جاڭا جىلدى تۇركىلەرشە تويلاۋعا بولماي ما؟
بۇكىل الەم بولىپ تويلاناتىن جاڭا جىل مەرەكەسى حاقىندا تانىمدى كەڭەيتىپ، ونىڭ مازمۇنىن تۇركىلىك ەرەكشەلىكتەرمەن تولىقتىرا تۇسپەسەك، ەۋروپالىق ءھام حريستياندىق سيپاتتا جاڭا جىلدى قارسى الىپ ءدۇبارا كۇيدە قالا بەرەمىز. كەڭەس كەزىندە جاڭا جىلدى پراۆوسلاۆ ۇلگىسىندە ورىس ەرتەگىلەرىنىڭ جەلىسىمەن تويلاپ كەلسەك، كەيىن كاتوليكتىك قالىپپەن ەلدىڭ ءبارىنىڭ قىزىل كۇرتەشەلى، قىزىل تەلپەكتى سانتا-كلاۋس بولىپ كيىنۋى سانگە اينالىپ كەتتى. ورىستىڭ ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ ورنىن مۋلتفيلمدەردىڭ قاھارماندارى شرەكتەر، حالكتار، ءحوببيتتىڭ سيقىرشىلارى ىعىستىرىپ، ءتۇپ قازىعىمىزدىڭ قايدا قالعانىن تاپپاي قالدىق. سوڭعى كەزدەرى جاڭا جىلدىڭ ءتۇپ-توركىنىنە قاتىستى ءجيى ايتىلا باستاعان جاڭاشا كوزقاراستاردى ءومىر شىندىعىنا اينالدىراتىن كەز جەتتى.
بۇكىل الەم بولىپ تويلاناتىن جاڭا جىل مەرەكەسى حاقىندا تانىمدى كەڭەيتىپ، ونىڭ مازمۇنىن تۇركىلىك ەرەكشەلىكتەرمەن تولىقتىرا تۇسپەسەك، ەۋروپالىق ءھام حريستياندىق سيپاتتا جاڭا جىلدى قارسى الىپ ءدۇبارا كۇيدە قالا بەرەمىز. كەڭەس كەزىندە جاڭا جىلدى پراۆوسلاۆ ۇلگىسىندە ورىس ەرتەگىلەرىنىڭ جەلىسىمەن تويلاپ كەلسەك، كەيىن كاتوليكتىك قالىپپەن ەلدىڭ ءبارىنىڭ قىزىل كۇرتەشەلى، قىزىل تەلپەكتى سانتا-كلاۋس بولىپ كيىنۋى سانگە اينالىپ كەتتى. ورىستىڭ ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ ورنىن مۋلتفيلمدەردىڭ قاھارماندارى شرەكتەر، حالكتار، ءحوببيتتىڭ سيقىرشىلارى ىعىستىرىپ، ءتۇپ قازىعىمىزدىڭ قايدا قالعانىن تاپپاي قالدىق. سوڭعى كەزدەرى جاڭا جىلدىڭ ءتۇپ-توركىنىنە قاتىستى ءجيى ايتىلا باستاعان جاڭاشا كوزقاراستاردى ءومىر شىندىعىنا اينالدىراتىن كەز جەتتى.
تاريحشى-مادەنيەتتانۋشى عالىمدار شىرشا اينالۋ مەيرامىنىڭ كوشپەلى تۇركىلەرگە ءتان ەجەلگى عۇرىپ ەكەنىن دالەلدەدى. كۇننىڭ قىسقارۋىنىڭ توقتاپ، ۇزارا باستاۋىنا قۋانىپ، قىزىل شەكپەن كيگەن ۇلكەن دەگەن اقساقالدى ادامعا العىستارىن بىلدىرگەن، ونىڭ سۇيىكتى اعاشى – شىرشانى قاستەرلەپ، شۇبەرەك بايلانىپ، قول ۇستاسىپ اينالاتىن ءداستۇرى بولعان. كۇننىڭ قايتا ۇزارۋى – ۇلى تۋىلىس سەكىلدى اسپان الەمىندەگى قۇبىلىستارمەن، جاراتىلىستىڭ زاڭدىلىعىنا بايلانىستى تۋىنداعان ءداستۇردىڭ وسىنداي يدەيالىق مازمۇنى ناۋرىزبەن ۇقساس كەلەدى. دەمەك، قازاقستانعا جاڭا جىلدىڭ باستى اتريبۋتى – تابيعاتپەن ساباقتاسىپ، جاراتقانعا شۇكىرشىلىك ايتىپ، تىلەك-لەبىزدەر بىلدىرۋمەن استاسىپ جاتسا دۇرىسىراق بولار ەدى. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە، عۇنداردىڭ ەۋروپاعا ۇلى قونىس اۋدارۋى كەزىندە شىرشا اينالۋ سالتى كارى قۇرلىققا ءسىڭىستى بولىپ، ولار بۇعان وزدەرىنىڭ ەتنوگرافيالىق جانە ءدىني جورالعىلارىن ەنگىزگەن. جاڭا جىلدى روجدەستۆو مەيرامى رەتىندە اتاپ ءوتىپ، وسى نۇسقا، باسقاشا اتريبۋت بۇكىل الەمگە جايىلدى، ءبىز دە سولاي تويلاپ كەلەمىز. باتىستىق قۇندىلىقتاردى قابىلداي وتىرىپ، روجدەستۆولىق جاڭا جىلدىڭ پراۆوسلاۆيەلىك ۇلگىسىمەن كاتوليكتىك سيپاتىن ۇستاناتىن بولدىق. جاڭا جىلدىڭ ءمانى باتىستىقتار ءۇشىن يسا پايعامباردىڭ تۋعان كۇنى بولسا، تۇركىلەردىڭ ۇرپاعى ءبىز ءۇشىن جاراتىلىستىڭ زاڭدىلىعى – «ۇلى تۋىلىس كۇنى» رەتىندە تۇجىرىمداماسى ويلاستىرىلىپ، اتريبۋتتارى ايشىقتالۋى قاجەت.
ويتپەيىنشە، جاڭا جىلدى حريستياندىق تۇرعىدا، باتىستىق تۇرپاتتا تۇتىنۋشى، ەلىكتەۋشى حالىق رەتىندە تويلاپ، تۇپكى مازمۇنىنان الىستاپ كەتەرىمىز حاق. مادەنيەتتانۋشى سەرىك ەرعالي اعامىز جازعانداي، «تۇركىلەر بارلىق قادىر-قاسيەتتى جەرگە ءومىر سىيلاپ تۇرعان كۇنمەن شەندەستىرۋدى داستۇرگە اينالدىرعان بولاتىن. سوندىقتان اتالمىش كۇندى باسقا جۇرتتار پايعامبار ءۇشىن ۇرلاپ الدى دەۋدەن گورى، سول ەجەلگى پاك ءافسانانى قايتا جاڭعىرتىپ، تاريحي تۇلعالاردى، پايعامباردى قاسيەتتەپ وتىرۋعا تۇركىلەردىڭ وزدەرى وسىلايشا تىكەلەي كىرىسكەن دەگەن ابزال. سەبەبى تۇركىلەر ادامنىڭ تۋىلعان كۇنىن ەمەس، الگى تانىم ارقىلى عالامنىڭ تۋعان كۇنىن مەرەكەلەۋمەن بار ماسەلەنى بىردەن شەشكەن!».
تۇركىلەر ءۇشىن جاڭا جىلدىڭ ءمانى قانداي بولعان؟
بىرىنشىدەن، جاراتىلىستى جاساعان جاراتقانعا تاۋبە قىلۋ، دۇعا-تىلەكتەر تىلەۋ.
ەكىنشىدەن، عالامنىڭ تۋعان كۇنى.
ۇشىنشىدەن، اسپان الەمىنە زەر سالىپ، ۋاقىتتى مەجەلەۋ.
تورتىنشىدەن، تابيعاتپەن ەتەنە ەكەنىن، ءبىر جاراتىلىس ەكەنىن سەزىنۋ.
بەسىنشىدەن، جاراتىلىستىڭ ەرەكشە كۇنىندە اق داستارحان باسىندا بىرلىك پەن ىنتىماققا كەلۋ.
التىنشىدان، وتكەنگە شۇكىرشىلىك ەتىپ، كەلەشەككە پىكىر ءتۇيۋ، سەنىممەن العا باسۋ.
جەتىنشىدەن، اسپان الەمى، ورتاڭعى الەم – جەرۇستىلىك تىرلىك الەمى، جەراستىلىق الەممەن قاتىستى ميفولوگيالىق، پالساپالىق دۇنيەتانىم جيىنتىعى.
جاڭا جىلدا بار تابيعات الەمى ۇلپىلدەك اق ۇلپا جامىلىپ، قىراۋدان ورىلگەن ويۋ-ورنەكتەر جالت-جۇلت ەتىپ شاعىلىسقان ساتتە ادام جانىن ەرەكشە كوڭىلگە بولەپ، عاجايىپ ەرتەگىلەر ەلىنە جەتەلەي جونەلەتىن قۇدىرەتتى سەزىنەرىمىز ءسوزسىز. پاك ءسابي كوڭىلى، ءبۇلدىرشىن بالاڭ ساناسى جاڭاجىلدىق شىرشا مەيرامىندا باتىستىڭ يدەولوگياسىن قاز-قالپىندا قابىلداپ، دۇنيەتانىمى دا ەۋروپاشا، حريستيان ءدىنى تۇرعىسىندا قالىپتاسادى. ۇلكەن الاڭداردا، ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىندا، مەكتەپتەردە، مەكەمەلەردە وتەتىن جاڭا جىل شىرشالاردى ايازاتا مەن اقشاقار ورىس تىلىندە جۇرگىزەدى، قويىلىمدار ورىس ەرتەگىلەرى مەن باتىستىق مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرىن سومداۋدان اسپايدى. قازاق ەرتەگىلەرىندەگى تازشا بالا، قوجاناسىر، الدار كوسە، ەرتوستىك ەرتەگىسىنىڭ كەيىپكەرلەرى ورىن السا، قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ موتيۆتەرى باستى نازارعا الىنسا جاقسى بولار ەدى. ازىرگە مۇنى بىرەن-ساران جاڭا جىل شىرشالارىنان عانا كوردىك. حريستيانشا جاڭا جىلدى اتاپ وتۋدە نەدەن ۇتىلىپ وتىرمىز؟ بىرىنشىدەن، باتىستىق اتريبۋتتار مەن سيمۆولدار سانامىزعا سىنا قاعادى. ەكىنشىدەن، جاڭا جىلدى تويلاۋ استا-توك مال شاشپاقتىق پەن داراقىلىققا ۇلاسادى. ۇشىنشىدەن، جاڭا جىلعا جاڭاشا كوزقاراس قالىپتاستىرمايىنشا وتارلىق جۇيە سىڭىرگەن قاساڭ قالىپتار مەن ستەرەوتيپتەردەن تۇپكىلىكتى ارىلا المايمىز.
جاڭا جىلدى ءار ەل ارقالاي تويلايدى دەسەك تە، ءبىز جاڭا جىلدى كوبىنەسە ورىستارشا تويلايتىنىمىز جاسىرىن ەمەس. رەسەيدەن ءبولىپ الار ەرەكشەلىگىمىز جوق. تەلەارنالاردىڭ جاڭاجىلدىق قويىلىمدارى رەسەيدىڭ شوۋ باعدارلامالارىنا ەلىكتەۋدەن ءارى اسپاي جاتادى. كەيبىر تەلەارنالاردىڭ ءوز جاڭاجىلدىق باعدارلامالارىن ەسترادا جۇلدىزدارى مەن ارتىستەرىن جيناپ الىپ، شىعىس ەرتەگىلەرىنىڭ جەلىسىمەن ەفيرگە ۇسىنعانى ءساتتى بولا قويمادى. ءار ارنا جاڭاجىلدىق باعدارلاما جاساۋدا ىزدەنىس جاساعانىمەن، يدەيالىق، رۋحاني-مادەني قازىعىن قاعا الماي كەلەدى. دەمەك، جاڭا جىلدى اتاپ ءوتۋدىڭ تۇركىلىك يدەولوگياسىن ازىرلەۋ وزەكتى بولىپ وتىر. سوندىقتان كوپ ۇزاتپاي جاڭا جىلدىڭ ىلكىدەگى تۇركىلىك مازمۇنىنا ساي جالپىعا ورتاق زاماناۋي نۇسقاسىن، بىرىڭعاي ستسەناريىن جاساۋ قاجەت.
اۆتور: قۇباش ساعيدوللاۇلى
"الاش ايناسى" گازەتى
