قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ
توراعاسى م.س. اشىمباەۆ مىرزاعا!

قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتقانۇلى!

2023 جىلى 19 ساۋىردە سەناتتىڭ ماقۇلداۋىمەن ەنگىزىلگەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماعى كوشىپ كەلۋشىلەردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇكىمەت ايقىنداعان سەگىز وڭىردەن بولەك توعىز وبلىس پەن ءۇش قالاعا قونىستانعىسى كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتارعا «قانداس» مارتەبەسىن مۇلدە بەرمەيتىن ەتىپ تاستاعانى تۋرالى ايتىپ كەلە جاتقانىمىزعا جارتى جىلدان استى.

وسى ماسەلەگە بايلانىستى ءوزىڭىزدىڭ اتىڭىزعا التى ادام قول قويىپ، «وتانداستار قورى» ارقىلى حات جازعامىز.

ءسىز سول حاتتا ايتىلعان ءوتىنىشىمىزدى ەسكەرىپ، سەناتتا بىزبەن كەزدەسۋ وتكىزدى تاپسىرعان ەكەنسىز.

ەكىنشى ءساۋىر كۇنى ءسىزدىڭ سول تاپسىرماڭىزعا ساي، كونستيتۋتسيالىق زاڭناما، سوت جۇيەسى جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى سوۆەتبەك مەدەباەۆتىڭ توراعالىعىمەن كەزدەسۋ ءوتتى.

ءوتىنىشىمىزدى ەسكەرىپ، وسىناۋ كەزدەسۋ وتۋىنە ىقپال ەتكەنىڭىز ءۇشىن، سىزگە ءوزىمنىڭ جانە جالپى قانداستار اتىنان كوپ راحمەت!

ريزامىن سىزگە!

اتالعان كەزدەسۋگە سوۆەتبەك تۇرسىنۇلىمەن بىرگە، جازۋشى-عالىم تۇرسىنحان زاكەن جانە قر ءىىم كوشى-قون قىزمەت كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانار قوجاحمەتوۆا مەن كوشى-قون قىزمەت كوميتەتىنىڭ ينسپەكتورى تىلەۋلەس سادينوۆا, قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اسقاربەك ەرتاەۆ, قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتى كونسۋلدىق ماسەلەلەر باسقارماسىنىڭ باسشىسى المات ابجانوۆ قاتىستى.

ەكى ماسەلەنى تالقىلادىق.

ءبىرى – «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماعى الىپ تاستاۋ;

ەكىنشىسى – قىتايدان كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتار ءۇشىن، قىتايدان اكەلگەن قۇجاتتارعا اپوستيل قويدىرۋ ماسەلەسى.

قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتقانۇلى!

ەكىنشى ماسەلە، ارينە، سەناتتىڭ قۇزىرىنا جاتپايدى.

ال، ءبىرىنشى ماسەلە قازىر سەناتتا قارالىپ جاتقان كوشى-قون ءۇردىسىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭ جوباسىنىڭ اياسىندا شەشىلۋى كەرەك.

ەندى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ازاماتتىق الۋىنا باستى كەدەرگى بولىپ وتىرعان وسى ماسەلەنى وزىڭىزگە ءوز قولىممەن جازىپ جەتكىزۋدى ءجون كوردىم.

«حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ وتكەن جىلى سەنات قابىلداعان 20-بابىنىڭ 5) تارماعى مىناۋ:

5) قانداستاردى اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتە قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنىڭ بولماۋى نەمەسە ەتنيكالىق قازاقتىڭ قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەن باس تارتۋى.

بۇل نورما ەكى بولەكتەن نەمەسە ەكى مازمۇننان تۇرادى.

ءبىرىنشى بولىگى بويىنشا، قانداستاردى اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتە قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنىڭ بولماۋى – قانداس مارتەبەسىن بەرۋدەن جانە ۇزارتۋدان جانە (نەمەسە) قانداستاردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزۋدەن باس تارتۋ ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلادى.

ەگەر، وسى نورما بويىنشا، كوشىپ كەلۋشىلەردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن ارنايى كوشىپ كەلۋ كۆوتاسى بولىنەتىن وڭىرلەرگە (قانداستاردى قابىلداۋدىڭ 2024 جىلعا ارنالعان وڭىرلىك كۆوتاسى بويىنشا، پاۆلودار وبلىسى – 902, قوستاناي وبلىسى – 550, اقمولا وبلىسى – 285, شىعىس قازاقستان وبلىسى – 269, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى – 207 ادام، اباي وبلىسى – 220 ادام) قونىستانعان ەتنيكالىق قازاقتارعا عانا «قانداس» مارتەبەسى بەرىلۋى كەرەك.

ال، كوشىپ كەلۋشىلەردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن مۇنداي كۆوتا بولىنبەيتىن وزگە وبلىستار مەن استانا، الماتى، شىمكەنت – ءۇش قالاعا قونىستانعىسى كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتارعا «قانداس» مارتەبەسى بەرىلمەۋى كەرەك!

قانداستاردى قابىلداۋدىڭ 2024 جىلعا ارنالعان وڭىرلىك كۆوتاسىنىڭ سانى 2 433 ادام ەكەن.

اتالعان نورمانىڭ ءبىرىنشى بولىگىنە سالساق، وسى 2433 ادامنان وزگە كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ بارىنە «قانداس» مارتەبەسى بەرىلمەۋى ءتىس.

ەندى وسى نورمانىڭ ەكىنشى بولىگى بويىنشا، ەتنيكالىق قازاقتىڭ قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەن باس تارتۋى – ول دا قانداس مارتەبەسىن بەرۋدەن جانە ۇزارتۋدان جانە (نەمەسە) قانداستاردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزۋدەن باس تارتۋ ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلادى.

بۇل – «ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسياسىنداعى» (13-باپ) «ءار ادامنىڭ ءار مەملەكەتتىڭ ىشىندە ءجۇرىپ-تۇرۋىنا جانە ءوز قالاۋىنشا تۇراتىن مەكەن-جايدى تاڭداۋىنا قۇقىعى بار» دەگەن نورماعا جانە وسى دەكلاراتسيانىڭ نەگىزىندە قابىلدانعان  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنداعى (21-باپ), ءتىپتى وسى  «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ 5-بابىنداعى قونىسىن ەركىن تاڭداۋ قۇقىعىنا قايشى!

كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ ەتنيكالىق قازاقتاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەن باس تارتۋى – ولاردىڭ حالىقارالىق كونۆەنتسيالارمەن، ءوزىمىزدىڭ كونستيتۋتسيامەن بەكىتىلگەن قۇقىعى!!

وعان ەشكىمنىڭ ەشقاشان قول سۇعۋعا قاقىسى جوق!!

قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتقانۇلى!

سەنەسىز بە، وسىنى ايتىپ قاقساعانىمىزعا، مىنە، جارتى جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى، ءماجىلىس پەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە تۇسىندىرە الماي قور بولدىق!

قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اسقاربەك ەرتاەۆ دەگەن ناعىز بەتباقتىڭ ءوزى ەكەن! كەشەگى سەناتتا وتكەن جينالىستا تاعى بەت باقتىرماي وتىر. شىمىرىكپەستەن، «ءبىز قاعيداتتار ارقىلى «قانداس» مارتەبەسىن بەرىپ جاتىرمىز»-دەيدى.

20-باپتىڭ مىنا 5) تارماعى تۇرعاندا، ول قانداي قاعيدات؟!

ەگەر، كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اسقاربەك ەرتاەۆ 2023 جىلدىڭ 19 ساۋىرىنەن بەرى ۇكىمەت ايقانداعان وڭىرلەردەن وزگە وبلىستار مەن قالالارعا كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا «قانداس» مارتەبەسىن بەرىپ جاتقان بولسا، وندا ول – زاڭسىز!

مۇمكىن، اقشاعا ساتىپ جاتقان بولسا كەرەك!!!

قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتقانۇلى!

ەستۋگە قاراعاندا، بۇل نورمانى سەناتتىڭ ەكونوميكالىق ساياسات، يننوۆاتسيالىق دامۋ جانە كاسىپكەرلىك كوميتەتى قابىلداعان كورىنەدى.

ءسىزدىڭ ءار زاڭنىڭ ءار تارماعىنا شۇقشيىپ وتىرماسىڭىز بەلگىلى. بىراق، توراعا بولعان سوڭ، مۇنداي سوراقىلىقتىڭ سويىلى ءبارىبىر سىزگە تيەدى.

ايتىڭىزشى، وسى 20-باپتىڭ 5) تارماعى قانداي قاجەتتىلىكتىڭ نەگىزىندە قابىلدانىپتى؟!

سونى بىلگىم كەلەدى. وتىنەمىن، انىقتاپ بەرىڭىزشى!

ەگەر، سەنات بۇل نورمانى بىلمەي قابىلداسا، ول – تاپاستىق!

بىلە تۇرىپ، ادەيى قابىلداسا، ول – قاستاندىق!

ال، ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەرگە كوشىپ كەلۋشىلەردى جاپپاي قونىستاندىرۋ ءۇشىن جاسالعان امال بولسا، ول دا – توپاستىق جانە سەناتتىڭ بارىپ تۇرعان بەيشارالىعى!

مۇنى باسقاشا ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس، قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتقانۇلى!

قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتقانۇلى!

ەگەر، اتالعان نورما تاعى دا سەناتتان ءوتىپ، پرەزيدەنتتىڭ قول قويۋىنا جولدانسا، بۇل – بارىپ تۇرعان ماساقارالىق بولماق!

وتكەن جىلى سىزدەر ماقۇلداعان وسى زاڭ قولدانىسقا ەنگەننەن بەرى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ الىستاعى اعايىنعا جولداعان ءاربىر حاتىندا: « مەملەكەت قاشاندا شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەردى. اتاجۇرتقا ورالۋعا نيەتى بار ادامدار ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان. قازاقستان ازاماتتىعى مەن قانداس مارتەبەسىن الۋ ءتارتىبى جەڭىلدەتىلدى…» دەۋمەن كەلەدى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ وسى ءسوزىن وتكەن جىلى ءۇش مارتە ەستىپ، ۇشەۋىندە دە بەتىمنەن وتىم شىقتى. ۇيالعاننان قارا جەرگە كىرىپ كەتەيىن دەپ ەم، تەسىك تاپپادىم.

قايداعى جەڭىلدەتىلگەن؟!

وسى نورمانىڭ كەسىرىنەن اتالعان نورما زاڭعا ەنگىزىلگەننەن كەيىن اتاجۇرتقا ورالعان نەشە جۇزدەگەن، ءتىپتى مىڭداعان اعايىن «قانداس» مارتەبەسىن الا الماي سەرگەلدەڭگە تۇسۋدە. الدى كەلگەن ەلىنە قايتا كوشە باستادى. تولقۇجاتى مەن ۆيزاسىنىڭ ۋاقىتى تولىپ، نە ارى، نە بەرى ەمەس جاعدايدا قالعاندارى دا جەتەرلىك. جەمقورلار مەن دەلدالداردىڭ جەمى بولعاندار قانشاما؟!!

ايتىڭىزشى، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىن «الداماعان كىم قالدى ءتىرى جاندا؟». كوشى-قوننىڭ زاڭىن قاتىردىق، ازاماتتىق پەن «قانداس» مارتەبەسىن بەرۋدى جەڭىلدەتتىك دەپ، ءماجىلىس پەن سەنات الدادى. تاسقىن سۋعا تاس-ءتۇيىن دايىنبىز دەپ، سەنىپ تاعايىنداعان اكىمدەرى مەن مينيسترلەرىنىڭ ءبارى الداپتى. كۇن جىلىنىپ، قار سۋى ەرىپ ەدى، مىنە، اينالدىرعان ون جەتى وبلىستىڭ ون ەكىسىندە سۋ باسۋ وقيعاسى تۋىلىپ، اۋىلدار سۋعا باتىپ كەتتى. تۇرعىندار باسپاناسىز قالدى. ولگەن مالدا ەسەپ جوق…

ءسويتىپ، اتقارۋشى بيلىك پرەزيدەنتتى تاعى ىڭعايسىز جاعدايدا قالدىرىپ، حالىقتان كەشىرىم سۇراتۋعا دەيىن اپاردى…

ۇيات ەمەس پە؟!

پرەزيدەنتتى اياۋىمىز كەرەك قوي!

قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتقانۇلى!

كورىپ وتىرسىز عوي، جاقسى بىلەسىز تاعى، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىن الدايتىندار ونسىز دا جەتەدى. الداپ كەلگەن، الداپ تا جاتىر. وزدەرىنە جاقسى بولسا، ولار الداي بەرسىن، ءسىز الداماڭىزشى، جاراي ما؟! باسقانى الداساڭىز دا، پرەزيدەنتتى الداماڭىزشى…

سول ءۇشىن، سىزدەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماعىن تۇگەلىمەن الىپ تاستاۋدى سۇرايمىن!

كەشەگى جينالىستا اناۋ كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اسقاربەك ەرتاەۆ: «20-باپتىڭ 5) تارماعىن وزگەرتۋ جانە الىپ تاستاۋ تۋرالى ۇكىمەتكە ۇسىنىس بەردىك، ۇكىمەت قولداسا، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ۇارايدى…»-دەپ، بىردەمەسىن مىڭگىرلەپ وتىردى.

بۇعان ۇكىمەتتىڭ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قانداي قاتىسى بار. بۇل ۇكىمەتتەن اقشا تالاپ ەتەتىن نورما ەمەس قوي. الدە، قۇلىباەۆتار پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ارقىلى زاڭ شىعارۋ ىسىنە ءالى ارالاسا ما؟! بۇل نە سۇمدىق؟! سەناتتىڭ قۇزىرەتى قايدا؟!! جوق، سەنات بۇل نومانى زاڭنامادان الىپ تاستاسىن نەمەسە زاڭ جوباسىن ماجىلىسكە قايتارسىن. ءبىزدىڭ ءوتىنىش – وسى! بۇل – ءبىر.

ەكىنشى، جالپى كوشى-قون ساياساتى، ونىڭ زاڭنامالىق تەتىگىن رەتتەۋ تۋرالى اقىلداسۋ ءۇشىن مەنى جەكە قابىلداۋىڭىزدى سۇرايمىن!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz