پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ 2024 جىلعى 18 ناۋرىزدا وتكەن پرەزيدەنتتىك جاستار كادر رەزەرۆىنىڭ فورۋمىندا ءبىر ءسوز ايتتى: «ءبىز زەينەتكە شىعامىز، ورنىمىزعا سىزدەردەي جالىندى جاستار كەلەدى. بىراق سىزدەر تۋعان ەلگە، وتانعا قىزمەت ەتۋگە دايىن بولۋلارىڭىز قاجەت»، - دەپ.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى بۇل ءسوزىن 15 ناۋرىزا اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا جاساعان بايانداماسىندا: «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا. كوپ ۇزاماي مەملەكەتتى باسقارۋ ءىسى، ياعني ەل تىزگىنى بۇگىنگى جاستاردىڭ قولىنا وتەدى. سىزدەر وسى جاۋاپكەرشىلىكتى قازىردەن باستاپ سەزىنۋلەرىڭىز قاجەت. وزدەرىڭىزگە جۇكتەلەتىن تاريحي ميسسيانى ورىنداۋعا قاشاندا دايىن بولۋلارىڭىز كەرەك»، - دەپ تاعى قايتالادى.

ناعىز ادال جۇرەكتەن اقتارىلىپ شىققان تاماشا ءسوز!

بۇل تۋرالى ءسال كەيىنىرەك...

قاسىم-جومارت توقاەۆ – تاۋەسىز قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى ەكىنشى پرەزيدەنت.

ال، قازاقستان – ۋزۋرپاتسيالانعان مەملەكەت!

نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سول ۋزۋرپاتسيالانعان مەملەكەتتىڭ پرەزيدەنتتىگىنەن كەتكەنىنە، ونىڭ ورنىنا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پرەزيدەنت بولىپ كەلگەنىنە، مىنە، تۇپ-تۋرا بەس جىل تولدى.

قازاقستاندى ۋزۋرپاتسيالاعان توپتىڭ اتاماندارى – تيمۋر قۇلىباەۆ پەن كارىم ءماسىموۆ!

قازاقستاندى ۋزۋرپاتسيالاۋ جۇمىسىنىڭ سوناۋ توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىنان-اق باستالىپ كەتكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.

1995 جىلعى كونستيتۋتسيا قابىلدانعان كۇننەن باستاپ، تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ اينالاسىنداعى توپ مەملەكەتتى ۋزۋرپاتسيالاۋعا سانالى تۇردە بىلەك سىبانا كىرىستى.

«قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى»، دەيدى. ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىزدىڭ قاقپاعى اشىلعان كورىنەدى. سوندىقتان، ۇياتى كەتكەندەردىڭ تالان-تاراجىعا سالىپ جاتقانى اشىلىپ جاتىر. جاي-جالاڭ ءسوز ەمەس، ناقتى-ناقتى فاكتىلەرمەن ايتتى. ەستىگەن قۇلاققا، تۇسىنگەن ميعا ءبارى جەتىپ جاتىر. وسىنداي كۇدىك كوبىمىزدىڭ كوڭىلىمىزدە بۇرىننان جۇرگەن. «قايدا كەتىپ جاتىر، بۇل قازاقستاننىڭ بايلىعى؟!» دەگەن. ا، بىراق ناق باسىپ، تاپ باسىپ ەشقايسىمىز ايتا العان جوقپىز. قازىر سونىڭ ءبارى فاكتىلەرمەن اشىلدى. مىنا جەردە مىناۋ تابىس – كىرىس كوزى دەيتىندە ءبارى بار – سالىقتان تۇسەتىن كىرىس، انادان تۇسەتىن كىرىس، مىنادان تۇسەتىن كىرىس، ءيا، استىق ساتۋدان تۇسەتىن كىرىس. ا، بىراق مۇنايدان تۇسەتىن، كومىردەن تۇسەتىن، التىننان، كۇمىستەن تۇسەتىن، مىستان تۇسەتىن كىرىس دەگەن جوق مىنانىڭ ىشىندە...»، – دەپ اتاقتى شەرحان مۇرتازانىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ تورىنەن كۇڭىرەنەتىنى – ءدال وسى تۇس.

2007 جىلى كارىم ءماسىموۆتىڭ پرەمەر-مينيستر بولىپ تاعايىندالۋى – بۇل پروتسەسستى ودان ارى كۇشەيتتى جانە جىلدامداتتى.

2013 جىلعى 4 شىلدەدە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى تۋرالى» زاڭى قابىلداندى.

اراعا ەكى اي سالىپ، 2013 جىلى 9 قىركۇيەكتە قر ۇكىمەتى جانە «اتامەكەن» وداعى» قازاقستاندىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ بىرلەسكەن شەشىمىمەن «اتامەكەن» قر ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى قۇرىلدى. ونىڭ توراعاسى بولىپ تيمۋر قۇلىباەۆ سايلاندى.

ءسويتىپ، تيمۋر قۇلىباەۆ پەن كارىم ءماسىموۆ باسىندا تۇرعان توپ تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي ىقپالى ارقىلى «كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا بايلانىستى تۋىندايتىن قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيدى»، «كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعايدى»... دەگەن جەلەۋمەن «ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى» دەگەن مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمعا شەكتەن تىس ەرەكشە زاڭدىق قۇزىرەتتەر بەرگىزىپ، قازاقستاندى باسى ءبۇتىن ۋزۋرپاتسيالاپ الدى.

سونىمەن بىرگە، بۇل كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم اتالعان زاڭنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتىمەن، مەملەكەتتىك ورگاندارمەن ءوزارا ءىس-قيمىل» دەگەن 5-بابى ارقىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتىمەن، مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، قاۋىمداستىقتارمەن (وداقتارمەن), ۇلتتىق پالاتا قۇرىلتايشىسى رەتىندە قاتىساتىن زاڭدى تۇلعالارمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدارىن  تاستاي قىپ بەكىتىپ العان.

قۇزىرەت دەگەننەن ەسكە تۇسەدى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنداعى ۇكىمەتكە بەرىلگەن قۇزىرەت جەتى باپ، 32 تارماقپەن بەكىتىلگەن.

ال، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى تۋرالى» زاڭىمەن بەكىتىلگەن ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ قۇزىرەتى جەتى باپتان، 82 تارماق پەن تارماقشالاردان تۇرادى.

ۇكىمەتتىڭ قۇزىرەتىنەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم ۇكپ-نىڭ قۇزىرەتى ەكى جارىم ەسە كوپ.

قاراپ وتىرساڭىز، قۇداي-اۋ، ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ مۇرنىن تىقپايتىن سالاسى جوق. ىلعي جىلىكتىڭ ەڭ مايلى باسى بار جەردە قۇلىباەۆ جانە ونىڭ كومانداسى جۇرەدى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇكىل قازاقستان وسى «ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى» دەگەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا قالدى.

بايقاپ وتىرساڭىز، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزيدەنت بولىپ كەلگەلى، اسىرەسە سوڭعى ۋاقىتتا «ۇكىمەتتىڭ ارەكەتى جەتكىلىكسىز بولىپ وتىر...»، «وكىنىشكە قاراي، اكىمدەر جاۋاپكەرشىلىكتى وزىنە الىپ، دەر كەزىندە شەشىم قابىلداۋدان قاشادى»، «پرەزيدەنت ءار وقيعا سايىن كەلىپ، تاپسىرما بەرەدى دەپ كۇتىپ وتىرۋعا بولمايدى»، «ورتالىققا جالتاقتاماي، جەرگىلىكتى جەردە ماسەلەنى شەشۋگە داعدىلانۋ كەرەك!»... دەگەن سوزدەردى كوپ ايتادى.

ورتالىققا جالتاقتاماي، باتىل شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن اتقارۋشى بيلىك پەن زاڭ شىعارۋشى ورگاندا، ارينە، جەتكىلىكتى قۇزىرەت بولۋى كەرەك قوي.

ءبىزدىڭ اتقارۋشى بيلىكتە دە، زاڭ شىعارۋشى ورگاندا دا قۇزىرەت جەتكىلىكسىز. قۇزىرەتتىڭ كوبىن قۇلىباەۆتىڭ ۇكپ-سى الىپ قويعان.

سونىڭ كەسىرىنەن، جازۋشى مۇحتار ماعاۋين اعامىزدىڭ سوزىمەن ايتساق، وتىز جىل ىشىندە:

– ەجەلگi قازاق جەرiنiڭ استى مەن ۇستiندەگi بارلىق قازىنا مەن بايلىق تالاۋعا ءتۇستi;

– ادال ەڭبەك ەمەس، ۇرلىق-قارلىق، زورلىق-زومبىلىق، زاڭسىز يەلiك ناتيجەسiندە جەمiت بايلار توبى جانە بار مۇمكiندiگi شەكتەلگەن، كۇنكورiس جاعدايىنىڭ ءوزi قيىنداعان تاقىر كەدەيلەر تابى قالىپتاستى;

– قازاق اۋىلى قيراپ، توزىپ بiتتi, ۇلكەن شاھارلار توڭiرەگiنە قايىرشىلىق پەن شاراسىزدىق جايلاعان، تۇرمىستىق قىزمەتi تاپشى، كەمباعال، قوتىراش قالاشىقتار ءوسiپ شىقتى;

– بەلگiلi بiر اۋلەت، ۇيىمداسقان توپ، بيلەۋشi تاپ ازعانا ۋاقىت iشiندە قيساپسىز بايلىق، بارلىق يگiلiككە جەتكەن جاعدايدا، ەل يەسi, جەر يەسi جالپى جۇرتتىڭ تۇرمىس-احۋالى كۇن وزعان سايىن تومەندەپ بارادى;

– ەل iشiندە جاپپاي كوررۋپتسيا، جويداسىز جەمقورلىق ەتەك الدى;

– اسا زور كولەمدەگi جانە ۇساق-تۇيەككە دەيiنگi پاراقورلىق ۇيرەنشiكتi, داعدىلى تۇرمىس كەبi رەتiندە قالىپتاستى;

– مەملەكەتتiك قىزمەت، كەز كەلگەن مانساپ – مiندەتتi پارىز ەمەس، تەك قانا iشiپ-جەۋ، بايلىق قۇراۋ، جەكە باستىڭ قاجەتiن عانا وتەيتiن تيiمدi تەتiك دەگەن تۇسiنiك ورنىقتى;

– سوت، پروكۋراتۋرا، قۇقىق قورعاۋ، زاڭ مەكەمەلەرi ادiلەت اتاۋلىنى اياققا باسىپ، تەك جوعارىدان تۇسكەن نۇسقاۋ، نەمەسە جەكە باس پايداسى تۇرعىسىنان عانا جۇمىس جاسايتىن بولدى;

– قىلمىسكەردiڭ جازادان قۇتىلۋى، كiناسiز كiسiلەردiڭ باس ەركiنەن ايرىلۋى – ۇيرەنشiكتi قۇبىلىسقا اينالدى;

– كۇدiكتiنi جاۋاپقا تارتۋ كەزiندە، سوتتالعاننىڭ جازاسىن وتەۋ مەزگiلiندە ادامگەرشiلiككە قايشى ارەكەتپەن ازاپتاۋ، جانىن قيناۋ، تiپتi ۇرىپ ءولتiرۋ – سوۆەت تۇسىنداعىدان دا قاتال، گەستاپولىق تاسiلدەرمەن ۇيلەس تۇتقىن ءتارتiبi – ادەپكi جاعدايعا سانالدى;

– اۋىر تۇرمىس، زاڭسىزدىق پەن ۇرلىق-قارلىق، ادال ەڭبەكپەن مال تابۋ مۇمكiندiگiنiڭ قيىندىعى، بەيساۋات جۇرگەن كiسiنiڭ ءوزiنiڭ جەكە باسىنىڭ قاتەرلi جاعدايى، ارام بايلار مەن اكiم-قارالاردىڭ جۇگەنسiز مiنەزi – جالپى جۇرتتى ازدىرىپ، ادiلەت، ادالدىق، كiسiلiك تۋرالى ۇعىمدار اياق-استى بولدى;

– ۇلكەندەر دۇنيەدەن تۇڭiلسە، جاستار ءۇمiتسiز تورىعۋ دەرتiنە شالدىقتى، اقىرى كامەلەت جاسىنا جاڭا تولعان، تiپتi تولماعان ورەندەردiڭ وزiنە-ءوزi قول جۇمساۋى – الەمدە جوق دەڭگەيدە ءورiس الىپ وتىر;

– مۇلدە بەيكۇنا، نەمەسە كولدەنەڭنەن كۇدiكتi جەكە كiسiلەرگە، حالىقارالىق دەڭگەيدە ەشبiر تەرiس تiزiمدە جوق دiني، رۋحاني توپتارعا قارسى، ولاردىڭ وتباسىن، جاقىن تۋىستارىن قوسا قامتيتىن مەملەكەتتiك تەررور زاڭ اياسىنا سىيعىزىلدى;

– ءۇلپ ەتكەن نارازىلىق، قارسىلىق اتاۋلى اياۋسىز جانىشتالىپ جاتىر;

– وپپوزيتسيا قۋعىنمەن، قۋدالاۋمەن توزىپ بiتتi;

– ءباسپاسوز ەركiندiگi, جيىن، ەرەۋiل قۇقىعى شەكتەلگەن;

– ۇلكەندi-كiشiلi ادiلەتتi سايلاۋ اتاۋلىنىڭ ەلەسi دە جوق، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار قۇرعاق سوزبەن الماستى;

– ۇستەم تاپ – بۇرىنعى كومپارتيالىق نومەنكلاتۋرانىڭ ءادiس-امالى، iسi مەن كۇشiنiڭ ەكپiنiمەن قازاقستان شەگiندە بiر عانا كiسiنiڭ وكiمi – سىرتتان سىپايىلاپ ايتىلىپ جۇرگەندەي، اۆتوريتارلىق بيلiك ەمەس، تەجەۋسiز ديكتاتۋرا ورنادى;

– وسىندا ايتىلعان جانە ايتىلماعان قانشاما سوراقى سەبەپتەر ناتيجەسiندە قازاق ەلi بۇگiندە بۇكiلالەمدiك شيكiزات وتارىنا، ال رەسەيدiڭ ەركi كەم، بۇيدالى، شىن مانiسiندەگi باسىبايلى يەلiگiنە اينالدى (مۇحتار ماعاۋين، «قازاقسىز قازاقستان» ماقالاسى، 16–20.ءىح.2013, كارلوۆى ۆارى.).

ءدال وسى مۇحتار ماعاۋيندەي جىپكە ءتىزىپ، بىردەن باسقا ۇرىپ تۇرىپ كورسەتپەگەنىمەن، وسىنداي سوزدەردى «قاسىرەتتى قاڭتار» كوتەرىلىسىنەن كەيىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تا ايتتى:

– ءبىرىنشى پرەزيدەنت – ەلباسى تۇسىندا ەلىمىزدە وتە تابىستى كومپانيالار توبى جانە ءتىپتى حالىقارالىق ولشەمدەر بويىنشا دا وتە باي ادامدار پايدا بولدى;

– ۇلتتىق تابىستىڭ ءادىل ءبولىنۋى بويىنشا  تەڭگەرىمسىزدىك پەن پروبلەمانىڭ بار ەكەنى ايدان انىق. حالىقارالىق ساراپشىلار (KPMG, 2019 جىل) قازاقستان بايلىعىنىڭ جارتىسى 162 ادامنىڭ عانا قولىندا ەكەنىن راستاپ وتىر. وسى رەتتە حالىقتىڭ جارتىسىنىڭ ايلىق تابىسى 50 مىڭ تەڭگەدەن اسپايدى. بۇل – جىلىنا 1300 دوللاردان ءسال عانا اسادى دەگەن ءسوز. مۇنداي اقشامەن ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس...

استارىنا ۇڭىلە بىلسەڭىز، ەكى-اق اۋىز ءسوز بولعانىمەن، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىنىڭ بۇل ايتقاندارى جازۋشىنىڭ وسىدان ون جىل بۇرىنعى تۇجىرىمىن ناقتىلاعان، راستاعان قورتىندى رەتىندە باعالانىپ، تاريحتا قالدى.

جالپى «ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى تۋرالى» زاڭى قابىلدانعاننان كەيىن، قازاقستانداعى زاڭ شىعارۋ ءۇردىسى مۇلدە باسقا باعىتقا بۇرىلدى. اسىرەسە، ەكونوميكاعا قاتىستى زاڭداردىڭ ءبارى قۇلىباەۆتاردىڭ قۇلىقىن تولتىرۋ ءۇشىن قابىلداناتىن بولدى.

وعان دالەل رەتىندە، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «زاڭنامالىق رەتتەۋدىڭ شەگى ناقتى ايقىندالعانىنا قاراماستان جەكەلەگەن ماسەلەلەردىڭ ماڭىزىن جوعارى قويۋ ءۇشىن بەلگىلەنگەن شەكتەردى بۇزۋعا دەگەن ۇمتىلىستار ءالى دە ورىن الۋدا. سونىڭ سالدارىنان زاڭ شىعارۋ قىزمەتى تاقىرىپتىق جاعىنان تارىلىپ، زاڭدار ارقىلى ۆەدومستۆولىق، سالالىق، وڭىرلىك جانە باسقا دا مەملەكەتتىك اۋقىمنان تىس مۇددەلەردى قاناعاتتاندىرۋ ءۇردىسى تۋىنداپ وتىر...»، – دەگەن ءسوزىن دە بۇگىن تاعى ءبىر مارتە ەسكە الۋعا تۋرا كەلەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇل تاريحي ءسوزدى 2018 جىلى سەنات توراعاسى بولىپ تۇرعان كەزىندە وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا ايتقانىن ەسكەرسەك، ۇكپ-نىڭ زاڭ شىعارۋ ىسىنە ەمىن-ەركىن ارالاسىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەپ جاتقانىن اڭعارۋ ونشا قيىن بولماسا كەرەك.

ءدال وسى جاعدايدى جوعارى بيلىك باسىنداعىلاردان ءبىرىنشى بولىپ اشىق ايتقان جوعارى لاۋازىمدى باسشى – قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ەكەنىن باسا ايتقىم كەلەدى...

***

مىنە، قازاقستاندا پرەزيدەنتتىك بيلىكتىڭ اۋىسقانىنا، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پرەزيدەنت بولىپ كەلگەنىنە بەس جىل تولدى.

وسىناۋ ايتۋلى كۇن قارساڭىندا نە ايتىلار ەكەن دەپ، باق پەن الەۋمەتتىك جەلىنى كوز ايىرماي قاراپ وتىردىم. اشىق اقپارات قۇرالدارى مەن بىلايعى جۇرت بەس جىل ىشىندە، جاسىراتىنى جوق، ەشتەڭە وزگەرمەگەنىن جازىپ، ايتىپ جاتىر.

حالقارالىق ساراپشىلاردىڭ مالىمەتىنشە، توقاەۆ بيلىكتى قابىلداپ العان 2019 جىلعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا، كەدەيلىك كورسەتكىشى 4,3%-تەن 5,1%-كە; جۇمىسسىزدار سانى 173 مىڭنان 265 مىڭعا ارتقان. قىمباتشىلىق پەن جەمقورلىق باياعىدان ارى ءورشىپ تۇر.

قىسقاسى، 2022 جىلعى «كونستيتۋتسيالىق رەفورما» قازاقستاندى بۇل ۋزۋرپاتسيادان الىپ شىعا الماي جاتىر.

سوعان بايلانىستى، حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ نارازى كوڭىل كۇيدە ەكەنى انىق. «توقاەۆ شىن مانىندە وزگەرىس جاساپ جاتقان جوق...» («ازاتتىق راديوسى) – دەپ، سىناۋشىلاردىڭ قاتارى ازايار ەمەس.

استىن سىزىپ تۇرىپ اشىعىن ايتايىن، ءوز باسىم بۇل توپتا جوقپىن!

مەن بۇرىن دا ايتقام، قازىر دە سول ءسوزىمدى قايتالاۋدان جالىقپايمىن، بۇل ۋزۋرپاتسيالانعان جۇيەنى قۇرعان قاسىم-جومارت توقاەۆ ەمەس، تيمۋر قۇلىباەۆ پەن كارىم ءماسىموۆ!

تىلەككە قارسى، قاسىم-جومارت توقاەۆ – مەملەكەت ابدەن ۋزۋرپاتسيالانعان سوڭ پرەزيدەنتتىككە كەلگەن تۇلعا!

قازاقستاندى 2011 جىلى دا، 2022 جىلى دا قانتوگىسكە اپارىپ سوقتىرعان – وسى ۋزۋرپاتسيانعان جۇيە!

بۇل تۋرالى، «سوڭعى جىلدارى ءبىز قازاقستاندى تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋعا، ترانسفورماتسيالاۋعا كوشتىك. ءتۇرلى سالادا اۋقىمدى وزگەرىستەر باستالدى. بۇل كەيبىر ىقپالدى ادامدارعا ۇنامادى...»، – دەپ پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە ايتتى.

اسقار ءمامين، ءاليحان سمايلوۆ ەكى مارتە باسقارعان ۇكىمەتتىڭ ادىمىن اشتىرماعان دا – وسى ۋزۋرپاتسيا ەكەنى انىق.

ال، ولجاس بەكتەنوۆتىڭ تەبىنى جاقسى. بىراق، ۋزۋرپاتسيالانعان جۇيە ونىڭ دا كوسىلىپ جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرە مە، جوق پا – ول جاعى وسى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن بەلگىلى بولادى.

ءسويتىپ، تىلەككە قارسى، تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قاسىم-جومارت توقاەۆقا ۋزۋرپاتسيالانعان مەملەكەتتى تابىستاپ كەتتى.

ەندى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ پرەزيدەنتتىك جاستار كادر رەزەرۆىنىڭ فورۋمىندا جاستارعا ايتقان تاريحي سوزىنە ورالساق، الدىمىزدان كەلەسى جاس بۋىنعا ءبىز «قازاقستاندى تاعى دا سول ۋزۋرپاتسيالانعان كۇيىندە وتكىزىپ بەرەمىز بە، الدە ۋزۋرپاتسيادان ارىلتىپ، جاڭارعان «جاڭا قازاقستان» ەتىپ تابىستايمىز با؟!!»  دەگەن قاتال سۇراق شىعادى. تۇسىنگەن جانعا توبە قۇيقانى شىمىرلاتىپ جىبەرەتىن وتە قاتال سۇراق – بۇل!

ءيا، قازىر تيمۋر قۇلىباەۆ بار قىزمەتىنەن شەتتەتىلىپ، «اتامەكەن» ۇكپ-نىڭ ىقپالى ءسال باسەڭ تارتتى.

بىراق، ۋزۋرپاتسيالانعان جۇيەنىڭ كوبەسى سوگىلگەن جوق.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى تۋرالى» زاڭ دا جانە قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ايتقان ۆەدومستۆولىق، سالالىق، وڭىرلىك جانە باسقا دا مەملەكەتتىك اۋقىمنان تىس مۇددەلەردى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن كەزىندە ۇكپ-نىڭ تۇقىرتۋىمەن قابىلدانعان زاڭدار دا ءالى كۇشىندە جۇمىس ىستەپ تۇر.

شەتەلدەگى اكتيۆتەردى قايتارۋ ناۋقانى باستالعانىمەن، ءدال سول شەتەل اسقان بايلىققا پارا-پار قازىنا دىتتەگەن جەرىنە جەتپەي قازىر دە كوز الدىمىزدا توقتاۋسىز تونالىپ جاتىر.

ول توناۋ «الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسيا» دەگەن تاعى سول قۇلىباەۆتار قۇرىپ كەتكەن سحەما ارقىلى جۇزەگە اسۋدا.

ال، ءبىز بولساق، ەسكەرتكىشتەردىڭ قۇلاعانىنا ءماز بولىپ ءجۇرمىز...

***

ءسوز جوق، بۇگىن توقاەۆتىڭ اينالاسىندا جۇرگەن تۇلعالاردىڭ بىرەۋى ەندى بەس جىلدان سوڭ پرەزيدەنتتىك تاققا كەلىپ وتىرادى. سول تۇلعا «اتامەكەن» ۇكپ-عا قۇلىباەۆ سەكىلدى ءوزىنىڭ ءبىر جاقىن ادامىن باسشى ەتىپ قويىپ، وسى ۋزۋرپاتسيانى ودان ارى جالعاستىرا بەرۋى ابدەن مۇمكىن.

كەلەسى پرەزيدەنت ولاي ەتپەيدى دەپ، ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى.

ءبىزدىڭ قازىرگى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ قاۋىپتى ءارى قورقىنىشتى جەرى – وسى!

ءدال سونداي جاعداي بولا قالسا، قۇداي ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن، ەسكى جۇيە مەن پرەزيدەنت سەنىم ارتقان جاس ۇرپاقتىڭ اراسىندا تاعى دا قانتوگىس بولۋى ىقتيمال!

جۇرت قانشا جازعىرعانىمەن, قاسىم-جومارت توقاەۆ – الەمدىك دەڭگەيدەگى ساياساتشى. ينتەلەكتۋالل تۇلعا. ول پرەزيدەنت بولىپ كەلگەنگە دەيىن قازاقستان بيلىگىنىڭ بارلىق باسقىشىنان ءوتىپ، بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسىرى قىزمەتىنە دەيىن كوتەرىلگەن باسشى. كاسىبي دەپلومات رەتىندە سوناۋ جاس كەزىنەن باستاپ مەملەكەت باسقارعان ءىرى تۇلعالارمەن، الەمدىك دەڭگەيدەگى لي كۋان يۋ، دەن سياوپين، نەلسون ماندەلا سەكىلدى ۇلى رەفورماتورلارمەن قول الىسقان، دامدەس-تۇزداس بولعان، ولاردىڭ ءومىرى مەن ەڭبەكتەرى تۋرالى ءوز كىتاپتارىندا سۇيسىنە وتىرىپ جازعان كەمەڭگەر.

اسىرەسە، ول كىسىنىڭ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىن قالىپتاستىرۋداعى، ورنىقتىرۋداعى ورنى بولەك، ەڭبەگى ەرەكشە زور!

تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىن قويىپ، الەمنىڭ ەڭ ىقپالدى ءۇش دەرجاۆاسىنىڭ قازىرگى پرەزيدەنتتەرىمەن سالىستىرساق، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ شوقتىعى بيىك تۇرعانىن ەسى دۇرىس ادامنىڭ ءبارى مويىندايدى.

ال، ءوزىمىز ۇنەمى كورىپ ءجۇرمىز، ورتا ازيا باسشىلارى  وعان ىقتاپ، نە ايتار ەكەن دەپ، اۋزىنا قاراپ  وتىرادى...

قازاقشا ايتقاندا، «پرەزيدەنتىڭ قايسى؟!» دەسە، «مىناۋ!» دەپ، ماقتانىشپەن ايتاتىن ازامات!

ەڭ اتتەگەن-ايى، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك تاعدىرىنىڭ ۋزۋرپاتسيالانعان جۇيەگە ءدوپ كەلىپ قالعاندىعى عانا.

ەگەر، جيگۋلي دايراباەۆ نەمەسە قاراقات ابدەن پرەزيدەنت بولىپ، ول باسقارعان مەملەكەت ءدال بۇگىنگى جاعدايدا بولسا، مەن وسى كۇنىمە تاۋبە، شۇكىر دەر ەدىم.

قازاقستاننىڭ قازىرگى جاڭعىرۋ، دامۋ دەڭگەيى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ وسىناۋ ات كوتەرگىسىز بەدەلى مەن باي تاجىريبەسىنە مۇلدە لايىق كەلىپ تۇرعان جوق، تىم ولقى سوعىپ تۇر.

جۇرت الەمدىك دەڭگەيدەگى كەمەل تۇلعا باسقارىپ وتىرعان «قازاقستان» دەگەن الىپ، باي مەملەكەتتىڭ مۇنداي جۇدەۋ، جۇپىنى، ءالجۋاز كۇيدە قالماۋىن قالاپ وتىر!

ال، قاسەكەڭنىڭ ەشكىمدە جوق وسىناۋ زور پوتەنتسيالىنىڭ ءوز دەڭگەيىندە تولىق پايدالانىلماي جاتقانىنا، جاناشىر ءىنىسى ءارى قولداۋشىسى رەتىندە، مەنىڭ ءىشىم ۋداي اشيدى!

قازاقستاندى بۇل قاقپاننان شىعارىپ، ەندىگارى ەشكىمنىڭ دارا بيلەپ-توستەۋىنە مۇمكىندىك بەرىلمەيتىندەي ەتۋ ءۇشىن، قازاقستاننىڭ ۋزۋرپاتسيالانعان مەملەكەت ەكەنىن اشىق مويىنداۋعا، تاعى ءبىر مارتە «كونستيتۋتسيالىق رەفورما» جاساپ، پرەزيدەنتتىك باسقارۋ نىسانىن پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە وزگەرتۋگە تۋرا كەلەدى.

مەملەكەتتى قۇلىباەۆتاردىڭ قۇرىعىنان قۇتىلدىرۋدىڭ جالعىز جولى – وسى! باسقا امال جوق!!

ال، بۇل وزگەرىستى جاساۋ تەك قانا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ عانا قولىنان كەلەدى. توقاەۆ كەتسە، ولار قايتا كۇشەيىپ، كوزدەرى قانتالاپ، ازۋ ءتىسىن اقسيتىپ  شىعا كەلۋگە دايىن وتىر. كەلەسى بۋىنعا ىرىق بەرمەسى انىق.

قاسىم-جومارت اعامىز، اقش-تىكىندەي دەمەي-اق قويايىن، مىنا تۇرعان كەشەگى تاعدىرلاس مەملەكەت، ءوزىمىز سەكىلدى ەجەلگى كوشپەندى ەل موڭعوليانىكى سەكىلدى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن قۇرىپ كەتسە، ءبىز ءۇشىن سونىڭ ءوزى ۇلكەن ولجا، زور سەكىرۋ بولار ەدى-اۋ، شىركىن!

سونداي-اق، «مۇراگەرلىك ءداستۇر» وسى ەكىنشى پرەزيدەنتپەن اياقتالىپ، كەلەسى پرەزيدەنتتى حالىق ءوزى تاڭداپ الاتىن جۇيەگە كوشسەك، ءبىزدىڭ قازاقستان توماعاسى تارتىلعان قىرانداي سامعاپ، شىدەردەن بوساعان تۇلپارداي زىمىراپ-اق كەتكەلى تۇر.

قازاقستان سوندا عانا قاسەكەڭ ايتقان جالىندى جاستاردىڭ قولىنا ءدىن امان وتەتىن بولادى...

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz