2013 جىلعى 11 قازاندا ەلوردادا وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ەنەرگيا ۇنەمدەۋدىڭ بازالىق ماسەلەلەرىن شەشۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتتى. قازاقستاندا جىلۋ جەلىلەرىندەگى شىعىن 22,1 پايىز، ال ەۋرووداقتا ورتاشا 10 پايىزدى قۇرايدى. قازاقستاندىق ەلەكتر جەلىلەرىندە شىعىن 14 پايىز بولسا، قىتاي، كورەيا، جاپونيادا ول نەبارى 5 پايىز.

مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان ەنەرگيا ۇنەمدەۋ مەن ەنەرگيا ەسەپتەۋ ماسەلەلەرىنە جەتكىلىكسىز دەڭگەيدە كوڭىل بولىنەدى. ماسەلەن، جالپى ءۇيدىڭ جىلۋ ەسەپتەگىشتەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ قاراعاندى وبلىسىندا 25,8 پايىز، باتىس قازاقستان وبلىسىندا 16 پايىزدى عانا قۇرايدى. تۇرعىندار اراسىندا ەلەكتر ەنەرگياسىن، جىلۋ مەن گازدى ۇنەمدەۋ جونىندە پارمەندى ناسيحات جۇرگىزىلمەيدى.

بۇل باعىتتا ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ وتكەن سەيسەنبى كۇنى وبلىستىق اكىمدىكتىڭ ءماجىلىس زالىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ەنەرگەتيكا جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ باسشىسى باقىتجان وتەعاليەۆ وسى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە اڭگىمە ءوربىتتى.

 – ماڭعىستاۋ ايماعىندا جاسىل ەنەرگەتيكا كوز-دەرىن دامىتۋ قالاي ىسكە اسىرىلۋدا؟

2013 جىلعى 11 قازاندا ەلوردادا وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ەنەرگيا ۇنەمدەۋدىڭ بازالىق ماسەلەلەرىن شەشۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتتى. قازاقستاندا جىلۋ جەلىلەرىندەگى شىعىن 22,1 پايىز، ال ەۋرووداقتا ورتاشا 10 پايىزدى قۇرايدى. قازاقستاندىق ەلەكتر جەلىلەرىندە شىعىن 14 پايىز بولسا، قىتاي، كورەيا، جاپونيادا ول نەبارى 5 پايىز.

مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان ەنەرگيا ۇنەمدەۋ مەن ەنەرگيا ەسەپتەۋ ماسەلەلەرىنە جەتكىلىكسىز دەڭگەيدە كوڭىل بولىنەدى. ماسەلەن، جالپى ءۇيدىڭ جىلۋ ەسەپتەگىشتەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ قاراعاندى وبلىسىندا 25,8 پايىز، باتىس قازاقستان وبلىسىندا 16 پايىزدى عانا قۇرايدى. تۇرعىندار اراسىندا ەلەكتر ەنەرگياسىن، جىلۋ مەن گازدى ۇنەمدەۋ جونىندە پارمەندى ناسيحات جۇرگىزىلمەيدى.

بۇل باعىتتا ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ وتكەن سەيسەنبى كۇنى وبلىستىق اكىمدىكتىڭ ءماجىلىس زالىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ەنەرگەتيكا جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ باسشىسى باقىتجان وتەعاليەۆ وسى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە اڭگىمە ءوربىتتى.

 – ماڭعىستاۋ ايماعىندا جاسىل ەنەرگەتيكا كوز-دەرىن دامىتۋ قالاي ىسكە اسىرىلۋدا؟

– جاسىل ءوسىم جانە تومەن كومىرسۋتەگىلى ەكونوميكا باعىتى ورنىقتى دامۋ قۇرالى رەتىندە 2020 جىلدارعا دەيىن ارنالعان دامۋ ستراتەگياسىندا، ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا، قازاقستان مەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ حالىقارالىق باستامالارىندا ماڭىزدى ورىن الدى.

جاسىل ەكونوميكاعا ەنەرگەتيكانىڭ ەكولوگيالىق تازا كوزدەرى بولىپ سانالاتىن ەنەرگيانىڭ بالامالى جانە جاڭارتىلاتىن كوزدەرى – كۇن، جەل، سۋ ەنەرگياسى، گەوتەرمالدىق ەنەرگيا (جەر جىلۋىنىڭ ەنەرگياسى) جانە باسقا ەنەرگيالار كىرەدى.

وندىرىستىك قۋاتتاردى جاسىل ەكونوميكاعا كوشىرۋ ماقسا-تىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ەنەرگيانىڭ جاڭارمالى تۇرلەرىن وندىرەتىن نىساندار سالۋ جوبالارىن ىسكە اسىرۋ جوسپارلانۋدا. ولاردىڭ ىشىندە تۇپقاراعان اۋدانىندا فورت-شەۆچەنكو قالاسىنىڭ ماڭىندا قۋاتى 19,5 جانە 42 مۆت ەكى جەل ەلەكتر ستانساسىن سالۋ جوبالارى بار. بۇگىندە جوبالار جاساقتالىپ ءبىتىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندارىمەن كەلىسۋدەن وتكىزىلۋدە. سونىمەن قاتار «Energy Worldwide Holding» كومپانياسىنىڭ قاراقيا اۋ-دانىندا 150 مۆت جەل ەلەكتر ستانساسىن سالۋ جونىندەگى تاپسىرىسى قارالۋدا. قازىر جو-باعا جەر رەسىمدەۋ جونىندەگى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. بۇل جوبالاردى قارجىلاندىرۋ جەكە مەنشىك ينۆەستيتسيالاردىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلادى.

قولدانىستاعى ەلەكتر جەلىلەرىنەن شالعايداعى كاسىپكەرلىك نىساندارىندا (مال شارۋاشىلىعى مەن بالىق شارۋاشىلىعىندا) بۋداندىق قوندىرعىلار سالۋ دا نازاردان تىس قالىپ وتىرعان جوق. قازىردىڭ وزىندە جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار ەسەبىنەن ماڭعىستاۋ اۋدانىنداعى حانبەكگۇل شاۋقاروۆانىڭ شارۋا قوجالىعىنا بۋداندىق قوندىرعى جەتكىزۋگە كەلىسىمشارت جاسالدى.

«كوكتەم» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورنى ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىمەن بىرلەسىپ، اقتاۋ قالاسىنداعى «قوشقار اتا» كو-ءلىنىڭ ماڭىندا تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردى وڭدەۋ كەشەنىن سالۋ جوباسىن قولعا الۋدا. بۇل كەشەن دە ەلەكتر ەنەرگياسى مەن بيوگاز جانە قايتالاما شيكىزاتتار الاتىن بولادى. سونىمەن قاتار جاڭاوزەن قالاسىندا قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى وڭدەۋ كومبيناتى سالىنۋ ۇستىندە. ول قايتالاما شيكىزاتتار شىعارادى. 

 - ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى ەنەرگيا ۇنەمدەۋ مەن ەنەرگيا ەسەپتەۋ ماسەلەلەرىنە باسا نازار اۋداردى. وسى ماسەلەلەر ماڭعىستاۋ اي-ماعىندا قالاي شەشىلۋدە؟

– ەنەرگيا ۇنەمدەۋ ساياساتىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە ماڭعىستاۋ وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قاۋلىسىمەن 2013-2015 جىلدارعا ارنالعان ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا ايماقتىق كەشەندى ەنەرگيا ۇنەمدەۋ جوسپارى بەكىتىلدى. قازىر وسى جوسپارعا سايكەس شارالار ىسكە اسىرىلۋدا.

2011-2012 جىلدارى 15 كوپ پاتەرلى تۇرعىن ۇيدە كۇردەلى جوندەۋ وتكىزىلدى. جوندەۋ بارىسىندا جىلۋلىق جاڭ-عىرتۋ ەلەمەنتتەرى-جىلۋمەن وقشاۋلاۋ ماتەريالدارى پايدالانىلىپ، جالپى ءۇي توراپتارىندا جىلۋ ەسەپتەگىشتەرى ورناتىلدى، گالارەيالار پودەزدەرگە اينالدىرىلىپ، جىلىتىلدى جانە گالارەيالارعا پۆح پروفيلدەرىنەن تەرەزەلەر بلوكتارى سالىندى.

ۇستىمىزدەگى جىلى اقتاۋ قالاسىنىڭ «ىنتىماق» الاڭى مەن 5 جانە 7 شاعىن اۋداندار اراسىنداعى تەڭىزگە تۇسەر ورىندارعا 350 ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن شامدار ورناتىلدى. ون ءتورتىنشى شاعىن اۋداننىڭ تەڭىز جاعالاۋىن جا-رىقتاندىرۋ 44 جارىق ديودتى شامدار مەن ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن شامدارى بار 54 باعانا ورناتۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلدى. سونداي-اق كەدەن كوميتەتىنەن 35 شاعىن اۋدانداعى ورالمانداردى بەيىمدەۋ ورتالىعىنا دەيىنگى اۆتوكو-لىك جولى جارىق ديودتى شامدارمەن جاراقتاندىرىلدى. جارىق ديودتى شامداردى پايدالانۋ ەلەكتر ەنەرگياسىن 30-35 پايىز ۇنەمدەۋگە جانە ولارعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ شىعىندارىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا اقتاۋ قالاسىندا اۆتوكولىك جولدارىن جارىقتاندىرۋ ءۇشىن نەگىزىنەن قۋاتى 250 ۆت شامدار پايدالانىلادى. قۋاتى 150 ۆت دناز ۇلگىسىندەگى اينالى شامدى «Reflux» تيپىندەگى 30 شام تاجىريبەلىك قولدانىلۋدا. 2013 جىلى «اقتاۋ-اۋەجاي» اۆتوكولىك جولىنا شامامەن 40 «Reflux» شامى ورناتىلدى.

ەلەكتر ەنەرگياسىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا اقتاۋ قالاسىندا كوشەلەر جارىقتاندىرۋ ءۇشىن قالا-نىڭ 108 پودستانساسىندا اۆتومات-تاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەلى تەلەمەتريكالىق شكافتار قويىلدى، بۇل ەلەكتر ەنەرگياسىن 10-15 پايىزعا دەيىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
جاڭاوزەن قالاسىندا ورتالىق كوشەلەردە ەلەكتر جۇيەلەرىن قۇرۋ مەن قايتا قۇرىلىمداۋ اياقتالدى، مۇندا تۇڭعىش رەت جارىقتاندىرۋ كوزى رەتىندە اۆتوماتتاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەسىمەن 342 مونوكريستالدىق كۇن پانەلدەرى ورناتىلادى (سونداي-اق ەنەرگيا جيناقتاعىش رەتىندە اككۋ-مۋلياتورلىق باتارەيالار قويىلادى).

بەينەۋ سەلوسىندا كوشە جارىقتان-دىرۋ جۇيەسىندە اۆتوماتتاندىرىلعان فوتورەلە جۇمىس ىستەيدى.

وبلىسىمىزدىڭ ينجەنەرلىك جەلى-لەرىن جاڭعىرتۋدا دا يگىلىكتى ىستەر بار. 2013 جىلى وبلىس بويىنشا «ماڭعىستاۋ ەلەكتر تاراتۋ كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامىمەن 685,2 شا-قىرىم ەلەكترمەن جابدىقتاۋ جەلىسى مەن 105 ترانسفورماتورلىق پودستانسا جوندەلدى. ونىڭ الدىنداعى 2012 جىلى وبلىس بويىنشا 13,8 شاقىرىم جىلۋ جەلىسى جوندەۋدەن وتكىزىلدى.
اقتاۋ قالاسىندا «كاسپي جىلۋ، سۋ ارناسى» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورنىمەن 15, 21, 3ب جانە 1 شاعىن اۋدانداردىڭ 4 كارىزدىك سوراپتىق ستانساسىن قايتا قۇرىلىمداۋ ءجونىن-دەگى جۇمىستار اياقتالدى. ولاردىڭ ناتيجەسىندە 20 پايىز ەنەرگيا رەسۋرستارى ۇنەمدەلەدى.
ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ مەن ەنەرگيا تۇتىنۋدى باقىلاۋدى قام-تاماسىز ەتۋ ماقساتىندا «اقتاۋ ەلەكتر جەلىلەرى باسقارماسى» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورنىمەن ينۆەستيتسيالىق باعدارلاما ەسەبىنەن اقتاۋ قالاسىنا ەلەكتر ەنەرگياسىن كوممەرتسيالىق ەسەپتەۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ەنگىزۋ جونىندەگى جوبالىق-سمەتالىق جوبا جاسالدى (قازىر ول مەملەكەتتىك ساراپتامادا تۇر), بۇل ەلەكتر جەلىلەرىندە نورماتيۆتىك جانە كوممەرتسيالىق شىعىنداردى جىل سايىن جالپى سوماسى 200 ملن. تەڭگەگە دەيىن قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

2010-2013 جىلدارعا ارنالعان «ماڭ-عىستاۋ ەلەكتر تاراتۋ كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ ينۆەستيتسيا-لىق باعدارلاماسىمەن ەلەكتر ەنەرگياسىن كوممەرتسيالىق ەسەپتەۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسىن ەنگىزۋ جونىندەگى جۇمىستار جۇزەگە اسىرىلۋدا.

وبلىسىمىزدىڭ ونەركاسىپتىك كاسىپ-ورىندارىمەن دە ەنەرگيا ۇنەمدەۋ مەن ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ باعىتىندا، ماسەلەن، «قاراقۇدىقمۇناي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىمەن قابات قىسىمىن ۇستاۋدىڭ بلوكتىق-كۋستالىق سوراپتىق ستانساسىن ەلەكتردەن گاز قوزعالتقىشىنا كوشىرۋ جوسپارلانۋدا. بۇدان جىلىنا 27 ملن. كۆت ەلەكتر ەنەرگياسى نەمەسە 362,8 ملن. تەڭگە ۇنەمدەلەدى.

سولتۇستىك بوزاشى كەنورنىندا «Buzachi opereiting Ltd» كومپا-نياسىنداعى تەحنولوگيالىق پروتسەسس بويىنشا جيىلىگى رەتتەلەتىن قوزعالتقىشتاردى پايدالانىلانۋ ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋدى 50 پايىزعا دەيىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

«ماەك-قازاتومونەركاسىپ» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى بويىنشا 2013-2014 جىلدارى جوسپارلانعان جۇمىستاردىڭ شەڭبەرىندە 62 ملن. تەڭگە ۇنەمدەۋ جوسپارلانۋدا.

«اقتاۋگازسەرۆيس» اكتسيونەرلىك قوعامىندا قۇرال-جابدىقتار جۇمىسى رەجيمىن وڭتايلاندىرۋدىڭ ارقا-سىندا 2012 جىلى 2011 جىلمەن سالىستىرعاندا، ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانۋ 5,1 پايىزعا تومەندەتىلدى. 2011 جىلدىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانۋ 362 مىڭ كيلوۆاتت، ياعني 3 ملن. تەڭگە قۇرادى، ال 2012 جىلى ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ 343 مىڭ كيلوۆاتت نەمەسە 2,9 ملن. تەڭگە بولدى. 2013 جىلدىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا دا ەنەرگيا رەسۋرستارىن ۇنەمدەۋ ىسكە اسىرىلادى.

 – جالپى ءۇيدىڭ جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالدارى قانشا ۇيگە ورناتىلدى؟

– بۇل ماسەلە بويىنشا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جىلۋ ەنەرگياسىن ەسەپتەۋ قۇرالدارىمەن تۇتىنۋشىلاردى 100 پايىز قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى تاپسىرماسى بار. قازىرگى ۋاقىتتا اقتاۋ مەن جاڭاوزەن قالالارى بويىنشا زاڭدى جانە جەكە تۇلعالار جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالدارىمەن 45 پايىز قامتاماسىز ەتىلدى. اقتاۋ قالاسىندا تۇ-تىنۋشىلاردىڭ 28 پايىزىنا جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالدارى قويىلدى، ولاردىڭ ىشىندە زاڭدى تۇلعالاردىڭ 77 پايىزىنا (بارلىعى- 376, ورناتىلعانى-290), جەكە تۇلعالاردىڭ 6,4 پايىزىنا (بارلىعى-830, ورناتىلعانى-53) جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالدارى ورناتىلدى. جاڭاوزەن قالاسىندا جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالدارى زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ بارلىعىنا تۇگەلدەي قويىلدى.

وتكەن جىلدىڭ تامىز ايىندا «ماەك-قازاتومونەركاسىپ» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ب.فيليپپوۆپەن 530 جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالىن ورناتۋ كەستەسى بەكىتىلدى. كەستە بويىنشا 2012 جىلى 181, 2013 جىلى 349 جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالىن ورناتۋ جوسپارلاندى. 2012-2013 جىلدارى بارلىعى 27 جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالى ورناتىلدى. ولاردى قارجىلاندىرۋ حالىقتان قايتارىمدى نەگىزدە «ماەك-قازاتومونەركاسىپ» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن ىسكە اسىرىلدى. ورتا ەسەپپەن ءبىر جىلۋ ولشەۋ قۇرالى ءۇيدىڭ اۋدانىنا قاراي 800 مىڭ تەڭگە، ءاربىر پاتەر ءۇشىن 10 مىڭ تەڭگە تۇرادى، ولار ءبىر جىلعا ايلارعا ءبولىندى جانە كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ جالپى ەسەپشوتىنا ەنگىزىلدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى-مەن جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالدارىن تۇتىنۋشىلار ەسەبىنەن ەمەس، تابيعي مونوپوليا سۋبەكتىسى ەسەبىنەن ورناتۋ تۋرالى قولدانىستاعى زاڭناماعا وزگەرىس ەنگىزۋ ماسەلەسى قارالۋدا. الايدا ءالى بەكىگەن جوق.

بۇعان قاراماستان «ماەك-قازاتوم-ونەركاسىپ» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىمەن كورسەتىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ءۇشىن جىلۋ ەسەپتەۋ قۇرالدارىن ورناتۋ جونىندەگى جۇمىستاردى جالعاستىرۋ شەشىلۋدە.

ارينە، الدا دا اتقارىلار جۇمىستار از ەمەس. وسى يگىلىكتى ىستەرگە ۇيتقى بولاتىن ماڭعىستاۋ ەنەرگەتيكتەرى مەن كوممۋنالشىلارى قازىنالى جارتىارالىمىزدا جاسىل ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ دامۋىنا جاسىل جول اشادى دەپ سەنەمىن.