ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى – قازاقستان كۆن وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ەسەن ەلەۋكەن وقىرمانداردان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ جاۋاپ بەرۋىن اياقتاپ وتىر.  ەسەن مىرزا «جايدارماندى» سىناۋشىلار جايلى ايتا كەلىپ: «جايدارمان ارقىلى جاستارعا دورەكىلىك پايدا بولىپ جاتىر دەگەن ءسوز  «جايدارماندى» كورمەگەن نەمەسە كورگىسى كەلمەگەن ياكي كورە المايتىن ادامنان شىعاتىن سەكىلدى. ەگەر ناعىز ادەپسىز جاستى كورگىڭىز كەلسە، كوشەگە شىعىڭىز. بولماسا، الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىر-بىرىمەن سالعىلاسقان جاستاردان كوزىڭىز سۇرىنەدى. ال «جايدارماننىڭ» ءىسى دارىندى جاستاردى سول جەرگە مويىن بۇرعىزباي، ەلىمىزدىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندەگى ءوزىنىڭ زامانداستارىمەن  تانىسۋعا، قاۋىشۋعا مۇمكىندىك بەرۋ» دەيدى.

- ەسەن، وسى كۆن جىگىتتەرى ايتاتىن ءازىلدى ساراپتامادان وتكىزەتىن بىرەۋ بار ما؟ كوپ جاعدايدا جاستاردىڭ ويىنى بوس ايقاي، دالباسا كۇلكى. وزدەرى شۋلاپ وزدەرى ءماز بولادى. سونداي-اق، قيت ەتسە بولدى تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەر قىزتەكە بولىپ مايىسىپ شىعا كەلەدى. بۇل نە سوندا ناسيحات پا؟ ماسلياكوۆتىڭ كۆن-ى سالماقتى، ساياسي ءارى ادام تارتادى. وسىنى ەسكەرىپ جوندەگەنىڭىز دۇرىس بولار.

- بۇل تۋرالى الدىڭعى جاۋاپتاردا ايتىلىپ كەتكەن، قايتا جاۋاپ بەرۋدى ءجون كورمەي وتىرمىن.

- "جايدارماننىڭ" جۇلدىزدارى دەپ كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟

ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى – قازاقستان كۆن وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ەسەن ەلەۋكەن وقىرمانداردان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ جاۋاپ بەرۋىن اياقتاپ وتىر.  ەسەن مىرزا «جايدارماندى» سىناۋشىلار جايلى ايتا كەلىپ: «جايدارمان ارقىلى جاستارعا دورەكىلىك پايدا بولىپ جاتىر دەگەن ءسوز  «جايدارماندى» كورمەگەن نەمەسە كورگىسى كەلمەگەن ياكي كورە المايتىن ادامنان شىعاتىن سەكىلدى. ەگەر ناعىز ادەپسىز جاستى كورگىڭىز كەلسە، كوشەگە شىعىڭىز. بولماسا، الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىر-بىرىمەن سالعىلاسقان جاستاردان كوزىڭىز سۇرىنەدى. ال «جايدارماننىڭ» ءىسى دارىندى جاستاردى سول جەرگە مويىن بۇرعىزباي، ەلىمىزدىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندەگى ءوزىنىڭ زامانداستارىمەن  تانىسۋعا، قاۋىشۋعا مۇمكىندىك بەرۋ» دەيدى.

- ەسەن، وسى كۆن جىگىتتەرى ايتاتىن ءازىلدى ساراپتامادان وتكىزەتىن بىرەۋ بار ما؟ كوپ جاعدايدا جاستاردىڭ ويىنى بوس ايقاي، دالباسا كۇلكى. وزدەرى شۋلاپ وزدەرى ءماز بولادى. سونداي-اق، قيت ەتسە بولدى تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەر قىزتەكە بولىپ مايىسىپ شىعا كەلەدى. بۇل نە سوندا ناسيحات پا؟ ماسلياكوۆتىڭ كۆن-ى سالماقتى، ساياسي ءارى ادام تارتادى. وسىنى ەسكەرىپ جوندەگەنىڭىز دۇرىس بولار.

- بۇل تۋرالى الدىڭعى جاۋاپتاردا ايتىلىپ كەتكەن، قايتا جاۋاپ بەرۋدى ءجون كورمەي وتىرمىن.

- "جايدارماننىڭ" جۇلدىزدارى دەپ كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟

جالپى ارتىستەن، ونەر ادامدارىن ان «جۇلدىز» جاساۋ كورەرمەننىڭ كوزقاراسىنان تۋىندايدى. ال ولارعا باعىت سىلتەۋشى بولعاندىقتان، ولاردىڭ ءبارى بىردەي كورىنەدى. ويتكەنى ولار كوز الدىمدا ءوسىپ كەلەدى عوي.

- وسى تالدىقورعاننىڭ كومانداسى نەگە ناشار؟ تالدىقورعاننىڭ جاستارىنا ەشكىم دۇرىس كوڭىل بولمەيدى مە، الدە، ول قالانىڭ جاستارى ءازىلدى ۇمىتىپ قالعان با؟

- ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار، تەك تالدىقورعان ەمەس، ەلىمىزدىڭ ءبىراز ايماقتارىندا ازىلدەرى سولعىن بولىپ جاتىر. بىراق قوزعالىس بار. مىسالى، سوڭعى ەكى جىل بويى تالدىقورعان قالاسىندا «جەتىسۋ» ايماقتىق ليگاسىمەن قاتار، وبلىس جانە قالا اكىمدەرى اتىنداعى سايىستار وتكىزدىك.   الداعى ماۋسىمداردا مىقتى ونەرپازداردى كورىپ قالۋىمىز عاجاپ ەمەس.

- جايدارماننىڭ جاستارعا ءتىل مەن ءازىلدى، ساياساتتى اڭعارىپ، يگەرۋىنە پايداسى بار عوي. وعان نەگە مەملەكەت گرانت بەرمەيدى. ءبىلىم مينيسترلىگى مەن مادەنيەت مينيسترلىگى جاستارعا قاراقشى جاعۋ مەن مۇشەقاپ تاراتۋعا قىرۋار قارجى بەرەدى عوي. الدە ەسەن، ءسىز پارا بەرمەگەسىن ەشتەڭە بەرمەي مە؟

- بيىلعى جىلى العاش رەت قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى «جايدارمان» سايىستارىن قولداۋ ماقساتىندا قارجى ءبولدى. جالپى بيىل «جايدارمانمەن» تىعىز بايلانىس ورناتۋعا مەملەكەتتىك ورگاندار مۇددەلى بوپ وتىر. مىسالى قر پرەزيدەنتى جانىنداعى جاستار كەڭەسى، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جانىنداعى جاستار كوميتەتى مەن «جاس ۇلان» بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ۇيىمدارىمەن مەموراندۋمعا قول قويدىق. الداعى ۋاقىتتاردى ولار ءبىزدىڭ جاساعان شارالارعا قولداۋ كورسەتىپ وتىراتىن بولادى.

- ەسەن، قايدا تۋىپ، قايدا ءوستىڭىز؟

- اقتوبە وبلىسى شالقار اۋدانى شەتىرعىز كەڭشارىندا دۇنيەگە كەلىپ، سوندا ءوستىم. جانە ءالى كۇنگە «اقتوبە» فۋتبول كلۋبىنىڭ جانكۇيەرى ەكەنىمدى ايتا كەتسەم ارتىق بولماس...

- قازىلار مۇشەسىن الماستىرىپ وتىرۋعا بولماي ما؟ ىشىنە ەگدە كىسىلەردى دە ارا-تۇرا وتىرعىزىپ دەگەندەي. سوندا بالا-شاعانىڭ ويناعى رەتىندە قابىلدانباي، كۆن بايسالدى قابىلدانار ەدى.

- سۇراعىڭىزدىڭ جانى بار. ارينە، جايدارماننىڭ  دەڭگەيى ءوسىپ كەلە جاتقانى قازىر كوزىقاراقتى كىسىگە بەلگىلى. بۇرىن ول تۋرالى جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر عانا اڭگىمەلەيتىن بولسا، قازىر ەگدە جاستاعىلار دا تالقىلاي باستادى (ايتپاقشى، وسى كونفەرەنتسياداعىلاردىڭ سۇراقتارى دا دالەل بولا الادى). دەمەك، ءبىز ولاردىڭ دا كوڭىلىنەن شىعۋىمىز كەرەكپىز. سوندىقتان ءسىز ايتىپ وتىرعان جاي جوسپارىمىزدا دا بار. ءتىپتى قازىردىڭ وزىندە جوعارى ليگا ويىندارىندا ەلىمىزگە تانىمال، تۇلعالىق كەلبەتىن قالىپتاستىرعان ازاماتتار قازىلىق ەتەدى. ەندى باسقا ليگالاردىڭ دا كەزەگى كەلەر.

- كۆن-شىلاردى جىكتەپ سيپاتتاپ بەرسەڭىز: نەگىزىنەن قانداي جاستار بۇعان ءۇيىر؟ قىلجاقباستار ما، الدە ازىلكەش شىعارماشىلدار ما؟

- بۇلاي دەپ كەسىپ ايتۋ قاتە. جايدارماندا ءجۇز مىڭنان استام جاستار ونەر كورسەتەدى. ال وسىنشا ادامدى تەك الگى ايتقان ەكى «سورتقا» ءبولىپ تاستاۋعا بولا ما؟ بىزدە مەكتەپتى «التىن بەلگىگە» بىتىرگەن جاستار دا، ءتۇرلى وليمپيادالاردىڭ جۇلدەگەرلەرى دە بار. ال جەكە قاسيەتتەرىنە كەلسەك، قالجىڭ مەن ءازىلدى تۇسىنە بىلەتىن جاستار كوبىرەك كەلەدى.  ال بۇل قاسيەتتەر كەز كەلگەننىڭ بويىنان تابىلا بەرمەيدى.

- وسى ءمادي ماناتبەك قازىلار القاسىندا توراعا ەدى عوي، قايدا كەتتى؟

- ءمادي ماناتبەك باسقا جۇمىسقا اۋىسۋىنا بايلانىستى قازىلىقتان قول ءۇزدى. بىراق «جايدارمانمەن» ات قۇيرىعىن كەسىسكەن جوق.

- ورىستىڭ كۆن دا ءپۋتيندى ويناپ جاتسا، زالدا پۋتين ءبىر ەزۋلەپ كۇلىپ وتىرادى. بىزدە كوز جەتەر جاقىن ارادا وسىنداي بولۋى مۇمكىن بە؟

- ءۇمىتىمىز بار. جوعارى دا ايتىپ كەتكەنىمدەي، ەلىمىزدىڭ جاستار ساياساتىنا جاۋاپتى ءتيىستى باستى ورگاندار بىزبەن مەموراندۋمعا قول قوي. ال ول نەنى بىلدىرەدى؟ دەمەك، «جايدارمان» مەملەكەتتىڭ جاستار ساياساتىن جۇرگىزۋگە ۇلكەن ۇلەس قوسىپ وتىرعانىنا كوزدەرى جەتىپ وتىر دەگەن ءسوز. دەمەك، ءبىز حالىققا جاي عانا كۇلكى سىيلاپ قانا قويماي، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا اتسالىسىپ وتىرعان ۇيىمبىز دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. كەمشىلىك جوق ەمەس، اللا جازسا، دەڭگەيىمىزدى ءوسىرىپ، ءبىراز جەتىلىپ، كەمەلىمىزگە كەلگەن كەزدە، ءسىز ايتقان ءسات كەلەتىن بولادى.

- تاعى مىناداي ءسوز بار،  قاي ەلدىڭ باسشىسى ساتيرا ساحناسىندا كورسەتىلسە سول ەلدە دەموكراتيا.

- قوسىلۋعا بولادى.  بىراق ناقتى ەمەس. دەموكراتيا پاتشانى ءاجۋالاۋدى، نەمەسە كەكەتىپ، بولماسا ماقتاۋمەن ولشەنبەيدى. ناعىز دەموكراتيا ءار ازامات ءوز قۇقىعىن بىلەتىن كەزدە عانا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.

- ەسەن، وسى سەندەر وزدەرىڭدى كىم دەپ سانايسىڭدار؟ بولاشاق زيالى اتاناتىن ونەر مايتالماندارىنىڭ قاتارىنا جەتىپ قالعان ەل اعالارى، مادەنيەت قايراتكەرلەرى  ت.س.س. ەلگە قىزىمەت ەتىپ ءجۇرمىز، قازاق ونەرىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىۋشىلارىمىز، جاس بۋىن دايىنداۋ جولىندا ءجۇرمىز - دەپ ويلايسىڭدار ما؟

- جوعارى دا ايتىپ ءوتتىم. ءبىز  رەسمي تۇردە جاستار ساياساتىن جۇرگىزۋگە ۇلەس قوسقان جانە قوسا بەرەتىن ۇيىمبىز دەپ ەسەپتەيمىن. وسى كەزگە دەيىن ۇكىمەتتىڭ قارجىسىنا كوز ساتپاستان، ءوز ءىسىمىزدى جالعاستىرىپ كەلەمىز. بىرەۋدى الداپ ارباپ ەمەس، ءار بالانىڭ  قارىم-قابىلەتىن دامىتىپ، جۇرت الدىندا كورسەتۋگە سەپتىگىمىزدى تيگىزىپ كەلە جاتقانىمىزعا قۋانىشتىمىن. وزگەلەرگە ءتىل تيگىزگىم كەلمەيدى، بىراق مەملەكەتتەن قارجى بولىنگەنى ءۇشىن قۇرىلىپ،  قالتاعا باسقاسىن قۇمعا سىڭگەندەي بولاتىن قوزعالىس، ۇيىمدار قانشاما...

- سەندەر اۋىلدان شىققاندار بولارسىڭدار، اۋىلدىڭ جاعدايىن بىلەسىڭدەر مە؟ جالپى قازاقى تانىم، سالت-ساناسىنان حابارلارىڭ بار ما؟ ولاي دەيتىن سەبەبىم، كۇنى كەشە وسى اباي اۋىلىندا «قازاقستان» ارناسى كورەرمەنىنە نەگە جۇمىرتقا لاقتىردى؟  دەگەن ماقالا شىقتى. وندا سەندەردىڭ ۇزەڭكىلەستەرىڭ - قويانباي كورەرمەنگە جۇمىرتقا لاقتىردى. جالپى اس كيەسى دەگەندى بىلەسىڭدەر مە؟ اۋىلدا جۇمىرتقا الىپ جەۋگە دە جاعدايلارى بولماي وتىرعان وت باسىلار كوپ قوي. ال تەلەبەزەردە مىنالار شىرت كيىنىپ، قوس تىلدە قيساڭداپ، ىرباڭداعاندارى كىمگە ءدارى؟ ونداي ويىن تاياز ويلى بىرەۋلەر مەن سانالارى قالىپتاسىپ بولماعان جاستاردى ىلىقتىرۋعا عانا ارنالعان بولار؟ ماقسات سەندەردە سول عوي. قازاقى تانىم-سەنىم دەمەكشى، اسپەن ويناۋعا بولمايدى - دەگەندى مىنالار بىلمەيدى مە؟ بۇگىن قوياندار جۇمىرتقانى تاعى جاردى عوي قاۋاشاق باستارىنا. جۋرناليستەردىڭ جازعاندارىن وقىپ، ءسال ءتالىم الىپ، قورتىندى شىعارۋعا بولمايدى ما؟ الدە ەرەگىس تۇر ما؟ ەرەگىسكەندە نەلەرىمەن قورعانا الادى؟ جەر دوڭگەلەك-ءدۇنيا كەزەك - دەگەن، ۇلتتىق تالىمگە ەشكىم قارسى تۇرا المايدى. استى سىيلاسىن دا. ەكىنشىدەن جۇمىرتقا - ءبىر تىرشىلىكتىڭ ۇرپاق جالعاستىعى. ولاردا دا تەك ازعاندارى ىسكە جارامايدى، ال مىنالار سول - شىرىگەن جۇمىرتقا بولۋعا قۇمارتپاسىن. كوپشىلىك كوزىنشە جاسالعان ءىس - بارىمىزگە قاتىستى. ىرىمدارى جامان ەكەن. جالپى بۇل جازعاندارىما جاۋاپ قايتارماي-اق قوي. ايتارىم - ىستەرىڭ ءىس ەمەس، سەندەردىكى - اتتراكتسيون. ەل دەگەندى ويلايتىندار شامالارىنشا جاستاردى ەلدىككە قاراي تارتۋعا تەر توگىپ جۇرسە، سەندەر ولاردى ەزدىك پەن جەڭىلتەكتىككە تاربيەلەپ جاتىرسىڭدار. سەندەرمەن قوس قابات سول ەكراندى پايدالانىپ ۋاحابتار جاستاردىڭ سانالارىن ۋلاپ، قانشاسىنىڭ وبالدارىنا قالدى؟ ال سەندەردىڭ ەڭبەكتەرىڭنىڭ "جەمىستەرى" قازاق قىزدارىنىڭ ارىن تاپتاتۋ عوي. قاراسىڭدارشى، «ۆيدەوكليپ س گولوي كازاحسكوي دەۆۋشكوي نابرال بەشەنۋيۋ پوپۋليارنوست ۆ ينتەرنەتە». نۋر. كز. ءبىر سىلىمتىكتەر وسىلاي قىلىپتى. جەلپىنتۋ، جەلىكتىرۋ ارزان ويىننان باستالادى. ول ويىن سايتاننان. قاي ارنانى اشىپ قالساق، ءازازىل كەيىپتى سول باياعى ءبىر توپاستار، كۇندە-كۇندە قيساڭ-قيساڭ. ارسىز، ارزان نارسەلەر.

- جالپى ءسىز ايتىپ وتىرعان تىلبەزەردىڭ قۇلاعىن ۇستاپ تۇرعان مەن ەمەسپىن. ءبىز ءوزىمىزدىڭ جۇمىسىمىزدى تەلەارنالارعا ياعني جۇرتشىلىققا ۇسىنامىز.  ال قالعان سوزدەرىڭىز جاي عانا ەسسە سەكىلدى. مەنىڭ تاراپىما باعىتتالماعاندىقتان، ادىرىستەن جاڭىلعان بولارسىز دەپ قويا سالدىم. ال ەگەر ۇلتتىق تاربيەنى تەك جايدارمان عانا بەرەدى دەپ سەنسەڭىز، وندا ۇلت تۋرالى ءسىزدىڭ ويلانباي-اق قويعانىڭىز ابزال. ويتكەنى ءوز بالاما «جايدارمان» باسشىسى رەتىندە ەمەس، اكەسى رەتىندە تاربيە بەرۋدى پارىزىم دەپ بىلەم.

جاۋشى

- كۆن دەگەن اتىن قازاقشالاۋعا بولمايتىن با ەدى؟ (كلۋب ۆەسەلىح ي ناحودچيۆىح), قازىرگى "جايدارمان". ال اۋىلدىڭبالاسىنىڭقالاعاكەلگەندەگى "ناداندىعىن" مازاقتاپكۇلدىرۋ، سوسىنكەمپىر-شال بيۋولىپشىعىپ، قارتتاردىڭاڭعالدىعىنكەلەمەجدەۋ، سوسىن ەر جىگىتتىقىزەتىپكيىندىرىپ، مايىستىرىپ، بۇراڭداتىپ "قىزسىنىن" وتكىزۋجانەەركەكتىكيىندىرىپ "دولى، كوكبەت، شايپاۋ ق*اتىن" رولىندە ساحناعا شىعارۋ – بۇل باياعى "تاماشا" وتاۋىنان مۇراعا قالعان قارعىس اتقىر تاپقىرلىقتار. "تاماشا" تەاترىنىڭ ەڭ "سۇيىكتى" نومىرلەرى جاسىق، جۋاس، بەيشارا كۇيەۋ مەن ونى الدىنا سالىپ ايداپ جۇرەتىن، دولى ايەلدى قايتا-قايتا كورسەتە بەرۋ بولاتىن.

 بۇگىنگى "جايدارمان" باياعى سول قارعىس اتقان كوممۋنيستىك زاماننىڭ ءتول پەرزەنتى "تاماشانىڭ" سوراقىلىقتارىنان ارىلىپ، بىرتە-بىرتە ۇلتتىق سيپات الار دەپ ويلايمىن. سەبەبى، قازىرگى، بۇگىنگىجاستار، وزدەرىنىڭ اكە-شەشەلەرى مەن اتا-اجەلەرىنە قاراعاندا الدەقايدا ۇلتشىل، الدەقايداتاربيەلى، الدەقايدا ءدىنشىل (يمانشىل) جانە ونىڭ ۇستىنە ءبىلىمدى ەكەنى اقيقات قوي.

"ايەل تەڭدىگىن" تۋ ەتكەن كوممۋنيستەر زامانىنىڭ ازىلكەشى  "تاماشادا" ەر ازاماتتى ايەل ەتىپ كيىندىرىپ، جانۇيادا ايەلىنەن تاياق جەپ جۇرەتىن ءبىر بەيشارا ەتىپ كورسەتىپ قورلاۋ ءداستۇر ەدى .سسونى كورگەن ايەلدەردىڭ ايىزى ءبىر قانىپ قالاتىن، ۇيىندەگى كۇيەۋىنىڭ باسىنا اڭگىر-تاياق ويناتىپ، سونداي بولۋعا ۇمتىلاتىن. مۇمكىن، كۇلكىگە قىزىق بولار، الايدا ۇلتتىق تاربيەلىك سيپاتتان جۇرداي بولاتىن كەڭەستىك "تاماشا".  قازىرگى جاستاردىڭ "جايدارمانى" مەن كۆن-ى وندايلاردى قايتالاماسا ەكەن. قازىرگى جاستار ۇلتتىق، قازاقى تاربيەنى بويىنا جاقسى سىڭىرگەنىن كۇندەلىكتى ومىردە ءار كۇن سايىن كورىپ ءجۇرمىز. ورىستانىپكەتكەناكە-شەشەلەرىڭنىڭ، كاپىرلەنىپكەتكەناتا-اجەلەرىڭنىڭ قاتەلىكتەرىن سولاي تۇزەتىڭدەر.

بۇگىنگى كۇنى جاستار اۋديتورياسىمەن جۇمىس ىستەپ ءجۇرسىز. جايدارمان قوزعاۋشى كۇش ەسەبىنە ەندى. بىراق ءدال وسى كۆن-نەن شىققان جەڭىل ءازىل، بوس ءسوز، بەيادەپ پەن دورەكىلىك جاستاردىڭ اۋزىندا جاتتالىپ، ونسىز دا ورامىن تاپپاي تۇرعان ءوز ءتىلىن ودان ارمەن شۇبارتىپ جاتىر. قۇر ءسوز ەمەس،  مىسال كەلتىرەيىن. كورىنىس: "18 عاسىردا دا ساۋنا بولعان، تاماشالايىق دەپ تانىستىردى. سودان ەكى جىگىت قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ العان، ەتەگىن كوتەرىپ الىپ ارى-بەرى جۇگىرىپ ءجۇر، باستارىندا ساۋكەلە. ال وسىنىڭ قاي جەرىنە قاي جەرىمىزدى اشىپ كۇلەيىك. ويىن ارزان كۇلكى قىمبات دەيدى ھاكىم. قولدا بار قوزعاۋشى كۇشتى قولدانا وتىرىپ نەگە ىزگىلىكتى ىستەر اتقارماسقا. بۇگىنگى وزەكتى ماسەلەلەردى يت بولىپ تەك جۋرناليستەر عانا ايتىپ ءجۇر، زيالى قاۋىمنىڭ قىزمەتىن اتقارىپ. ساحنادا قايداعى جوقتى كوكىگەنشە، استارلاپ تۇرىپ كوپ جايتتى ايتۋعا بولادى. ۇلتتىق ارنادان كورسەتەتىن دارەجەدە بولسىنشى، سىندى قالىپتى قابىلدايسىز دەپ سەنەمىن، ەسەن مىرزا!

- سىندى دۇرىس قابىلدايمىن. ايتقانىڭىز ورىندى، بىراق ەگەر جايدارمان ارقىلى جاستارعا دورەكىلىك پايدا بولىپ جاتىر دەگەن ءسوز  «جايدارماندى» كورمەگەن نەمەسە كورگىسى كەلمەگەن ياكي كورە المايتىن ادامنان شىعاتىن سەكىلدى. ەگەر ناعىز ادەپسىز جاستى كورگىڭىز كەلسە، كوشەگە شىعىڭىز. بولماسا، الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىر-بىرىمەن سالعىلاسقان جاستاردان كوزىڭىز سۇرىنەدى. ال «جايدارماننىڭ» ءىسى دارىندى جاستاردى سول جەرگە مويىن بۇرعىزباي، ەلىمىزدىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندەگى ءوزىنىڭ زامانداستارىمەن  تانىسۋعا، قاۋىشۋعا مۇمكىندىك بەرۋ. ەگەر ولار جەتىستىككە جەتكىسى كەلسە، كوشەدەگىلەرگە مويىن بۇرۋعا دا شاماسى كەلمەيدى. سەبەبى الدا فينالدار كۇتىپ تۇر... ءوزىنىڭ كورەرمەندەرى توسىپ وتىر.

- قازاق تاپقىرلارىنىڭ جالپى سانى قانشا؟ قانشا كوماندا بار؟ قاي وبلىس، قالادا جوق؟ قانشا جانكۇيەر، كورەرمەنى  بار؟

- ارينە، ءبىزدىڭ ەتەك-جەڭىمىزدى جيناپ، ەندى ەڭسە كوتەرىپ كەلە جاتقاندىقتان، ارنايى مونيتورينگتىك ەسەپپەن، ناقتى سانىن شىعارۋ قيىنداي. ايتسە دە ءوزىمىزدىڭ ەسەپتەۋىمىزشە شامامەن 1000 عا جۋىق جايدارمان توپتارى بار. مىسالى بيىلعى «ماۋسىماشار» فەستيۆالىنە 212 كوماندا كەلىپ، 259 توپ تىركەلدى. بۇلار تەك ارنايى بىرىنشىلىكتەرگە قاتىسقاندارى عانا. بارلىق وبلىس ورتالىقتارىمەن ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىندا فيليالدار مەن وكىلدىكتەر جۇمىس جاسايدى. ءبىراز اۋدان ورتالىقتارىندا دا وكىلدىكتەر بار.  سولاردى ەسەپتەگەندە جايدارمانمەن ءجۇز مىڭعا تارتا جاستار اينالىسادى دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى. ال كورەرمەندەرگە كەلسەك، تەلەكورسەتىلىم بويىنشا  رەيتينگتە  الدا تۇرمىز.

- جايدارمانشىلارعا ارنايى تاقىرىپ بەرىلە مە؟ بولماسا ۇسىنىلا ما؟ تىيىم تاقىرىپتار بار ما؟ ءبىزدىڭ جايدارمانشىلار اۋىل-ايماقتان ۇزاپ، ءىرى تاقىرىپتاردى قاۋزاۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- ماۋسىمنىڭ باسىندا جالپى تاقىرىپ بەكىتىلەدى. بىراق جايدارماننىڭ نەگىزگى ماقساتى امبەباپتىق بولعاندىقتان، ءار ويىنعا وسى تاقىرىپتا عانا وينايسىڭ دەگەن تالاپ قويمايمىز. ارينە تيىم سالىنعان تاقىرىپتار دا  بار. ويتكەنى قانشا جان جاقتى بولامىز دەسەك تە، زاڭناما بار، ءوزىمىزدىڭ مەنتاليتەت بار. سوندىقتان ولاي بولۋى زاڭدىلىق. سونىمەن قاتار ساياسات سەكىلدى  ءىرى تاقىرىپتاردى قوزعاۋ قيىندىققا سوعادى. سەبەبى ول ءۇشىن وقۋ كەرەك، ىزدەنۋ كەرەك. ال مۇرتى ەندى تەبىندەپ كەلە جاتقانداردان ولاردى تالاپ ەتۋ مۇمكىن ەمەس.

- قارجىنى قايدان الىپ جۇرسىڭدەر؟ وسى كۆنشىلەرگە ازىن-اۋلاق جاعداي جاساعانداردى اتاپ، ماقتاپ جاتاسىڭدار، ولاي ەتپەسە باس تارتا ما ولار؟ رەسەي كۆنى ول داۋىردەن ءوتىپ كەتتى. پۋتين ارنايى ساراي سالىپ بەردى، بىزدە يمانعالي ونداي سارايعا جەر بەرۋگە ىڭعاي تانىتپادى ما؟ بالكىم، دەمەۋشىلەر تابىلىپ، ساراي سالۋعا دا بولار...

- «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن دەمەكشى، دەمەۋشىلەرىمىزدىڭ اتىن ايتۋ پارىزىمىز عوي. ونىڭ ۇستىنە كەيبىرى كوممەرتسيالىق ۇيىمدار، دەمەك ولار وزدەرىنە جارناما جاساۋ ءۇشىن دە دەمەۋشى بولادى. ال ساراي ماسەلەسىنە كەلسەك، ءازىر كوشپەندى بولا تۇرامىز. بۇيىرعانى بولار. جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، ءبىز كوممەرتسيالىق ماقساتتى كوزدەگەن قوزعالىس ەمەسپىز، ءوزىمىزدىڭ جانىمىز سۇيەر جوبانى قولعا الدىق. ەندى عانا مەملەكەتتىڭ كوزقاراسى تۇزەلە باستادى. دەمەك، ءۇمىتىمىز جوق ەمەس.

- بىلتىردان باستاپ "جايدارماندا" ساياسي ازىلدەر كوبىرەك وينالا باستادى. كەيدە جايدارمانشىلار شەكتەن شىعىپ كەتەتىندەي كورىنەدى. قالاي ويلايسىز، جايدارماندا جاپپاي ساياسي ءازىل ايتۋ ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتقانجوق پا؟

- شەكتەن شىقپايدى، ولار ساحناعا شىقپاس بۇرىن تولىق رەداكتورلىق سۇزگىدەن وتەدى. مەنىڭشە ارتىعى نەمەسە تىرتىعى بولماعان سەكىلدى. جالپى ساياسي ويناۋ ءۇشىن ءبىراز ىزدەنۋ كەرەك. ال «كارىسى» نەبارى 22-23 جاسار جايدارمانشىعا ساياسي ماسەلەنى جوعارى دەڭگەيدە جەتكىز دەپ تالاپ ەتۋ ورىنسىز. ەڭ باستىسى حاباردار بولۋى.

- پرەمەر-ليگانىڭ جارتىلاي فينال ويىندارى كەزىندە "العاباس" كومانداسى تاريحي وقيعانى ازىلمەن ادەمى جەتكىزدى. جايدارماندا وسىنداي ساتتەردى كوبىرەك جەتكىزۋگە قالاي قارايسىز؟ بالكىم، وسى ارقىلى جاستاردىڭ ساناسىنا وتكەن تاريحىمىزدان حابار بەرەرمىز.

- ەگەر ءساتتى شىعىپ، كورەرمەن جۇرەگىنەن جول تاپسا، ول ءازىلدى شەكتەمەيمىز عوي. ول  جايدارمانشىلاردىڭ ءوز شەبەرلىكتەرىنە بايلانىستى.

- ەسەن، سەنى قازاقتىڭ ماسلياكوۆى دەپاتايتىندار بار. وسىمەن كەلىسەسىڭبە؟

- جوق، كەلىسپەيمىن. قازاقتىڭ قارادومالاق بالاسى ەسەن ەلەۋكەن بولسام دا جەتەدى.

- قازاق كۆن-ءىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- جۇمىس ىستەۋ كەرەك. ەڭبەكتەنۋ كەرەك. كورەرمەن  دۇرىستاپ تۇرىپ سىناۋ كەرەك. جامانداۋ تۋرالى ايتىپ تۇرعان جوقپىن. كەيبىرەۋلەر ءوز بالاسى بىردەڭە بۇلدىرسە، ءالى جاس قوي دەيدى. ال سونىمەن قۇرداس جاستار وينايتىن جايدارماننان ءتالىم بەرەر دۇنيە كۇتەدى. ەگەر، بيىك دەڭگەيدەن كورگىلەرىڭىز كەلسە، اينالاڭىزداعى جايدارمانشىلاردى تاۋىپ، ولارعا باعىت سىلتەڭىز. الدىنداعى بۇلار قاتە، مىنانى ويناڭدار دەپ كەڭەس بەرىڭىز. ال وعان كەجەگەڭىز كەرى تارتسا، جامانداپ-اق وتىرا بەرىڭىز، امال قانشا؟!

- جاسۇلاندىقتارمەن وتكەن ارا جالعاسىن تابادى ما؟ ول ۇلكەن شارا. جاڭا تولقىننىڭ اياق الىسىنا ۇلەس قوسقان بولار ەدى...

- ارينە، بۇل جوسپارلانىپ قويىلعان دۇنيە. ەندى جىل سايىن وتكىزىلۋ كوزدەلۋدە

- جايدارماندا قاي وبلىس مىقتى؟

- نەگىزى مىقتىلىقتىڭ گەوگرافياسى وزگەرىپ تۇرادى. وسىدان ءتورت-بەس جىل بۇرىن وڭتۇستىكتەگىلەردىڭ قارقىنى مىقتى بولاتى. قازىر باتىس ءوڭىرى جايدارمانشىلارىنىڭ اتى وزىپ تۇر. شىعىس قازاقستاندىقتار دا وسال ەمەس.

- كۆن ورىسشا عوي. قازاقشا كتك (كوڭىلدىلەر تاپقىرلار كلۋبى) دەۋگە بولماي ما؟

- «جايدارمان» دەگەن اتپەن شىعىپ جۇرگەنىمىزگە 2 جىل بولىپ قالدى. سونىمەن قاتارwww.kazkvn.kz دەگەن سايتىمىزدى دا www.jaidarman.kz دەپ اۋىستىرىپ قويدىق. بۇل سايتتىڭ ەرەكشەلىگى وقىرماننىڭ وزدەرى دە ماقالالارىن جازا الادى. كىرىپ، ءوز پىكىرلەرىڭىزدى بىلدىرە بەرىڭىزدەر.

- باۋىرجان يبراگيموۆ سىندى «زيالى» قاۋىم وكىلدەرىنىڭ كۆن جايىنداعى پىكىرلەرى تۋرالى نە ويلايسىز؟

- ورىندى پىكىرلەردى ارينە، قابىلدايمىز. بىراق  باكەڭنىڭ اكتەر مەن جايدارمانشىلاردى سالىستىرىپ سويلەۋى مۇلدە دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن. سەبەبى اكتەر  ءوز ماماندىعىمەن  كاسىبي تۇردە اينالىسادى. سونىمەن كۇن كورەدى. ياعني جۇمىسى. ال جاستار جايدارماندا تەك مەكتەپ نەمەسە ستۋدەنت كەزىندە عانا وينايدى. سودان سوڭ ءوز باعىتتارىنا بۇرىلادى.

سونىمەن قاتار، قازىرگى كەزدە جالعان انشىلەر قاپتاپ كەتتى، بىراق كۇمىس كومەيلەردىڭ دارەجەسى توقىراپاپ قالعان جوق قوي. قايتا « مۋزارت» سەكىلدى تالانتتاردىڭ حالىق ىقىلاسىنا بولەنىپ ءجۇر.  دەمەك، ونەرسىزدەر قاپتاپ كەتتى دەسە، شىن ونەرىمەن سولاردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىعۋ كەرەك. ويتكەنى ءومىر باسەكە، شاڭ قاۋىپ قالعىڭ كەلمەسە توقتاما. باسقاشا ايتا المايمىن. ويتكەنى ادامنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ كەرەك، ال ونىڭ  ءىسى ساپاسىز با، وندا ساپالى جوبا ارقىلى ءوز ءىسىڭنىڭ بيىك تۇرعانىن دالەلدەۋگە ءتيىسسىڭ...

- رەەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنت سايلاۋىندا ۆ.ۆ.پۋتين ۇگىت-ناسيحات شارالارىنا كۆن-نىڭ بەلدى تۇلعالارىن شاقىردى. وسى سەكىلدى ەرەكشە دەرلىكتەي ۇسىنىستار بولدى ما؟

- جوق بولعان جوق. مۇشەلگە ەندى تولعان جايدارمان ءبىزدىڭ ساياسي ەليتا ءۇشىن اسا تانىمال ەمەس.

- «جايدارماننان» شارشاعان كەزىڭىز بولدى ما؟

- جاستارمەن جۇمىس جاساۋدان شارشامايمىن. ويتكەنى ادام جانى سۇيەتىن جۇمىستان شارشاۋدىڭ وزىنەن ءلاززات الادى. 

- ەسەن اعا، ەگەر، قازاققا دەگەن تيتتەيدە بولسىن قۇرمەتىڭىز بولسا، "جايدارماندارىڭىزدى" تەلەارنادان كورسەتۋدى دوعارىڭىزدار. فينال، اناۋ- مىناۋ دەگەندەرىڭىزدى وتكىزە بەرىڭىزدەر، كەرەك ادامدار بارىپ كورە بەرسىن، ديسككە باسىپ شىعارىڭىزدار، قىزىققاندار الىپ قاراي بەرسىن، تەك تەلەارنا ارقىلى كورسەتپەڭىزدەر. ايتىس جانە وزگەدە قازاقق قاجەت دۇنيەلەر كورسەتىلمەي جاتقان ەكراندا "قايداعى جوق بىرەۋلەردىڭ" تايراڭداپ جۇرگەنى جانعا باتادى ەكەن. قازاقتى قورلاۋدى دوعارىڭىزدار. ونسىزدا قازاقتى مازاق ەتىپ جاتقاندار از ەمەس. ءسوز مايەگىن ۇعار ادامسىز عوي، اعا.

- مىنە، مەنى ءدال وسىنداي سوزدەر شارشاتادى. ىستەرگە ءىسى جوق، تەك كلاۆياتۋرا مەن اۋىزىنا عانا ءالى كەلەتىندەر عانا جولىما كەدەرگى. ايتپەسە، حالىققا تيەر پايداسى بولماسا،   الدەقاشان توقتاتىپ تاستار ەدىم نەمەسە توقتاتىپ تاستار ەدى. وتاندىق تۇگىلى شەتەلدىك تەلەارنالاردا «حيت» بوپ جاتقان «جيھادشىلاردى ساياحاتىنا» كوڭىلىڭىز قۇلازىماي، جاستاردىڭ ونەر كورسەتۋىنە قارسى سوققان جۇرەگىڭىز ەلىم دەپ ەڭىرەيدى دەگەنگە سەنۋ قيىن. دۇرىسى، ءجوندى جۇمىس جاساپ، تەلەارناعا ءوز جوباڭىزدى ۇسىنىڭىز، بولماسا ءوز ەڭبەگىمەن تانىمال بولعان جاستارعا دەگەن پىكىردى كورسەتپەسەڭىزدەگەن تىلەك. «ىلگەرى كەتكەن جاستى، كەرى كەتكەن كارى توقتاتادى» دەگەن...

- «جايلارماندى» ىزدەپ وتىرىپ كورەمىز، جاقسى.

- راحمەت! جاساعان ەڭبەگىمىز ادامدارعا تيتتەي دە قۋانىش سىيلار بولسا، تەرىمىز اقتالدى دەگەن سەنىمدەمىن.

- اكىمدەردى سىنعا الۋ ءار كىم ءوز جەرىنىڭ كەمشىلىكتەرىن ساتيراعا ۇتقىر ويمەن جەتكىزۋ جاعى جوسپارلانسا،  نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

- ارينە،  ۇتقىرلىق بارلىق كەزدە كەرەك. ول ءۇشىن تەك قانا ەڭبەك...

سوڭى

Abai.kz