رۋحاني جەتىلۋ جولىندا سەنىم مەن يماننىڭ ماڭىزى وتە ۇلكەن. ولار بىرىمەن ءبىرى تىعىز بايلانىستا. سەنىم بولماسا يمان جوق، ال يمان بولماسا رۋحاني جەتىلۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، سەنىم مەن يماننىڭ ايىرماشىلىعىن، جانە ولاردىڭ ءوزارا بايلانىسىن جاقسى ءبىلۋىمىز كەرەك.  

سەنىم. قانداي ارەكەت بولسا دا اۋەلى ونىڭ ناتيجەسىنە دەگەن سەنىم كەرەك ەكەنى بەلگىلى. رۋحاني جولدا سەنىم بولماسا، جاسالعان عيبادات ءوزىنىڭ رۋحاني مانىنەن ايىرىلىپ، قاراپايىم ارەكەتكە،  ياعني، ريتۋالعا اينالىپ كەتەدى. يسلامدا سەنىم يمان دەپ اتالىپ، يمانسىز جاسالعان ارەكەتتەردىڭ بارلىعى رۋحاني تىرەكتەن ايىرىلىپ، ماتەريالدىق بەينە الادى، ناتيجەسى بولمايدى.

سەنىم دەگەنىمىز نە؟ سەنىم اقپارات ەمەس. اقپارات سەزىم مۇشەلەرىمەن قابىلدانىپ، اقىلمەن سارالانىپ، ەس ارقىلى تۇيسىككە جەتكەندە ول سەنىمگە اينالادى. تۇيسىك دەگەنىمىز اقپاراتتىڭ جۇرەككە، ياعني جانعا جەتۋى. جان قابىلداعان اقپارات سەنىمگە اينالادى. اقپارات ۋاقىتشا. ول ۋاقىت ىقپالىمەن ۇمىتىلادى. سەنىم تۇراقتى، ۋاقىت وعان اسەر ەتە المايدى. سەبەبى، ناعىز سەنىم ماڭىگىلىكتى جان قاسيەتى.

بىراق سەنىم اۋەلگى اقپاراتتان، ياعني، تانىمنان باستالادى. مىسالى، نارەستە جارىق دۇنيەگە كەلىپ، كوزىن اشقان ساتىندە ەڭ اۋەلى اناسىن كورەدى. اناسىنىڭ بار ەكەنىن كورىپ، ونى تانىپ، بار ەكەنىنە سەنىم پايدا بولادى. اناسىنىڭ كۇندەلىكتى قامقورىن كورىپ، ول سەنىم اناسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە ۇلاسادى. وسە كەلە قورشاعان ورتامەن تانىسىپ، بۇل تانىم بولمىس كورىنىستەرىنە دەگەن سەنىمگە اۋىسادى. وي ءورىسىنىڭ جەتىلۋ بارىسىندا بۇل كورىنىستەردىڭ ءبىر جاراتۋشىسى بارىن تانىپ، سەنىم ۇلعايىپ، اللاعا دەگەن ماحابباتقا اينالادى. وسىلاي بۇكىل بولمىستىڭ، ونىڭ ىشىندە ادام ءومىرىنىڭ نەگىزگى ماقساتى ورىندالادى. رۋحاني جەتىلۋ جولىندا بولمىس كورىنىستەرىنىڭ وسىنداي ۇلكەن ماڭىزى بار.

يمان. سەنىم اراب تىلىنەن ەنگەن يمان دەگەن سوزبەن دە انىقتالادى. بىراق، اراب تىلىنەن ەنگەن سوزدەر اللامەن بايلانىستى بولعاندىقتان، ولاردىڭ ماعىناسى رۋحاني دەڭگەيدە. يماننىڭ ماعىناسى سەنىمگە قاراعاندا وتە كەڭ.

الەمنىڭ زاتتىق بولىگىن قابىلداۋ سەنىم  بولسا، ال ول الەمنىڭ ءبىر جاراتۋشىسى بارىنا سەنۋ يمان بولىپ تابىلادى. سەنىم مەن يماننىڭ نەگىزگى ايىرماشىلىعى وسىندا جاتىر. سەنىم ماتەريالىق الەمگە جاتسا، ال يمان رۋحاني الەمگە جاتادى. يمان بۇكىل بولمىستى تولىق قامتيتىندىقتان، ول سەنىمنەن جوعارى.  كوپتەگەن عالىمدار زاتتىق الەمدى زەرتتەپ تانۋ ارقىلى وي جۇيەسىنىڭ ەۆوليۋتسيالىق دامۋى بارىسىندا ءبىر جاراتۋشى بارىنا سەنىپ يمان دارەجەسىنە كوتەرىلگەن.

سەنىم يمانعا اينالۋى ءۇشىن اقپاراتتى اۋەلى ءتان ارقىلى، ودان اقىل ارقىلى، ال ەڭ جوعارعىسى جان ارقىلى بەكىتۋ كەرەك. جوعارعى عازيز جاندى ادام ءوزىنىڭ شىبىن جانىمەن قابىلداعاندا ول اللانى تانيدى. رۋح بولىنبەيتىن تۇتاس بولعاندىقتان، جان تازارىپ اللامەن بىرىگەدى. بۇل دەڭگەيدى ءار دىندە ءارتۇرلى، مىسالى، سوپىلار «انا-ال-حاق»، ياعني «مەن قۇدايمىن»  دەپ اتايدى. وسىلاي يمان ءوزىنىڭ جوعارعى دەڭگەيىندە اللاعا دەگەن ماحابباتقا اينالىپ، جان ءتۇپ يەگە قايتادى.

ءتۇپ يەگە قايتۋ جولىنىڭ ءتۇرلى دەڭگەيلەرى بار ەكەن. ولار: ا) سەزىمدەر ارقىلى اقپارات الۋ; ءا) اقپارات ارقىلى تانۋ; ب) تانۋ ارقىلى سەنىمگە يە بولۋ; ۆ) سەنىم ارقىلى ءبىر جاراتۋشى بارىنا سەنىپ، يمانعا جەتۋ; گ) يمان ارقىلى جاراتۋشىمەن بايلانىس ورناتۋ; د) بايلانىس ارقىلى جاراتۋشىعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە جەتۋ; ە) سۇيىسپەنشىلىك ارقىلى ءتۇپ يەگە قايتۋ. ادام ءومىرىنىڭ نەگىزگى ماقساتىنا جەتۋىنىڭ وسىنداي جەتى دەڭگەيىن كورسەتۋگە بولادى. بۇلار رۋحاني جولعا عانا ەمەس، دۇنيەلىك ومىرگە دا ورتاق دەڭگەيلەر. مىسالى، قانداي ارەكەت بولسا دا اۋەلى ول ماقسات تۋرالى اقپارات الىپ، ونى ويدا قورىتىپ، ورىندالاتىنىنا سەنىم پايدا بولىپ، سونان سوڭ عانا ىسكە كىرىسىپ، ماقساتقا جەتۋ كەرەكتىگى كىمگە بولسا دا تۇسىنىكتى بولسا كەرەك.

يماننىڭ نە ەكەنىن اباي وتىز سەگىزىنشى سوزىندە بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى.

اۋەلى ءدىن يسلامنىڭ جولىنداعى پەندەلەر يماننىڭ حاقيقاتى نە ءسوز ەكەنىن ءبىلسىن. يمان دەگەنىمىز ءبىر عانا ينانماقتىق ەمەس، سەن اللا تاعالانىڭ بىرلىگىنە، ءۋا قۇراننىڭ ونىڭ ءسوزى ەكەندىگىنە، ءۋا پايعامبارىمىز مۇحاممەد مۇستافا سالاللاھۋ عالايھي ءۋاسساللام ونىڭ تاراپىنان ەلشى ەكەندىگىنە يناندىڭ. ءجا، نە ءبىتتى؟ سەن اللا تاعالاعا اللا تاعالا ءۇشىن يمان كەلتىرەمىسىڭ، يا ءوزىڭ ءۇشىن يمان كەلتىرەمىسىڭ؟ سەن يمان كەلتىرمەسەڭ دە، اللا تاعالاعا كەلەر ەشبىر كەمشىلىك جوق ەدى. ءوزىڭ ءۇشىن يمان كەلتىرسەڭ، ءجا يناندىڭ.

اباي وسىلاي يمان مەن سەنىمنىڭ (ابايشا، ينانماقتىق) اراسىن اشىپ بەرەدى. سەنىم دۇنيەگە بايلانىستى. ەگەر سەنىمدى اللامەن بايلانىستىرسا، ول يمانعا اينالادى. ياعني، يمان دەگەنىمىز تەك قانا ءبىر نارسەگە سەنۋ عانا ەمەس، ول سەنىمدى اللامەن بايلانىستىرىپ، عيبادات ارقىلى تەرەڭدەتۋ. كورگەن نارسەگە سەنۋ تابيعي قۇبىلىس. ال كورمەگەن نارسەگە سەنۋ ءۇشىن اقىل عانا ەمەس، جۇرەك تە كەرەك. اللانى اقىلمەن كورۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ الەمدىك كورىنىسىن كورىپ، سوعان تابىنۋ كوپقۇدايشىلىققا، نە بولماسا اتەيزمگە الىپ كەلەدى. بىراق، جۇرەكتەگى شىبىن جانعا كورنەۋ دۇنيە جەتكىلىكسىز. وعان بۇكىل بولمىسپەن بىرىكتىرەتىن عازيز جان كەرەك. جان وسىلاي جاراتۋشىنى ىزدەپ شارىق ۇرىپ، اقىرى ءبىر اللاعا دەگەن سەنىمگە جەتەدى. يمان دەگەنىمىز وسى. بىراق، اباي تۇجىرىمى بويىنشا، بۇل يمان اللاعا عانا ەمەس، ەڭ اۋەلى ءومىر ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن سەنىڭ وزىڭە كەرەك.

يماندى جەتىلدىرۋ تۋرالى اباي ءارى قاراي بىلاي دەپ جازادى:

ول ينانماقتىعىڭ قۇر عانا ينانماقتىقپەن قالسا، ساعان پايدا بەرمەيدى. ونىڭ ءۇشىن سەن ءوزىڭ ينانماقتىعىڭنان پايدا الا المادىڭ، پايدالانامىن دەسەڭ، پايدا بەرەدى، كامىل يمان بولادى. پايدانى قالايشا الۋدى بىلمەك كەرەك.

سەنىمدى، ياعني، ينانماقتىقتى يمانعا اينالدىرۋ كەرەك ەكەن. ءتىپتى، كامىل يمانعا كەلتىرۋ كەرەك. سوندا عانا ول سەنىمنىڭ پايداسى بولادى. پايدانى قالاي الۋدى بىلمەك كەرەك.  سوندا عانا سەنىم كامىل يمانعا اينالىپ، اللاعا تاعالاعا جەتۋگە بولادى.

اباي ءىلىمى بويىنشا، بۇل جول سەنىمنەن باستالادى. سەنىم الەم كورىنىستەرىن ءبىلىپ، تانىعاننان كەيىن، ونىڭ ءبىر جاراتۋشىسى بارى تۋرالى وي تۋدىرادى. وسىلاي، ادام يمان دارەجەسىنە كوتەرىلەدى. مۇنداي يماندىلاردى اباي «ادام» دەپ اتايدى. ونىڭ العاشقى دەڭگەيىندە ول رۋحاني جولداعىلارمەن ارالاسىپ، ولاردىڭ ۋاعىزىن تىڭداپ، رۋحاني كىتاپتارىن وقىپ، ءبىلىم الادى. رۋحاني ءبىلىم اياسىندا ءدىني راسىمدەردى ورىنداۋعا كىرىسەدى. وسىلاي ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسى تازارا باستايدى. ىشكى دۇنيەسى تازارۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىندە يمان تولىعىپ، ادام اللا جولىنا تولىق تۇسەدى. ول ەندى ءفاني الەم مەن رۋحاني بولمىستى جاقسى ايىرا بىلەدى، سوندىقتان، كوڭىلىن رۋحاني جولعا تولىق باعىتتايدى. دۇنيەگە الاڭداماي، رۋحاني جولعا تولىق تۇسكەن مۇندايلاردى اباي «تولىق ادام» دەپ اتايدى. سەبەبى، ول ءومىردىڭ نەگىزگى ماقساتىنا جەتۋ جولىنا تولىق ءتۇستى. «ادام» مەن «تولىق ادامنىڭ» ايىرماشىلىعى ولاردىڭ يمان دارەجەسىمەن انىقتالادى. «ادامنىڭ» يمانى ءالى تومەن، سوندىقتان، اللاعا دەگەن شىن كوڭىلى جوق، ءناپسى ىقپالىمەن ءجۇر. پەندە دەگەنىمىز وسىلار. «تولىق ادامنىڭ» يمانى كامىل، سوندىقتان  ناپسىمەن كۇرەسە بىلەدى، ماقساتى تەك قانا اللا تاعالا.

«تولىق ادامنىڭ» العاشقى دەڭگەيى «كامىل مۇسىلمان». ول ەندى دۇنيە قىزىعىنا الاڭداماي، راحاني جولعا تولىق ءتۇسىپ، رۋحاني بىلىمگە ۇمتىلادى. رۋحاني ءبىلىم اياسىندا اللاعا قۇلشىلىق جاسايدى. ناتيجەسىندە، اباي كورسەتكەن «ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل» ورىستەپ، رۋحاني سەزىمدەر پايدا بولا باستايدى. بۇل سەزىمدەردىڭ لاززاتتىعى جۇرەك ىنتاسىن شىڭداپ، ءومىردىڭ باسقا قىزىقتارىن كەرەك قىلمايدى. رۋحاني ءبىلىم اياسىندا ءومىر سۇرگەندىكتەن، بولمىس سىرلارى كەڭىنەن اشىلىپ، الەم كورىنىستەرى تولىق تانىلادى. بۇل «حاكىم» دەڭگەيى.

كەلەسى دەڭگەيدە رۋحاني سەزىمدەر تۇراقتى بولىپ، ادام ونىڭ شەكسىز ءلاززات تولقىنىندا ۇنەمى تەربەلەتىن بولادى. اللانىڭ نۇرىمەن تۇراقتى بايلانىس ورنايدى. ءلاززاتتى بۇل رۋحاني سەزىم تولىعا كەلە اللاعا دەگەن تۇراقتى ماحابباتقا ۇلاسادى. بۇل «اۋليە» دەڭگەيى. وسىلاي جان ءتۇپ يەگە قايتادى. بۇل رۋحاني جەتىلۋدىڭ شىڭى، بولمىسپەن بىرىگىپ، جان ءوزىنىڭ اللامەن بىرلىگىن تولىق سەزىنەدى. بۇل اباي كورسەتكەن ءتۇپ يەگە قايتۋدىڭ ەڭ جوعارعى دەڭگەيى. بۇل جوعارى دەڭگەيدە سەنىم مەن تانىم ۇندەسىپ، ەكەۋىنىڭ ايىرماشىلىعى جويىلادى. ابايدىڭ «سەن دە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى» دەگەن ۇندەۋى ىسكە اسادى.

اباي «تولىق ادامنىڭ» ءتورتىنشى دەڭگەيى «پايعامبار» تۋرالى دا جازادى. بىراق، بۇل دەڭگەيگە اركىم جەتە المايدى، سەبەبى، بۇل دەڭگەي تەك قانا اللانىڭ حۇزىرىندا.

جاراتۋشىعا يمان كەلتىرىپ، وعان ماحاببات قىلىپ، سوعان ۇمتىلعاندا عانا ءتۇپ يەگە قايتۋ جولى ناتيجەلى بولادى. ايتپەسە، جوق.  بۇل تۋرالى اباي بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:

كوڭىلدە وزگە ماحاببات تۇرعاندا، حاقلىقتى تاپپايدى. ادامنىڭ عىلىمى، ءبىلىمى حاقيقاتقا، راستىققا قۇمار بولىپ، ارنارسەنىڭ ءتۇبىن، حيكمەتىن بىلمەككە ىنتىقتىقپەنەن تابىلادى...بولماسا مال تاپپاق، ماقتان تاپپاق، عيززات-قۇرمەت تاپپاق سەكىلدى نارسەلەردىڭ ماحابباتىمەن عىلىم-ءبىلىمنىڭ حاقيقاتى تابىلمايدى.

وسىلاي اباي «ادام» مەن «تولىق ادامنىڭ»، ياعني پەندەشىلىك جول مەن تازا رۋحاني جولدىڭ ايىرماشىلىعىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. نەگىزگى شارت -- يمان دارەجەسىندە ەكەن. يمانمەن جاسالعان ارەكەتتەردىڭ بارلىعى رۋحاني بولسا، ال يمانسىز جاسالعانداردىڭ بارلىعى ماتەريالدىق بولىپ تابىلادى. ماتەريالدىق ارەكەت جالعان ەگونىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، جۇرەكتى بىلعاپ، اقىرى كىم بولسا دا يمانى جوق «جارىم ادام» دەڭگەيىنە قۇلدىراپ كەتەدى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz