داۋرەن قۋات. قاسقا ايعىر قايتىپ سوعار ما؟
كوبەسىن كوك تىكەندەي بۋعان كىسەندى قارش شايناپ ءۇزىپ تاستاپ كوسىلگەن قاسقا ايعىر قارا جەردىڭ جونىن قاسىپ كەلەدى. باۋىرىن ارباق ءتىس سوقا تىلگىلەگەن دالا دا راحاتتانىپ جوسىلا بەرگەن. جايىلىپ جاتقان جازىق پەن تاكاپپار پاڭ تاۋلاردىڭ كوز الدىندا نۇر جارىق دۇنيەنى قۇيرىعىنا وراپ اپ، اتا جۇرتىنا ازىناي تارتقان قاسقا ايعىر قانجىعا تۇسقا قايىرىلىپ ءبىر، قامشىلار جاعىنا ەكى قارادى. ۇماسىنا وراي تيگەن قامشى ءجۇزى ۋلى ەدى. ۇمىتقان جوق. وڭ قاپتالدان دوعالانا تۇسكەن جىلان شىلبىر كەڭسىرىگىن ىسىپ، ورىپ جىبەرە جازدادى. جازىمنان قۇداي ساقتاعان سوڭ كوك پەرىسىن جالىنا قوندىرعان كوك تۇياق ءتۇننىڭ شابىن كەزدىكتەي ءتىلىپ كەلە جاتقان بەتى وسى.
***
سۇيەككە سىڭگەن قاسيەتتى قايىڭ ارشىعانداي قىلعان ساياسات پا الدە تاسباقا تۇستەس ۋازيك ءمىنىپ جۇرەتىن بەدەلتۇت پا ەدى؟.. بۇگىن مىنە سونى ويلايمىن.
كوبەسىن كوك تىكەندەي بۋعان كىسەندى قارش شايناپ ءۇزىپ تاستاپ كوسىلگەن قاسقا ايعىر قارا جەردىڭ جونىن قاسىپ كەلەدى. باۋىرىن ارباق ءتىس سوقا تىلگىلەگەن دالا دا راحاتتانىپ جوسىلا بەرگەن. جايىلىپ جاتقان جازىق پەن تاكاپپار پاڭ تاۋلاردىڭ كوز الدىندا نۇر جارىق دۇنيەنى قۇيرىعىنا وراپ اپ، اتا جۇرتىنا ازىناي تارتقان قاسقا ايعىر قانجىعا تۇسقا قايىرىلىپ ءبىر، قامشىلار جاعىنا ەكى قارادى. ۇماسىنا وراي تيگەن قامشى ءجۇزى ۋلى ەدى. ۇمىتقان جوق. وڭ قاپتالدان دوعالانا تۇسكەن جىلان شىلبىر كەڭسىرىگىن ىسىپ، ورىپ جىبەرە جازدادى. جازىمنان قۇداي ساقتاعان سوڭ كوك پەرىسىن جالىنا قوندىرعان كوك تۇياق ءتۇننىڭ شابىن كەزدىكتەي ءتىلىپ كەلە جاتقان بەتى وسى.
***
سۇيەككە سىڭگەن قاسيەتتى قايىڭ ارشىعانداي قىلعان ساياسات پا الدە تاسباقا تۇستەس ۋازيك ءمىنىپ جۇرەتىن بەدەلتۇت پا ەدى؟.. بۇگىن مىنە سونى ويلايمىن.
الدەقاشاننىڭ قوينىنا سىڭگەن ۋاقىت ەمەس - ءبىزدىڭ بالالىعىمىزدىڭ توبەسى يەك استىندا قىلتيادى. جادىمىزدا ءبارى سايراپ تۇر. سول ءبىر جىلدارى اۋىلىمىزدا جىلقى كورسە جىنىن كورگەندەي قۇتىرىنىپ سوعاتىن شولاق بەلسەندىلىك ۇستەمدىك قۇرىپ العان. سابى تۇقىل، قازان-وشاقتىڭ ماڭىندا توقالدىقتا جۇرەتىن قارا پىشاق جاعى تۇكتى حايۋاننىڭ القىمىندا وينادى، تۇلپار شىعار تالابى تايىنان تانىلعان تۇلەك قويشىنىڭ تاقىمىندا يزەڭدەۋمەن توزدى.
اۋىل ءۇيدىڭ اينالاسى تۇنعان ەگىن ەدى. جۇرت جىلقىسىن تۇساپ، ارقانداپ ۇستايتىن. توڭىرەك تۇگەلىمەن تەمىر-تەرسەككە تولدى. ال قامبار اتا تۇياعى ماشيناعا تيەلىپ ەتكە ايدالىپ بارا جاتاتىن.
سو زاماندا جىلقىنىڭ جانارىنا ۇڭىلسە، قازاق ءوزىن كورەر-ءدى. باسى سوپايىپ، كوزى الايعان قازاقتىڭ كەلبەتىن جىلقى تۋىسقانداي ءدال تانىتاتىن بىرەۋ بار ما؟ كىسىسىنە كەزىكسە، كىندىگىن تارتىپ كىسىنەپ جىبەرەتىن كۇلىكتەي سەزىمتالدى كىم بىلەدى؟ قازاق بىلەتىن. بىلگەن. قازىر تاپىراقتاپ شاپقاننىڭ ءبارى اتبەگى اتانىپتى.
***
قۇلاعىنىڭ ءتۇبىن قاسىپ تۇرىپ قاسقا ايعىردىڭ جاسىنا «شومىلاتىنمىن». جانۋاردى ارباعا جەگۋشى ەدىك. سوعان ىشقۇسا بولا ما، قايران قاسقا ماعان ىشتەي ەگىلگەندەي، ەڭكىلدەپ جىلاعانداي مۇڭ شاعاتىن. قاراشاعىنا قاراسام، قارا اسپان توڭكەرىلىپ جەردىڭ بەتى جىبىرلاپ، كىلكىپ سالا بەرەدى. قاراڭ قالعان دۇنيەنى، سونان سوڭ بىلىگىنىڭ مايى تاۋسىلاعان ىردۋان اربانى تاس-تالقان ەتىپ تاستاي قاشپاققا قاسەكەڭ تالاي مارتە ۇمتىلدى. مەن ونى ءبىلىپ ءجۇردىم. ءبىر كۇنى انا جاققا اتتانۋدىڭ كەزەگى ءبىزدىڭ مۇڭداستىڭ دا باسىنا كەلىپ جەتىپتى. باۋىرىنان بۇزاۋ وتسە دە مىڭق ەتپەيتىن قاسقا باتىر ءسويتىپ جۇك ماشينەسىنىڭ قورابىنا تيەلىپ كەتە باردى.
***
دالا قازاق پەن جىلقىنى قاتار تۋعان. ءبىرىنىڭ تۇياعى سەتىنەسە، ءبىرىنىڭ تەگى سۇيىلادى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە ەكەۋى دە اناسىنا بوزداپ قايتارى انىق. اناسى - بوز دالاسى. قاسقا ايعىردىڭ سول ساپاردان سوقتىرتىپ ورالۋى سونىڭ مىسالى. مىسال كوپ قوي. كوپ مىسالدىڭ ءبىرى ەدى ول، كونە مىسالدىڭ جاڭعىرىعى ەدى ول. جەرشىلدىك. قاسقا ايعىر تىم جەرشىل بوپ شىقتى. باياعىداا، - ۇلكەندەر جاعى سىبىرلاپ قانا ايتاتىن، - شۇبار قۇساپ ايداۋعا كەتكەن كوك پەرى قايىرىلىپ ءبىر سوقتى-اۋ…
***
ەرتەسىنە قاراساق، قاسقا ايعىر مامااعاشقا ماندايىن سۇيەپ ەكى ءبۇيىرىن سوعىپ سولىقتاپ تۇر ەكەن.
- شالىپ جىبەرۋ كەرەك!- تۋ سىرتىمنان بىرەۋ شاڭق ەتە قالدى. - جامانداتقىر كارى نەمە قاشىپ كەلىپتى. جىگىتتەردى جينا. بۋىپ بەرسىن اياعىن. القىمىنان ورىپ-اق جىبەرەيىن.
قاسقا ايعىر قۇلاعىن تىگىپ، قۇيرىعىن كوتەردى. جانارى شوقتاي جاينايدى.
- جىندانعان با نەمەنە؟ ۇستا قاۋمالاپ، ۇستاڭدار، قانە!
قاسقانىڭ قانى باسىنا شاپسا كەرەك. ءدوي دالاعا قۇيىن-پەرەن ۇرا كەپ جونەلدى. سوڭىنان تاسباقا تۇستەس ۋازيك ءتۇستى. ەكەۋى دە الىستاپ بارادى، ەگەسىپ بارادى.
قاسقا ايعىر، قىرعا شىعىپ كوز سالدىم، ساعىمعا ءسىڭىپ جوعالعان سياقتى كورىندى.
قاسقا ايعىردىڭ بۇلاي شىعىنداپ شاباتىنىن بۇرىن-سوندى ەشكىم بىلگەن ەمەس.
جەر جىرتىپ جۇرگەن تراكتورلار توقتاپ قالدى. تراكتورشىلار مىنا كەرەمەتتەن قۇر قالۋدى وزدەرىنە كۇنا ساناسا كەرەك. سول كۇنى كەشتە قاسقا ايعىردىڭ ەرلىگىن دۇرىلدەتىپ وتىرىپ ءاي ءبىر «جۋدى» عوي.
كەلەسى كۇنى باسى اۋىرىپ انشەيىندەگى وزات اسانباي جۇمىسقا شىقپاي جاتىپ الدى. ىزدەپ بارعان بريگاديردى ۇيىنەن بوقتاپ قۋىپ شىعىپتى دەپ، وسەككە كەنەزەسى ابدەن كەپكەن اعايىن تاعى ءبىر دۇرلىكتى.
بۇنىڭ ءبارى انشەيىنگى اڭگىمە. بىراق «ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا» قاسقا ايعىر سالعان بۇلىك قارشاداي بالا بىزدەردىڭ جۇرەگىمىزدى بۇلكىلدەتىپ…بۇلكىلدەتىپ كەتكەنى راس. كەيىن ءتۇيدىم:
ەسى اۋعان ەل ەرلىكتى تانىمايدى ەكەن، باعاسىنا جەتپەيدى ەكەن. قاسقا ايعىردىڭ جالىنا جارماسىپ سول كۇنى اۋىلعا كارى ارۋاق كەلگەن ەدى عوي.
...دەسەم بۇل قازاق كۇلەدى-اۋ،ءالى.
«جاس الاش»، 14 ناۋرىز، 1998 جىل.
Abai.kz
