باسى: كەشىگىپ تۋعان كەرەمەت

جالعاسى: ءى چەمپيونات. 1960. كەڭەس فۋتبولىنىڭ التىن ءداۋiرi

جالعاسى: ءىى چەمپيونات. 1964. «قىزىل فۋريانىڭ» تۇڭعىش تابىسى

جالعاسى: ءىىى چەمپيونات. 1968. تەرىس تۇسكەن «تەڭگە»

جالعاسى: IV چەمپيونات. 1972. المانشا ارمان-كوماندا

1976 جىلى اقتىق سىنداعى ءتورت ويىننىڭ دا جەڭىمپازى قوسىمشا ۋاقىتتا انىقتالدى

ماكدونالد – كيپر – 5:0

1972 جىلدىڭ 7 شىلدەسى كۇنى ەۋروپا فۋتبول قاۋىمداستىقتارى وداعىنىڭ (ۋەفا) سول كەزدەگى پرەزيدەنتى شۆەيتساريالىق گۋستاۆ ۆيدەركەر جۇرەگى قىسىلىپ، وقىستان قايتىس بولدى. قانشالىقتى توسىن وقيعا بولعانىمەن، ەندى كۇش جيناپ كەلە جاتقان جاس ۇيىم باسشىسىز كوپ وتىرا قويعان جوق. مارقۇمنىڭ ورىنباسارى ۆەنگر شاندور بارچا ءبىراز ۋاقىت باسشىنىڭ مىندەتىن اتقارا تۇردى، سوسىن 1973 جىلدىڭ 15 ناۋرىزىندا ۇيىمنىڭ اتقارۋ كوميتەتى ريمدەگى باسقوسۋىندا يتاليالىق ارتەميو فرانكيدى رەسمي تۇردە پرەزيدەنت ەتىپ سايلادى.

ۋەفا-نىڭ بۇرىنعى باسشىلارىندا حالىقارالىق فۋتبول فەدەراتسياسىنا (فيفا) ءجيى باس شۇلعۋ باسىمىراق ەدى. ءتىپتى ەۋروپا چەمپيوناتىن الەمدىك دوپ دوداسىنىڭ ىرىكتەۋ جارىسىنا اينالدىرا سالۋ تۋرالى اڭگىمەلەر دە ءجيى قوزعالاتىن. بيلىك باسىنا فرانكي كەلگەن سوڭ، ونداي ۇسىنىستار ساپ تىيىلدى. العاشقى قادامدارىنان باستاپ-اق جاڭا پرەزيدەنت ەۋروپا چەمپيوناتىنىڭ ەشقانداي جارىسقا «تەگىن قوسىمشا» بولمايتىنىن، ءوز بەت-بەينەسى بار، قىزىقتى دا تارتىستى تۋرنيرگە اينالاتىنىن اڭعارتتى. ول ءتىپتى قۇرلىق چەمپيوناتىنىڭ فينالدىق سىنىنا قاتىساتىن كوماندالاردىڭ سانىن كوبەيتۋ (4 ەمەس، 8 ەتۋ) تۋرالى دا باستاما كوتەردى. بىراق ول جوبانى دەر كەزىندە ىسكە اسىرۋعا ۇلگەرمەدى دە، 1976 جىلعى دوپ دوداسى بۇرىنعى ەرەجە بويىنشا ءوتتى. ياعني ىرىكتەۋ كەزەڭىندە 32 قۇراما ءتورت-تورتتەن 8 توپقا ءبولىندى. توپ جەڭىمپازدارى شيرەك فينالدا ەكى ويىننان تۇراتىن جەكپە-جەكتە اقتىق سىنعا قاتىساتىن ءتورت جۇيرىكتى انىقتادى.

ىرىكتەۋ ساتىسىنداعى ەرەكشە وقيعالاردىڭ ءبىرى – اياقدوپتى ويلاپ تاپقان اعىلشىنداردىڭ تاعى دا جۇلدەدەن قۇر قالۋى بولدى. جۇلدە الماق تۇگىلى، بۇل جولى ولار توپتان وزىپ تا شىعا العان جوق. اۋەلگى ماتچتا جاڭا باپكەر دون ءريۆيدىڭ شاكىرتتەرى زور شابىتپەن ويناپ، ازۋلى چەحوسلوۆاكيا قۇراماسىن 3:0 ەسەبىمەن تىزە بۇكتىرگەنىمەن، كەيىنگى كەزدەسۋلەردە الگى قارقىنىن باسەڭدەتىپ الدى. ەسەسىنە، كيپر مەن پورتۋگاليانى «جۇندەي تۇتكەن» چەحوسلوۆاكتار كوپ ۇزاماي ءبىرىنشى ورىنعا شىعىپ، جارىس سوڭىنا دەيىن سول تۇعىردان تۇسكەن جوق. قالعان ۋاقىتتا بريتاندىقتاردىڭ قولىنان بار كەلگەنى – كيپردى 5:0 ەسەبىمەن تالقانداۋ عانا بولدى. بۇل ناتيجەنىڭ ەشكىمدى تاڭ قالدىرا قويماسى حاق، ال بەس گولدى دا ءبىر ويىنشىنىڭ (مالكولم ماكدونالد) سوعۋى ەۋروپا چەمپيوناتتارى تاريحىندا تۇڭعىش رەت تىركەلدى.

گوللاند-پولياك تايتالاسى

اعىلشىن شابۋىلشىسىنىڭ تابىسى شابىتتاندىرسا كەرەك، 2-توپتاعى ۆەنگريا – ليۋكسەمبۋرگ (8:1) كەزدەسۋىندە الاڭ يەلەرىنىڭ ۇزدىك ويىنشىلارىنىڭ ءبىرى – تيبور نيلاشي دا بەس دوپ سوقتى. جالپى ءاۋ باستا بۇل توپتاعى نەگىزگى تەكەتىرەس وسى ۆەنگرلەر مەن ولاردىڭ قۇدايى كورشىسى – اۆستريانىڭ اراسىندا وتەدى دەپ بولجانعانىمەن، ءبىرىنشى ورىن ءۇشىن تالاسقا ويلاماعان جەردەن ۋەلس كيلىكتى دە، باستى قارسىلاستارىن سىرت الاڭدا دا، ءوز الاڭىندا دا ۇتىپ، تۇڭعىش رەت شيرەك فينالعا ىلىكتى. 3-توپتان يۋگوسلاۆتار سۋىرىلىپ شىقتى. ال 4-توپقا كىلەڭ ءوزارا دەڭگەيلەس كوماندالاردىڭ شوعىرلانعانى سونداي، ون ەكى ويىننىڭ التاۋى تەڭ اياقتالدى. ونىڭ بەسەۋى (!) رۋمىنداردىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە استى: دانيانى 6:1 ەسەبىمەن ويسىراتا ۇتقان ولار قالعان كەزدەسۋلەرىنىڭ بارىندە دە قارسىلاستارىمەن ۇپاي بولىسۋگە ءماجبۇر بولدى. ىرىكتەۋ تۋرنيرىندە بىردە-ءبىر رەت ۇتىلماعان تاعى ءبىر كوماندا – يسپانيا بولسا، شەشۋشى ويىندارىن ءساتتى وتكىزىپ، توپ جەڭىمپازى اتاندى.

5-توپ 1974 جىلعى الەم بىرىنشىلىگىنە قاتىسقان ءۇش مىقتىنىڭ – كۇمىس جۇلدەگەر گوللانديانىڭ، قولاعا قول جەتكىزگەن پولشانىڭ جانە وسى پولياكتاردىڭ «كەسىرىنەن» توپتىق كەزەڭدە-اق «توڭقالاڭ اسقان» يتاليانىڭ باسىن قوستى. ءۇش «ارىستاننىڭ» ازۋىندا كەتە بارعان فيندەر ريمدە كۇتپەگەن جەردەن كۇش كورسەتىپ، وزدەرىنىڭ وسى تسيكلداعى جالعىز ۇپايىن يتاليالىقتاردان جىرىپ الدى. ءسويتىپ، شيرەك فينال جولداماسى ءۇشىن نەگىزگى تايتالاسقا گوللاندىقتار مەن پولياكتار ءتۇستى. شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇلاردىڭ اراسىنداعى ەكى ويىن دا وتە تارتىستى جانە تارتىمدى ءوتتى. اۋەلى حوجۋۆتە «گوللاند قامالى» قۇلادى – 4:1! باتىسگەرمان جەرىندەگى دۇنيەجۇزىلىك دودادا كوزگە تۇسكەن دۇلدۇلدەر – گجەگوج لياتو، روبەرت گادوحا جانە اندجەي شارماح بۇل جولى دا وتە جوعارى دەڭگەيدە ونەر كورسەتتى. ارىپتەستەرىنەن ەش قولداۋ تاپپاي كۇيىنگەن يوحان كرويف بار ىشكى بۋىرقانىسىن امستەردامداعى قارىمتا ماتچتا اقتارىپ سالدى (3:0): ءۇش گول دا «ۇشقىر گوللاندىقتىڭ» كومەگىمەن سوعىلدى. مارەگە قاتار كەلگەن قوس جۇيرىكتىڭ تاعدىرىن دوپ ايىرماسى شەشتى. قالعان توپتاردا كسرو، بەلگيا جانە گفر قۇرامالارىنىڭ باسقالاردان باسىمدىعى ايقىن اڭعارىلىپ تۇردى.

شيرەك فينالدىق جۇپتاردىڭ دەڭگەيى شامالاس ەدى. ءوز مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانا الماعان كەڭەس كومانداسى قۇرلىق چەمپيوناتتارى تاريحىندا تۇڭعىش رەت فينالدىق تۋرنيردەن تىس قالدى (چەحوسلوۆاكيا – كسرو – 2:0, 2:2). چەحوسلوۆاك فۋتبولشىلارى اسىرەسە پراگادا وتە قارقىندى ويىن كورسەتتى. سونداعى قيمىلدارىنا قاراپ-اق ولاردىڭ التىن جۇلدەگە لايىق ەكەنىن اڭعارۋعا بولار ەدى. چەمپيوندىقتان ۇمىتكەرلەردىڭ قاتارىندا ءوز كورشىلەرىنىڭ (بەلگيا – 5:0, 2:1) «قولىن قول، بۇتىن بۇت» قىلعان گوللانديا قۇراماسى دا، يسپاندىقتاردى ونشا قينالماي جولدا قالدىرعان (2:0, 1:1) باتىس نەمىستەرى دە اتالدى. بۇلاردىڭ جانىندا وسالداۋ سانالعان يۋگوسلاۆيا كومانداسى جارتىلاي فينالعا جانجالمەن اۋپىرىمدەپ ىلىكتى: كارديفتە وتكەن قارىمتا ويىندا تورەشى ۋەلستىكتەردىڭ ەكى گولىن ەسەپتەمەي قويدى، بۇعان قوسا الاڭ يەلەرىنىڭ شابۋىلشىسى تەرري يورات پەنالتي سوعا المادى (1:1, بەلگرادتاعى العاشقى ويىندا 2:0 ەسەبىمەن يۋگوسلاۆتار ۇتقان ەدى). تورەشىنىڭ ارەكەتىنە نارازى بولعان جانكۇيەرلەر الاڭعا ءارتۇرلى زاتتار لاقتىرىپ، ويىن بىرنەشە مينۋتقا ءۇزىلىپ قالدى. ماتچ بىتكەن كەزدە ستاديون ماڭى كىشىگىرىم سوعىس مايدانىن كوزگە ەلەستەتەردەي ەدى. قوناقتار مەن تورەشى الاڭنان ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ كومەگىمەن ارەڭ شىقتى. كەيىن ۋەفا-نىڭ ءتارتىپ كوميسسياسى قاۋىپسىزدىك شارالارىن دەر كەزىندە جاساي الماعانى ءۇشىن ۋەلستى كەلەسى ەۋروپا دوپ دوداسىنا قاتىسۋ قۇقىنان ايىردى.

ەشكىم دە 90 مينۋت ويناعان جوق

فينالدىق تۋرنير يۋگوسلاۆيادا ۇيىمداستىرىلدى. ەكى جارتىلاي فينال دا اسا تارتىستى ءوتتى. قارسىلاستاردىڭ ءوزارا دەڭگەيلەس ەكەنى دە كوزگە ۇرىپ تۇردى. سول سەبەپتى، ەكى ويىندا دا جەڭىمپاز قوسىمشا ۋاقىتتا انىقتالدى. چەحوسلوۆاكيا قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى ويىنشىلاردى ءساتتى الماستىرىپ، جاسىل الاڭداعى جان الىسىپ، جان بەرىسكەن ايقاسقا كەيىننەن ارالاسقان فرانتيشەك ۆەسەلى اۋەلى زدەنەك نەحوداعا ناتيجەلى پاس شىعارىپ بەردى، سوسىن ىسكە ءوزى كىرىسىپ ەسەپتى ۇلعايتتى (3:1). ال ەكىنشى جارتىلاي فينالدىق كەزدەسۋدە اۋەلى يۋگوسلاۆتاردىڭ باسىمدىعى بايقالدى: ءبىرىنشى تايم بىتكەن كەزدە ەسەپ 2:0 ەدى! بىراق نەمىستەر قاشاندا ەرىك-جىگەرىنىڭ مىقتىلىعىمەن قارسىلاسىنىڭ مىسىن باسادى عوي: 65-مينۋتتا شابۋىلشى حاينتس فلوە ءبىر قارىمتا دوپ ەنگىزدى، ال 81-مينۋتتا سونىڭ الدىندا عانا حەربەرت ۆيممەردى الماستىرعان جاس تالانت ديتەر ميۋللەر ەسەپتى تەڭەستىرىپ كەتتى! ساعى سىنعان بالقاندىقتار قوسىمشا ۋاقىتتا تاعى ەكى گول جىبەرىپ الدى: ەكەۋىن دە د.ميۋللەر سوقتى. بۇل – ەۋروپا چەمپيوناتتارى فينالدىق تۋرنيرلەرىنىڭ تاريحىنداعى تۇڭعىش حەت-تريك بولاتىن. 3-ورىن ءۇشىن بولعان ويىندا دا جەڭىمپاز قوسىمشا ۋاقىتتا بەلگىلى بولدى (جالپى فينالدىق سىنداعى ءتورت ويىننىڭ ۋاقىتىن ەسەپتەسە، 8 ساعات بولادى ەكەن!).

ال التىن جۇلدەنىڭ يەسىن انىقتاۋ ءۇشىن 120 مينۋت تا ازدىق ەتتى. بۇل ۇيىمشىل كوماندالىق قيمىل مەن ويىنشىلاردىڭ جەكە شەبەرلىگى كەرەمەتتەي ۇيلەسكەن ناعىز زاماناۋي فۋتبولدىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن ماتچ بولدى. اسىرەسە ۆاتسلاۆ ەجەكتىڭ جىگىتتەرى ايرىقشا كوزگە ءتۇستى. يوزەف مودەر، زدەنەك نەحودا، يان شۆەگليك، كارول دوبياش ءتارىزدى ويىنشىلار ۇنەمى نەمىس قورعاۋشىلارىنىڭ مازاسىن الۋمەن بولدى. انتون وندرۋش، يان پيۆارنيك، كولومون گوگ، يوزەف چاپكوۆيچ سەكىلدى مايتالماندار تىلدى تورۋىلداپ قانا قويماي، شابۋىل وتىنا ماي قۇيىپ وتىردى. قاشانداعىداي ويىندى قارقىندى باستاعان چەحوسلوۆاكتار ءا دەگەنشە ەكى گول سوعىپ ۇلگەردى. ولار ءتىپتى ءۇشىنشىسىن دە ەنگىزىپ، ويىن تاعدىرىن شەشۋگە مۇمكىندىك الدى، بىراق شابۋىلشى ماريان ماسنى باتىسگەرمان قاقپاشىسى زەپپ مايەرمەن جەكپە-جەك شىقسا دا، قانجىعاسىن مايلاي المادى. نەمىستەر ادەتتەگىشە تىستەسىپ باعىپ، ۇزىلىسكە دەيىن ەسەپ ايىرماسىن قىسقارتا الدى. ەكىنشى تايمنىڭ باسىم بولىگى گفر قۇراماسىنىڭ شابۋىلىمەن ءوتتى. بىراق چەحوسلوۆاك قاقپاشىسى يۆو ۆيكتور تاماشا وينادى. دەسە دە، 90-مينۋتتا تارازى باسى تاعى دا تەڭەستى: اۋەلەپ كەلگەن دوپقا ۆيكتور مەن بەرند حەلتسەنباين قاتار ۇمتىلدى، نەمىس شابۋىلشىسى قاقپاشىنى تورەشىگە بايقاتپاستان يتەرىپ قالدى دا، ءوزى دوپتى... جەلكەسىمەن تورعا باعىتتادى – 2:2.

قوسىمشا 30 مينۋتتاعى الما-كەزەك شابۋىل دا ەشقانداي ناتيجە بەرگەن جوق.

فينال الدىندا نەمىس فۋتبول وداعى ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنە «ەگەر ماتچ قوسىمشا ۋاقىتتا دا تەڭ اياقتالعان جاعدايدا بۇرىنعىداي جەرەبە تاستاۋدى قويىپ، ونىڭ ورنىنا بەس-بەستەن پەنالتي تەبۋ قولعا الىنسا...» دەگەن ءوتىنىش جازعان ەدى. جەڭىمپاز وندا دا انىقتالماسا، پەنالتيدى كىم بۇرىن قاتەلەسكەنگە دەيىن جالعاستىرۋ ۇسىنىلعان-دى. چەحوسلوۆاك جاعى بۇل ۇسىنىسپەن كەلىسكەن بولاتىن. ناتيجەدە يتاليالىق تورەشى سەردجو گونەللا كوماندالاردى ويىن سوڭىنداعى پەنالتيلەردى تەبۋگە شاقىردى. قارسىلاستاردىڭ العاشقى ءۇش سوققىسى نىساناعا ءدوپ دارىدى – 3:3. چەحوسلوۆاكيا قۇراماسىنان 11 مەترلىك نۇكتەگە ءتورتىنشى بوپ كەلگەن لاديسلاۆ يۋركەميك تە ءمۇلت كەتكەن جوق. بۇدان سوڭ دوپقا گفر قۇراماسىنىڭ قورعاۋشىسى بەرنارد ديتتس جاقىندادى. الايدا... اياق استىنان ونى بۇگىندە «باۆاريانىڭ» قۇرمەتتى پرەزيدەنتى بولىپ جۇرگەن ۋلي حەنەسس باسىپ وزدى دا، تەزدەتىپ تەۋىپ جىبەردى: دوپ قاقپادان الدەقايدا بيىك كەتتى. ەندى انتونين پانەنكانىڭ سوققىسى شەشۋشى ماڭىزعا يە بولدى: ەگەر ول قاتەلەسسە، نەمىستەر ەسەپتى تەڭەستىرۋگە مۇمكىندىك الادى، ال ءدوپ سوقسا چەحوسلوۆاكتار چەمپيون اتانادى. پانەنكانىڭ سوققىسى (ەگەر ونى سوققى دەۋگە بولسا) فۋتبول تاريحىنداعى ەڭ توسىن ارەكەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە ەستە قالدى – ول، ءوزىنىڭ قيمىلىن اڭدىعان قاقپاشى دالباسالاپ ءبىر شەتكە قيسايا بەرگەندە، دوپتى ءجاي عانا سىرعىتا كوتەرىپ، ورتا تۇستان دومالاتا سالدى. 5:3!

ەندى نەمىستەردىڭ بەسىنشى سوققىسىنىڭ قاجەتى دە بولماي قالدى. «كۇمىس امفورا» پراگاعا كەتتى...

V ەۋروپا چەمپيوناتى

(1976 جىل، يۋگوسلاۆيا)

فينالدىق تۋرنيردە 4 ماتچ وتكىزىلىپ، 19 دوپ سوعىلعان. مەرگەن فۋتبولشى: د.ميۋللەر (گفر) – 4 دوپ.

جارتىلاي فينال

چەحوسلوۆاكيا – گوللانديا – 3:1 (قوسىمشا ۋاقىتتا), يۋگوسلاۆيا – گفر – 2:4 (قوسىمشا ۋاقىتتا)

3-ورىن ءۇشىن ماتچ

گوللانديا – يۋگوسلاۆيا – 3:2 (قوسىمشا ۋاقىتتا)

فينال

چەحوسلوۆاكيا – گفر – 2:2. پەنالتيدەن 5:3

20 ماۋسىم. بەلگراد. «تسرۆەنا زۆەزدا» ستاديونى. 30 790 كورەرمەن. تورەشى گونەللا (يتاليا).

چەحوسلوۆاكيا: ۆيكتور، پيۆارنيك، چاپكوۆيچ، وندرۋش، گوگ، پانەنكا، دوبياش (ۆەسەلى، 94), مودەر، ماسنى، شۆەگليك (يۋركەميك، 80), نەحودا.

گفر: مايەر، فوگتس، بەككەنباۋەر، شۆارتسەنبەك، ديتتس، بەەر (بونگارتتس، 80), بونحوف، ۆيممەر (فلوە، 46), ۋ.حەنەسس، د.ميۋللەر، حەلتسەنباين.

گولدار: شۆەگليك، 8 (1:0), دوبياش، 25 (2:0), د.ميۋللەر، 28 (2:1), حەلتسەنباين، 90 (2:2).

پەنالتي سەرياسى: ماسنى – 1:0, بونحوف – 1:1, نەحودا – 2:1, فلوە – 2:2, وندرۋش – 3:2, بونگارتتس – 3:3, يۋركەميك – 4:3, ۋ.حەنەسس (قاقپادان بيىك كەتتى) – 4:3, پانەنكا – 5:3.

ەسكەرتۋ العاندار: دوبياش، مودەر.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz