تۇڭعىشباي اعا، ءبىرازدان بەرى ءسىزدى «ەل ارناداعى» «ويان.كز» باعدارلاماسىنان بايقاپ ءجۇرمىز. ءسىزدى مۇنداي «رولگە» كوندىرۋ وڭاي بولماعان شىعار. قالاي كەلىستىڭىز؟

تۇڭعىشباي اعا، ءبىرازدان بەرى ءسىزدى «ەل ارناداعى» «ويان.كز» باعدارلاماسىنان بايقاپ ءجۇرمىز. ءسىزدى مۇنداي «رولگە» كوندىرۋ وڭاي بولماعان شىعار. قالاي كەلىستىڭىز؟
– ىشىڭدەگى سىرىڭدى تاپ باسا الاتىن قىزداردان اينالمايسىڭ با؟ راس، مۇنداي «رولگە» كونۋىم «ويان.كز» باعدارلاماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىنا وڭايعا تۇسكەن جوق. كوك جاشىكتەن كورىپ جۇرگەن كوپ ساندىراقتان قايران كوڭىلدىڭ قالىپ جۇرگەنى اقيقات. ونىڭ ۇستىنە ۋاقىت دەگەن قىمباتىمنىڭ ارزاندايتىن ءتۇرى كورىنبەيدى. ەشتەڭەنى قيراتىپ تا جۇرمەگەن شىعارمىن، ايتكەنمەن ءتورت قابىرعاعا تەلمىرىپ قالعان، ەكى قولى الدىنا سىيمايتىن، كوشتەن قالىپ، كوشەگە شىقپايتىن بويكۇيەز زەينەتكەرلەردىڭ ساناتىندا ەمەسپىن ازىرگە. ساباعىم بار، وداعىم بار، جۇمىسىم بار دەگەندەي... الايدا، اندا-ساندا كوزىڭ شالىپ قالاتىن حابار-وشارلارعا كوزىم تۇسسە، قارنىم اشاتىنىن جاسىرمايمىن. ماسكەۋدى، باسقانى كوز جۇمىپ قايتالايتىن باعدارلامالارعا دا قانىم قاس. ەلدىڭ ەسىن ەسسىز دۇنيەمەن ۋلاۋدى اسقان ىسكەرلىك دەپ ەسەپتەمەيمىن. بۇگىنگىنىڭ سالتىنا اينالا باستاعان سەريالداردان دا ازار دا بەزەرمىن. ەكى كىتاپتىڭ بەتىن اشپاعان، عايىپتان تايعان «اكتريسالار مەن رەجيسسەرلەر» پايدا بولعان ەكەن، ويدى بىلاي قويىپ، كوز توقتاتايىن دەسەڭ، قاس-كوزدەرىنىڭ بوياۋى قالىڭ، ال ىستەرى مەن سوزدەرى ساياز، وي-پيعىلدارى تايعاناق. بىراق ماقسات-مۇددەلەرى اسپاندا، وعان كوتەرىلەتىن ءبىلىم باسپالداقتارىنىڭ كۇماندىلىگىندە شارۋالارى جوق. ودان گورى ەسترادا انشىلەرىنىڭ كەيبىر كليپتەرى مازمۇندى كەلەدى. ارنا باسشىلارىمەن اپاق-ساپاقتا كەزدەسىپ قالىپ، الگى شالالارعا نەسىنە تىزگىن بەرەسىزدەر دەگەن ساۋالىما، «قاراجات از بولعان سوڭ، امالسىز» دەگەن ءالجۋاز جاۋاپ الامىن. شالادان شالا دۇنيە شىعاتىنىن بىلە تۇرا، نە سەبەپتەن ونداي شەشىمگە باراتىندارىن تۇسىنبەي الەكپىن. «ارزاننىڭ سورپاسى تاتىمايدى» دەگەندى اتا-بابامىز انا زامانداردا ايتقان عوي. كەيبىر بەتى جىلتىراعان كوكەك قىزدار، بىرەر شاتپاق تۇسىرىلىمگە پروديۋسەر بولعانسىپ، ءتىپتى ەلباسىمەن كەزدەسۋگە بارۋعا دەيىن «كوتەرىلىپ»، كوسەمسي باستاپتى. دەمەك، ەلباسى مەن ەل اراسىنداعى زەردەلى جاستار مەن زيالى قاۋىمعا «كوپىر» بولار ينستيتۋتتا كىنارات بولعانى، ولاردىڭ تاڭداۋ ءادىسى مەن تالعام تارازىسىندا اۋىتقۋ بار دەگەن ءسوز. ايتپەسە، نازار اۋدارارلىق قازاق ونەرىندە قابىرعالى دۇنيە جاساپ جۇرگەن، باسقان ءىزى بىلىنبەيتىن جاستار دا، جاسامىستار دا جەتىپ ارتىلادى. بىراق ولار جوعارىعا جالماڭداپ كورىنۋگە كورگەندى يباسى، ەسەلى ەڭبەگىن مىندەتتەۋگە ماۋەلى ۇياتى جىبەرمەيدى. الگى ايتقان اراداعى «كوپىرلەرگە» دە كولدەنەڭدەۋدى ار سانايتىن، ءتىپتى ول جايلى ويلامايتىن «بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسالار». كەزىندە ۇكىمەت ادامدارىنىڭ الدىنا بارۋعا حاديشا بوكەەۆا، ءسابيرا مايقانوۆا، شولپان جانداربەكوۆالاردىڭ پاتىگى جەتۋشى ەدى. ولار دا ول كەزدەرى وتىز بەن قىرىقتىڭ ۇستىندە بولاتىن. «اتاۆيزمگە» بارىپ وتىر دەمەڭىز، جاستاردىڭ جارقىراعانىنا قارسى ەمەسپىن، الايدا جىلتىراعان مەن جالتىراعاننىڭ ايىرماسى اجەپتاۋىر عوي. حوش، «ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتتىم»، سۇراعىڭنىڭ توتەسىنە كەلسەك، «ويان.كز» باعدارلاماسىنان ازىرگە «قاشىپ» كەتپەي جۇرگەنىم – وڭ مەن سولداعى ەشكىمدى قايتالامايتىنى، تازا قازاقىلىعى، زاماناۋيلىعى مەن قاراپايىمدىلىعى دا كوڭىلگە قونعانداي بولدى. ۇيىمداستىرۋشىلارى دا ءوز ىسىنە شەبەرلەر، بۇرىننان تانىس، قىر ارقاسىنا قىرۋار تاجىريبە «ارقالاعان» قىمبات دوسجان، گۇلنار مەيىربەكوۆالاردىڭ قيىلعان كوڭىلىن قالدىرعىم كەلمەدى. ارىپتەستەرىم دە سالماقتى، مايرا قارىنداسىم دا قازاققا سۇيكىمى ارتىق قىز.
– تەلەديداردا بۇرىن-سوڭدى جۇرگىزۋشى بولعانىڭىزدى بايقاماپ ەدىك، وزىڭىزگە ۇناپ جاتىر ما؟ بۇل ءسىز ءۇشىن جۇمىس پا، دەمالىس پا؟
– نەگە، ءبىراز جەرگە «شاپقانبىز» دەگەندەي، اراكىدىك بولعان. ءبىر كەزدەردە «ءبارى دە مۇمكىن» دەگەن شوۋدى، ورىس تىلىندەگى «وتكرىتايا ازيا» حابارىن ءبىراز ۋاقىت جۇرگىزدىم. ال، تەلەجۋرناليستەرىڭىز كەنەدەي جابىسىپ مەنەن سۇبحات الۋعا قۇمار. اكتەردىڭ ارتىق قادىرى مەن شىن باعاسى – جاتتاندىلىعى مەن جاساندىلىعىندا ەمەس، امبەباپتىعىندا، قاي جارىسقا سالساڭ دا الدىن بەرمەس اقتاڭگەر بولعانى ءجون-ءدۇر. اۋزىنا كەلگەن ارزان ءسوزدى ساپىراتىن جالعان جۇلدىزدار كوپ قازىر. ايتارىڭ بولماسا، ۇندەمە، ابىرويىڭدى كەتىرمە، ەل الدىنا شىقپا. مەنىڭ سۋرەتكەر رەتىندەگى ۇستانىمىم وسى، الدىمداعى شاكىرتتەرىمە دە قويار تالابىم سول. ال، «جۇمىس پەن دەمالىس» جايىنا كەلسەك، ەكەۋى دە ازدىق قىلادى. مەنىڭشە بۇل – وي-تولعاق دەسە بولاتىنداي، ياعني كورەرمەنمەن سىر بىلدىرمەي سىرلاسۋ، قاراپايىم ۇلگىدە قىمبات ويلار ءبولىسۋ، ەكران سىرتىندىعى ەلمەن تەڭ پيعىلدا اقىلداسۋ، ەپپەن جاقىنداسۋ، سابىرمەن بىرگە بيىكتەۋ.
– «ەل ارنانىڭ» شىعارماشىلىق ۇجىمى ءسىزدىڭ قولايىڭىزعا جاعىپ جاتىر ما؟ «ويان.كز»-ءتىڭ باسقا تاڭعى باعدارلامالاردان ايىرماشىلىعى قانداي؟
– مەن وزىمە بيىك تالاپ پەن جوعارى جاۋاپكەرشىلىك ارتاتىن اداممىن. «قولايىڭا جاعا ما» دەگەن توتە سۇراققا تەتە جاۋاپ بەرۋ ازىرگە ەرتەرەك. باسى جاپ-جاقسى باستالىپ، اياعى ءىزىم-عايىمدانا سيىرقۇيمىشاقتانىپ، بوجىراپ كەتەتىن باعدارلامالار كوپ قوي. ءاسىلى بىزدەر ەلىكتەگىش بولىپ الدىق، وزگەنىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق ەتۋگە ابدەن ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتتى. ءوز تاراپىمىزدان ەشكىمگە ۇقسامايتىن يا ءبىر تەلەباعدارلاما، يا شوۋ، ءتىپتى سەريال دا تۇسىرە الماي ءجۇرمىز. قيت ەتكەنىمىز – قايتالاۋ، وزەگىڭنەن شىعار ءوزىڭنىڭ ءوندىرىڭ قادىرسىز. وسىنى ويلاعاندا قارادان كۇيىپ-ءپىسىپ، شاراسىزدىعىمىزعا قاپا بولامىن. الاقانعا تۇكىرىپ، كىرىسىپ-اق كەتكىڭ كەلەدى، الايدا سەنىڭ ونىڭدى ۇعىپ، قولداپ جاتقان ەشكىم جوق. بۇگىندەرى شالالاردىڭ «شيراقتىعىنا» شاڭ ىلەسپەيتىن، قوردالى وي مەن قازىنالى تىرلىك قاراپايىمدىلىعىنان قورا سىرتىندا قالىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. ويلاي بەرسەڭ وي دا كوپ، ۋايىم دا كوپ، قايسىبىرىن ايتايىن. ايتپەسە تۇرىكتەردىڭ «سۇلەيمانىنان» اسقان تاريحي سەريال ءتۇسىرىپ بەرە الماسام، اكەل قولدارىڭدى! كەم كەمەلوۆ، توڭ تەمەنوۆ، قاش جونەلوۆتەردەن كەم كاسىبي، ولاردان كەم ءماتىبي ەمەسپىز، «ەر ەكەندەرىڭىزدى بىلەيىن»، ۇستاتىڭىز قولىما! ءاي، بىراق...
– جاس كەزىڭىزدە تەلەارناعا قۇمارتپادىڭىز با؟ جۇرگىزۋشىلىككە نەگە تالپىنىپ كورمەدىڭىز؟
– جاس كەزدەگى قۇمارلىقتا ەسەپ بار ما؟ وزىنە كوزىڭ تۇسە باستاعان سىنىپتاس قىزداردان بەتەر قۇمار قىلعان تەلەارنا دەگەن سويقان ءبىزدىڭ قىلپىلداعان 10-12 جاستاعى شاعىمىزدا كەلدى عوي. قۇمارتۋ بىلاي تۇرسىن، اۋزىمىزدى اشىپ، كوزىمىزدى جۇمىپ قاراۋشى ەدىك. ەس بىلگەندەگى وسكەن، تەمىر جولدىڭ 27 رازەزد دەپ اتالاتىن شاعىن بەكەتىندە جول بريگاديرىنىڭ ۇيىنە ورناتىلعان جولشىلار جانۇياسىنا دەپ، بولىمشە باسشىلارىنىڭ ارنايى بولگەن تيتتەي تەلەۆيزورىنا الگى كىسىنىڭ فورتوچكاسىنان ازەر سىعالايتىنبىز. ۇيىمە توپىرلاماسىن دەپ، ول ءۇيدىڭ شايپاۋ ايەلى، الگى تەلە جارىقتىقتى سول تەسىككە ورناتىپ، ەكرانىن دالاعا قاراتىپ قويۋشى ەدى. ال وزدەرى ءۇي ىشىندە بالا-شاعاسىمەن كەشكى تاماعىن جاۋكەمدەۋگە كىرىسەتىن... كوك جاشىكتىڭ ىشىنەن سويلەپ تۇرعان باستى كورگەندە اڭ-تاڭ بولعاننان، ول باستىڭ نە ايتىپ، نە قويعانىن تۇسىنبەسەك تە، تاپجىلماي تەسىلۋدەن جالىقپايتىنبىز. الگى شايپاۋ جەڭگەمىز، «قۇرىڭدار ءارى، كەش بولدى، بايىم تاڭ اتا جۇمىسقا بارادى»، دەپ سىلپ ەتكىزىپ ءوشىرىپ تاستاعاندا، ۇنجىرعامىز ءتۇسىپ، ءۇيدى-ۇيىمىزگە تارقاۋشى ەدىك... جۇرگىزۋشىلىكتى ايتاسىز، ول قول جەتپەس بيىكتىك ەدى عوي، وعان تالپىنباق تۇگىلى ارمانداۋدان ۇركەتىنبىز... قول ۇزارىپ، ەس جيعاندا ساحنا قۇدىرەتىمەن قاۋىشتىق تا، وڭ مەن سولعا، ارعى-بەرگىگە الاڭداۋعا مۇرشا بولمادى ەمەس پە...
– باعدارلاما جۇرگىزۋشىسى رەتىندە جاستاردان دا، ورتا، اعا بۋىن وكىلدەرىمەن دە پىكىرلەسەسىز. مۇنىڭ قيىندىعى قانداي، قىزىعى قايسى؟
– اكتەر بولۋ – امبەباپ بولۋ. كەز كەلگەن بۋىنمەن، كەز كەلگەن تاقىرىپتا پىكىرلەسە ءبىلۋ مىندەت. اكتەر – ماماندىق ەمەس، تۇلعالىق قالىپ، وزگەشە ولشەم. بايقاساڭىز، پىكىرلەسە وتىرىپ، سول تاقىرىپتىڭ اياسى مەن توڭىرەگىندە قارسىمداعى كىسىگە تالاي نارسەنى ايتقىزىپ الام، بىلىك قورجىنىمدى تولتىرا تۇسەم. «جاسپەن جاسشا، جاسامىسپەن جاسامىسشا» پىكىرلەسۋ دەگەنگە ونشا تۇسىنە قويمايمىن. كىممەن، نەندەي تاقىرىپتا سىر شەرتىسسەڭ دە، ەكى جاقتان دا تالعام ارزانداماي، بىلىك تومەندەمەي، ءىش پىستىرماي، سىڭعىرلاعان قوڭىراۋ ءىشى بوس بولماي، ءبىر قالىپتا، ءبىر كەڭىستىكتە تەڭەسكەنگە نە جەتسىن.
– تەاتر قايراتكەرلەر وداعىن باسقاراسىز. رەجيسسەرسىز، اكتەرسىز، ءان دە ايتاسىز. ءبىز بىلمەيتىن قانداي تالانتىڭىز بار؟
– ءوزىم ءۇشىن ولەڭ جازام، ءوزىم ايتاتىن اندەردىڭ ءسوزىن وزىمە ىڭعايلاپ قايتا قۇراستىرام، الايدا اۆتورلىعىنا ورتاق بولمايمىن. تەاترتانۋدان تەوريالىق عىلىمي مونوگرافيالار، ماقالالار ورەم، ونەرتانۋدان كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاعام، دوكتورلىقتان دا دامەلىمىن، اكتەرلىق شەبەرلىكتەن ساباق بەرۋگە بولاتىن، جوعارعى جاق، جاك بەكىتكەن پروفەسسور دەگەن اتاعىم بار، ءوز ايتقانى بولماسا، كورىنگەن كوك اتتىنىڭ بىلجىراعىنا ەرمەيتىن، «كوپ ايتسا – كوندى، جۇرت ايتسا – بولدىعا» تىزگىن بەرمەيتىن شاتاعىم بار ەكەنى جالپاق جۇرتقا ايان. قىسقاسى، تىنىمسىز دەگەن دە، شىندىق قۇمار جۇعىمسىز دەگەن دە «تالانتىم» بار.
– بارەكەلدى. سوڭعى كەزدە ءسىزدى ساحنادان دا، كينودان دا سيرەك كورەمىز. ەلىمىزدە كينو مەن سەريال ءوندىرىسى قارقىندى دامىپ جاتقانى بەلگىلى، ءسىزدى قانداي جوبالاردان كورە الامىز؟
– جاقىن ارادا دا كورە المايتىن شىعارسىزدار. قالپىم مەن پارقىم كەلىسپەي ءجۇر... كينونىڭ تاقىرىبى مايدا، تەاتردىڭ ورەسى سايدا جاتىر، ازىرگە... سەريالدارىڭىزدىڭ بۇگىنگى سۇرقى – مەنىڭ قىرسىقتى تۇرقىما پار كەلمەگەن سوڭ، ونىڭ اتىن اتاماي-اق قويىڭىز. تەاترىمدا بالكي، جاڭا قويىلىمدارعا رەجيسسەرلىك، يا باستى رول بۇيىرار دەگەن ەسەك دامە بار. بۇرىنعى «بىلگىر» باستىقتىڭ «بىلمەگەندەرىن» بىلەتىن شىعارمىن دەپ، بۇگىنگى باستىق يشارا جاساعان-دى... اللا بىلەدى، الايدا...
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
سۇحباتتاسقان – د. ماكەجان
"حالىق ءسوزى" گازەتى