نەمەسە عىلىم تۋرالى زاڭ قانداي بولۋى ءتيىس؟

ماجىلىستە جاڭا زاڭ – «عىلىم جانە تەحنولوگيالىق ساياسات تۋرالى» زاڭ جوباسى قارالۋدا. ءماجىلىستىڭ قوعامدىق پالاتاسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە سول جوبانى تالقىلاۋعا مەن دە قاتىستىم.

ەڭ الدىمەن ايتارىم، زاڭ جوباسىنا زامان تالابىنا ساي كوپتەگەن قۇقىقتىق نوۆەللالار ەنگىزىلگەنىن مويىنداۋ كەرەك. اسىرەسە، عىلىم مەن نارىقتىق ەكونوميكا تالاپتارىنىڭ ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسۋى، عىلىمي زەرتتەۋلەرگە جۇمسالعان بيۋدجەتتىك قارجىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، عىلىمعا ينۆەستيتسيا تارتۋ سەكىلدى جاڭاشا باپتاردى باسا اتاۋ كەرەك.

زاڭ جوباسىن تالقىلاۋعا عىلىمي ورتا وكىلدەرىن كەڭىنەن تارتۋ ءۇردىسى دە كوڭىلگە قونارلىق. ماسەلەن، جوبانى تالقىلاعان ءماجىلىستىڭ قوعامدىق پالاتاسىنىڭ وتىرىسى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كىتاپحاناسىندا ءوتتى، وعان عالىمدار دا قاتىسىپ، ءوز ويلارىن ءبىلدىردى.

دەسەك تە، وسى زاڭ جوباسى مەن جالپى عىلىمنىڭ جاعدايىنا قاتىستى بىرەر ۇسىنىسىمىز دا جوق ەمەس.

بىرىنشىدەن، زاڭنىڭ اتاۋىنىڭ ءوزى عىلىم سەكىلدى كەشەندى قۇبىلىستىڭ اياسىن تارىلتىپ جىبەرگەن سياقتى. «عىلىم جانە تەحنولوگيالىق ساياسات» دەيدى، ال عىلىم بولسا، تەك قانا تەحنولوگيادان قۇرالمايدى عوي. گۋمانيتارلىق، قوعامدىق، الەۋمەتتىك، جاراتىلىستانۋ سياقتى ماڭىزدى سالالاردىڭ زاڭ اتاۋىنا ەنبەگەنىن قالاي تۇسىنەمىز؟ بۇلاي دەيتىن سەبەبىم سول: بىزدە عىلىم تۋرالى باسقا زاڭ جوق.

ءيا، سوڭعى كەزدە پرەزيدەنت توقاەۆ تەحنيكالىق ماماندىقتار مەن تەحنولوگيا، ينجەنەريا تۋرالى كوپ ايتىپ ءجۇر. ول دا دۇرىس بولار. بىراق «پرەزيدەنت سولاي ايتتى ەكەن» دەپ، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ باسقا باعىتتارىن زاڭ اتاۋىندا ۇمىت قالدىرۋعا بولمايدى عوي.

ماسەلەن، قوعامدىق عىلىمدى مىسە تۇتپاعان كەز كەلگەن قوعام ءوزىنىڭ يدەولوگيالىق، يدەيالىق، باعادارلامالىق ستراتەگياسىنان، كەرەك دەسەڭىز، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن، مەملەكەتتىك ۇستىنىنان ايرىلىپ، وركەنيەتتتىك كوشتەن كەش قالۋى مۇمكىن.

ەكىنشىدەن، زاڭ جوباسىندا عىلىمي جوبالارعا جۇمسالعان قارجىنىڭ قايتارىمى تۋرالى جاقسى ايتىلعان. بىراق مۇنداي تالاپ بىرجاقتى بولماۋى ءتيىس.

ماسەلەن، ارحەلەوگيالىق قازبالارعا جۇمسالاتىن قارجىنىڭ قايتارىمىن قالاي ەسەپتەيسىز؟ نەمەسە فيلولوگيالىق ەڭبەكتەردىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن قالاي ولشەيسىز؟ جالپى العاندا، تەحنوكراتتىق ەمەس عىلىمدارعا قاتىستى وسىنداي ساۋالدار جەتكىلىكتى.

ۇشىنشىدەن، سوڭعى كەزدە عىلىمنىڭ باس ورداسى سانالاتىن ۇلتىق عىلىم اكادەمياسىنا قاتىستى سۇراقتار كوبەيىپ كەتتى. كەشە عانا تاعايىندالعان پرەزيدەنتى كوپ ۇزاماي ورنىن بوساتتى. ۇعا-نىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى مەن وكىلەتتىكتەرىنە قاتىستى دا بيلىكتە تۇراقتى پىكىر قالىپتاسپاعان سىقىلدى.

مەنىڭشە، ۇعا رەفورماسىنا كەدەرگى بولىپ تۇرعان باستى جايت سول: ونىڭ ءبىر اياعى كەشەگى سوۆەت داۋىرىندە، ال ەكىنشى اياعى - جاڭا قازاقستاندا، ياعني ول ءبىر-بىرىنە كەرەعار ەكى جۇيەنىڭ ورتاسىندا تالتايىپ تۇر. رەفورما جاساۋ ءۇشىن وسى ەكى جۇيەنىڭ ءبىر جاعىنا شىعۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

ءتورتىنشى ماسەلە عىلىمي كادرلارعا قاتىستى. ونىڭ رەسەيلىك سيپاتى بار. ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشقان رەسەي وركەنيەتتى الەمنەن الاستاتىلىپ، ورتادان شەتتەتىلدى. سونىڭ ىشىندە رەسەي ءوز ەركىمەن ءبىلىم سالاسىندا بارشا دۇنيە مويىنداعان بولون پروتسەسىنەن باس تارتىپ، كەشەگى سوۆەتتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كوشتى. قازاقستان بولسا، ءوز اۋماعىندا رەسەيلىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيليالدارىن كوپتەپ اشىپ جاتىر. ءبىر سۇراق: ونداعى ءبىلىم قاي جۇيەگە سايكەس بەرىلەدى، ەرتەڭگى كۇنى سول فيليالداردان ءدارىس العان ءبىزدىڭ جاستار الەمدىك وقۋ جۇيەسىنەن تىس قالىپ، وقۋلارىن باسقا ەلدەردە جالعاستىرا الا ما؟

بەسىنشى ماسەلە عىلىمداعى ەركىندىك پەن بالاما پىكىرگە قاتىستى. «اكادەميالىق ەركىندىك» دەگەن قالىپتاسىپ قالعان تەرمين بار.

ءبىر مىسال كەلتىرە كەتەيىن.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن «وتە تاۋەلسىز» ءبىر جۋرنالدىڭ سوتى بولدى. ەسكى قازاقستاندا وپپوزيتسيالىق سانالعان ول باسىلىمدى سوت جاپقالى جاتىر ەدى. سوتتىڭ ساياسي سيپاتى بار ەكەنىن ءبارى كورىپ وتىر. سول سوتقا ءبىز ۇشەۋىمىز – راسۋل جۇمالى، ايدوس سارىم جانە مەن – جۋرنالدى قورعاپ، ساراپشى رەتىندە قاتىستىق. ءبىزدىڭ ۋاجدەرىمىز ورنىقتى ءارى ورىندى بولعانىمەن، اتى ونشا بەلگىلى ەمەس، بيلىك جىبەرگەن ءبىر عالىمنىڭ ءسوزى قابىلدانىپ، اقىرىندا جۋرنال سوت شەشىمىمەن جابىلدى.

سويتسەك، ءبىزدىڭ بار كىنامىز «عىلىمي اتاعىمىز جوق ەكەن»، ال بيلىكتىڭ سويىلىن سوعۋعا كەلگەن عالىم دىرداي عىلىم دوكتورى ەكەن.

بۇل دەگەنىڭىز – بيلىك ساياسي سوت پروتسەسىنە مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عالىمدارىن قاتىستىردى دەگەن ءسوز.

مۇنداي جاعدايدا «اكادەميالىق ەركىندىك» تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ۇياتتاۋ ەكەن...

ءامىرجان قوسان

Abai.kz