بيىلعى جىلدان باستاپ،  قازاق ەلى ءوزىنىڭ ءتول مەيرامى – ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن جاڭا مازمۇندا اتاپ وتە باستاۋدى قولعا الدى. وسىعان وراي مەملەكەتتە «ناۋرىزناما» اتتى جاڭا باعدارلاما قابىلدانىپ، ەندى ناۋرىز مەرەكەسى بەلگىلى ءبىر قۇندىلىقتار جۇيەسى قالىبىنا كەلتىرىلدى:

العاشقى كۇن، ياعني، 14‑ناۋرىز, ارينە، كورىسۋ كۇنى بولىپ اتالدى. بۇل ءداستۇر كەڭ دالادا قىس قىراۋىندا وقشاۋلانىپ جاتقان ەلدىڭ باس كوتەرىپ، الىس‑جاقىن اعايىن تۋىستىڭ اماندىعىن بىلۋگە، قاھارلى قىستا ايلار بويى كورىسە الماي قالعان جۇرتپەن قاۋىشۋعا، ءتوس قاعىستىرىپ ساعىنىشى مەن ىستىق ىقىلاسىن شاشۋعا ارنالعان يگىلىكتى امال بولىپ تابىلادى.

كەلەسى كۇن – 15‑ناۋرىز ۇلتتىق ءداستۇردىڭ لوگيكالىق جالعاسى. سوندىقتان ول كۇن «قايىرىمدىلىق كۇنى» دەپ بەلگىلەندى. سولاي بولۋى ءومىر شىندىعىنان تۋىندايدى: اماندىقپەن كورىسكەن جۇرت بىر‑بىرىمەن قال سۇراسىپ قانا قويماي، بىر‑بىرىنە ءوزارا كومەك قولىن سوزادى ‑ «جىرتىعىن جاماپ، جارىعىن بىتەپ، جوعىن تۇگەندەيدى». بۇل دا ەلدىكتىڭ ۇلكەن ءبىر نىشانى، اسىل قۇندىلىق.

ءۇشىنشى كۇن – 16‑ناۋرىز – «امان‑ەسەن كورىسكەن جۇرتتىڭ حال‑احۋالىن سۇراسىپ، تۇرمىستىق جانە باسقا ماسەلەسىن قايىرىمدىلىقپەن شەشىپ، ەل شاتتانعاننان سوڭ، ءبارى جيىلىپ، القا‑قوتان وتىرىپ تىزگىندى ونەرگە ۇستاتادى. قىس بويى تار ۇيدە داۋىستارى «تۇنشىعىپ» قالعان دومبىراعا، قىل قوبىزعا، بۇلبۇل كومەيلى انشىلەرگە، تاڭدى‑تاڭعا ۇراتىن جىرشىلارعا، بۇلشىق ەتتەرى ويناعان بالۋاندارعا جانە نەشە ءتۇرلى ونەردى يگەرگەن ونەرلى قاۋىمعا ناۋرىز قاقپاسى ايقارا اشىلادى...

بۇگىن، مىنە، 16‑ناۋرىق كۇنى كەلىپ جەتتى. «ناۋرىزناما» باعدارلاماسى بويىنشا بۇل كۇن «مادەنيەت جانە ۇلتتىق ءسالت‑داستۇر كۇنى» دەپ اتالادى. ناۋرىزدىڭ بۇل كۇنى قازاق ەلىندە «ناۋرىزدىڭ مادەنيەت قاقپاسى» اشىلدى دەپ ساناي وتىرىپ، ءبىز ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ مايتالماندارى شەبەرلەر پەن ۇستالاردى، مادەنيەت پەن ءداستۇرىمىزدى، عىلىمىدى، دانالىعىمىزدى، ادەبيەتىمىزدى، كينو مەن تەاترىمىزدى، سپورتتى... جالپى ايتقاندا – حالقىمىزدىڭ بار رۋحانياتىن پاش ەتەتىن «قاقپانى» ايقارا اشامىز!

سوندىقتان، بۇگىن ءبىز شاعىن سۇحباتقا قازاقستان ەتنوجيزاينەرلەر وداعىنىڭ توراعاسى، «رەسپۋبليكالىق «دارىن» سيلىعىنىڭ يەگەرى، قازاقستاننىڭ مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى سالتانات امينقىزى جاپاروۆانى شاقىردىق:

– سالتانات امىنقىزى، الدىمەن ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان ۇجىمنىڭ الداعى مىندەتتەرى تۋرالى ايتىپ قىسقاشا ايتىپ وتسەڭىز.

– ءبىزدىڭ قازاقستان ەتنوديزاينەرلەر وداعى وتكەن جىلى قۇرىلىپ، سودان بەرى ۇلكەن قولداۋ كورسەتىپ كەلە جاتقان مادەنيەت مينيسترلىگىمەن، ءبىلىم بەرۋ باسقارمالارىمەن جانە اكىمشىلىكتەرمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. قازىرگە دەيىن ءبىز قازاقستانداعى 175 شەبەرلەردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، وسى وداق اياسىندا جۇمىستاردى ۇيلەستىرىپ وتىرمىز. جالپى، قولونەر ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە مەملەكەتكە ارۋاقىتتا كەرەك. ول تۋرالى جاقىندا ءماجىلىس دەپۋتاتى، ءوزى دە ونەر يەسى گۇلدارا نۇرىموۆا اپايىمىز بىلاي دەدى: قازىرگى جاعدايدا قولونەر كاسىپكەرلىكتى قولداۋ تۇرعىسىنان دا، مادەني مۇرانى ساقتاۋ تۇرعىسىنان دا ماڭىزدى قۇبىلىس بولىپ تابىلادى. قولونەر شەبەرلىگىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرۋ ماڭىزدى. سوندىقتان مەملەكەت وعان جان جاقتى كوپەك كورسەتە وتىرىپ، ءوز قامقورلىعىنا الۋى كەرەك. اتاپ ايتقاندا، قولونەرشىلەردىڭ ۇلتتىق ءتىزىمىن قالىپتاستىرۋ، ءوزىن ءوزى رەتتەيتىن ۇيىم قۇرۋ، قولونەر سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، باسىم تۋريستىك ايماقتاردا قولونەرشىلەر ورتالىقتارىن اشۋ،  قولونەر ونىمدەرىنىڭ ستاندارتىن ازىرلەۋ، قولونەرشىلەرگە ارنالعان ماركەتپلەيستى دامىتۋ مىندەتتەرى الدا تۇر.

– قازاقتىڭ قول ونەرىنىڭ تاريحى ۇزاق. وسى تۋرالى ونەر مايتالماندارى نە ايتادى؟

– كەزىندە ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ ويىن جالعاستىرا كەلە مەن بىلاي دەر ەدىم: ونەر ارقاشاندا وركەندەپ، ورىستەپ وتىرۋى ءتيىس. مادەنيەت تومەن جەردە ونەر تۋىندىسىن مۇلگىگەن، قوزعالىسسىز، جانسىز دۇنيە دەپ قابىلدانادى. ال شىن مانىندە، ونەر بۇل وزگەشە عىلىم، بۇل تاريح، مادەنيەت وشاعى، ۇلكەن رۋحاني الەم. سوندىقتان، مىسالى، بۇگىندە ەكسپوناتتاردى حالىققا تۇسىنىكتى ەتىپ جەتكىزۋ ءۇشىن ونەر كەرەك. ونىڭ ءارتۇرلى فورماسىن تابۋ ءۇشىن دە ونەر كەرەك.

– ۇلتتىق ونەر تۋرالى نە ايتاسىز؟

– ءبىزدىڭ الداعى مىندەتتەرىمى مىناۋ:  ۇلتتىق مادەنيەتتى دامىتۋ، قازاقتىڭ ۇلتتىق قول ونەرىن دارىپتەۋ، قول ونەرى شەبەرلەرىنە قولداۋ كورسەتۋ: قولونەر تۋىندىلارىن ساتۋ، جاستاردى ونەرگە باۋلۋ، ۇلتتىق سالت‑داستۇرلەردى جاڭعىرتۋ، قازاق ەتنوديزاين ونەرى مەن مادەنيەتىن شەت ەلدىك قوناقتارعا تانىستىرۋ، قول ونەردەن شەبەرلىك‑كلاستارىن وتكىزۋ. وسى باعىتتا ەرتەڭنەن باستاپ الماتى قالاسىندا الماتى قالاسى اكىمشىلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ەتنوديزاينەرلەر وداعى كورشى قىرعىز ەلىنەن ءبىر توپ شەبەردى، ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن شەبەرلەردى شاقىرىپ، العاش رەت قولونەر جارمەنكەسىن وتكىزەيىن دەپ جاتىرمىز. ول جەردە ۇلتتىق ونەردىڭ باسقا تۇرلەرى كورسەتىلەدى. ۇلتتىق كيىمدەر ۇلگىسى كورسەتىلەدى.

– ودان قانداي ناتيجە كۇتۋگە بولادى؟

– كۇتىلەتىن ناتيجە: .اتا‑بابامىزدان مىڭداعان جىلداردان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان قول ونەرىن قايتا جاڭعىرتۋ جانە ونى ۇرپاقتار ساباقتاسىتعىمەن جالعاستىرۋ. ءىس‑شارا بارىسى تولىق ۆيدەوعا ءتۇسىرىلىپ، ودان بەينەساباق ۇلگىلەرى، ۇلتتىق مادەنيەتپەن تانىستىرۋ بەينەكورىنىسى جاسالادى. ول اقپاراتتىق قۇرالدار ارقىلى الەۋمەتتىك جەلىلەردە، باسپاسوزدە، تەلەۆيدەنيەلەردە كەڭىنەن تاراتىلادى. بەينەكورىنستەر شەت تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، حالىقارالىق جەلىلەردە، يۋتۋب كانالدارىندا بەرىلەدى.

سۇقباتتى جۇرگىزگەن ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz