزوۆتىڭ عازيزاسى ءتانى جارالانعانىمەن جانى جارالانباعان كۇيىندە بارشا تىرىلەرگە ءوزىنىڭ ولىمىمەن اقىرعى تىلەگىن ايتىپ، ار الدىندا، ادامدىق الدىندا، اقىرى قۇداي الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىپ وتىر.  كۇشىكباي مەن عازيزا تاعدىرلارى ۇرپاقتار ۇندەستىگىنىڭ ۇزىلمەگەندىگىن، ۇلتتىڭ ار-نامىستى تۋ ەتكەن رۋحاني قۋاتىنىڭ سەمبەگەندىگىن پاش ەتەدى. 

 شىندىعىندا، «قورعانسىزدىڭ كۇنىندەگى»  قورعانسىزدار عازيزا، ونىڭ سوقىر شەشەسى، كارى اجەسى ەمەس – جالپى، ۇلت، الەۋمەت، حالىق.  مۇنداي پاناسىز، قورعانسىزدىق كۇيدىڭ بەلگىلەرى، ول سوناۋ ساحارانىڭ ءبىر شەتىندەگى: كورۋگە اسا كوڭىلسىز، باۋىرى بوراننان بوسامايتىن، جەل تەرىسىنەن سوقسا دا، وڭىنان سوقسا دا پانالىعى جوق ازىناپ تۇرعان دالا، داۋرەنى ءوتىپ كەدەيلىك باسقان، كوڭىلسىز سالقىن ومىرگە تۇسكەن كارىلەر باستاعان ەل-جۇرت،  يەسىز اڭىراپ، ۇمىتىلىپ قالعان بىردەڭە سەكىلدى، توزىعى ابدەن جەتىپ، بۇرىش-بۇرىشىنىڭ قىرى كەتىپ جۇمىرلانعان ەسكى ءۇي مەن قورا،  باسى قارا قوجالاق كىشكەنە توبەشىكتىڭ ۇستىندەگى تاۋدان سوققان ىزعىرىق جەل توپىراعىن ۇشىرىپ جاتقان ەكى بەيىت، قابىرعالارى قارا بالشىقپەن سىلانعان كىر، ءسانسىز، رەتسىز ۇيىلە سالعان پەشىندە جىلتىڭدىعان وتى دا ءالسىز قاراڭعى، مۇز قاتقان سۋىق، وڭعان مۇلكى دە جوق ۇسقىنسىز  ءۇي ءىشى. بۇل ءۇيدىڭ بارلىق جانى – ءۇش-اق ايەل بولسا، ولاردىڭ ارقايسىسى ءار ۇرپاقتىڭ وكىلى، ءبىرى - كارىلىك جەتكەن كەمپىر، ەكىنشىسى -ورتا جاستاعى سوقىر ايەل، ءۇشىنشىسى - بالالىق پەن جاستىقتىڭ ورتاسىنداعى تالدىرماش دەنەلى قىز. الايدا ۇشەۋىنىڭ، ياعني ءبىر حالىقتىڭ ءۇش بۋىنىنىڭ كورىپ وتىرعان جەتىم-جەسىرلىگى، تاۋقىمەتى مەن ازابى ءبىر جانە بۇدان شىعۋدىڭ دا قانداي دا ءبىر جولى كورىنبەيدى، بىلىنبەيدى. ول ازداي، بۇلاردىڭ باسىنا قورلىق ۇستىنە قورلىق، قيانات ۇستىنە قيانات قاباتتاسا تۇسپەك.

 اۆتور عازيزانىڭ كورگەن مازاق، قورلاۋ، راسۋالاۋعا قارسى ويىنا كەلگەن ەڭ شەشۋشى قادامعا بارار الدىنداعى كۇيىن: «بارشا باسىنان كەشىرگەن جەتىمدىككە، بەينەتكە، جالعىزدىققا، قورلىق-مازاققا تۇگەلىمەن قارسىلىق ويلادى. ومىرىندە سىرتىنا شىقپاعان اشۋ، ىزا، نامىس بارلىق ەركىن بيلەپ، دۋىلداپ باسىنا ءبىر-اق شىقتى... قايعىلى ءبىر سىر كورگە بىرگە-اق كەتسىن دەگەندەي بولىپ، تىسقا شىقتى... بيشارالىق، يەسىزدىكتىڭ تاڭباسى باسىلعان ەسكى لاشىقتىڭ ىشىندە عازيزانىڭ بالالىعى، ەركەلىگى جانە قايعىسى، قاسىرەتى قالدى. و دا بىرگە كومىلمەك. بارلىق جۇرەگىنە جىلى جاقىندارى، نازىك قىلىپ وسىرگەن ۇياسى قالدى...»، - دەپباياندايدى. وسىنداعى:  جەتىمدىك، بەينەت، جالعىزدىق، قورلىق-مازاق  جالعىز عازيزانىڭ ەمەس، بارشا جۇرتتىڭ باسىنا ورناپ وتىرعان جاي ەمەس پە, بيشارالىق، يەسىزدىكتىڭ تاڭباسى جەتىم ءۇش ايەلدىڭ لاشىعىنىڭ عانا ەمەس،  تۇتاس قازاق دالاسىنىڭ كەشكەن كۇيى بولاتىن ول داۋىردە. شىعارمادا زورلىقشىلاردىڭ قىلمىسىنىڭ اشىلماۋى، ولاردىڭ تۇك كورىپ بىلمەگەندەي شانالارىن شەگىپ ءجۇرىپ كەتۋى، جاساعان جاۋىزدىعىنا قانداي دا ءبىر جازا تارتقان-تارتپاعاندىعى جايىندا ءبىراۋىز ءسوز بولماۋى دا وسىدان. ويتكەنى، اناۋ كۇشىكباي اسۋىنىڭ ءبىر تۇكپىرىندەگى بەيشارا ءبىر اۋلەتكە قارسى جاسالعان قيانات ءۇشىن جازا بەرىلۋىنەن تۇتاس قازاق جۇرتىنىڭ جاراسى جەڭىلدەمەك ەمەس...

Abai.kz