مەن پارلامەنتكە بىرنەشە رەت: «سىزدەر كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك تiل - قازاق ءتىلى» دەلىنگەن نورمانى جىلدار بويى ەسكەرمەي ورىنداماي كەلەسىزدەر»، - دەپ ارىزداندىم. ولار ۇنەمى جازعانىما العىس ايتۋمەن شەكتەلىپ، اتا زاڭعا قاراسى ارەكەتتەرىن جالعاستىرۋدا.

وسى زاڭسىزدىقتى توقتاتۋ ءۇشىن، مەن ارنايى ءماجىلىستىڭ «زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما» كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى س.يماشەۆامەن كەزدەسىپ: «سىزدەر زاڭ شىعارۋدى قابىلداۋدى تەك قانا مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋلەرىڭىز كەرەك»، - دەپ شاعىمداندىم! الايدا س.يماشەۆا ماعان توسىننان: «نەگە زاڭ شىعارۋ تەك قانا قازاق تىلىندە بولۋى كەرەك?»، - دەپ سۇراق قويدى.

مەن: «دەپۋتاتتاردىڭ قىزمەتىن قۇقىقتىق رەتتەيتىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 37-  بابىندا «پارلامەنت جۇمىسىندا تiلدەردi پايدالانۋ رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنا جانە رەسپۋبليكاداعى تiل تۋرالى زاڭدارعا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى» - دەپ بەكىتىلگەنىن، ال «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تiل تۋرالى» زاڭنىڭ 4-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تiلi - قازاق تiلi.  مەملەكەتتiك تiل - مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتiك باسقارۋ, زاڭ شىعارۋ، سوت iسiن جۇرگiزۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi», - دەپ كورسەتىلگەنىن ايتتىم.

«وسى زاڭنىڭ 9-بابىندا مەملەكەتتiك ورگانداردىڭ اكتiلەرi مەملەكەتتiك تiلدە ازiرلەنiپ، قابىلدانادى دەلىنگەن»، - دەدىم! بۇعان س.يماشەۆا پارلامەنتتە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، سويلەمەيتىن دەپۋتاتتاردىڭ بار ەكەنىن ايتىپ اقتالدى. مەن س.يماشەۆادان «زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما» كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى رەتىندە دەپۋتاتتاردان پارلامەنتتىڭ زاڭ شىعارۋ پروتسەسىندە كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىندا، زاڭدارىندا  قازاقستانداعى مەملەكەتتىك تiل - قازاق ءتىلى دەگەن نورماعا قارسى زاڭ بۇزۋشىلىقتى جويۋ جايلى شەشىم شىعارۋلارىن تالاپ ەتەتىنىمدى ايتتىم. جانە دە دەپۋتاتتاردىڭ كونستيتۋتسياعا قارسى بۇل ارەكەتتەرىندە بىلىكسىزدىكتىڭ، بىلىمسىزدىكتىڭ، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتقانداي، ارانداتۋشىلىقتىن بەلگىلەرى بار ەكەنىن جەتكىزدىم.

مەملەكەتىمىزدىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى - پارلامەنتتىڭ وسى زاڭ بۇزۋشىلىقتارى تەك قانا قازاق حالقىنىڭ قۇقىن اياققا باسىپ وتىرعان جوق. «سىزدەر 1995 جىلعى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا ءبىرتۇتاس ەل بولىپ قابىلداعان كونستيتۋتسيانى مويىنداماي، بۇكىل ەلدىڭ قۇقىن شەكتەۋدەسىزدەر»، - دەپ ءسوزىمدى قورىتىندىلادىم.

مەنىڭ ارىزىما جاۋاپ بەرۋگە ءتورايىم س.يماشەۆانىڭ ۋاقىتى جەتپەدى مە، الدە باسقا ما، ارى قاراي ارالارىنان زاڭ بىلەتىن دەپۋتات دەپ تاۋىپ، ن.بايتيلەسوۆكە سىرعىتىپ جىبەرىپتى.

بەرگەن جاۋابى: «نا №جت-2024-03591532 وت 2 اپرەليا 2024 گودا».

«ءسىزدىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ماجىلىسىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ تۋرالى حاتىڭىز قارالىپ، كەلەسىنى حابارلايمىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىنىڭ 2-تارماعىنا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ رەگلامەنتىنىڭ 4-تارماعىنا سايكەس پارلامەنت ماجىلىسىندە جۇمىس قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە جۇرگىزىلەدى».

«چلەن كوميتەتا پو زاكونوداتەلستۆۋ ي سۋدەبنو پراۆوۆوي رەفورمە بايتيلەسوۆ نۋرسۋلتان تولەنوۆيچ».

ەندى وسىنى تالداپ، قۇقىقتىق باعاسىن بەرەيىن:

- مەملەكەتتىك تىلدەگى ارىزىما جاۋاپتى ورىس سوزدەرىن قوسىپ، قولدانىستاعى زاڭدارعا قايشى، تولىعىمەن قازاق تىلىندە بەرمەگەن;

- جاۋاپتا ن. بايتيلەسوۆ سىلتەمە جاساعان كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنىڭ 2-تارماعى مەنىڭ ارىزىما قاتىسى جوق، ويتكەنى پارلامەنت مەملەكەتتىك ورگان بولىپ تابىلادى. قازاقستان ۇكىمەتى تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭدا مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ تىزبەسى بەرىلگەن، ولار پرەزيدەنت، پارلامەنت، مينيسترلىكتەر. ال 7-باپتىڭ 2-تارماعى تەك قانا «مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» - دەپ ايتىلعان. دەپۋتاتتار مەملەكەتتىك ورگان مەن مەملەكەتتىك ۇيىمداردىڭ ايىرماشىلىعىن بىلمەيدى، زاڭداردى تۇسىنبەيدى. دەمەك «رەسمي تۇردە» دەگەن ءسوز تىركەستەرى بار، بىراق بۇل «ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل» دەگەندى بىلدىرمەيدى. وسى كۇردەلى ماسەلەنى كونستيتۋتسيالىق كەڭەس 2007 جىلى 23 اقپانداعى نورماتيۆتىك مiندەتتi كۇشى بار قاۋلىسىمەن بىلاي دەپ بەكىتتى: «مەملەكەتتiك ۇيىمدار مەن جەرگiلiكتi ءوزiن-ءوزi باسقارۋ ورگاندارىندا مەملەكەتتiك تiل - قازاق تiلi مەن رەسمي تۇردە پايدالانىلاتىن ورىس تiلiنiڭ تەڭ قولدانىلۋى بۇل سوڭعىسىنا (ورىس تىلىنە) ەكiنشi مەملەكەتتiك تiل مارتەبەسi بەرiلەتiنiن بىلدىرمەيدى.

- ەندى قاي جەردە، قالاي ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلاتىنىڭ ايتايىن. ولار ازاماتتىق زاڭداردا كورسەتىلگەن مەملەكەتتىك ۇيىمداردا بولادى. اتاپ ايتساق: مەملەكەتتiك كاسiپورىندار، مەكەمەلەر، شارۋاشىلىق سەرiكتەستiكتەر، اكتسيونەرلiك قوعامدار، باسقاشا ايتقاندا قۇرىلتايشىسى مەنشىك يەسى مەملەكەت بولاتىن كومپانيالار، زاڭدى تۇلعالار، جانە جەرگiلiكتi ءوزiن-ءوزi باسقارۋ ورگاندارى ءماسليحاتتار;

- پارلامەنتتىڭ قابىلداپ جاتقان زاڭدارى زاڭسىز. سەبەبى مەملەكەتتىك تىلدە قابىلدانبايدى. كونستيتۋتسيادا، 44-باپتا قازاقستان پرەزيدەنتi پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىن شاقىرادى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستان حالقىنا بەرەتىن انتىن قابىلدايدى دەگەن. جاڭادان سايلانىپ كەلگەن دەپۋتاتتار پرەزيدەنت الدىندا انت بەرمەدى، انت بەرۋ ءراسىمى كونستيتۋتسياعا قايشى ءوتتى، دەمەك پارلامەنت قىزمەتى زاڭسىز.

بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: اتا زاڭىمىزدىڭ 3-بابىنداعى «مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر باستاۋى – حالىق» دەگەن نورماسىنا سۇيەنە وتىرىپ، دەپۋتاتتارىمىزدىڭ زاڭداردى ۇقپايتىنىن، ورىندامايتىنىن قوعامعا قاۋىپتىلىگىن ەسكەرە كەلە، ولاردىڭ ساۋاتتىلىعىن تەكسەرۋ جايلى ۇسىنىس جاسايمىن.

ايىپقان مۋحاماديەۆ

Abai.kz