كونفەرەنتسيا قوناعى – ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.

ۇلتتىق پارتيا قۇرۋعا قاتىستى ويىن ايتا كەلىپ، ايدوس ءامىروللاۇلى بىلاي دەيدى: «ەگەر الداعى ۋاقىتتا بارشا پارتيالار قازاقىلانادى، شىن مانىندە قازاق مۇددەسىن قورعاعان، قازاقتىڭ ۇلتتىق تاريحى مەن مادەنيەتىنەن سۋسىنداعان پارتيالارعا اينالادى دەسەك، ارنايى ۇلتتىق پارتيا قۇرۋدىڭ قاجەتى دە جوق بولار. ال ەگەر بۇگىنگى ساياسي جاعداي ءالى ۇزاق ۋاقىت بويى مىزعىماي تۇرا بەرەدى، بيلىك ەشقانداي دا ساياسي وزگەرىستەرگە بوي بەرمەيدى، ولاردى قاجەت ەتپەيدى دەسەك، وندا بۇرىنعى وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ ۇلتشىل باعىتتاعى بەلسەندىلەرى مەن جاڭادان تۋىنداپ كەلە جاتقان قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ەكىنشى بۋىنى بىرىگىپ، قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قولدايتىن، كەدەندىك وداققا قارسى اشىق تۇردە قارسى شىعاتىن، ەلدەگى جاعدايعا نارازى توپتاردى، ۇلتتىق بۋرجۋازيانى بىرىكتىرەتىن پارتيا قۇرۋدان باسقا جولى جوق».

- اسسالاۋماعالەيكۇم ايدوس اعا! ۇلتتىق پارتيا قۇراتىن كەز جەتكەن سياقتى. قالاي ويلايسىز؟

كونفەرەنتسيا قوناعى – ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.

ۇلتتىق پارتيا قۇرۋعا قاتىستى ويىن ايتا كەلىپ، ايدوس ءامىروللاۇلى بىلاي دەيدى: «ەگەر الداعى ۋاقىتتا بارشا پارتيالار قازاقىلانادى، شىن مانىندە قازاق مۇددەسىن قورعاعان، قازاقتىڭ ۇلتتىق تاريحى مەن مادەنيەتىنەن سۋسىنداعان پارتيالارعا اينالادى دەسەك، ارنايى ۇلتتىق پارتيا قۇرۋدىڭ قاجەتى دە جوق بولار. ال ەگەر بۇگىنگى ساياسي جاعداي ءالى ۇزاق ۋاقىت بويى مىزعىماي تۇرا بەرەدى، بيلىك ەشقانداي دا ساياسي وزگەرىستەرگە بوي بەرمەيدى، ولاردى قاجەت ەتپەيدى دەسەك، وندا بۇرىنعى وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ ۇلتشىل باعىتتاعى بەلسەندىلەرى مەن جاڭادان تۋىنداپ كەلە جاتقان قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ەكىنشى بۋىنى بىرىگىپ، قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قولدايتىن، كەدەندىك وداققا قارسى اشىق تۇردە قارسى شىعاتىن، ەلدەگى جاعدايعا نارازى توپتاردى، ۇلتتىق بۋرجۋازيانى بىرىكتىرەتىن پارتيا قۇرۋدان باسقا جولى جوق».

- اسسالاۋماعالەيكۇم ايدوس اعا! ۇلتتىق پارتيا قۇراتىن كەز جەتكەن سياقتى. قالاي ويلايسىز؟

- بۇعان ەكى باعىتتا جاۋاپ بەرۋگە بولادى. ەگەر الداعى ۋاقىتتا بارشا پارتيالار قازاقىلانادى، شىن مانىندە قازاق مۇددەسىن قورعاعان، قازاقتىڭ ۇلتتىق تاريحى مەن مادەنيەتىنەن سۋسىنداعان پارتيالارعا اينالادى دەسەك، ارنايى ۇلتتىق پارتيا قۇرۋدىڭ قاجەتى دە جوق بولار. ال ەگەر بۇگىنگى ساياسي جاعداي ءالى ۇزاق ۋاقىت بويى مىزعىماي تۇرا بەرەدى، بيلىك ەشقانداي دا ساياسي وزگەرىستەرگە بوي بەرمەيدى، ولاردى قاجەت ەتپەيدى دەسەك، وندا بۇرىنعى وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ ۇلتشىل باعىتتاعى بەلسەندىلەرى مەن جاڭادان تۋىنداپ كەلە جاتقان قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ەكىنشى بۋىنى بىرىگىپ، قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قولدايتىن، كەدەندىك وداققا قارسى اشىق تۇردە قارسى شىعاتىن، ەلدەگى جاعدايعا نارازى توپتاردى، ۇلتتىق بۋرجۋازيانى بىرىكتىرەتىن پارتيا قۇرۋدان باسقا جولى جوق. ەكىنشى كونسترۋكتسيا ءۇشىن بۇگىنگى جۇيە «ۇلتسىز» دەپ تانىلىپ، وعان بالاما پارتيا «ۇلتتىق» بولىپ تانىلۋى قاجەت. وسى ەكەۋىنىڭ قايسىسى قۇلاققا جاعىمدى؟ پوتەنتسيالدى تۇردە وسى ەكى باعىتتىڭ ءبىرى ورىن الادى. ءۇشىنشى بالاماسى دا بار: بالاما كۇش رەتىندە بۇگىنگى اسىرەدىنشىل توپتار بىرىگىپ، ساياسي ماقساتتارى – تەوكراتيالىق، شاريعاتقا نەگىزدەلگەن مەملەكەت قۇرۋ كەرەك دەگەن ۇراندارمەن شىعۋى مۇمكىن. بىراق، بۇل ءالى بۇگىن نە ەرتەڭنىڭ ەمەس، بولاشاقتىڭ اڭگىمەسى سياقتى كورىنەدى. بۇلار بۇگىن ءالسىز نەمەسە بەلسەندى ەمەس دەگەن ءسوزىم ەمەس. كەرىسىنشە، ولاردىڭ بەلسەندىلىگى دە، مۇمكىندىكتەرى دە جەتىپ جاتىر. بىراق ولاردىڭ اشىق ساياساتقا ارالاسىپ، ءدال پارتيا قۇرىپ جاڭاعىداي ۇرانمەن شىعۋى ءۇشىن دە بەلگىلى ءبىر العىشارتتار قاجەت، كەم دەگەندە اتا زاڭدى اۋىستىرۋ.

- ايدوس مىرزا، التىنبەك سارسەنباەۆتىڭ جاقىن پىكىرلەسى بولدىڭ، ەندى ونىڭ ولىمىنە راحات اليەۆ تاپسىرس بەرۋشى دەپ جاتىر. جالپى بۇل ماسەلەگە وراي پىكىرىڭىز قانداي؟

- التىنبەك سارسەنبايۇلى مەن ونىڭ كومەكشىلەرىن 2006 جىلدىڭ 13 اقپان كۇنى تاۋىپ العان كۇنەن باستاپ قوعام ىشىندە بۇل قىلمىسقا راحات اليەۆتىڭ قاتىسى بولۋى ىقتيمال دەگەن پىكىرلەر ايتىلىپ كەلە جاتىر. جاعدايدى مۇقيات زەردەلەسەك، ەگجەي-تەگجەيىنە بارساق، بۇنىڭ قيسىندارى مەن نەگىزدەرى دە جوق ەمەس. ماسەلەنىڭ كوپتەگەن تۇستارى قوعامنىڭ، قازاق حالقىنىڭ باسىم بولىگى بولماسا دا، زيالى، كوزى اشىق بولىگىنىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمسىزدىگىنە بارىپ تىرەلەدى. وسى كەزگە دەيىنگى شىندىقتى جاسىرعان كىم؟ زاڭ مەن قيسىن اتاۋلىنىڭ بارلىعىن اياققا تاپتاعان سوتتى ۇيىمداستىرعان كىم؟ بيلىك پەن ونىڭ سويىلىن سوققان ناقتى ادامدار، لاۋازىمدى تۇلعالار. ەگەر التەكەڭنىڭ ءىسى قايتا زەرتتەلىپ، قايتا قارالىپ جاتسا، كەزىندە قىلمىستى تۇمشالاعانداردىڭ تاعدىرى نە بولماق؟ ءبىزدىڭ بۇگىنگى كۇندە تالاپ ەتىپ وتىرعانىمىز ءبىر عانا نارسە: اشىقتىق. تەرگەۋ، سوت اشىق ءوتسىن. بارىنە ءبىزدىڭ دە، جۇرتتىڭ دا كوزى جەتسىن. ەگەر وسىنداي قاراپايىم سۇراقتارعا بيلىك ناقتى جاۋاپ بەرمەسە، جاقىن ارادا التەكەڭنىڭ، ءۆاسيليدىڭ، باۋىرجاننىڭ تۋىستارىن، سەرىكتەستەرىن شاقىرىپ، ولارعا بارلىق قۇجاتتاردى اشىپ بەرمەسە، وندا جاقىندا جاسالعان باس پروكۋراتۋرا مەن اقش ەلشىلىگىنىڭ ايتقاندارىنا سەنىمىمىز جوعالادى. انىعى ءبىر: شىرقىراعان شىندىق اشىلماي قويمايدى. بىراق بۇنداي شىندىقتاردىڭ دەر كەزىندە اشىلىپ، دەر كەزىندە ايتىلعانى ەل تىنىشتىعى، مەملەكەت تۇراقتىلىعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى.

- بەكبولات تىلەۋحان مەن مۇحامەدجان تازابەكوۆتىڭ ءدىني كوزقاراسىنا نە ايتاسىز؟ بەكبولات پەن مۇحامەدجانعا ەلىكتەگەن بالعىنبەك سەكىلدى ونەردىڭ، ادەبيەتتىڭ جاس جىگىتتەرىنە ساپسيتا ساقال قويۋىن قالاي باعالايسىز؟ جاس جىگىتتەرگە نامازدى ساقال قويماي-اق وقۋعا بولماي ما؟

- بەكبولات تىلەۋحاننىڭ، ونىڭ قاسىندا جۇرگەن جىگىتتەردىڭ نامازعا جىعىلىپ، ساقال قويۋى - وزدەرىنىڭ جەكە باستارىنىڭ شارۋاسى. مۇسىلماندىق – اتا ءداستۇرىمىز، اتا جولىمىز، تاريحي سۇرلەۋىمىز. وعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق شىعار. مەنىڭ، ءوز باسىم، بۇل ازاماتتارمەن كەلىسە بەرمەيتىن ەكى ءپرينتسيپتى اڭگىمەم بار: بىرىنشىدەن، قازاق ەلىندە، جەرىندە اتا-بابا داستۇرىنەن شىعاتىن، قانشاما ۇرپاق، قانشاما سان قاريالارىمىز، ءدىني قايراتكەرلەرىمىز سالىپ كەتكەن مازحاب پەن ءدىني تۇسىنىكتەردەن، ۇستانىمداردان، پراكتيكالاردان اۋىتقىماعانى ابزال. ەكىنشىدەن، وسى ازاماتتار بولسىن، باسقاسى بولسىن، جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قازاق بولمىسىنان، تاريحىنان، مادەنيەتىنەن تۋىنداعان، باستاۋ الاتىن دۇنيەلەردى جوققا شىعارۋىن قابىلداي المايمىن. قازاقستاندا ەشبىر ادامدى پايعامبار سانامايمىن. «ارۋاق»، ء«تاڭىرى»، «قازاق ونەرى»، «قازاق ءداستۇرى»، «قازاق ىرىمدارى» دەگەن سوزدەردى ەستىسە بولدى، «استاپىراللاسىن» ايتىپ، مۇڭكىر-ناڭكىردى كورگەندەي بولاتىنداردى ايتىپ وتىرمىن. بابالارىمىز ءاپ-ادەمى مۇسىلمان بولعان. بۇگىنگى كەيبىر دەياتەلدەردەن كوپ بىلمەسە، كەم بىلمەگەن. يسلام دەپ وزگە ەلدەردىڭ ەتنومادەني ساياساتى مەن مادەني-فيلوسوفيالىق، ساياسي-فيلوسوفيالىق كوزقاراستارى مەن ىشكى دوكترينالارىن، ءتىپتى سىرت كيىمدەرىن دە تاراتىپ جۇرگەندەر از ەمەس. بۇلارعا قازاق قاۋىمى بىرىگىپ، «قويىڭدار، اينالايىندار!» دەپ اشىق ايتۋى كەرەك.

- ايدوس باۋىرىم ارمىسىڭ! حالقىمىزدىڭ ساياسي بەلسەندىلىگى وتە تومەن ەكەنى راس. داستارحان باسىندا وتىرىپ داۋرىقپا اڭگىمەدەن اسپايدى. مەنىڭ شە, قازاق بالاسى ءوزىن ەلدىڭ، جەردىڭ يەسى رەتىندە سەزىنبەيدى. مايدانداعى سەكىلدى كوپ حالىق جينالاتىن بولسا، بيلىك ەسەپتەسۋگە ءماجبۇر بولاتىن ەدى. ۇلتىمىزدىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن قالاي وياتامىز؟

- ايتقانىڭىزبەن تولىق كەلىسەمىن. بىراق، قايمانا قازاقتى سىناماس بۇرىن مىنانى دا ەستەن شىعارمايىق. عاسىرلار بويى تاپتالعان نامىس، ازاماتتىق، ادامي، ۇلتتىق قاسيەتتەر ءبىر كۇندە، ءتىپتى 20 جىلدا بىردەن ويانا قويمايدى. ونىڭ ۇستىنە ەلدە وتارسىزدانۋ، كوممۋنيستىك جانە توتاليتارلىق سانادان ارىلۋ جۇمىسى مۇلدەم جۇرگەن جوق، جۇرسە تەك بەلسەندى توپتار اراسىندا، ستيحيالى تۇردە، باعىت-باعدارسىز ءجۇرىپ جاتىر. مايدانداعى جاعدايمەن سالىستىرۋدىڭ ءوزى قيىن. ەگەر بىزدە ەڭ بولماسا 5-6 جىل تاۋەلسىز تەلەارنالار قىزمەت ەتسە، سولار ارقىلى بارلىق كۇشتەر پىكىر تالاستىرىپ، اشىق ءسوز جارىستىرعان مادەنيەت بولعاندا، ءبىزدىڭ الاڭداردا دا ميلليونداعان بولماسا دا، 100 مىڭداعان ادام قۇجىناپ تۇرار ەدى. بۇگىنگى تۇيىقتالعان اۆتوريتارلى رەجيم قوعامنىڭ شىن مانىندە ويانعانىن، ءوز-وزىنە جاۋاپكەرشىلىگىن الىپ، ازات ازاماتقا اينالۋىن قالامايدى. ەگەر ەلدە 17 ميلليون ەمەس، ەڭ بولماسا 1 ميلليون ازات ازامات بولسا، ءبىزدىڭ ەلدەگى بيلىك 22 جىلدا كەم دەگەندە ەكى رەت وزگەرەتىن ءجونى بار ەدى. ونىڭ ۇستىنە، بىزدەگى بەلگىلى ءبىر مۇددەلەرى بار قالتالى توپتاردىڭ بارلىعى دەرلىك بيلىككە تاۋەلدى. ءبىزدىڭ حالىق تەك ءوزىنىڭ قارا باسىنىڭ ماسەلەسىنە كەلگەن كەزدە باس كوتەرىپ، ماسەلەسى شەشىلگەن بويدان كەشەگى كاھارى مەن جىگەرىنەن ايرىلىپ قالادى. سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن دەگەن ءۇردىس، باياعى. ال بۇنداي قوعام، مۇنداي ادامدار ءوز ەلىنىڭ، مەملەكەتىنىڭ يەسى بولا الا ما؟ جايلاۋدىڭ ءشوبىن وتتاپ جۇرگەن قوي سول جايلاۋدىڭ يەسى مە؟ ەلىنە جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ادام كەم دەگەندە وزىنە-ءوزى جاۋاپ بەرە الاتىن، ءوز قاجەتىن تالاپ ەتە الاتىن، سول ءۇشىن ارەكەت ەتە الاتىن جاعدايعا جەتۋ كەرەك. سونداي دارەجەگە جەتكەندە عانا بىزدەر اۋىل، اۋدان، وبلىس، قالا، مەملەكەت ءۇشىن جاۋاپ بەرە الاتىن جاعدايعا جەتە الاتىن شىعارمىز. سوندا عانا وسى ەلدىڭ، وسى جەردىڭ يەسىمىز دەگەن تۇجىرىمعا كەلەمىز. جەردىڭ يەسى، مەملەكەتتىڭ كيەسى رەتىندە بارشانىڭ، اسىرەسە ءوزىمىز تاعايىنداعان، سايلاعان بيلىكتەن ەسەپ سۇراي باستايمىز. بىزدە، ازىرگە، بۇنىڭ شەتى دە كورىنىپ وتىرعان جوق. ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن دە، ۇلتتىڭ ساناسىن وياتۋ ءۇشىن دە بۇگىن بىزدەر دەموكراتيالىق ۇردىستەر ءۇشىن كۇرەسۋىمىز كەرەك. بەيبىت جولمەن، زاڭدى جولمەن. دەگەنمەن، ەڭ باستى ماسەلە - دەموكراتيانى قۇرامىز، باسقانى جاسايمىز دەپ مەملەكەتتى، ونىڭ تاۋەلسىزدىگىن جويىپ الماۋىمىز قاجەت. تاعى ءبىر قوسارىم بار: كۇللى ۇلتتىڭ، بارشا قوعامنىڭ ويانۋى دەگەندى تۇسىنبەيمىن. ۇلت تا، قوعام دا جەكەلەگەن ازاماتتاردان قۇرالادى. قوعام ويانسا ءاربىر جەكە ازاماتتىڭ جەكە-دەربەس ويانۋى ارقىلى ويانادى، قوزعالىسقا تۇسەدى. ءاربىر كوزى اشىق ادام اينالاسىنداعى ادامدارىن، تانىستارىن «ۇيىقتاتقىزباي»، ۇنەمى ءتۇرتىپ، قاجاپ، نامىسىن ارتتىرىپ، جەكە-دارا بەلسەندىلىككە يتەرمەلەپ جۇرسە بولعانى. بارلىق ەلدەردە دەموكراتيالىق ترانزيت وسى باعىتپەن وتكەن.

- ايدوس مىرزا، ىستەرىڭىز وڭدى بولسىن!

1. جۋىردا وتكەن حالىق وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايىنا ساياساتشى رەتىندە كوڭءىلىڭىز تولا ما؟ وندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى بيلىك قۇلاعىنا ىلە مە؟

2. قازاق ءتىلى ورىس ءتىلىنىڭ كولەڭكەسىندە قالدى دەگەن پىكىرگە الىپ-قوسارىڭىز بار ما؟

- 1. جوق، كوڭىلىم تولمايدى. سەبەپتەرىن تالاي مىنبەرلەردەن، ينتەرنەتتە اشىق ايتتىم. مەنىڭ ويىمشا، بيلىك بۇل جيىننىڭ قارارلارىنا پىسقىرىپ تا قاراعان جوق. ءتىپتى رەسمي جاۋاپ تا بەرمەيدى.

2. وكىنىشكە وراي، ءومىردىڭ شىندىعى سولاي. بيلىكتىڭ جۇيەسىز، كەرەعار ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن ەلدەگى ناعىز مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى ەمەس، ورىس ءتىلى. ناقتى سۇراعىڭىزعا ناقتى جاۋابىم وسى.

- ايدوس مىرزا، جاقىندا كەڭەسشىسى تۇتقىندالعان پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى ەرلان ارىن ءوز ەركىمەن قىزمەتىنەن كەتتى. ءباسپاسوز حاتشىسى سولاي مالىمدەمە تاراتتى. ءسىز ەرلان ارىننىڭ بۇل ءىسىن دۇرىس دەپ باعالايسىز با؟

ەندى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى م.ومىرياەۆ دەگەن پارامەن ۇستالدى دەپ جاتىر. ال اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ا.مامىتبەكوۆ ازىرگە ۇندەمەي وتىر. ونىڭ قىزمەتىن ءوز ەركىمەن تاپسىرۋعا باتىلى جەتە مە؟ ەگەر مامىتبەكوۆ قىزمەتىنەن كەتپەسە، ونىڭ كرەسلوسىنان ايرىلعىسى كەلمەۋىن قالاي باعالايسىز؟

- شىنداپ كەلسەك، ەرلان ارىن مىرزانىڭ قىزمەتىنەن كەتۋىنە ونىڭ كەڭەسشىسىنىڭ ايىپتى بولۋى سەبەپ بولدى دەگەنگە سەنبەيمىن. بۇل - رەسمي سەبەبى بولۋى مۇمكىن، بىراق نەگىزگى سەبەپتەرى مەن سالدارى «كولەڭكەدە» جاتىر. ال ەندى پرينتسيپكە كەلسەك، ورىنباسارىڭ نەمەسە قىزمەتكەرىڭ قىلمىس جاساپتى ەكەن دەپ باسشىنىڭ مىندەتتى تۇردە قىزمەتتەن كەتۋى كەرەك دەگەندى ءوز باسىم تۇسىنە بەرمەيمىن. ەگەر مەن ونىڭ قىلمىسى تۋرالى بەيحابار بولسام، وعان قاتىسپاسام، بىراق قىزمەتىمدى ادال اتقارسام، مەن نەگە قىزمەتىمنەن كەتۋىم كەرەك؟ مىسالى، مەن باستىقپىن، ءوزىم ەشبىر شەشىمدى قابىلداماي، ورىنباسارلارىمنىڭ «رۋحي كوكەسى»، «كرىشاسى» بولسام، وندا كەتۋىم كەرەك. بىراق، مينيسترلىكتى نە وبلىستى باسقارىپ وتىرىپ، مەن بارشا باستىق اتاۋلىنىڭ بارلىعى ءۇشىن قالاي جاۋاپ بەرە الامىن؟ ەگەر بارلىق ماسەلەگە جەكە ءوزىم ارالاسىپ وتىرسام، وندا ورىنباسارلاردىڭ، باسقا قىزمەتكەرلەردىڭ قاجەتى نە؟ ەگەر مەن ءاربىر قاعاز بەن شەشىمنىڭ دايىندالۋىمەن اينالىساتىن بولسام، مەنىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارمەن اينالىساتىن ۋاقىتىم دا قالمايدى عوي! سوندىقتان «قىزمەتكەرىڭ تۇتقىندالسا، سەن مىندەتتى تۇردە وتستاۆكاعا كەتۋگە مىندەتتىسىڭ» دەگەن ءپرينتسيپتى تۇسىنبەيمىن، قابىلداي المايمىن. ەگەر مەن، مىسالى، باسشى رەتىندە ورىنباسارىمنىڭ نە قىزمەتكەرىمنىڭ سوتپەن دالەلدەنگەن قىلمىسىن وراسان زور دەپ تاپسام، وندا وتستاۆكا تۋرالى ارىز جازۋىما بولادى. بىراق، ونى قابىلداۋ-قابىلداماۋ مەنىڭ ۇستىمدەگى باسشىنىڭ جۇمىسى بولماق. بىراق، كۇماندى ءپرينتسيپتى ساقتايمىن دەپ جۇمىستى، جۇمىستىڭ تۇپكىلىكتى ستارتەگيالىق ماقساتىن ەستەن شىعارىپ الماۋ قاجەت. جاقىندا ۇكىمەت سىنىنان كەيىن، وتستاۆكاعا كەتكەن ۆيتسە-مينيسترلەردىڭ ءبىرازىن ادامي، كاسىبي تۇرعىدان جاپ-جاقسى بىلەتىن ەدىم. قولىنان ءىس كەلەتىن ازاماتتار ەدى بارلىعى. ولاردىڭ قىزمەتىنەن كەتۋى مەملەكەتتىك مۇددەگە، ناقتى جۇمىسقا ءوزىنىڭ زيانىن تيگىزىپ وتىر دەگەن پىكىردەمىن. باسشىلار، كىم بولسا دا، قاجەت كەزىندە تەك قانا باس شۇلعي بەرمەي، ءوز قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن كۇرەسە دە بىلگەنى دۇرىس. قاجەت بولسا، ماسەلەنى كولدەنەڭىنەن قويۋ دا قاجەت. مىسالى، پرەمەردىڭ ورنىندا بولسام، الگى ۆيتسە-مينيسترلەرگە ارا ءتۇسىپ، پرەزيدەنتتىڭ الدىنا دا بارۋ قاجەت ەدى. وسى تۇرعىدان الساق، مامىتبەكوۆتىڭ تىرلىگىن قولدايمىن. ەگەر سوت ونىڭ ورىنباسارىن ايىپتى دەپ تانىسا، وندا ول ءوز شەشىمىن، ۇستانىمىن ايتار. وعان دەيىن مامىتبەكوۆ ەشكىمنەن ۇيالماي ورنىندا تاپجىلماي وتىرا بەرسە دە بولادى.

- بەرگەي رىسقاليەۆتىڭ قىلمىستىق توبى بار دەيدى. ءىسى سوتقا جولداندى. وعان قانداي جازا بەرىلۋى مۇمكىن؟ الدە سوت ونى اقتاپ جىبەرە مە؟ مۇنداي بولۋى مۇمكىن دەپ ويلايسىڭ با؟ جالپى بەرگەي مەن امانجان (ەل احامان دەيد) رىسقاليەۆتار قىلمىستىق توپ قۇرعان با؟ ولارعا تاعىلعان ايىپتار تۋرالى نە دەيسىڭ؟

- ءوزىم دە باتىس ايماعىنىڭ تۋماسىمىن. سوندىقتان وسى وڭىردەگى جاڭالىقتاردى باسپاسوزدەن ەمەس، تۋىستاردان، سول جاقتاعى تامىر-تانىستاردان تىكەلەي الىپ وتىرامىن. اتىراۋ، ونىڭ ۇستىنە، كەزىندە ءوزىم دە قىزمەت ەتكەن ايماقتىڭ ءبىرى. جاعدايدى ىشىنەن بىلەتىن ادام رەتىندە ايتارىم مىناۋ: وبلىستاعى ۇرلىق-قارلىق تۋرالى اڭگىمەلەردىڭ جايىلىپ كەتكەنىنە، ءاربىر تەندەر ءۇشىن قانشاما پايىز، وتكات سۇراتقانى جايلى اڭگىمەلەردى پوليتسياسىز دا، پروكۋرورسىز دا تالاي ەستىگەن ەدىم. مەن ءۇشىن بۇلارىنىڭ ءبىرى دە جاڭالىق ەمەس. بۇنى بەرگەي رىسقاليەۆ قۇرعان قىلمىستىق توپ پەن سونىڭ جاساعان قىلمىسى دەپ ايتۋعا بولا ما؟ مەنەن سۇراساڭىز: يا، سولاي دەر ەدىم. بىراق، مەن سوت ەمەسپىن، ال زاڭ بويىنشا ادامنىڭ قىلمىستى-قىلمىستى ەمەس ەكەنىن تەك قانا سوت انىقتاي الادى. الايدا سوتىمىزدىڭ دا سيقىن جاقسى بىلەمىز. سوندىقتان بەرگەيلەرگە سىرتتاي ۇكىم شىعارىلادى دەپ سانايمىن.

مەنى ساراپشى رەتىندە، ازامات رەتىندە قىزىقتىرىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى – رىسقاليەۆتەردىڭ جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىسى بولۋى مۇمكىن دەگەن اڭگىمەلەر. مەنىڭ ويىمشا كەلەسى جىلدىڭ باستى سوتتىق ينتريگاسى، قىزىعى وسى بولماق. ەگەر بۇنىسى دالەلدەنسە، دەرەكتەرى، كۋاگەرلەرى تابىلا قالسا، وندا جاڭاوزەن وقيعاسىنا مۇلدەم باسقا جاعىنان قاراۋعا ءماجبۇر بولامىز.

- اسسالاۋماعالەيكۋم ايدوس.

1. رەسەيدىڭ "ۋكرايناعا 15 ملرد. كومەك بەرۋ" شەشىمى. قاتەلىك پە, كورەگەندىك پە ؟

2. ءوزىنىڭ ساياساتىن ءارى قاراي جالعاستىراتىن مۇراگەردى انىقتاۋ ەلباسى ءۇشىن قيىن دا، كۇردەلى شارۋا ەكەنى بەلگلى. ونىڭ سەبەبىن اركىم ارقالاي ءتۇسىندىرىپ ءجۇر. ال، ءسىزدىڭ شە قالاي بولۋى مۇمكىن. مۇراگەردى ايقىنداۋدىڭ نەگىزگى قيىندىعى نەدە دەپ ويلايسىز؟ بۇل ماسەلەدە ساياساتكەر رەتىندە ەلباسى نەدەن كۇدىكتەنەدى, نەدەن قاۋىپتەنەدى دەپ ويلايسىز, ساراپشى رەتىندە.

راقمەت.

- 1. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا «كومەك بەرۋى» قاتەلىك تە، كورەگەندىك تە ەمەس، يمپەرلىك امبيتسيا ءۇشىن تولەنگەن قۇن. بۇل قاراجاتتان رەسەي، رەسەي حالقى كوك كوپەيكى پايدا كورمەۋى مۇمكىن، ءتىپتى قايتپاۋى مۇمكىن. ءبىر جىلدان كەيىن بولاتىن سايلاۋدا بيلىككە يانۋكوۆيچتىڭ قارسىلاستارى كەلەدى دەگەن تۇجىرىمدار بار. ولارى راس بولسا كەشەگى جاسالعان كەلىسىمدەر رەسەيگە پايدا ەمەس، زيان الىپ كەلەدى.

2. قيىن سۇراق ەكەن. مەن ەلباسىنىڭ كۇندە اقىلداساتىن كەڭەسشىسى نەمەسە پسيحولوگى ەمەسپىن. بىلەتىنىم، پرەزيدەنتتىڭ ءوز بيلىگىن ءوز ەركىمەن بىرەۋگە تاپسىراتىنداي نيەتىن بايقامادىم. جاقىندا ورال قالاسىندا ىسساپارمەن بولعان كەزىندە «قۇداي قالاسا تاعى دا سايلاۋعا تۇسەمىن» دەگەندەي نيەتىن ءبىلدىرىپ قالدى. مەنىڭ پىكىرىم - تۇسەدى. جانە ءتۇسىپ قانا قويمايدى، سول سايلاۋدا ءبىرىنشى تۋردا جەڭىسكە جەتەدى. ماسەلە سول جەڭىستىڭ پايىزى مەن قۇنىندا بولىپ وتىر. نازارباەۆ سياقتى ءوزىنىڭ قىزمەتىن مەسسياندىق تۇرعىدان تۇسىنەتىن ساياساتكەرلەردىڭ ءبىر ۇلكەن تراگەدياسى بار: ولار قاشاندا ەلدى قالاي قۇرۋدى مەن عانا جاقسى بىلەمىن، مەنى حالقىم جاقسى كورەدى، قۇداي ماعان ۇزاق عۇمىر بەرەدى دەپ يماني سەنەدى. بۇنىڭ ءوزى كوپتەگەن ادامي، ساياسي، تەحنولوگيالىق، پسيحولوگيالىق قايشىلىقتارعا اپاراتىنى انىق. ارينە، ءاربىر ادامنىڭ باسىنا سان الۋان پىكىر، وي كەلەدى. بىراق، ءوزىنىڭ كەتەتىنىنە ءوزى كۇمانمەن قاراپ وتىرعاندىقتان، نازارباەۆ مۇراگەر ماسەلەسىن بىرەۋلەرمەن ءجىتى تالقىلاپ جاتىر، سوعان تىراشتانىپ قىزمەت ەتىپ جاتىر دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمەلەرگە سەنبەيمىن.

- نەگە قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ باس بىرىكتىرۋىنە قۇلقىڭىز جوق؟ نەگە وزگەلەردى مۇقاتۋعا، اياقتان شالۋعا مىقتىسىز؟ ءسىز مۇحتار تايجان مەن قاسىم امانجول سياقتى قازاق ءۇشىن شىن ىقىلاسىڭزبەن جءۇرسىزب ە؟ الدە ءسىز ءوز اتاق-ابىروي جيناۋمەن باسقادا جەكە مۇددەڭىزدى ويلاپ ءجۇرسىز بە؟ سىزدەن قاسىم، مۇحتارلارعا قاراعاندا ءبىراز جاساندىلىق پەن ىشتارلىق بايقالادى، ول ماقسات نۇرىپبايمەن بولعان پىكىر تالاسىڭىزدا قاتتى بىلىنگەن. ءوزىڭىزدىڭ ساياساتاعى شىن باستى ماقساتىڭىزدى ايتىڭىزشى.

- ءبىر سۇراعىڭىزدىڭ ءوزى بىرنەشە سۇراققا تاراپ، ءبىر بولەك سۇقباتتى قاجەت ەتىپ وتىرعانداي. دەگەنمەن جاۋاپ بەرىپ كورەيىن.

قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ بارلىعى ءبىر ۇيىمدا بولۋى كەرەك دەگەندى تۇسىنبەيمىن، قابىلداي المايمىن. سەبەبى قازاق ۇلتشىلدارى 2-3 ماسەلە بويىنشا بىرىگە السا دا، 200-300 ماسەلە بويىنشا كەلىسە المايتىن، ويلارى، ۇستانىمدارى، دۇنيەتانىمدارى وزگەشە ازاماتتار، ادامدار. مەن ادامداردىڭ، ازاماتتاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا، دۇنيەتانىمىنا، ساياسي ۇستانىمىنا قاراي بىرىككەنىن قالايمىن. سەبەبى مەن ايتقانداي تۇسىنىك بولماسا، كەز-كەلگەن بىرلەستىك ەكى ايدان كەيىن ءبىر-بىرىمەن قىرقىسىپ، بىت-شىت بولىپ تارايدى. بۇنى مەن ويلاپ تاپقان جوقپىن، ءومىردىڭ زاڭدىلىعى. ءتىپتى، ءسىز ايتىپ وتىرعانداي، مەن قۇرىلتاي كەزىندە ماقسات نۇرىپبايدىڭ پورتفەلىن كوتەرىپ، قاسىندا «كوكە، كوكە» دەپ اۋزىنا قاراپ جۇرسەم دە قوعامدىق ومىردە ەشتەڭە وزگەرمەس ەدى. ال ناتيجەسى جوق جيىن-قۇرىلتايلاردى جانىم جەك كورەدى. از-ماز ومىرىمدە وسىندايلاردىڭ تالايىن كوزىممەن كوردىم، كادىمگىدەي شارشاپپىن سولاردان.

مۇحتار، راسۋل، قاسىم سياقتى ازاماتتارمەن بىرىگىپ، سويلەسىپ، پىكىرلەسىپ ءجۇرۋىمىز – ءبىر-ءبىرىمىزدى سىيلاعاندىقتان، ورتاق مۇددەلەستىكتەن، ومىرگە دەگەن ۇقساس ۇستانىمداردىڭ بار ەكەندىگىنەن تۋىنداپ وتىر. بۇل جەردە مەن ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا نەمەسە ازاماتتار مەنىڭ ارقامدا بەدەل جيناپ ءجۇر دەۋ كۇپىرلىك پەن بىلمەستىك. كۇندە كەزدەسە الماساق تا، تەلەفونمەن، ينتەرنەت ارقىلى ۇنەمى اقىلداسىپ وتىرمىز. وسىنىڭ نەگىزىندە «ازامات» دەگەن ينتەللەكتۋالدىق كلۋبتى قۇردىق. شىنايى مۇددەلەستىك، پىكىر، وي، ءىس بىرلىگى ءبىر كۇندە كەلمەيدى. بۇل بەلگىلى ءبىر مەرزىمدى، بىرىككەن ارەكەتتى تالاپ ەتەدى. قالعانىن ۋاقىتتىڭ ەنشىسىنە قالدىرايىق.

- قۇرمەتتى ايدوس مىرزا!

قازاق ءالى ويانبادى دەپ الەمگە جار سالامىز. وسىنىڭ استارىندا ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلگەن قورقىنىش جاتقان جوق پا؟ ۋكراين باۋىرلار گەنوتسيدتەن كەيىنگى سيندروم دەپ كەزىندەگى اشتىقتىڭ زاردابىن زەرتتەۋدە. قازاق حالقى دا تالاي گەنوتسيدتى باستان وتكەردى. سوڭعىسى - جاڭاوزەن. مەنىڭ شە, قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن الاش ارداقتىلارى تۋرالى كوبىرەك ايتۋ، ولاردىڭ ءومىر جولى تۋرالى فيلمدەر ءتۇسىرىپ كوپشىلىككە كورسەتۋ، ەڭ باستىسى ەل بويىنداعى ۇرەيدەن ارىلتۋ ءۇشىن قازاق ءتىلدى پراكتيكالىق پسيحولوگتار شەتەلدىڭ وزىق پسي-تەحنولوگياسىنا سۇيەنىپ جۇمىس ىستەۋ كەرەك سياقتى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟

پسيحولوگ

قىزىلوردا.

- مەنىڭ ويىمشا سۇراق قويىپ وتىرعان ازاماتىمىز ءوزى سۇراق قويىپ، ءوزى جاۋاپ بەرگەن سياقتى.

راس، بۇگىنگى قازاق قوعامىن وتارلىق كەزدەن كەلە جاتقان تالاي ۇرەي مەن قورقىنىش بيلەپ وتىر. ودان ارىلۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى تاريح پەن مادەنيەت بولسا، ەكىنشىسى – زاماناۋي پسيحولوگيانىڭ جەتىستىكتەرىن ەسكەرگەن عىلىمي ىزدەنىستەر مەن پراكتيكالار.

وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ قوعامدا پسيحولوگيا، پسيحولوگ دەگەندەر ۇياتتى دۇنيە دەپ قابىلدانادى. بۇنىمىز مۇلدەم دۇرىس ەمەس. ءدال بۇگىن بىزدەر پسيحولوگتاردى، اسىرەسە بالالار پسيحولوگتارىن مىڭداپ دايىنداۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى قاتىگەزدىك، بۇگىنگى سۋيتسيدتەر دە پسيحولوگتاردىڭ ازدىعىنىڭ، بارىنىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەمەي وتىرعانىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە پسيحولوگيا مەن پسيحولوگيالاردى اقتاپ الۋىمىز كەرەك. سوداردىڭ قىزمەتىنە دەگەن وڭ پىكىر، قاجەتتىلىك تۋدىرۋىمىز كەرەك سىندى. ال نيەت بولسا، مەملەكەتتىك قولداۋ بولسا، تالاي نارسەنى بىرتىندەپ بىتىرۋگە بولادى.

- اسسالاۋماعالەيكۋم ايەكە! 2016-17 جىلدارى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بولۋى مۇمكىن. مەنىڭ ويىمشا, سول سايلاۋعا ءسىز نەمەسە مۇحتار تايجان قاتىسقانى ءجون سياقتى. ايتسە دە قازاق ءتىلىن دۇرىس بىلمەيدى دەگەن جەلەۋمەن مۇحاڭدى ەمديحاننان وتكىزبەي قويۋى مۇمكىن. جالپى ۇلتشىلدار پارلامەنتتەن ورىن الىپ، پرەزيدەنتتىككە وزدەرىنىڭ اراسىنان مىقتى كانديداتتى ۇسىنسا قاتىپ كەتەر ەدى. س.ج.

-  2016-2017 جىلعى سايلاۋ ناۋقاندارىنا قازاق ۇلتشىلدارى ۇلكەن ساياسي باعدارلامامەن، ساياسي بەلسەندىلىكپەن بارىپ، بارلىق سايلاۋ تۇرىنە، ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ات سالىسقانى اۋاداي قاجەت. فورماسىن، تاسىلدەرىن، تەحنولوگيالارىن ءالى تالقىلايتىن بولارمىز. بۇنىڭ بارلىعى ءبىر كۇندە شەشىلمەيدى. بىراق، ىشتەي دە بولسا كوپتەگەن مۇمكىندىكتەردى، جولداردى وسى كەزدەن باستاپ تالقىلاعان دۇرىس. ول كەزدە ۇلتشىلداردى بىرىكتىرەتىن پارتيانى تىركەي مە، تىركەمەي مە، ول ەكىتالاي دۇنيە. بىراق، باسقا دا جولدارىن ىزدەگەن ابزال.

ال پرەزيدەنت سايلاۋىنا كەلسەك، مۇحتارمەن بۇل تۋرالى سويلەسىپ تە كورمەپپىز. ەگەر مۇحتار، باسقا دا لايىقتى ازاماتتار پرەزيدەنت سايلاۋىنا تۇسۋگە قۇلىق، نيەت تانىتىپ جاتسا، مەن كەز-كەلگەنىن قۇلشىنا قولداۋعا ءازىرمىن. شىنىم - وسى. ءوزىم سول سايلاۋدا پارلامەنت سايلاۋىنا قاتىسۋعا قۇلىقتىمىن.

(جالعاسى بار)

Abai.kz