بەيسەنباي داۋلەتۇلى. مۇنايشىلار ىشىندەگى ماتەماتيك
1-سۋرەت. تيمۋر يحسانوۆ ەلباسى ن.نازارباەۆقا عىلىمي جوبانى تانىستىرۋدا. استانا، 2002 جىل.
2-سۋرەت. دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بىرلەسكەن جوباسىنىڭ كەڭەسشىسى تيمۋر يحسانوۆ. استانا، 2014 جىل.
ەسىل-دەرتى – ەسەپ
تيمۋردىڭ اريفمەتيكاعا دەگەن قۇشتارلىعى بالا كۇنىنەن باستالعان. ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى سىنىپقا كىرگەننەن-اق وزگەلەر ەسىنەي باستاسا، بۇنىڭ ەسىل-دەرتى بىردەن ەسەپكە اۋاتىن. ارينە، ءتۇپتىڭ-تۇبىندە وسى ءپان ءومىر جولىن وڭعا باعىتتايتىنىن ول كەزدە بىلگەن جوق ەدى.
ەسەپتەن ەشكىمگە ەسە جىبەرمەگەن وقۋشى 8-سىنىپتا اقتوبەدەگى قازاق-تۇرىك ليتسەيىنە قۇجات تاپسىرىپ، باسەكەلەستەرى اراسىنان وزىپ شىقتى. قاتارلاستارىنا قاراعاندا العىر وقۋشى مىندەتتى ساباقتى وڭاي-اق مەڭگەردى. سوندىقتان ونىڭ بوس ۋاقىتى جەتىپ-ارتىلاتىن. ءپان وقۋلىقتارىن كۇنى بويى قۇشاقتاپ، قايتالاپ وقۋ ادەتىندە جوق. مۇعالىمدەردىڭ تاپسىرماسىن ورىنداعان سوڭ كۇندەلىكتى باعدارلامادان بولەك تۇرىك، اعىلشىن تىلدەرىن ۇيرەنۋگە قۇلشىنا كىرىستى. كىل جۇيرىكتەردى ىرىكتەپ العان تاڭداۋلى وقۋ ورداسىنىڭ ۇستازدارى كوپ ۇزاماي-اق يحسانوۆتىڭ الگەبرادان الدىنا جان سالمايتىن العىرلىعىنا ءتانتى بولدى. كوپ ۇزاماي ونى عىلىمي جوبالارمەن اينالىسۋعا شاقىردى.
1-سۋرەت. تيمۋر يحسانوۆ ەلباسى ن.نازارباەۆقا عىلىمي جوبانى تانىستىرۋدا. استانا، 2002 جىل.
2-سۋرەت. دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بىرلەسكەن جوباسىنىڭ كەڭەسشىسى تيمۋر يحسانوۆ. استانا، 2014 جىل.
ەسىل-دەرتى – ەسەپ
تيمۋردىڭ اريفمەتيكاعا دەگەن قۇشتارلىعى بالا كۇنىنەن باستالعان. ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى سىنىپقا كىرگەننەن-اق وزگەلەر ەسىنەي باستاسا، بۇنىڭ ەسىل-دەرتى بىردەن ەسەپكە اۋاتىن. ارينە، ءتۇپتىڭ-تۇبىندە وسى ءپان ءومىر جولىن وڭعا باعىتتايتىنىن ول كەزدە بىلگەن جوق ەدى.
ەسەپتەن ەشكىمگە ەسە جىبەرمەگەن وقۋشى 8-سىنىپتا اقتوبەدەگى قازاق-تۇرىك ليتسەيىنە قۇجات تاپسىرىپ، باسەكەلەستەرى اراسىنان وزىپ شىقتى. قاتارلاستارىنا قاراعاندا العىر وقۋشى مىندەتتى ساباقتى وڭاي-اق مەڭگەردى. سوندىقتان ونىڭ بوس ۋاقىتى جەتىپ-ارتىلاتىن. ءپان وقۋلىقتارىن كۇنى بويى قۇشاقتاپ، قايتالاپ وقۋ ادەتىندە جوق. مۇعالىمدەردىڭ تاپسىرماسىن ورىنداعان سوڭ كۇندەلىكتى باعدارلامادان بولەك تۇرىك، اعىلشىن تىلدەرىن ۇيرەنۋگە قۇلشىنا كىرىستى. كىل جۇيرىكتەردى ىرىكتەپ العان تاڭداۋلى وقۋ ورداسىنىڭ ۇستازدارى كوپ ۇزاماي-اق يحسانوۆتىڭ الگەبرادان الدىنا جان سالمايتىن العىرلىعىنا ءتانتى بولدى. كوپ ۇزاماي ونى عىلىمي جوبالارمەن اينالىسۋعا شاقىردى.
مىنە، وسى ساتتەن باستاپ ءوزىنىڭ باعىتىن تاپقان بالانىڭ باعى جاندى. باس-اياعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە دايىنداعان جوباسى وبلىستا تەڭدەسسىز دەپ تانىلىپ، 2001 جىلى الماتىعا اتتاندى. ماتەماتيكادان حالىقارالىق جوبالار جارىسىندا تيمۋر يحسانوۆ ۇسىنعان عىلىمي جوبا نەبىر عۇلاما ماتەماتيكتەردىڭ تاڭدايىن قاقتىرىپ، باس جۇلدە مەن التىن مەدالدىڭ يەگەرى اتاندى.
قالىپتاسقان داستۇرگە ساي حالىقارالىق دەڭگەيدە توپ جارعان تالانتتى ۇلاندارمەن قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جىل سايىن جۇزدەسەتىنى بار ەدى. سول ۇردىسكە ساي ءار ايماقتا ەلدىڭ اتىن شىعارعان وقۋشىلار پاۆلودار قالاسىنا جينالدى. قالىڭ كوپشىلىكپەن بىرگە تيمۋر دا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتى العاش رەت جاقىننان كوردى. وزىنە پرەزيدەنتتىڭ «العىس حاتى» تاپسىرىلعاندا بويىن كەرەمەت قۋانىش سەزىمى بيلەدى.
اقتوبەگە ورالىپ، وبلىس اكىمىنىڭ، ليتسەي باسشىلىعىنىڭ ماراپاتىن يەلەنگەن سوڭ وسى قوشەمەتتىڭ بارلىعىنا جەتكىزگەن ماتەماتيكاعا دەگەن قۇشتارلىعى ارتا ءتۇستى. وسىدان كەيىن تالپىنىسى ەسەلەنىپ، عىلىمي جوباسىن جان-جاقتى جەتىلدىرۋگە كىرىستى.
جەڭىسكە جەتكىزگەن جوبالار
ماتەماتيكادان حالىقارالىق جوبالار جارىسىنىڭ شارتى بويىنشا جەڭىستى جولدى جالعاستىرعىڭىز كەلسە، جاساعان دۇنيەڭىزگە جاڭالىق قوسۋعا ءتيىسسىز. جاراتىلىستى تانۋعا قۇشتار ءجاسوسپىرىم كەلەر جىلعى جارىسقا دا جان-جاقتى دايىندالدى. ونىڭ ۇستىنە دارىندى بالالاردىڭ كەزەكتى باسەكەسى استانادا وتەتىن بولدى. الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلەتىن تالانتتى ۇلاندارمەن ءبىلىم تالاستىرۋ، اقىل-وي وزدىرۋ وڭايعا تۇسپەسى انىق. تيمۋر قازاق ەلىنىڭ ابىرويىن قورعاپ، بەدەلىن بيىكتەتۋدىڭ بارلىق جاۋاپكەرشىلىگى ءبىر وزىنە تاپسىرىلعانداي تاس-ءتۇيىن بولىپ بەكىندى.
جاڭا وقۋ جىلىنىڭ قوڭىراۋى سوعىلعاننان كەيىن ءۇش اپتا وتكەن سوڭ ءبىزدىڭ كەيىپكەر عىلىمي جەتەكشىلەرىمەن بىرگە ەلورداعا جەتتى. ءبىر قىزىعى، مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى ماتەماتيكادان حالىقارالىق جوبالار جارىسىنا مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆتىڭ ءوزى قاتىسىپ، كورمەنى ارالايتىندىعىن ايتقاندا ءبارى تاڭعالدى. ەندى شە، ادەتتە مەكتەپ وقۋشىلارى تىڭ جوبالارىن ءارى كەتكەندە اتاقتى عالىمداردىڭ الدىندا عانا تانىستىراتىن. سونىڭ وزىندە «قاي تۇستان قاتە تابار ەكەن؟» دەپ قاتتى تولقيتىن. قانشا جەردەن «دانىشپان» بولساڭ دا، وزىڭشە جاڭالىق دەپ اشقان دۇنيەڭدى پرەزيدەنتكە كورسەتىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە ءبىلىمىڭ مەن سابىرىڭ جەتە مە؟
– باسقالار سياقتى مەنى دە مينيسترلىكتەن جەتكەن اقپارات قوبالجىتىپ تاستادى. ءوزىمدى-ءوزىم جانىپ، سانامدى سەرگەك ۇستاۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىن. الايدا استاناداعى سالتانات سارايىندا دايىندالعان كورمە زالىنا 25 قىركۇيەك كۇنى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى كىرىپ كەلگەندە، قانشاما ۋاقىتتان بەرى كوكىرەگىمدە سايراپ تۇرعان جوبامدى ۇمىتىپ قالا جازدادىم – دەيدى تيمۋر يحسانوۆ. – ول كەزدە 10-سىنىپتا وقيتىنمىن. دەگەنمەن تانىسۋدى شەتتەن باستاعاندىقتان ماعان جەتكەنشە تولقىنىسىمدى ازداپ باسىپ، ايتار ءسوزىمدى جۇپتاپ قويدىم. ەلباسى وزىق ويلى، بولەك بولمىستى زەرەك زامانداستارىمنىڭ وي-قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، جاساعان دۇنيەلەرىن اسا قىزىعۋشىلىقپەن قارادى. ماعان جاقىنداعان كەزدە سالەمدەسىپ، ءوزىمنىڭ جاڭالىعىمدى جەتكىزۋگە كىرىستىم. قولدانبالى ماتەماتيكادان تاڭداعان «تەوريا سيتي» دەپ اتالاتىن جوبام بويىنشا قالا ىشىندە قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا از كۇش جۇمساپ، كۇدىكتى ادامدى قالاي ۇستاۋعا بولاتىنىن دالەلدەپ كورسەتۋىم كەرەك ەدى. ەپتەپ شاتاسقانىم بولماسا، ويىمدى تۇسىندىرە العان سياقتىمىن. ارتىنشا ول كىسى بىرنەشە سۇراق قويىپ، وعان دا جاۋاپ قايتارىپ ۇلگەردىم. تىپتەن ەلباسى مەنىڭ تاپقىرلىعىما ريزا كەيىپپەن: «تيمۋر، ەڭبەگىڭ ءتاپ-ءتاۋىر، ساتتىلىك تىلەيمىن. ىزدەنىسىڭدى توقتاتپاي، جالعاستىرا بەر. قاپ، ىشكى ىستەر ءمينيسترىن ەرتىپ شىقپاعانىمدى قاراشى، سەنىڭ جاڭالىعىڭدى سوعان كورسەتۋ كەرەك ەدى. بۇل سولارعا قاجەت قوي» دەگەندە توڭىرەكتە تۇرعانداردىڭ بارلىعى دۋ كۇلدى.
«ەل اۋعان جاققا باق اۋادى!»
تالاپشىل جاستاردىڭ ىزدەنىمپازدىعىنا ەلباسىنىڭ ەرەكشە كوڭىل ءبولۋى بەكەر ەمەس. تاۋەلسىز قازاقستاندى وركەنيەت كوشىنە ساي ءتورت قۇبىلاسى تەڭ ەلگە اينالدىرۋ جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا. جالاڭ قولمەن جاۋ الاتىن باياعى زامان وتكەن. كەمەل ويلاپ، كەڭ پىشەتىن جاڭا تولقىننىڭ زاماناۋي ۇدەرىستەرگە ءۇن قوسىپ، تەحنولوگيانىڭ ۇزدىگىن تاباتىن تالپىنىسىن قولداۋ كەرەك. وسى جولى دا ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ جوباسى جوعارى باعالانىپ، ەكىنشى رەت جەڭىمپاز اتاندى.
تيمۋر – ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز ۇلى. الىس-جاقىن جۇرت يحسانوۆتاردى «مۇنايشىلار ديناستياسى» دەپ اتايدى. اكەسى وتىز جىلدان بەرى مۇناي ءوندىرىسى سالاسىندا جۇمىس ىستەيدى. اتاسى قايىرعازى دا بۇكىل عۇمىرىن وسى كاسىپكە ارناعان ادام. تۋعان-تۋىس قازاق-تۇرىك ليتسەيىن «التىن بەلگىمەن» اياقتاعان جالعىز ۇل دا اۋلەتكە ءتان ماماندىقتى تاڭدايتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەتىن ەدى. جەمە-جەمگە كەلگەندە ولاي بولمادى. قازاقستان مەنەدجمەنت، ەكونوميكا جانە بولجام ينستيتۋتىنا (كيمەپ) قارجى ماماندىعى بويىنشا وقۋعا ءتۇستى.
بەس جىل سىناپتاي سىرعىپ وتە شىققاندا وتباسىنداعىلار ديپلوم العان جالعىز ۇل قارا شاڭىراققا قايتا ورالار دەپ كۇتكەن. جوق، بۇلاي بولمادى، وزگە قۇرداستارى سەكىلدى ول دا استاناعا كەلدى. ەلورداعا قاراي جوڭكىلە كوشىپ جاتقان الدەبىرەۋلەردىڭ اۋزىنان ەستىگەن ءسوزى بار ەدى. «ەل اۋعان جاققا باق اۋادى!». سول استارى تەرەڭ ءتامسىلدى جانىنا جۇبانىش ەتىپ، الدەنەدەن قالىپ كەتەردەي اسىعا جەتكەنىمەن مۇندا قۇشاعىن ايقارا اشىپ، كۇتىپ وتىرعان ەشكىمدى كورمەدى. الايدا ءبىلىمى مەن ىسكەرلىگىنە سەنگەن جىگىت ەلورداعا جەتكىزگەن ەكپىنىن جوعالتپاستان بىرنەشە كومپانيالارعا رەزيۋمەسىن جولداپ، اڭگىمەلەسۋدەن ءوتتى. بىرىنە بۇل ۇناماسا، كەيبىرىن ءوزى قالامادى. ەڭ باستىسى، رۋحىن تۇسىرمەدى. دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ استاناداعى ارنايى جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كادرلار ىرىكتەلىپ جاتقانى تۋرالى حاباردى ەستىپ، سالىپ ۇرىپ سوندا باردى. بەلگىلەنگەن مەرزىمدە بىلىكتى مامانداردان قۇرىلعان كوميسسيانىڭ تالقىلاۋىنا تۇسكەن جاس كادر كوپشىلىكتىڭ نازارىن بىردەن وزىنە اۋداردى.
ءتورت ءتىل تورگە شىعارار
– ەلباسى جاستارعا ءۇش ءتىلدى مەڭگەرۋدى ۇنەمى مىندەتتەيدى عوي. الىس-جاقىن ەلدەرمەن بارىس-كەلىسىمىز ارتقاننان كەيىن ونىڭ وتە وڭدى شەشىم ەكەندىگىنە كوز جەتكىزىپ كەلەمىز. مەن العاشىندا مەكتەپكە ورىس سىنىبىنا باردىم. ۋاقىت وتە كەلە اكەم قازاقشاعا اۋىستىردى. ال ليتسەي مەن ۋنيۆەرسيتەتتە اعىلشىنشا مەن تۇرىكشەنى مەڭگەرىپ شىقتىم. بالكىم ءتورت تىلدە ەركىن سويلەگەندىكتەن شىعار، جۇمىسقا ورنالاسۋدا اسا قيىندىق تۋىنداعان جوق. ايتپەسە، دۇنيەجۇزىلىك بانكتى بىلەسىز عوي، ماماندارعا وتە جوعارى تالاپپەن قارايدى. سونىڭ بارىنەن سۇرىنبەي ءوتىپ، دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ الەۋمەتتىك جوباسى بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. نەگىزى بانك وزىنە مۇشە مەملەكەتتەرگە ءارتۇرلى باعىتتار بويىنشا قارىز اقشا بولەدى. ءبىزدىڭ ەلدەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنە الەمدىك ستاندارتتاردى ەنگىزىپ، ءتيىستى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازالاردى ورناتۋ ءۇشىن 230 ميلليون اقش دوللارىن ۇسىنعان. 2015 جىلعا دەيىن جالعاساتىن بىرلەسكەن جوبا اۋقىمىندا مەن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىن باقىلايمىن. شەتەلدىكتەرمەن كۇندەلىكتى قىزمەت اتقارعان وتە قىزىق. جاقىن ارالاسىپ كەتكەنىمىز سونشا، ولار مەنى تۇركياداعى بولىمشەلەرىنە جوعارى جالاقىعا جۇمىسقا شاقىردى. بارعانىم جوق. اكە-شەشەم قارا شاڭىراق يەسى رەتىندە اقتوبەگە الدىرتا الماي جۇرگەندە انكارا اسىپ كەتسەم قالاي بولار؟!
كەلەر جىلى وتىزعا تولاتىن تيمۋر بۇگىندە ەكى بالانىڭ اكەسى. قازىر كىشكەنتاي سابيىمەن دەمالىستا وتىرعان جارى اسەل – اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى. قازاق-تۇرىك ليتسەيىندە ءدارىس بەرگەن.
وسىدان 12 جىل بۇرىن ەلباسىمەن كەزدەسىپ، «العىس حاتىن» العان تيمۋر سول كەزدە كوپ ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارا قويماعانىن ايتادى. تاۋداي تالابىن ۇشتاپ، بالاڭ قيالمەن قۇراستىرعان عىلىمي جوباسىنا قولداۋ بىلدىرگەن پرەزيدەنتتىڭ پايىمدى پىكىرى، كەلەلى كەڭەسى وعان تاعدىرلى تاڭداۋ جاساۋعا مۇمكىندىك بەردى. ەگەر ەلباسىمەن جۇزدەسىپ، ەمەن-جارقىن سويلەسپەگەندە اتا جولىن جالعاستىرار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟! بىراق ول مۇنايشىلار اۋلەتىنىڭ ءىزباسارى بولماعانىنا تۇك تە وكىنبەيدى. قايتا باباسى سالعان ءجۇز جىلدىق جولدى شارلاماي، وزىنشە ىزدەنىپ، تىڭ سۇرلەۋ تاپقانىنا قۋانادى.
Abai.kz
