جەر بەتىندە ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان اجىراي جازداپ، سونىڭ سالدارىنان ءوز تىلىمەن، تاريحىمەن الىسىپ جاتقان ءبىر ەل بولسا ول قازاقستان. سونىڭ كورىنىسى رەتىندە، قۇر ءسوز بولماسىن، بىرنەشە مىسال كەلتىرە كەتەيىك.

قر العاشقى باسىلىپ شىققان ءتول تەڭگەمىزدە بەينەلەنگەن تاريحي تۇلعالارىمىزدى كوپ ۇزاماي «سۇرانشاق» قولعا ايىرباستادىق. 2016 جىلى «اق جول» فراكتسياسىنان باسقا بۇكىل پارلامەنت ءماجىلىس دەپۋتاتتارى قازاقستان تاريحىن وقىتۋ باعدارلاماسىن قىسقارتۋ تۋرالى ۇسىنىستى ءبىر اۋىزدان داۋىس بەرىپ قولدادى. ەندى كەزەك مەملەكەتتىك رامىزدەرگە دە جەتكەن سياقتى.

رامىزدەر دەمەكشى العاشقى بوپ وزگەرىسكە ءانۇرانىمىز تۇسكەنى بەلگىلى. ەلباسى سواۆتور بولعان ءانۇراننىڭ سوڭعى نۇسقاسىنا تاڭداۋ قالاي تۇسكەنى تۋرالى اڭگىمەنىڭ ءوزى ءبىر قىزىق وقيعا... عاسىر باسىندا ەۋروپالىق ءبىر ەلدە قر ديپلوماتيالىق كورپۋسى ۇلتتىق ناقىشتا وتكىزگەن ءىس-شارادان سوڭ كەلگەن قوناقتار ولاردان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانىن ورىنداپ بەرۋدى وتىنگەن ەكەن. سويتسە، قازاق ديپلوماتتارىنىڭ كوبى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش ءانۇراننىڭ ءسوزىن بىلمەيتىن بوپ شىعىپتى. بىراق، ءانۇراننىڭ ءسوزىن بىلمەسە دە «مەنىڭ قازاعىستانىم» ءانىن ايتپايتىن قازاق جوق. ابىروي بولعاندا سول جەردە رەسمي ءانۇراننىڭ ورنىنا ش.قالداياقوۆ پەن ج.ناجىمەدەنوۆتىڭ ادمنىڭ رۋحىن كوتەرەتىن ءانى شىرقالادى عوي. ناتيجەسىندە، ينەنىڭ ۇشىنان وتەتىن پىسىقايلاردىڭ ۇسىنىسىمەن قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى جاساعان جاڭا رەداكتسيامەن بۇل ءان رەسمي قر ءانۇرانىنا اينالدى.

جالپى، ءاربار مەملەكەت قايراتكەرى بولعان ادام تاريحتا ءوز ىسىمەن جانە ايتقان سوزىمەن قالادى. كەيدە ءىس پەن ءسوزدىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي بولادى. نازارباەۆ تاريحتا «بالا تاپقاندا وكىمەتپەن اقىلداستىڭ با؟» جانە «ەكى سيىرمەن» قالاتىنى ءسوزسىز. ول كىسىنىڭ بۇلاي دەۋ سەبەبى ول كەڭەستىك، توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ءونىمى. وندايلار ادام ءۇشىن، ۇلت ءۇشىن ەمەس تەك جۇيە ءۇشىن، ءوز مۇددەسى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. ونىڭ پوليتتەحنولوگتارى تەك ونىڭ جەكە باسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن دارىپتەۋمەن اۋرە بولدى. حالىقتىڭ جاعداي، ونىڭ مۇددەسى، ۇلت ەكونوميكاسى ءتىپتى ۇمىت بوپ كەتتى. ونى «قاڭتار» وقيعاسى جانە سول وقيعانىڭ سيمۆولىنا اينالعان اياقكيىم دۇكەنىندە ءبىر قازاقتىڭ قالدىرىپ كەتكەن جازعى  «باسانوشكاسى» ايقىن كورسەتتى.

قاڭتار وقيعاسىنان سوڭ ەلىمىز «جاڭا قازاقستان، ادال ازامات» ۇستانىمداعى الەۋمەتتىك-ساياسي، ەكونوميكالىق قايتا قۇرۋلارعا بەت الدى. ەگەر قازىرگى بيلىكتە تۇگەلدەي نازارباەۆتىڭ سۇزگىسىنەن وتكەن كادرلارى وتىر دەسەك، وندا «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋعا ءالى دە ءبىر عاسىرداي ۋاقىت كەرەك بولاتىن سياقتى. ونى قازىرگى بيلىك جانىندا جۇرگەن پوليتتەحنولوگتار مەن كەڭەسشىلەردىڭ «قيسىق»، نەگىزسىز ۇسىنىستارىنان كورۋگە بولادى. ولار حالىقتىڭ كوڭىلىن شەشىلمەي وتىرعان الەۋمەتتىك-ساياسي ماسەلەلەردەن قوعامدا ورىن العان باسقا «قىزىق» ماسەلەلەرگە اۋدارۋعا تىرىسۋدا. بىراق بۇل جولى پوليتتەحنولوگتار  وڭباي قاتەلەسكەن كورىنەدى. اسىرەسە ەلتاڭبانى وزگەرتۋ ماسەلەلەسى الەۋمەتتىك جەلدە قىزۋ تالقىلاۋعا ءتۇسىپ، اسا قولداۋ تاپپاي جاتقان كورىنەدى.

بۇل ماسەلە ەڭ جوعارى مىنبەدەن ۇسىنىلعاندىقتان ونى قولداۋشىلار دا مىندەتتى تۇردە تابىلماي قويمايدى. الەۋمەتتىك جەلىگە «24 كز» «دنەۆنايا سمەنا» تۆ باعدارلاماسى 27.03.2024  كۇنى تۇسىرگەن «ۆاجنوست يزمەنەنيا گەربا رك» دەگەن اتپەن سۇحباتى شىقتى.

وعان قاتىسقاندار: ەركىن ءابىل، قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، مادي وميرزاكوۆ، «جاڭا ادامدار» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىسى; قايىرجان ابدىحالىقوۆ، الماتى قالاسى ازاماتتىق اليانستىڭ توراعاسى; ايان تۋرەكۋلوۆ، ز.ع.ك.، «ەكىنشى رەسپۋبليكا» قق پرەزيدەنتى; جاندوس بولدىكوۆ، PhD, قولجازبا مەن سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى.

سۇحباتتىڭ تاقىرىبىنا قاراساق بۇگىنگى كۇنى ەلىمىزدىڭ «باستى ماسەلەسى» «قر ەلتاڭباسىن اۋىستىرۋدىڭ ماڭىزى» بولىپ وتىر. بارلىق سپيكەرلەر مەن باعدارلاما جۇرگىزۋشىسى ەلتاڭبانى اۋىستىرۋدى قولدايتىن توپتىڭ وكىلدەرى ەكەنىن بىردەن ايتىپ كەتەيىك.

سۇحبات بارىسىندا ەلتاڭبالاردىڭ تاريحى مەن تۇرلەرىنە توقتالعان سپيكەرلەر قر بۇگىنگى ەلتاڭباسىنىڭ «كەمشىلىكتەرىن» دە تالداۋعا تىرىستقان.

مادي وميرزاكوۆ، «جاڭا ادامدار» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قازاقستان ازاماتتارىنا قازىرگى ەلتاڭبانىڭ ءمانىن، ءتۇر-سيپاتىن ءتۇسىنۋ كوپ قيىندىق تۋدىراتىن كورىنەدى (العاشقى ءانۇراننىڭ ءسوزىن جاتتاي الماعان سياقتى). «جاڭا ادام» قوعامدىق قوزعالىس مۇشەلىرى قازاقستاندىقتاردان ەلتاڭبا جونىندە سۇراۋ جۇرگىزىپتى. سوندا، التى سۇرەتتىڭ ىشىنەن قر ناقتى ەلتاڭباسىن كورسەتۋدى سۇراعان. سوندا قازاقستاندىقتار ەلتاڭبامىزعا ۇقسايتىنداي ەتىپ تۇرلەندىرىپ سالىنعان سۇرەتتەردىڭ ىشىنەن قر ەدتاڭباسىن كورسەتۋدەن قاتتى قينالعان سياقتى.

سۋرەت: ۆيدەو سكرينشوتى

مۇنداي ساۋال قاشان جانە قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قانداي كاتەگورياسىنان سۇرىپتالىپ سۇرالعانىن بەلگىسىز، بىراق بۇدان ءبىز مىناداي قورتىندى تۇيدىك: 1992 جىلدان بەرى قازاقستان مەكتەپتەرى مەن جوو-دا قازاقستان تاريحى ءپانىن وقىتۋ بارىسىندا قر مەملەكەتتىك رامىزدەرگە دۇرىس كوڭىل بولىنبەگەن نەمەسە سۇراق-جاۋاپقا تارتىلعاندار قر جاقىندا باس ساۋعالاپ كەلگەن قازاقستان تاريحىنان حابارى جوق رەلاكانتتار.

ال، PhD, قولجازبا مەن سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جاندوس بولدىكوۆتىڭ پىكىرىنشە بالاباقشادا بالالار ەلتاڭبانىڭ سۇرەتىن ەركىن سالا الاتىنداي برىنشا قاراپايىم بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ەلتاڭبانى اينىتپاي سالۋ بالانىڭ جەكە قابىلەتىنە بايلانىستى. ال، جالپى، بالاباقشالاردا قر ەلتاڭباسىن سالدىراۋدى ۇيرەتە باستاسا وندا جوعارىدا ءمادي ورازاقوۆ ايتپاقشى «ءوز ەلتاڭباسىن تانىي المايتىندار» مۇلدە جوق بولار ەدى.

جاندوس بولدىكوۆتىڭ ايتقان تاعى ءبىر قىزىق پىكىرى: «بۇگىنگى ەلتاڭباعا وكپەمىز جوق. ول قيىندىققا تولى 90-شى جىلدارى قابىلدانعان» دەيدى. سوندا،  قازاق ەلى 90-جىلدارى قيىندىققا تولى زاماندا ءومىر سۇرسە، وندا بۇگىن «قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان» زامان ورناعان بولىپ وتىر عوي. 1990-جىلداردىڭ قيىندىقتارىنا قاراماستان العاشقى ەلتاڭبانى سول كەزدە قوعامنىڭ بەتكە ۇستار ارلى ازاماتتارى تالقىعا سالىپ قابىلداعان بولاتىن. ال قيىندىقتارعا كەلەتىن بولساق بۇگىن ەلىمىزدى سىبايلاس جەمقورلىق پەن توپان سۋ باسىپ جاتقانىن، ەكونوميكانىڭ قۇلدىراپ داعدارىستا تۇرعانىن، بيۋدجەتتى وندىرىستەن ەمەس سالىنعان ايىپپۇلدىڭ ەسەبىنەن تولتىرىپ جاتقانىمىزدى جوعارىداعى سپيكەرىمىز بىلمەيتىن سياقتى... قانداي باقىتتى ادام دەمەسكە لاج جوق. جاڭا قازاقستانعا ءوتىپ سوندا تۇرىپ جاتقان ادام سياقتى. ايتپاقشى ونىڭ كوڭىلى بۇگىنگى ەلتاڭباعا ابدەن تولاتىن كورىنەدى. بىراق، ول 30-اق جىل تاريحى بار گەربتى ودان دا تەرەڭ تاريحقا نەگىزدەلگەن نۇسقاعا وزگەرتپەكشى. سۇحباتقا قاتىسۋشى باسقا سپيكەرلەردىڭ دە پىكىرى سونداي.

مىسالى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ەركىن ءابىل ءۇشىن ەلتاڭبانى اۋىستىرۋ ءۇشىن كەتەتىن شىعىن ەڭ سوڭعى ماسەلە. ول ءبىرىنشى كەزەككە ۇلتىمىزدىڭ جاڭا ساپاداعى وزىندىك بولمىسىن قويادى. قازاقستان ازاماتتارىنىڭ بويىندا ءالى دە پوستكەڭەستىك بولمىستىڭ سارقىنشاقتارى ساقتالعاندىقتان ولار ءالى دە بولسا جاڭا ساياسي ۇلت رەتىندە قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق. سوندىقتان دا حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى ءوزىن-ءوزى تانۋ بارىسىندا داعدارىسقا ۇشىراعان كورىنەدى. سوندىقتان دا ءماجىلىس دەپۋتاتى ءۇشىن الدا قابىلداناتىن جاڭا ەلتاڭبا كومپوزيتسيالىق جانە ستيلدىك جاعىنان «ساپالى جاڭا ساياسي ۇلتتىڭ» ىرگەتاسى بولىپ تابىلادى.

بۇل جەردە ءبىر نارسەنى ءتۇسىنۋ قاجەت. ساپالى ۇلت وزىنەن ءوزى عايىپتان نەمەس بىرەۋدىڭ جارلىعىمەن پايدا بولمايدى. وعان ونداعان جىلدار ءتىپتى عاسىرلار قاجەت بولۋى مۇمكىن. مىسالى، قازاق حالقىنىڭ بويىنداعى تولەرانتتىق قاسيەتى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە ءمالىم. بىراق مۇنداي دۇنيەتانىمدىق قۇندىلىقتار حالىقتىڭ بويىنا دارۋ ءۇشىن مىڭجىلدىقتار كەتتى!

«ساپالى جاڭا ساياسي ۇلتتىڭ» قاشان قالىپتاسىپ بولاتىنىن ەشكىم كەسىپ ايتىپ بەرە المايدى. ءبىز بىلسەك ونىڭ قالىپتاسۋىنىڭ العى شارتتارىنىڭ ءبىرى قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى ءوز ەلىمەن، حالقىمەن تاريحي تاعدىرلاستىقتى سەزىنۋى ءتيىس. «مەن قازاقستاننىڭ ازاماتىمىن!» دەگەندە ماقتانىشتان جارىلىپ كەتۋى كەرەك... اتتەڭ، ازىرشە ولاي بولماي تۇر عوي! قالعان ءسوزدىڭ ءبارى كەڭەستىك-توتاليتارلىق زاماننان قالعان ۇرانشىلدىق ءداستۇر عانا. قۇر جاڭعىرىق...

سونىمەن، باستى ماسەلەگە كوشەيىك. سۇحباتقا قاتىسۋشى سپيكەرلەردىڭ پىكىرى بويىنشا قر جاڭا ەلتاڭباسى قانداي بولۋى كەرەك؟!

ايان تۋرەكۋلوۆ، ز.ع.ك.،  «ەكىنشى رەسپۋبليكا» قق پرەزيدەنتىنىڭ پىكىرى بويىنشا ەلتاڭبا مەن تۋ سياقتى مەملەكەتتىك رامىزدەردە ءبىر-بىرىنە سايكەس، ۇيلەسىپ تۇرۋى ءتيىس. ەكەۋىندە دە ورتاق سيمۆولدار ورىن الۋى كەرەك ەكەن. سوندا ەلتاڭبامىزعا نە جەتىسپەي تۇر، تۋمەن قانداي سايكەسىزدىكتى كورىپ تۇر دەسەك ول تۋداعى قىران بەينەسى ەكەن. تۋىمىزداعى قىران بەينەسى ەلتاڭبادا جوق ەكەن!

ءبىزدىڭ ويىمىزشا ونىڭ جاراسى جەڭىل. بۇكىل حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرتىپ «قىرانى جوق» ەلتاڭبانى اۋىستىرعانشا سايكەستىك ءۇشىن تۋداعى كۇننى ورتاسىنا نەگە شاڭىراقتىڭ بەينەسىن سالماسقا؟!

جالپى وسى يدەياعا قالاي قارايسىزدار؟ تۋداعى كۇننىڭ ورتاسىنا شاڭىراقتىڭ بەينەسى سۇرانىپ تۇرعان جوق پا؟! شاڭىراق، جالپى دالالىق وركەنيەتتەگى تۇرىك حالىقتارى ءۇشىن ورتاق سيمۆول ەمەس پە! قىرعىز باۋىرلارىمىزدىڭ تۋىندا شاڭىراقتىڭ سۇرەتى بار، ال قازاقتىڭ تۋىندا ول نەگە بولماۋى كەرەك؟! تەك وسى ءبىر شاڭىراقتىڭ بەينەسى قانشاما تۇركى حالىقتارىنىڭ جاقىنداسۋىنا سەبەپكەر بولار ەدى! ويلاناتىن نارسە ەكەن.

(سۋرەت: gov.kz)

سونىمەن قاتار، سپيكەرلەردىڭ ءبارى قازىرگى قر ەلتاڭباسىنا قاتىستى مىنالاردى ايتتى: 1-قازىرگى ەلتاڭباداعى بەينەلەر تاريحقا قاتىسى جوق ميفوللوگيادان تۋعان، 2-دالالىق گەرالديكا جەتىسپەيدى (قازاق حاندىڭىنىڭ تاڭبالارى), 3-ەلتاڭبادا مەملەكەتتىلىك پرينتسيپتەردىڭ كورىنىسى بولۋى شارت، 4-قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ باستاۋى بولعان التىن وردامەن ساباقتاستىقتى كورسەتۋى كەرەك، سوندىقتان دا 5-شەتەلدىكتەر ءبىزدىڭ ەلدى جاقىندا عانا تاۋەلسىزدىك العان جاس مەملەكەت رەتىندە تانيتىندىقتان ەلتاڭبامىزداعى سيمۆولداردىڭ نەگىزى تاريحي تۇرعىدان العاندا نەعۇرلىم كونە بولۋى شارت دەگەن سياقتى ۋاجدەردى كەلتىردى.

سپيكەرلەردىڭ وسى ۇسىنىستارىنا  مۇقيات كوز سالساق وندا بۇگىنگى پوليتتەحنولوگتاردىڭ ەلتاڭبانى اۋىستىرۋ قاجەت دەگەن يدەيانى قايدان جانە نە ءۇشىن العانىن بايقاۋعا بولادى. ول، قر پرەزيدەنتى ق-ج.ك. توقاەۆتىڭ التىن وردا مەملەكەتىنىڭ 800 جىلدىعىنا وراي بەلگىلەگەن باستى ۇستانىمىندا: «دۇنيەجۇزىندە التىن ورداعا دەگەن كوزقاراس قازاقستانمەن تىعىز بايلانىستى بولۋى وتە ماڭىزدى», دەدى پرەزيدەنت.

ءسوز جوق، التىن وردا قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ قالىپتاسۋنا تىكەلەي اسەر ەتكەن تاريحي كەزەڭدەردىڭ ءبىرى. بىراق، التىن وردا ءداۋىرىنىڭ سيمۆولدارى تەك قازاققا تيەسىلى ەمەس. ولار سول زاماندا التىن وردا قۇرامىنا كىرگەن بارلىق حالىقتارعا ورتاق. جوعارىدا سپيكەرلەر جاڭا ەلتاڭبادا التىن وردا سيۆوليكاسىن قولدانۋدىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتقان بولاتىن. سول سيمۆولدارعا نازار اۋدارىپ كورەيىكشى.

مىناۋ التىن وردا ءداۋىرىنىڭ تاڭباسى. وزبەك حان مۇسىلماندىقتى قابىلداعاننان كەيىن وعان اي قوسىلدى.

سۋرەت: vlast.kz

ال، مىناۋ 1273 جىلى نوعايدىڭ ۆيزانتيا يمپەراتورىنىڭ قىزى ەفروسينياعا ۇيلەنگەن سوڭ ۆيزانتياداعى ەكى باستى سامۇرىقتى التىن وردانىڭ تاڭباسى رەتىندە قابىلداپ قولدانعان بەلگىسى:

سۋرەت: ru.pinterest.com

قىزىق، سۇحباتقا قاتىسىپ وتىرعان سپيكەرلەر وسى گەربتىڭ قانداي ەلەمەنتتەرىن جاڭا ەلتاڭبادا پايدالانباقشى ەكەن؟!

ەگەر جاڭا ەلتاڭبامىزدا ەكى باستى سامۇرىقتىڭ بەينەسى تۇرسا، وندا سىرت كوزدىڭ بارىنە قازاقستاندى رف «فيليالى» رەتىندە قابىلداماي ما؟

جالپى، ءار ەلدىڭ وزگەرمەيتىن قۇندىلىقتار جۇيەسى مەن سيمۆولدارى بولۋ كەرەك. بۇگىنگى ەلتاڭبامىزعا قاراپ شيرەك عاسىر ىشىندە قانشا ۇرپاق تاربيەلەنىپ ءوسىپ شىقتى! ال مەملەكەت باسقارۋ ءۇشىن سايلانعان كەزەكتى «مەنەدجەر» ءوزىنىڭ تۇسىنىگىمەن ەل نىشاندارىن، ت.ب. رۋحاني قۇندىلىقتاردى بىلگەنىنشە وزگەرتە بەرسە وندا ول ەلدە نە قادىر نە قاسيەت قالادى.

مىسالى، بۇگىن مەملەكەتتىڭ قادىرىن كەتىرىپ، جاستاردى ءوز ەلىنەن بەزدىرۋدىڭ تەحنولوگيالارى دا جاسالعان جوق پا؟! ول ءۇشىن ەلدىڭ تاريحىن كەمسىتىپ بۇرمالاسا جانە ءپىر تۇتقان تاريحي تۇلعالارعا توپىراق شاشىپ بەدەلىن جەرمەن جەكسەن ەتسە جەتكىلىكتى. جاستاردىڭ رۋحى مەن ساناسى ءۇشىن ءجۇرىپ جاتقان رۋحاني مايداندا يدەولوگياسى جوق ەلدىڭ جەڭىپ شىعۋى قانشالىقتى مۇمكىن؟

نە بولسا دا ەۆوليۋتسيالىق جولمەن بولسىن دەيمىز عوي. بىراق، قازاق حالقىنىڭ ۇستانىمدارى مەن دۇنيەتانىمدىق قۇندىلىقتارىنان جۇرداي قايداعى ءبىر پوليتتەحنولوگتاردىڭ جەتەگىندە كەتپەي ءار قادامىمىزدى ولشەپ، ويلانىپ باسۋ قاجەت. قايراتكەرلەر بەدەلىنىڭ حالىق اراسىندا بىردەن تانىلىپ شارىقتاپ كەتۋى سيرەك قۇبىلىس. بىراق تاريح كورسەتىپ وتىرعانداي كەيدە ادامنىڭ ساياسي بەدەلى ومىردەن وتكەن سوڭ دا اسقاقتايدى. وعان الاش ارىستارىمىزدىڭ تاعدىرى كۋا. سوعان قاراعاندا قازاق ءتىرى ادامنان كورى ارۋاقتى قادىر تۇتادى.

قر پرەزيدەنتى ق-ج.ك. توقاەۆ اتىراۋداعى قۇرىلتايدا ەلتاڭبا تۋرالى ءوز ويىن بىلدىرگەن بولاتىن. ونىڭ باستى ۇستانىمى «ەلتاڭبا تەك ايماقتىق ەرەكشەلىكتەردى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ەل ءيميدجىن بەينەلەيتىن باستى ەلەمەنتتەرىن تابيعي تۇردە بىرىكتىرۋى كەرەك» دەگەن. بۇگىنگى ەلتاڭبادا پرەزيدەنت ايتقان سول ەلەمەنتتەردىڭ ءبارى دە بار ەمەس پە.

جوعارىدا اتى اتالعان سپيكەرلەر ايتپاقشى بۇگىنگى ەلتاڭبادا بەينەلەنگەن سيمۆولدار ميفتەن، ويدان شىعارعان نارسە ەمەس. ءار ءبىر بەينە كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاۋعا بولاتىن تاريحي جادىگەر. ونىڭ ۇستىنە قازاق ەلىنىڭ تۋى مەن ەلتاڭباسى ءوزارا تىعىز ۇيلەسىمدە جاسالعان. بۇل بەلگىلەر جەر بەتىندەگى كوپتەگەن حالىقتار مەن ۇلتتاردىڭ ءالى تۋماعان، جوق كەزىندە جاسالعان.

گەرب دەگەندەردىڭ ءبىر ورتاق قاسيەتى بولادى. گەربتەگى سيمۆولدار نەعۇرلىم كونە بولسا، سوعۇرلىم قاستەرلى بولادى!

بۇگىن قازاقتىڭ جەلبىرەتكەن كوك تۋىندا دا ەلتاڭبامىزدا دا اتا-بابامىز سىيىنعان ماڭگىلىك كوك اساپننىڭ ءتۇسى بار. ال تۋداعى كۇن  - ەسىك قورعانىنان تابىلعان التىن ادامنىڭ باس كيىمىندەگى ايقىش (كرەست) بولىپ بەينەلەنسە، كۇلتەگىننىڭ باس كيىمىندەگى سامۇرىق – تۋىمىزداعى قىران قۇسقا اينالدى.

سۋرەت: facebook.com جانە iie.kz

قر ەلتاڭباسىندا ورىن العان بەلگىلەرىندە تاريحي جادىگەرلەر مەن حالىقتىڭ قاستەرلى قۇندىلىقتارى بەينەلەنگەن.

شاڭىراق – بۇكىل كوشپەلى وركەنيەتتىڭ سيمۆولى. دالالىقتاردىڭ بۇكىل دۇنيەتانىمدىق قۇندىلىعى وسى شاڭىراقپەن بەرىلگەن. ال شاڭىراقتىڭ استىنداعى قاناتتى پىراقتار بەينەسى ويدان شىعارىلعا جوق، تاريحي جادىگەر – ەسىك قرعانىنان تابىلعان التىن ادامنىڭ باس كيىمىندەگى بەينە (جوعارىداعى سۇرەتتى قاراڭىز). التان ادامنىڭ باس كيىمىنىڭ ماڭدايشاسىندا ايقىش رەتىندە كۇننىڭ بەلگىسى تۇرسا، ونىڭ استىنداعى ەكى جاققا قاراعان قاناتتى پىراقتار ماڭگىلىكتىڭ بەلگىسى. ەكى جاققا قاراپ تۇرۋى ونىڭ باسى دا جوق، اياعى دا جوق – ماڭگىلىك دەگەن ءسوز. شەكسىزدىك!

سول شەكسىزدىكتىڭ بەلگىسى ەلتاڭبامىزدا شاڭىراقتىڭ استىندا تۇرۋى بەكەر ەمەس. ول قازاقستاننىڭ ماڭگىلىك ەل بولۋىنىڭ سيمۆولى!

سۋرەت: satu.kz

ول ماڭگىلىك تۋرالى يدەيا تۇرىك زامانىندا اسپانداعى كۇننەن جەر بەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەلگە قوندى. تۇرىك جازبا ەسكەرتكىشتەرىندە «ماڭگى ەل» بولۋ يدەياسى سونىڭ كورىنىسى. جوعارىدا ايتقانداي «ماڭگى ەل» يدەياسى دا ابستراكتىلى نارسە ەمەس، ونىڭ استارلارىندا مەملەكەتتىك رامىزدەردەگى سيمۆولدار سياقتى قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورەتىن، وقىپ قۇلاقپەن ەستۋگە بولاتىن، جانىڭمەن سەزىپ، ساناڭمەن قابىلدايتىن قاستەرلى دۇنيەلەر جاتىر.

جوعارىداعى سپيكەرلەردىڭ شامىنا تيگەن ەڭ باستى نارسە سوۆەت زامانىنان قالعان ەلتاڭباداعى بەس جۇلدىزدىڭ بەينەسى ەكەن. ولار وعان دا نازالانباي-اق قويسىن. بۇل بەلگى دە دە ساق داۋىرىنە جاتاتىن قورعانىنان تابىلعان كونە جادىگەر، ۇلى دالا ەلىنىڭ سيمۆولى.

سۋرەت: e-history.kz

وسى بەسجۇلدىزدىڭ ءمانى نەدە؟، - دەگەن سۇراققا مارقۇم تولەۋباەۆ ابدەش تاشكەنۇلى بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن (قولىما تۇسكەم ماتەريال ورىس ءتىلدى سايتتان بولعاندىقتان ءتۇپ نۇسقانى ورىسشا بەرىپ وتىرمىز):

«پياتيكونەچنايا زۆەزدا – سامىي درەۆني سيمۆول. ون سۋششەستۆوۆال ەششە دو ەپوحي ساكوۆ. وسنوۆنايا سەمانتيكا، ۆنۋترەننەە زناچەنيە پياتيكونەچنوي زۆەزدى يسحوديت فيگۋرى چەلوۆەكا، ستوياششەگو شيروكو راسستاۆيۆ نوگي، س راسكينۋتىمي ۆ ستورونى رۋكامي. ەتوت سيمۆول ۆ ناۋكە مى نازىۆاەم «سيمۆولوم ۆسەموگۋششەگو چەلوۆەكا». سيمۆول ەتوت وزناچاەت وسوبىە كاچەستۆا، پرەۆوسحودياششيە سپوسوبنوستي چەلوۆەكا. تاكجە وزناچاەت پراۆيتەليا ۆسەلەننوي، ودنو يز تۆورەني، سوزداننىح سوزداتەلەم. ەتو مىسل ەست داجە ۆ كورانە».

كورىپ وتىرعانىمىزداي قر بۇگىنگى ەلتاڭباسى بارلىق جاعىنان قازاق ەلىنىڭ وتكەنىمەن دە بولاشاعىمەن دە استاسىپ جاتقان قاستەرلى كونە سيمۆولدارمەن بەينەلەنگەن. بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ ماقتان ەتەتىن ورتاق ءبىر سيمۆولى بولسا ول ەلتاڭباى! ونداي ەلتاڭبانى بىلمەستىكپەن اۋىستىرۋ ۇلتتىڭ رۋحىنا بالتا شابۋمەن بىردەي. قولدا باردا التىننڭ قادىرى جوق! بار رۋحاني دۇنيەمىزگە يە بولايىق!

ءتاڭىرىم قازاقتىڭ جەلبىرەتكەن كوك تۋىن ماڭگى باقي جەلبىرەتە بەرسىن! ەلتاڭبامىزداعى ەلدىك پەن ماڭگىلىك بەلگىلەرى ەشقاشان اجىراماسىن!

اللا جار بولسىن! ءاۋمين!

ءجۇمادىل ارمان قابدەشۇلى

ت.ع.ك.، ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جعق، قبتۋ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى

Abai.kz