وتەگەن ورالبايۇلى. جىرىندا جەلتوقساننىڭ مىنەزى بار...
- ولەڭحات
«تۋعان اي تۋراعان ەت سەكىلدى» دەيدى حالقىمىز. تاۋىپ ايتىلعان تەڭەۋىنىڭ وزىندە الەۋمەتتىك ماسەلە مەن ءداستۇرلىۇستانىم قويىنداسىپ جاتاتىن جۇرتىمىزدىڭ اۋزىنا وسى ءسوز «قاراشا، جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي...» كەزىندە كوبىرەك تۇسەتىنى بار. قىزىلسىراعان كوڭىل مەن قىزۋسىراعان نيەتتىڭ يتجىعىس ءتۇسىپ، «يششاي» دەپ ءيىن وزدىرىپ، يرەك قامشىلاعان يۋ-قيۋ شاعىندا كوڭىل بورانى مەن تابيعات داۋىلى توگىلىپ تۇسكەن تەرمەنىڭ قوس جولىنداي بولىپ قول ۇستاسىپ، وكشەسىن كوتەرىپ، وكپەسىن قولىنا الادى. جەلتوقساندا جەل دە جۇيرىك، كوڭىل دە جۇيرىك. وتەر جىلدى جەتەلەپ، تاريحقا توتەلەپ تارتىپ بارادى جەلتوقسان. كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالىپ، «سىباعاسىن» ارتىپ بارادى جەلتوقسان. قۇلاعىن قايشىلاعان قۇلاگەر-جىلدىڭ جالى كورىنگەندەي...
جەلتوقسان جەلى سىندى جۇيرىك كوڭىل جوڭكىلە جۇگىرىپ،جىرتىلا-جىرتىلا ادا بولۋعا اينالعان كۇنپاراقتىڭ سوڭعى كۇندەرىنە سۇزىلتە قاراتادى. جەلتوقساننىڭ كۇنپاراعىنا ۇڭىلە قاراساق، جۇرتىمىزدىڭ جاقسىلارىنىڭ كوبى وسى ايدا دۇنيەگە كەلگەن سياقتى. وسى ايدا تۋعان ارداقتى اعالارىمىز بەن اياۋلى اپالارىمىزدىڭ، ارداكۇرەڭ ىنىلەرىمىز بەن قايراتكەر باۋىرلارىمىزدىڭ ۇزىن سانى دا بارشىلىق. ساۋساق بۇگىپ ساناماي، سانانىڭ شوتىن قاعىپ كورەمىز. شۇكىر دەمەسكە ءاددىڭ بار ما!
- ولەڭحات
«تۋعان اي تۋراعان ەت سەكىلدى» دەيدى حالقىمىز. تاۋىپ ايتىلعان تەڭەۋىنىڭ وزىندە الەۋمەتتىك ماسەلە مەن ءداستۇرلىۇستانىم قويىنداسىپ جاتاتىن جۇرتىمىزدىڭ اۋزىنا وسى ءسوز «قاراشا، جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي...» كەزىندە كوبىرەك تۇسەتىنى بار. قىزىلسىراعان كوڭىل مەن قىزۋسىراعان نيەتتىڭ يتجىعىس ءتۇسىپ، «يششاي» دەپ ءيىن وزدىرىپ، يرەك قامشىلاعان يۋ-قيۋ شاعىندا كوڭىل بورانى مەن تابيعات داۋىلى توگىلىپ تۇسكەن تەرمەنىڭ قوس جولىنداي بولىپ قول ۇستاسىپ، وكشەسىن كوتەرىپ، وكپەسىن قولىنا الادى. جەلتوقساندا جەل دە جۇيرىك، كوڭىل دە جۇيرىك. وتەر جىلدى جەتەلەپ، تاريحقا توتەلەپ تارتىپ بارادى جەلتوقسان. كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالىپ، «سىباعاسىن» ارتىپ بارادى جەلتوقسان. قۇلاعىن قايشىلاعان قۇلاگەر-جىلدىڭ جالى كورىنگەندەي...
جەلتوقسان جەلى سىندى جۇيرىك كوڭىل جوڭكىلە جۇگىرىپ،جىرتىلا-جىرتىلا ادا بولۋعا اينالعان كۇنپاراقتىڭ سوڭعى كۇندەرىنە سۇزىلتە قاراتادى. جەلتوقساننىڭ كۇنپاراعىنا ۇڭىلە قاراساق، جۇرتىمىزدىڭ جاقسىلارىنىڭ كوبى وسى ايدا دۇنيەگە كەلگەن سياقتى. وسى ايدا تۋعان ارداقتى اعالارىمىز بەن اياۋلى اپالارىمىزدىڭ، ارداكۇرەڭ ىنىلەرىمىز بەن قايراتكەر باۋىرلارىمىزدىڭ ۇزىن سانى دا بارشىلىق. ساۋساق بۇگىپ ساناماي، سانانىڭ شوتىن قاعىپ كورەمىز. شۇكىر دەمەسكە ءاددىڭ بار ما!
جالپى، جەلتوقسان دەگەن جاقسى اي عوي، شىركىن. جانىڭ جاڭعىرار، جادىڭ جاڭعىرار، ءسانىڭ سالتاناتتار، ءانىڭ مارحاباتتانار كەز. كۇن رايى سۋىق بولعانمەن، جۇرەگىڭ جىپ-جىلى، تىلەگىڭ ىزەتتى.جىل بويى جۇگىرتكەن مىگىرسىز تىرشىلىك، ۇلىجىڭگىر ۇمتىلىس، اپاش-قۇپاش قوزعالىس بۇل ايدا، ءسىرا، كىسىگەجامباس سيپاتپاس. ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت،تاۋەلسىزدىكتى تۋدىرعان قاسيەتتى اي رەتىندە «ايعا باس، بىزگە جاس» دەپ تىزە بۇگىپ، ءتاجىم ەتسەك، قانەكي...
وسىنداي كەزدە ىنىلىك ىزەتتى تىلەك پەن باۋىرمال نيەتتى ءبىلدىرۋ ءۇشىن قولىما قالام الىپ، حات قايشىلادىم. وسى كۇنى، استانادا سوققان الاي-دۇلەيدە، اۆتوموبيل قۇلاعى كورىنبەس اقبوراندا، جەلتوقساندا ءومىر ەسىگىن اشقان اعا-اپالارىم تۋرالى ويلادىم. ويلادىم دا، ەس ءبىلىپ، ەتەك جاۋىپ،ەكى-ءۇش اۋىز ولەڭ قۇراعاننان بەرى «باۋىرىم» دەپ باسىمنان سيپاپ كەلە جاتقان فاريزا اپامنىڭ تۋعان كۇنى دە جەلتوقساندا ەكەنىنسىزدەرگە ايتقىم كەلدى.
25-ءشى جەلتوقسان – فاريزا اقىننىڭ تۋعان كۇنى. جىرىندا جەلتوقساننىڭ مىنەزى بار اقىننىڭ تۋعان كۇنى. ولەڭنىڭ وركەشتەنگەن كۇنى. اپامنىڭ الپەشتەنگەن كۇنى. جىردىڭ جالدانعان كۇنى. جۇرتىنىڭ مالدانعان كۇنى. بۇل كۇندى مەنەن باسقا دا مىڭداعان، الدەنەشە مىڭداعان جاندار بىلەتىنىنە ەش ءشۇبام جوق. تۋعان ايىمەن مىنەزدەس، تۋعان جىلىمەن وزەكتەس، تۋعان حالقىمەن تاعدىرلاس اقىننىڭ كەيىنگى كەزدەرى دەنساۋلىعى سىر بەرىپ جۇرگەنى جانىمىزعا باتادى. سوڭعى كەزدەرى اۋرۋحاناعا جولى تۇسىڭكىرەپ جۇرگەن اپامنىڭ سوڭىنان ءحالىن سۇراپ، قادىرىن ارتتىرىپ بارا بەرۋگە دە تاۋەكەل جەتە بەرمەيدى. باتىر مىنەزىن جاستاي كورىپ، جانىمىزعا جاتتاپ وسكەندىكتەن دە، جاسىپ قالامىز با دەپ كىبىرتىكتەيمىز. جاسىعانىمىزدى كورىپ، جەكىپ تاستاي ما دەپ جاسقانامىز.
كەشە اققۇلاق بوران الاسۇرىپ، اسپان مەن جەر استاسىپ، قارشىل قالا جەلدىڭ وتىندە، بوراننىڭ بەتىندە دىردەكتەپ ەدى، بۇگىن اسپان ءشايداي اشىلىپ، ادۋىن بوران باسىلىپ، كۇن استىنداعى كۇنىكەيدەي بولىپ جەتكەن كۇنشۋاق كۇلىمسىرەيدى. اپامنىڭ دا الاي-دۇلەي كوڭىلى بورانداي اشىلىپ، شۋاعى شاشىلىپ، جۇرتىنا اسىعىپ، قۋاتتى قالامىنا سۇيەنىپ، ء«يا، بەكەت!» دەپ جارقىلداپ تۇرىپ كەتەدى دەپ ويلايمىن. جوق، ويلاپ قانا قويمايمىن، بۇعان كامىل سەنەمىن.
ويتكەنى فاريزا وڭعارسىنقىزىن – فاريزاسىن كۇتىپ وتىرعان قالىڭ ەل، قادىرلى قاۋىم، جۇرەكتەس جاماعات، تىلەكتەس ورتا بار. جانكۇيەر جۇرتى، جاناشىر وقىرمانى بار.وي-ءسابيدىڭ وڭ اياعىن كوتەرتىپ، وسىناۋ ءۇشبۋ حات – ۇشىرما كوڭىلىمدى العاۋسىز نيەتپەن ادىپتەپ، ولەڭمەن ءوردىم:
جاۋعا دا شابار ءشۇيىلىپ،
داۋعا دا بارار ءتۇيىلىپ.
ماحامبەت بولار بۇل اپام،
قىز بولعان اللا بۇيىرىپ.
قۇلاگەر-جىر بوپ جاراعان،
قىران بوپ كوككە قاراعان.
قالامى داۋىل تۇرعىزىپ،
قىلىشپەن شاشىن تاراعان.
اسىرسا ايار ايلاسىن،
الاياق قۋسا پايداسىن.
ۇرىمتال تۇستان ۇمتىلىپ،
ۇرادى سوعان نايزاسىن.
اكىمنەن ارتىق بەدەلى،
اركىمنەن ارتىق ونەرى.
ايەل بوپ جانى تولعاتىپ،
ەركەك بوپ تۋعان ولەڭى.
قاتۋ بوپ كەلسە، قار جاۋار،
تاتۋ بوپ كەلسە، شام جاعار.
باتۋ بوپ كەلسە باۋىرمال،
بالاداي كوڭىلى الدانار.
قىناپقا سالساڭ قايراماي،
قيقۋىن سالار نايزاداي.
كۇي تارتقان كەزدە ديناداي،
ءان سالعان كەزدە مايراداي.
توي باستاپ كەتسە – تولەدەي،
قول باستاپ كەتسە –جەبەدەي.
جول باستاپ كەتسە – تەلەگەي،
مۇحيتقا تۇسكەن كەمەدەي.
ۇرىسقان كەزدە – قابانباي،
ۇعىسقان كەزدە – انامداي.
شىعىسقان كەزدە شارت سىنار،
تۋىسقان كەزدە – دالامداي.
بۇرشاقتاپ جاۋعان ولەڭى،
بۇتارلاپ كەتەر دەنەنى.
بايتاعىن جىرمەن الديلەپ،
باۋىرىنا باسىپ كەلەدى.
جاۋىنگەر جىرعا جان ريزا،
جۇرتى بار وعان ءدان ريزا.
سىرلاسقان كەزدە – سىپىرا،
جىر جازعان كەزدە - فاريزا!
فاريزا اپا، تۋعان كۇنىڭىز قۇتتى بولسىن! جاسىڭىزعا جاس قوسىلىپ، جاقىنداپ كەلە جاتقان 75 جاسقا تولۋ تويىڭىزدا اسابا توپتا اڭقىلداپ، القالاپ كەلگەن الەۋمەتكە قىزمەت كورسەتسەم دەگەن ويىمنىڭ جۇزەگە اسۋىنا قول ۇشىن بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن.
Abai.kz
