ءومىرجان ابدىحالىقۇلى. ورىس مەكتەپتەرى – وتارلىق قاقپاسى
ورىس وتارلىعىنىڭ جاڭا كەيىپتەگى ەسكى ءادىسى
XIX عاسىردا رەسەي قازاق جەرىن وتارلاۋ مەن قازاقتى ۇلت رەتىندە جويۋدىڭ كەزەكتى ءبىر ساياساتى رەتىندە «اعارتۋ ءىسى» دەگەن ات قويىپ، اسكەري وقۋ ورىندارىن اشتى. اتالعان وقۋ ورىندارىنا قازاقتىڭ ەل ىشىندەگى بيلەۋشى اقسۇيەكتەرى مەن بايلاردىڭ بالالارى قابىلداندى. رەسەي وسى ارقىلى وتارلاۋ ساياساتىن قازاقتىڭ جاڭا بۋىن ۇرپاعىنىڭ قولىمەن جۇزەگە اسىرماق بولدى.
ارادا ەكى عاسىر وتسە دە رەسەيدىڭ قازاقستاندى وتارلاۋ پيعىلى مەن ارەكەتى ەش وزگەرگەن جوق. كۇنى كەشە رەسەي ءوزىنىڭ سىرت ەلدەردەگى ورىس دياسپوراسىن قولداۋ ماقساتىندا دەگەن جەلەۋمەن تمد مەن بالتىق بويىنداعى مەملەكەتتەردە ورىس مەكتەپتەرىن اشىپ، رەسەيدىڭ ستاندارتىمەن وقىتۋدى قولعا الاتىندارىن جاريا ەتتى. ال، بۇگىن ءدال سونداي مەكتەپ كەرەكۋ ايماعىندا اشىلادى ەكەن دەگەن سىبىس تارادى.
سىبىستىڭ شىنعا اينالماسىنا كەپىلدىك جوق. سەبەبى، قازىرگى قازاقستان بيلىگىنىڭ ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ورىس ىقپالىندا ەكەنىن ەسكەرسەك، رەسەي ءوزىنىڭ XXI عاسىرداعى قازاقستاندى وتارلاۋ ساياساتىن پاتشا وكىمەتىنەن قالعان ەسكى ادىسپەن ادىپتەپ، جالعاستىراتىنى ءسوزسىز.
وتارلاۋعا قازاقستاندا رەسمي تىركەلىپ، مىڭداعان تيراجبەن تارالىپ وتىرعان ورىس ءباسپاسوزى، تەلەارنالارى جانە تىركەۋدەن ءوتىپ، رەسەيدىڭ استىرتىن قولداۋىمەن كۇركىرەپ وتىرعان ورىس-كازاك ۇيىمدارى ايانباي اتسالىساتىنى انىق.
ورىس وتارلىعىنىڭ جاڭا كەيىپتەگى ەسكى ءادىسى
XIX عاسىردا رەسەي قازاق جەرىن وتارلاۋ مەن قازاقتى ۇلت رەتىندە جويۋدىڭ كەزەكتى ءبىر ساياساتى رەتىندە «اعارتۋ ءىسى» دەگەن ات قويىپ، اسكەري وقۋ ورىندارىن اشتى. اتالعان وقۋ ورىندارىنا قازاقتىڭ ەل ىشىندەگى بيلەۋشى اقسۇيەكتەرى مەن بايلاردىڭ بالالارى قابىلداندى. رەسەي وسى ارقىلى وتارلاۋ ساياساتىن قازاقتىڭ جاڭا بۋىن ۇرپاعىنىڭ قولىمەن جۇزەگە اسىرماق بولدى.
ارادا ەكى عاسىر وتسە دە رەسەيدىڭ قازاقستاندى وتارلاۋ پيعىلى مەن ارەكەتى ەش وزگەرگەن جوق. كۇنى كەشە رەسەي ءوزىنىڭ سىرت ەلدەردەگى ورىس دياسپوراسىن قولداۋ ماقساتىندا دەگەن جەلەۋمەن تمد مەن بالتىق بويىنداعى مەملەكەتتەردە ورىس مەكتەپتەرىن اشىپ، رەسەيدىڭ ستاندارتىمەن وقىتۋدى قولعا الاتىندارىن جاريا ەتتى. ال، بۇگىن ءدال سونداي مەكتەپ كەرەكۋ ايماعىندا اشىلادى ەكەن دەگەن سىبىس تارادى.
سىبىستىڭ شىنعا اينالماسىنا كەپىلدىك جوق. سەبەبى، قازىرگى قازاقستان بيلىگىنىڭ ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ورىس ىقپالىندا ەكەنىن ەسكەرسەك، رەسەي ءوزىنىڭ XXI عاسىرداعى قازاقستاندى وتارلاۋ ساياساتىن پاتشا وكىمەتىنەن قالعان ەسكى ادىسپەن ادىپتەپ، جالعاستىراتىنى ءسوزسىز.
وتارلاۋعا قازاقستاندا رەسمي تىركەلىپ، مىڭداعان تيراجبەن تارالىپ وتىرعان ورىس ءباسپاسوزى، تەلەارنالارى جانە تىركەۋدەن ءوتىپ، رەسەيدىڭ استىرتىن قولداۋىمەن كۇركىرەپ وتىرعان ورىس-كازاك ۇيىمدارى ايانباي اتسالىساتىنى انىق.
بۇعان بولاشاعىن قازاقستانمەن بايلانىستىرمايتىن ءورىستىلدى بۇقارانى قوسساڭىز، وتارلىق تۋىنىڭ استىنا جينالاتىنداردىڭ قاتارى كوبەيىپ شىعا كەلەدى.
البەتتە، قوعام تاراپىنان قارسىلىق بولاتىنى ءسوزسىز. قارسىلىقتاردىڭ قانداي فورمادا بولاتىنى بەلگىسىز. دەگەنمەن، ۇيرەنشىكتى اشىق حات جازىپ، ءبىرلى-جارىم ادامداردىڭ اكتسياسى دەڭگەيىندە قالسا، بيلىك وعان پىسقىرىپ تا قارامايدى. دەمەك، قازاق حالقىن تاعى دا كۇرەس كۇتىپ تۇر...
جابىلعان مەكتەپ جانە ءبىز
رەسەي – كوپ ۇلتتى، فەدەارتيۆتى مەملەكەت. بىراق، اۆتونوميالار مەن وزگە ۇلتتىڭ مۇددەسى، ولاردىڭ ءوز تىلىندە ءبىلىم الۋى، مادەنيەتى قازىرگى رف بيلىگى ءۇشىن تۇككە تۇرمايدى. ورىس قوعامىنىڭ اۋزىمەن ايتقىزىپ وتىر دەمەسەڭىز، رەسەيدىڭ ساياسي بيلىگىنىڭ دە نەگىزگى ۇستانىمى – رەسەي – ورىستار ءۇشىن!
ماسەلەن، رەسەيدە 1,5 ميلليون قازاق تۇرادى. ەڭ سوڭعى قازاق مەكتەبى وسىدان 7-8 جىل بۇرىن استراحان گۋبەرنياسىندا جابىلعان بولاتىن. رەسەي قازاقستانداعى ورىس دياسپوراسىن قولداۋ ماقساتىندا دەپ ورىس مەكتەپتەرىن اشىپ، ءوز وقۋ جۇيەلەرىن جۇرگىزبەك نيەتىن رەسمي بىلدىرگەن جاعدايدا، قازاقستان بيلىگى رەسەيدەگى 1,5 ميلليون قازاقتىڭ مۇددەسىن قورعاي الا ما؟ بۇگىنگى كۇننىڭ ساياسي احۋالى تۇرعىسىنان قاراساق، مۇمكىن ەمەس سياقتى...
ورىس وزبىرلىعى ءوز شەگىنەن اسىپ، بۇرىنعى سوۆەت ەلدەرىنە قاراي ويىستى. ياعني، ورىس بيلىگى ءوز ەلىندەگى از ۇلتتاردى جويىپ جىبەرۋ ساياساتىن اشىق جۇرگىزىپ قانا قويماي، باياعى وتارلىق ساياساتىنا قايتا ورالىپ جاتىر.
قازاق قوعامىنىڭ ارمانى...
پرەزيدەنت جارلىعىمەن، پارلامەنت بەكىتكەن زاڭ جوباسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنان بولىنەتىن 1 ميلليارد 200 ميلليون 800 مىڭ تەڭگەگە قازاقستان بيلىگى قىرعىزستاندا ەكى مەكتەپ سالىپ بەرمەك. رەسەيدەگى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جابىلعانى، قىتايداعى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ قىسقارتىلىپ جاتقانى بيلىككە ەسەپ ەمەس. قىرعىزستان سياقتى تۇرمىسى جۇپىنى ەلگە كومەكتەسكەن اتاق-ابىروي قىمبات. بۇل ارەكەت – مەملەكەت باسقارىپ وتىرعان ساياسي بيلىكتىڭ ىسىنەن گورى حالىقارالىق قايىرىمدىلىق قورلاردىڭ جۇمىسىنا كوبىرەك ۇقسايدى ءارى ساۋ ادامنىڭ اقىلىنا سىيمايدى. وسىنداي اقىلعا سىيمايتىن ءىس كوبەيگەن سايىن قوعامنىڭ ارمانداۋى ۇلعايىپ، وزگەلەرگە تامسانادى. ماسەلەن، لاتۆيا 2018 جىلعا قاراي ەلدەگى ورىسشا وقىتۋ جۇيەسىن تولىعىمەن توقتاتپاق. بۇل جاڭالىقتى قازاق ءباسپاسوزى تامسانا جازىپ، شىركىن-اي، بىزدە سونداي وزگەرىستەر قاشان ورىن الادى ەكەن دەپ ىشتەي ارماندايدى. ۇلتتىڭ ىشكى تالاپ-تىلەگى ساياسي بيلىك تاراپىنان ەسكەرىلمەي، حالىققا قاجەتتى دۇنيەلەر ىسكە اسپاعان جاعدايدا ونىڭ ورنىن تامسانۋ مەن ارمانداۋ باسادى.
ازىرگە سىرتتاعى قازاققا قامقورلىق جاساۋ – مەكتەپ اشۋ، مادەنيەتىن، ءوزىن ساقتاۋعا كومەكتەسۋ; قازاقستانداعى ورىس مەكتەپتەرىن جابۋ – مۇنىڭ ءبارى ۇلكەن ارمان عانا!
ر.S.
ايتپاقشى، رەسەيدىڭ سىرت ەلدەردەگى ورىس دياسپوراسىن قولداۋ ءۇشىن ورىس مەكتەپتەرىن اشامىز دەپ ايبار شەگۋىنە لاتۆيانىڭ 2018 جىلى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا وسى باستان ىسكە كىرىسىپ كەتكەن ارەكەتى سەبەپشى بولىپ، شامىنا ءتيىپ كەتسە كەرەك. دەمەك، رەسەي بيلىگىنىڭ مىنا ارەكەتى سول بالتىق ەلدەرىنە كورسەتكەن قىرى بولۋى دا ابدەن مۇمكىن...
ءيا، ءبارى مۇمكىن...
Abai.kz
