مەكتەپكە قاتىستى فۋنكتسيونالدى ءبىلىم، فۋنكتسيونالدىق ساۋاتتىلىق دەگەندى كوپ ايتامىز، ءجيى ايتامىز.

ۇلت ۇستازى ا.بايتۇرسىنۇلى ونى جالپىعا بىردەي تەگىس كەرەك ءبىلىم دەيدى. ورتا مەكتەپتەگى قازاق ءتىلى – بالانىڭ كەلەشەگىنە ازىق بولاتىن ناعىز فۋنكتسيونالدى ءبىلىم بەرەتىن ءپان. ول دۇرىس سويلەۋگە، ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتەدى. بۇل ومىردە جازبايتىن، سويلەمەيتىن ادام جوق. ءتىلشى، ادەبيەتشى، جۋرناليست قانا جازبايدى، ءبارىمىز جازامىز، ءبارىمىز سويلەيمىز. مەكتەپتەگى وقۋشىنى دۇرىس سويلەۋگە، ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتەتىن، ياعني، فۋنكتسيونالدى ءبىلىم بەرەتىن ءپان بولعاندىقتان، قازاق ءتىلى مەكتەپتەگى پاندەردىڭ ىشىندەگى نەگىزگىسى، تورەسى!

بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلى ناعىز كەرەك ءبىلىمدى، ياعني، سويلەۋدى جانە جازۋدى ۇيرەتەدى.

ەكىنشىدەن، ءىشىنارا عانا ەمەس، جالپىعا تەگىس كەرەك ءبىلىمدى ۇيرەتەدى. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ءبارىمىز سويلەيمىز، ءبارىمىز جازامىز. ارينە، مەكتەپتەگى بارلىق پاندەر بالانىڭ بولاشاعىنا كەرەك ءبىلىمدى ۇيرەتۋگە مىندەتتى. فۋنكتسيونالدىق ءبىلىم دەگەنىمىز وسى. بىراق، جۇرتتىڭ بارىنە تەگىس كەرەك ءبىلىمدى، تەك قازاق ءتىلى عانا ۇيرەتەدى. ويتكەنى ول سويلەۋگە جانە جازۋعا ۇيرەتەدى. ءبارىنىڭ فيزيك، حيميك، ماتەماتيك بولۋى ەكى تالاي، ءىشىنارا عانا بولادى. ال بىراق، سويلەمەيتىن فيزيك، جازبايتىن ماتەماتيك بولمايدى.

ءيا، قازاق ءتىلى فۋنكتسيونالدىق ساۋاتتىلىققا ۇيرەتەتىن ءپان، ونىڭ مەكتەپتەگى باسقا پانەن ايىرماسى، مۇنداعى ءبىلىم ءىشىنارا ەمەس، بارلىق وقۋشىعا تەگىس كەرەك. سوندىقتان مەكتەپتەگى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى مۇعالىمى دە مۇعالىمدەردىڭ تورەسى، ياعني ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وتە جوعارى بولۋ كەرەك. قازاق ءتىلى ءپانى سويلەۋ مەن جازۋعا ۇيرەتسە، ادەبيەت ۇلتتىڭ بولاشاعىن تاربيەلەيدى. ەكى ءپاندى دە ءبىر مامان جۇرگىزەتىندىكتەن وسىنىڭ اراسىن وزدەرى انىق اجىراتا ءبىلۋى ءتيىس. ءيا، بۇگىنگى ورتا مەكتەپتە وسى نەگىزگى پاندەردىڭ سىيقى كەتىپ اق تۇر. رەفورمادان كوز اشپاعان مەكتەپتىڭ باعدارلاماسى ءالى قيسىق. قازاق ءتىلىنىڭ دە، ادەبيەتىنىڭ دە.

جالپى مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى، ونى وقىتۋعا، ونىڭ زەرتتەلۋىنە، ونىڭ قولدانىلۋىنا قاتىستى جوعارىدان وڭ شارالار قابىلدانىپ جاتىر. بۇل – قۇپتارلىق جاعداي.

- ەڭ ءبىرىنشى، ازاماتتىق الاتىن كەزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ تالابى تۋرالى زاڭ قابىلدانىپ جاتىر.

- سودان كەيىن ورتا مەكتەپتەردىڭ بارىنە بيىل جىلدىڭ اياعىندا 5 سىنىپتان باستاپ 11- سىنىپقا دەيىن ەمتيحان الۋ ەرەجەسى بەكىتىلدى.

- ءۇشىنشى، جوعارعى وقۋ ورىندارىندا قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسى بەكىتىلدى. وسىنداي وڭ نارسەلەر بولىپ جاتىر. سويتە-سويتە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋعا دا جەتىپ قالارمىز.

كوبىمىز مەكتەپتەگى قازاق ءتىلى گرامماتيكانى عانا ۇيرەتەدى دەپ ويلايمىز، نەگىزىنەن قازاق ءتىلى ءپانى مىناداي ءتورت ماقساتتى قامتيدى:

1. دۇرىس، شەبەر سويلەۋگە ۇيرەتۋ (اۋىزشا بارلىق ستيلدە ءماتىن تۋدىرۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ);

2. ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ (بارلىق ءستيلدىڭ جانرلارىندا جازباشا ءماتىن تۋدىرۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ);

3. قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ مەتاتىلىن ورتا مەكتەپ دەڭگەيىنە ساي مەڭگەرتۋ (ورتا مەكتەپكە ساي لينگۆيستيكالىق ءبىلىم بەرۋ، ءتىل بىرلىكتەرىن تانۋ، تالداۋ، ءماتىنتانۋ، مازمۇنىن، قۇرىلىمىن، ءستيلى مەن جانرىن اجىراتا ءبىلۋ);

4. ۇلتتىق دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ ء(تىل ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋ، ايالىق ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ، الەمنىڭ قازاق تىلىندەگى بەينەسىن ءتۇيسىنۋ).

قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە رەسپۋبليكادا مىناداي ەكى ءتۇرلى جۇيە بويىنشا وقىتىلادى: ءبىرى – كومۋنيكاتيۆتىك داعدى قالىپتاستىرۋ، ءبىرى – اكادەميالىق ءبىلىم بەرۋ. كوممۋنيكاتيۆتى داعدى قالىپتاستىرۋ جۇيەسى: بالاباقشادان باستاپ جوعارى وقۋ ورىندارىنا دەيىنگى وقىتۋدى قامتيدى. ال اكادەميالىق ءبىلىم فيلولوگ ماماندارعا ارنالعان وقۋ جۇيەسى. مەكتەپتەگى ءبىلىم كوممۋنيكاتيۆتىك داعدى قالىپتاستىرۋدى باسشىلىققا الا وتىرىپ فۋنكتسيونالدىق ساۋاتتىلىققا ۇيرەتەدى.

تاۋەلسىزدىك العالى ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى ءبىلىمدى كىم باسقارمادى. بارلىعى ءبىر ءبىر باستاما كوتەردى. كەڭەستىك وقۋلىقتاردى كەتىرىپ جاڭا بۋىن وقۋلىقتارىمەن وقىپ جاتقان تۇستا مينيسترلىك 2006 جىلى ون ەكى جىلدىق مەكتەپ جۇيەسىنە وتەمىز دەگەن ارەكەت باستادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2006 جىلعى 19 شىلدەدەگى N 681 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن 12 جىلدىق جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋگە كوشۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىن ىسكە اسىرۋ قابىلدانىپ، 2008 جىلى 1 قاڭتاردان باستاپ قولدانىلىسقا ەنگىزىلدى. باعدارلاماسىن جاساپ، وقۋلىعىن شىعارىپ، پيلوتتىق مەكتەپتەرگە سىناپ تا تاستادىق. بىراق اياق استىنان 2016 جىلى جاڭارتىلعان باعدارلاما ەنگىزىلىپ، ون ەكى جىلدىق ءبىلىم جۇيەسىنە قاتىستى باستالعان جۇمىس اياقسىز قالدى. جاڭارتىلعان باعدارلاما شىققاننان كەيىن كوپشىلىك جيىنداردا، سەمينارلاردا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە سىنالا باستادى. ودان كەيىن سول كەزدەگى ءبىلىم ءمينيسترى بولعان اسحات ايماعامبەتوۆ 2022 جىلى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرىن سەزگە شاقىرىپ، جاڭارتىلعان باعدارلامادا كەمشىلىكتەر بولسا، ونى جەتىلدىرۋ كەرەك دەگەن پارمەن بەردى. سودان بەرى ءوتتى مىنە ەكى جىل.

تىنىشتىق ورناپ تۇر، سۇراساق مينيسترلىكتە بۇگىن وتىرعاندار جاڭارتىلعان باعدارلامانى جەتىلدىرىپ جاتىرمىز دەيدى. الدىمەن ونىڭ ستاندارتى جاسالۋى كەرەك ەكەن، قازىر سونى ءتۇزىپ جاتىرمىز دەيدى...

كومەكتەسۋگە ءازىرمىز! ونى وزدەرىنە ايتتىق.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz