قىتاي ءۇشىن جەمقورلىق جايلاعان ەل  –  ەڭ قولايلى ەل

 قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي قۇجىناعان قالىڭ قىتايدىڭ قورقىنىشى ازيا، ەۋروپانى اتتاپ، افريكاعا دا جەتتى. پراقورلىق پەن جەمقورلىق – قىتايدىڭ جىمىسقى ساياساتىنىڭ  ءبىر بولەگى ەكەنىن ءتورت قۇرلىقتىڭ گازەتتەرى جارىسا جازۋدا.  ۇلى بابامىز كۇلتەگىن، تونىكوك قاعاندارىمىزدان قالعان وسيەتتە: «شىعىستا تابىعاش دەگەن حالىق بار. كۇللى تۇركىلەردىڭ جاۋى، سودان ساقتانىڭدار! سەبەبى ولار ادامدى ماقتامەن باۋىزدايدى» - دەگەن ەكەن. قازىر قىتايلار ءبىزدى اقشامەن دە ماقتامەن دە باۋىزداپ كەتىپ جاتىر. پاراقورلىق – قىتايدىڭ  تاريحي قالىپتاسقان دۇنيە تانىمى دەۋگە دە بولادى. تاريحتا سانداعان ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعدايدى باستان كەشىرگەن قىتاي ۇكىمەتىنىڭ شەت مەملەكەتتەرگە قاراتا كوزقاراسى مەن قىتاي ازاماتتارىنىڭ قۇن كوزقاراسىن بارعان سايىن كۇردەلەندىردى. قىتاي ۇكىمەتى ءۇشىن كەرەگى سىيماي جاتقان ادامىن تاراتىپ، قىسىمنان قۇتىلۋ، حالقىنا جۇمىس، بايلىق تابۋ مۇمكىندىك اشۋ. ال قىتايلار ءۇشىن كەرەگى تەك قانا اقشا.

قىتاي ءۇشىن جەمقورلىق جايلاعان ەل  –  ەڭ قولايلى ەل

 قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي قۇجىناعان قالىڭ قىتايدىڭ قورقىنىشى ازيا، ەۋروپانى اتتاپ، افريكاعا دا جەتتى. پراقورلىق پەن جەمقورلىق – قىتايدىڭ جىمىسقى ساياساتىنىڭ  ءبىر بولەگى ەكەنىن ءتورت قۇرلىقتىڭ گازەتتەرى جارىسا جازۋدا.  ۇلى بابامىز كۇلتەگىن، تونىكوك قاعاندارىمىزدان قالعان وسيەتتە: «شىعىستا تابىعاش دەگەن حالىق بار. كۇللى تۇركىلەردىڭ جاۋى، سودان ساقتانىڭدار! سەبەبى ولار ادامدى ماقتامەن باۋىزدايدى» - دەگەن ەكەن. قازىر قىتايلار ءبىزدى اقشامەن دە ماقتامەن دە باۋىزداپ كەتىپ جاتىر. پاراقورلىق – قىتايدىڭ  تاريحي قالىپتاسقان دۇنيە تانىمى دەۋگە دە بولادى. تاريحتا سانداعان ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعدايدى باستان كەشىرگەن قىتاي ۇكىمەتىنىڭ شەت مەملەكەتتەرگە قاراتا كوزقاراسى مەن قىتاي ازاماتتارىنىڭ قۇن كوزقاراسىن بارعان سايىن كۇردەلەندىردى. قىتاي ۇكىمەتى ءۇشىن كەرەگى سىيماي جاتقان ادامىن تاراتىپ، قىسىمنان قۇتىلۋ، حالقىنا جۇمىس، بايلىق تابۋ مۇمكىندىك اشۋ. ال قىتايلار ءۇشىن كەرەگى تەك قانا اقشا.

 2000-2010 جىلدار ارالىعىنداعى اقش پەن باتىس ەلدەرىندەگى ەكونوميكالىق كۇيزەلىستى ءساتتى پايدالانعان قىتايلار كوپتەگەن جەرلەر مەن نىسانداردى، زاۋىتتاردى ساتىپ الىپ ۇلگىردى. ء سويتىپ الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس قىتايدىڭ پايداسىنا شەشىلدى.  الايدا، اقش ء ار شتاتتا قىتايدىڭ ەكونوميكالىق جانە ميگراتسيالىق ەكسپانتسياسىنا قارسى قاۋلىلار قابىلداپ ۇلگىردى.

سونىمەن اقش پەن باتىستان تۇمسىعى تاسقا تيگەن قىتايلار ەكونوميكالىق-ميگراتسيالىق ساياساتتى قارا قۇرلىققا بۇردى.  توراعا شي جينپيڭ ەڭ العاشقى مەملەكەتتىك ساپارىن رەسەيدەن باستاپ، افريكا ەلدەرىنە اتتانعاندىعى سونىڭ بەلگىسى ەدى.

2013 جىلدىڭ باسىندا پاكستاننىڭ گۆادار پورتىن (ورمۋز بۇعازىنا جاقىن) قىتايدىڭ مەملەكەتتىك كومپانياسىنا تاپسىرىپ الدى. قىتاي الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنە مۇناي تاسىمالداناتىن ورمۋز بۇعازىنا تاياۋ ورنالاسقان بۇل پورتتى دامىتۋعا 100 ميلليون اقش دوللارىنان استام قارجى سالعان ەدى. سونىمەن قويماي قىتاي شيريلانكا مەن تانزانيادان دا ءبىر-ءبىر پورتتى وسىلايشا وتكىزىپ العان بولاتىن. وسىلايشا قارا قىتاي قارا قۇرلىققا اعىلا باستادى.

افريكا: «قىتايلار – افريكانى جاۋلاۋعا كەلگەن جاڭا وتارشىلار»

قارا قۇرلىققا قىتاي ۇكىمەتى اقشانى اياماي توكتى. مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەن تارتىپ، الەۋمەتتىك نىساندارعا دەيىن جالعاستى. وكىنىشتىسى قىتايدىڭ بۇل ساياساتى دا تاريحي قالىپتاسقان پاراقورلىقتىڭ شەڭبەرىنەن اسا المادى.

جۋىقتا قىتايدىڭ «قىتاي كونە حابارلار گازەتىندە» چەن شىمەيد اتتى اۆتوردىڭ  «افريكالىقتار قىتايدى نەگە جەك كورەدى؟» اتتى ماقالاسى باسىلدى. ماقالادا اۆتور ءوزىنىڭ دوسى ليۋ جىروڭنىڭ افريكانى ارالاۋ، جۇمىس ىستەۋ بارىسىنداعى ەستەلىكتەرىن مىسالعا كەلتىرگەن. ليۋ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، افريكانىڭ قىتايلاردى جەك كورۋى قىتايلاردىڭ وزدەرىنىڭ مورالسىزدىكتەرىنەن ەكەن.  

قىتايشا تاكاپپارلىق –قىتايدىڭ سورى بولدى

قىتايلار افريكانى وزدەرىنە بورىشتار سەزىنەدى، ياعني افريكا ەلدەرىنە جاساعان ازدى-كوپتى كومەكتەرىنىڭ بوداۋىن قايتارۋ كەرەك دەپ سانايدى.  ال باتىس ەلدەرىنىڭ افريكانى بوداندا ۇستاعانىن ەسكەرىپ،  باتىستىڭ  قۇلدىعىنان قۇتىلعاندىقتان باتىس ەلدەرىنە بايلانىستى وشپەندىلىگى بار دەپ قارايدى. ال قىتايلار وزدەرىن افريكالىقتارعا كومەكتەسىپ كەلەمىز دەپ ەسەپتەيدى. وكىنىشتىسى افريكالىقتار اق ناسىلدىلەردى ءبىرىنشى ساناتتى، افريكالىقتاردى ەكىنشى ساناتتى، ال قىتايلاردى ەڭ تومەن ساناتتى ناسىلگە جاتقىزادى ەكەن.

قىتايلار باسقا حالىقتاردىڭ ءدىني سەنىمدەرى مەن تۇرمىس-سالتىنا نەمقۇرايلىقپەن قاراپ، وزدەرىن ولاردىڭ كوزىن اشۋشى، ولاردى باعۋشى، قوجايىنى  ساناپ، جەرگىلىكتى «قۇلداردى» قۇلدىق تۇزىممەن باسقارعىسى كەلەدى، ءارى بارىنشا سولاي ىستەيدى. مىنە بۇل – جەرگىلىكتى حالىقتىڭ اشۋىن تۋعىزۋدا.

قىتايلار ولەرمەن ەڭبەكشىلدىگى، كونبىستىگى مەن توزىمدىلىگى ارقاسىندا دامۋدىڭ قارقىندى ساتىسىن باستان وتكىزدى. دەسەدە رۋحاني جاقتان توقىراۋ مەن الەۋمەتتىك جاعىدايدىڭ قيىندىعى، اتا-بابالارىنان كەلە جاتقان زالىمدىقتارى مەن كەكشىلدىكتەرى سەبەبىنەن قالىپتاسقان مورالدىك قۇلدىراۋ – قىتايدىڭ الەم الدىنداعى بەدەلىنە داق ءتۇسىردى. كۇللى قوعامدى قىتايدان ساقتانۋعا جەتەلەدى.

جەمقورلىق پەن زالىمدىق

سەبەبى، قىتاي بيلىگى جانە قىزمەت بابىمەن افريكاعا بارعان قىتايلار جەرگىلىكتى جەردىڭ بيلىگى مەن باسشىلارىنا قاراتا اتالمىش «اقشا ارقىلى اۋىزدىقتاۋ» ساياساتىن قولداندى. اقشا بولسا بولدى ءبارى شەشىلەدى» - دەگەن قورتىق تۇسىنىكتەرىن نەگىزگە الدى. تىپتەن جەرگىلىكتى بيلىكتى جەمقورلىققا بەت بۇرۋعا يتەرمەلەدى. جەمقورلىق جايلاعان ەلدە ورنالاسۋ، كەن اشىپ بايۋ، زاڭسىزدىقتان قۇتىلۋ وڭاي دەپ سانادى. وسىنىڭ ءبارى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قىتايعا دەگەن نارازىلىعىن تۋدىردى، وشىكتىردى، جەك كورنىشتى ەتتى. سونىمەن قىتاي افريكانىڭ قارسى المايتىن تۇرعىندارىنا اينالدى. ونىڭ ۇستىنە باتىس اقپارات قۇرالدارىنان ەستىلگەن قىتاي تۋرالى جاعىمسىز اقپاراتتار «قىتايلاردى افريكانى جاۋلاۋعا كەلگەن جاڭا وتارشىلار» دەگەن قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىردى.

چەن شىمەي مىرزا ماقالاسىندا تومەندەگى دالەلدەردى مىسالعا كەلتىرىپتى.

قىتايدىڭ افريكاعا بەرگەن كومەگى شىنىندا وتە مول. گانانى مىسالعا الار بولساق، مەملەكەتتىك تەاتر، افوفي سۋ قۇرىلىسى، شىعىس داڭمي رايوندىق شيپاحانا، اسكەري لاگەرى قاتارلى نەشە ونداعان نىسان سالىپ بەردى. جاقىندا 3 ميلليارد دوللارلىق قارىز سوماسىن تاعى بەردى. وكىنىشتىسى، گانادا ساقشىلاردىڭ تۇتقىنداۋىنان قاشىپ شىققان ءبىر قىتايلىق جۇمىسشى اقپارات قۇرالدارىنا بىلاي دەگەن ەدى:« گانا ساقشىلارى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان، بۇلاپ-تالاپ، شاتىر، ماشينا جابىدىقتارىن ورتەپ جىبەردى،  كۋالىك، تەلەفون، مال-مۇلىكتەردىڭ بارلىعىن الىپ كەتتى، جۇرەر كەزدە تاۋ اراسىندا جاسىرىنىپ جاتقان قىتايلىق جۇمىسشىلاردى اۆتوماتپەن وقتىڭ استىنا الدى».
گانا – افريكاداعى وڭتۇستىك افريكادان كەيىنگى التىن وندىرەتىن ەكىنشى ءىرى ەل. «تۇستىك قىتاي تاڭى گازەتىنىڭ» حابارىنا قاراعاندا، 2005-جىلدان باستاپ 50 مىڭنان استام قىتاي ازاماتى  گاناعا بارىپ التىن قازۋمەن شۇعىلدانعان. وسى التىن قازۋشىلاردىڭ كوپ بولىگى قىتايداعى ەڭ كەدەي رايونداردان كەلگەن بولىپ، قاتەرگە باسىن ءباي تىگىپ، جاقسى تۇرمىس پەن اقشا ءۇشىن كەلگەندەر.
گانا جيرماسىنشى عاسىردىڭ 80-جىلدارىنان باستاپ، شاعىن كولەمدەگى التىن كەندەرىن اشۋدى  شەكتەگەن بولاتىن. وكىنىشكە وراي قىتاي زىمياندارى وعان مۇمكىندىك بەرمەدى. قىتايلار ءار الۋان زىميان تاسىلدەرى مەن  جەرگىلىكتى مانساپتىلارعا پارا بەرۋ ارقىلى، ەمىن-ەركىن، كەدەرگىسىز، شاعىن كولەمدەگى التىن كەندەرىن زاڭسىز اشتى. قىتايلار جەرگىلىكتى ادامدار تارابىنان ساقشى مەكەمەسىنە الىپ بارىلعاننان كەيىن ، ساقشىعا پارا بەرىپ، ساقشى مەكەمەسىنەن الشاڭداي باسىپ شىعىپ كەتە بەرەدى.
 

اقشا ءۇشىن ەكولوگيانى قۇربان ەتۋ

قىتايلار گانالىقتاردىڭ الدىنداعى اسىن تارتىپ الىپ قانا قويماي، جەر-كوكتىڭ ء بارىن قورىس-قوپا ەتىپ قازىپ، حيميالىق قوسپالار ارقىلى التىن قورىتىپ، كوپتەگەن ەگىستىكتەر مەن ورمان-توعايلاردى، وزەن-كولدەردى، جەر استى سۋ قاينارلارىن ۋلاندىردى. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ايتۋىنشا:« قىتايلار ءبىزدىڭ بولاشاعىمىزدى ويرانداپ قانا قويماي، ءبىزدىڭ بالالارىمىزدىڭ دا بولاشاعىن ويراندادى». (http://www.21ccom.net/articles/qqsw/qqgc/article_2014011899229.html )

جەرگىلىكتى حالىقتى كاسىپتەنۋ ورايىنان ايىرۋ

قىتايلاردىڭ تاعى ءبىر جەك كورىنىشتى بولۋ سەبەبى: افريكاعا جۇمىس نەمەسە ساياحات ۆيزاسىمەن بارعاننان كەيىن، ءتۇرلى ايلا-شارعى ارقىلى سول ەلدە قالىپ ساۋدامەن نەمەسە باسقا جۇمىستارمەن شۇعىلدانۋلارى. ولار تۇرمىس جاعدايىنىڭ قانداي بولۋىنا قاراماستان، كونبىس، شىدامدى ەڭبەكشىل بولعاندىقتان كەز-كەلگەن ەل مەن جەردە ءومىر سۇرۋگە قابىلەتتى. وسىلايشا بازاردى، ەڭبەكتى جاۋلاي باستادى. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ كاسىپتەنۋ ورايىن تۇگەلدەي تارتىپ الدى. تىپتەن 2011-جىلى 5-قاڭتاردا تانزانيانىڭ ونەركاسىپ-ساۋدا مينيستىرىلىگىنىڭ ورىنباسارى لازارو نيالاندۋ استانا دارەسسالامداعى ءبىر ساۋلەتتى ساۋدا بازارىندا ساۋدا ىستەپ جاتقان قىتايلىق ساۋداگەرلەرگە 30 كۇن ىشىندە شەكارادان شىعىپ كەتۋىن قاتاڭ ەسكەرتتى. ويتكەنى بۇل ساۋداگەرلەر قارجى قوسۋ دەگەن اتپەن تانزانياعا كەلىپ، «ەر-ايەل دۇكەندەرىن» اشىپ ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كاسىپتەنۋ ورايىن تۇگەل جاۋلاپ العان. اشۋعا بۋلىققان بۇل مينيستر:«ۇكىمەتىمىز قارجى قوسۋ سالاۋاتىمەن ەلىمىزگە كەلگەن شەتەلدىكتەردىڭ ەڭ سوڭىندا ۇساق الىپساتار نەمەسە كەبىس جالداۋشىعا اينالۋىنا مۇلدە نەمقۇرايدى قاراماۋى كەرەك، ونسىزدا مۇنداي قىزمەتتەردى جەرگىلىكتى تۇرعىندار  ىستەپ كەتە الادى»، - دەدى. ول تاعى دا ەسكەرتۋ بەرىپ: «كەيبىر ادامدار ەلىمىزبەن قارىم-قاتىناسى وتە تىعىز ەلدەردەن كەلگەنىمەن زاڭ الدىندا بارلىق ادام تەڭ. بۇل جاعىنان ەشكىمدى دە بەتىڭ-ءجۇزىڭ دەمەۋ كەرەك»، -دەگەن.
سونىمەن افريكانىڭ ءبىر ءبولىم ەلدەرى قىتاي جۇمىسشىلارىنا قاراتا قاتاڭ شەكتەۋ بۇيرىعىن شىعاردى.

 2010-جىلى وڭتۇستىك افريكانىڭ « The Sunday Times» گازەتىنىڭ 14-كۇنگى سانىندا، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ ساقشىلارى كەيپتاۋن مەن دىباننان 16 قىتايلىق جۇمىسشىنى تۇتقىنداپ، سوت ۇكىمى ارقىلى شەكارادان شىعارعان.  اتالاعان گازەتتىڭ اشكەرەلەۋىنشە، قىتايدىڭ وسى ەلدەگى ءبىر تەلەگراف سەرىكتىگى ءار ايدا نەشە ءجۇز زاڭسىز جۇمىسشىنى شەكارادان كىرگىزەدى ەكەن. تەكسەرىلگەن قىتايلىق 350 جۇمىسشىنىڭ ەڭبەك ىستەۋ ۆيزاسىنان ماسەلە بايقالعان. بۇل ەڭبەك ىستەۋ ۆيزاسىندا جەمقورلىق ارەكەتتەر بار بولىپ، كوپتەگەن ينجەنەرلەر مەن جوعارى دارەجەلى باسقارۋشىلار ءۇش ايلىق ساياحات پاسپورتى مەن شەكارادان كىرگەن.

گۋمانيتارلىق كومەكتىڭ جەمقورلىقتىڭ جەمىنە اينالۋى

چەن مىرزانىڭ ايتۋىنشا، قىتايدىڭ افريكا ەلدەرىنە بەرگەن كومەك فورماسى دۇرىس ەمەس. ادەتتە قىتايلار كومەكتى قاراپايىم حالىققا ەمەس، بيلىككە بەرەدى. بۇل كومەك بەرۋ ءتاسىلى بيلىكتىڭ جەمقورىلققا جول بەرۋىنە سەبەپ بولىپ، حالىقتى كومەكتەن قاعادى. وسىلايشا قىتايلار مەن جەرگىلىكتى ۇكىمەت بيلىگى بىرلەسە وتىرىپ جەمقورلىقتىڭ باتپاعىنا باتادى.  ال اقش باستاعان باتىس ەلدەرى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ جەمقورلىققا جول بەرۋىنەن الاڭداپ، كومەكتى قوعامدىق ۇيىمدار ارقىلى تىكەلەي حالىققا ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەك رەتىندە جەتكىزىپ وتىرادى. وسىلايشا باتىس ەلدەرىنىڭ ازىق-تۇلىگى مەن كيىمىنە قارىق بولعان قاراپايىم جۇرت باتىس ەلدەرىن ۇناتادى. ال قىتايلار سول جەمقور بيلىكپەن بىرگە جەكسۇرىن بولىپ قالا بەرەدى.

قىتايلار افريكادا قۇلدىققا جەگىلسە، قازاقستانعا كەلىپ قوجايىنعا اينالۋدا

قازاقستانداعى كومپانيالاردا جۇمىس ىستەيتىن  قىتايلاردىڭ جالاقىسى  قازاقتاردان 4-10 ەسەگە دەيىن جوعارى دەگەنگە افريكالىقتار سەنبەيتىن بولۋ كەرەك. ال افريكادا قىتاي جۇمىسشىلارى جەرگىلىكتى جۇرتتان جالاقىنى ەڭ از دەگەندە 12 ەسە از الادى.  سوندا قازاقتاردىڭ قۇنى كوك تيىنعا تاتىماي ما؟

وڭتۇستىك افريكانىڭ ۇكىمەت ءمانساپتىسى پاتريك گراۋننىڭ ايتۋىنشا، قىتايدان ارزان ەڭبەككۇشىن اكەلۋدىڭ ءوزى «زاڭسىز ادام ساۋداسىن ىستەۋمەن» بارابار. وڭتۇستىك افريكانىڭ ساقشى تاراۋلارىنىڭ تەكسەرۋىنە نەگىزدەلگەندە، وڭتۇستىك افريكاداعى قىتايلىق ەڭبەكشىلەردىڭ ايلىق ەڭبەك اقىسى ارەڭ 2500 راند بولسا، جەرگىلىكتى جالدانبالى ەڭبەكشىلەردىڭ ايلىق ەڭبەك اقىسى 30 000 راندتتان تومەن ەمەس، سوندا جەرگىلىكتى جالدانبالى قىزمەتكەردىڭ ەڭبەك اقىسى ون ەكى قىتايلىق ەڭبەكشىنىڭ  ەڭبەك اقىسىنا تەڭ دەگەن ءسوز.  مىنە بۇل  2010-جىلى وڭتۇستىك افريكانىڭ « The Sunday Times» گازەتىندە جاريالانعان حابار.  قىتايلار اقشا ءۇشىن ءوز قىتايلارىن دا ايامايدى. ال ءبىزدىڭ قازاقستاندا بۇل كەرىسىنشە بولىپ تۇر.

افريكا ەلدەرى قانشاما كەدەي سانالعانمەن زاڭنامالىق جۇيەسى الدە قايدا كەمەلدى: جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مۇددەسىن باسقالاردىڭ تاپتاۋىنا بەرمەيدى. ال بىزدە ءبارى كەرىسىنشە. كەز كەلگەن كەلىمسەك ءالسىز زاڭدى پايدالانىپ، جەمقور ءمانساپتىلاردى ساتىپ الىپ قازاقتىڭ قان-تەرىن سورىپ جاتىر. قازىر قىتاي مۇناي-گاز كومپانيالارىنداعى قىتايلاردىڭ جالاقىسى قازاقتاردان بىرنەشە ەسە جوعارى. ونىڭ ۇستىنە سول افريكادان قۋىلعان قىتايلاردىڭ اقتوبە مەن اقتاۋدا جۇرگەندەرىن 2012 جىلى قاراشادا ءوز كوزىممەن كورگەن ەدىم. قىتايدىڭ اقتاۋداعى مۇناي بۇرعىلاۋ كومپانيالارىندا بىرنەشە قىتاي افريكا مەن پاكستاندا بولعاندىقتارىن جىر ەتىپ ايتاتىن. سول افريكادان قۋىلعاندار قازاققا كەلىپ قۇتىرىپ جۇرگەن جوق پا؟ قازاقتىڭ بايلىعىن سورىپ قانا قويماي، قىزدارىن قاتىن، ۇلدارىن وتىن ەتۋدە. ال قويدان قوڭىر – جۋاس قازاق قىتايدىڭ ارام اقشاسىنا قۇنىققان ساتقىنداردىڭ قۇربانىنا اينالىپ وتىر.

ءبىر قازاققا كەتكەن ءوشىن ەكىنشى قازاقتان قايتارادى

قىتايلاردىڭ كەكشىلدىگى تۋرالى ايتىلار اڭگىمە كوپ. اتاسىنان امانات بولىپ كەلە جاتقان كەگىن ءبىر عاسىردان سوڭ بولسا دا ولار قايتارۋدى پارىز سانايدى. مىسالى6 كەشە عانا «شالقار» عالامتورىندا قىتايعا تيگەن الما اتتى الماتىلىق قىزدىڭ 2 بالاسىمەن قاڭعىپ قالعانى تۋرالى ماقالا باسىلدى. ال الگى بايشىكەش قىتاي ازاماتى الماتىداعى ۇكىمەت ءمانساپتىلارىن اقشاعا ساتىپ الىپ، اقشاسى مەن ءۇيىدى دە قازاق ايەلى مەن بالاسىنا قالتىرماي اجىراسىپ كەتكەن. قاڭعىپ قالعان قازاق قىزىنىڭ مۇڭىن تىڭدايتىن الماتىلىق ازاماتتار جوق سىڭايلى...( http://suhbat.xalhar.net/forum.php?mod=viewthread&tid=128936 )

ماقالانىڭ ۇزىن ىرعاسىنا قاراعاندا، بۇل ءايلدىڭ بۇرىڭعى جىگىتى وسى قىتايدىڭ ءبىراز اقشاسىن جىمقىرىپ كەتكەن، زالىم قىتاي اقىرى قىزدى الداپ قولعا ءتۇسىرىپ، ودان 1 بالا سۇيگەن، ەكىنشى بالاسىنا جۇكتى بولعاندا اجىراسۋ تالابىن بەرىپ، سوتتاردى ساتىپ الىپ، ىڭ-جىڭسىز اجىراسىپ ۇلگىرگەن. تاعى ءبىر ارامدىعى بۇل قىتايدىڭ قىتايدا ايەلى، بالا-شاعاسى بولىپتى. وسىلايشا ءبىر قازاققا كەتكەن كەگىن ءبىر قازاقتان قايتارعان. ال ساتقىن سوتتار مەن مەملەكەت ءمانساپتىلارى  اتاسىنان قالعان اماناتتى ورىنداعانداي بولىپ الشاڭداپ ءجۇر...

دەمەك، قىتايلار ءۇشىن وزدەرىنەن «ۇلى» حالىق جوق. ءدىن مەن قورقىنىشتان ءبىر جولا قۇتىلعان اتەيست قىتايلار ءۇشىن تەك اقشا تابۋ مەن بيلىك عانا بۇل ءومىردىڭ ءمانى ەسەپتەلمەك. اقشا مەن پايداعا كەنەلەتىن كەز كەلگەن ىسكە جان سالا كىرىسەتىن قىتايلار ادامگەرشىلىك پەن وبال-ساۋاپتى، ۇلى تابيعاتتى، تىپتەن جەكە مۇددەلەرى ءۇشىن ءبىر ۇلتتى-مەملەكەتتى قۇربانىققا شالۋعا بار.  قىتايلار باسقا حالىقتاردىڭ ءدىني سەنىمدەرى مەن تۇرمىس-سالتىنا نەمقۇرايلىقپەن قاراپ، وزدەرىن ولاردىڭ كوزىن اشۋشى، ولاردى باعۋشى، قوجايىنى  ساناپ، جەرگىلىكتى «قۇلداردى» قۇلدىق تۇزىممەن باسقارعىسى كەلەدى، ءارى بارىنشا سولاي ىستەيدى. مىنە، مۇنى، ءبىزدىڭ قازاقستان دا باستان كەشىرۋدە. كەزىندە اقتوبەدە قىتاي ءان ۇرانىن تاڭ اتا شىرقاعان قازاقتار ەندى سول قىتايلاردىڭ «جۋاس قۇلدارىنا» اينالدى. قازىر قىتاي ءان ۇرانى ايتىلماعانمەن قىتايدىڭ الدىندا تاپتالعان ۇلت نامىسى مەن بايلىعى ءالى سول كۇيىندە قالۋدا.

ال ءبىزدىڭ بيلىكتە وتىرعان جەمقور ءمانساپتىلار  كەلىمسەكتەر ءۇشىن اسىرەسە «ايلاسى  الپىس قاتىنعا جۇك بولعان» قىتايلار ءۇشىن وڭاي شاعىلاتىن جاڭعاققا اينالعان. كىم كورىنگەن كەلىپ پايدالانىپ كەتەتىن جالپاق شەشەيدىڭ كۇنىن كەشۋدە.

ەندەشە، زاڭدى كەمەلدەندىرىپ، كەلىمسەكتەرگە كىرىپتار بولۋدان قۇتىلۋعا تالپىنۋىمىز كەرەك، اعايىن!

Abai.kz