نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەات­ى، قىتاي جازۋشىس­ى مو ياننىڭ بۇل جازباسى ادەبيەتتە ءوزى تابىنعان امەريكالىق ۋيليام كاتبەرت فولكنەر مەن ءوز ءومىربايانى تۋرالى. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك، ءبىز اۋدارماشىنىڭ جازۋ مانەرىن ساقتادىق. تۇپنۇسقادان اۋدارىلعان.

نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەات­ى، قىتاي جازۋشىس­ى مو ياننىڭ بۇل جازباسى ادەبيەتتە ءوزى تابىنعان امەريكالىق ۋيليام كاتبەرت فولكنەر مەن ءوز ءومىربايانى تۋرالى. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك، ءبىز اۋدارماشىنىڭ جازۋ مانەرىن ساقتادىق. تۇپنۇسقادان اۋدارىلعان.

بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا ىستامبۇل ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس سويلەگەندە، مەن: ء«بىر جازۋشىنىڭ باسقا ءبىر جازۋشىنىڭ كىتابىن وقۋى ءبىر رەتكى تىلدەسۋ، ءتىپتى سۇيگەنىنە ءسوز سالۋ ىسپەتتى، ەگەر سۇحبات ساتىنە باسسا، ولاردىڭ ومىرلىك سەرىككە اينالۋى ابدەن مۇمكىن، ال ءتىل تابىسا الماسا، باقىتىن ءار ەكەۋى دە باسقادان ىزدەيدى»، – دەگەن ەدىم. بۇگىن مەن الەمنىڭ ءار قيىرىنداعى جازۋشىلارمەن جاساعان سۇحباتىما (سۇيگەنىمە ءسوز سالۋ بارىسىما دەسەم دە بولادى) اشىعىراق توقتالماقپىن. ۇزدىك جازۋشى ماڭگى ولمەيدى، ونىڭ ءتانى جاي ادامداردىكى سياقتى تۇبىندە ءبىر توپىراققا اينالعانىمەن، تۋىندىلارى ەل اۋ­ىزىندا قالاتىندىقتان، جانى (رۋحى), ارينە، ماڭگى جاسايدى. بۇگىنگى مىناۋ استا-توك مولشىلىق زاماندا مۇنداي ءسوزدى ايتۋدىڭ اۋقىمعا ۇيلەسپەيتىنى داۋسىز، ويتكەنى قازىر كىتاپ وقۋدان دا قىزىقتى ىستەر، شىنىندا، بارشىلىق. دەگەنمەن ايتارىم ءالى دە سول، ءوزىڭدى جۇباتىپ، جەبەپ وتىرۋىڭ ءۇشىن ۇزدىكسىز جاسامپازدىق جاراتۋىڭ قاجەت.
مەن ونداعان جىلدىڭ الدىندا اۋىلداعى ورىستە مال شەتىندە جۇرگەن بالا كەزىمدە-اق كىتاپ وقي باستاپ ەدىم. ول كەزدە ءبىزدىڭ اناۋ قيىر شەتتەگى اۋىلدا كىتاپ اسا سيرەك ۇشىرايتىن اسەمدىك بۇيىم ەسەپتى ەدى. اۋىلىمىز گاۋميدەگى ونداعان  قىستاقتا قايسى تۇتىندە قانداي كىتاپ بارىن مەن نەگىزىنەن بىلەتىنمىن. وسى كىتاپتاردى وقۋ ورايىنا يە بولۋ ءۇشىن ىلعي كىتابى بار ءۇيدىڭ شارۋاسىن ىستەيتىنمىن. ىرگەلەس قىستاقتاعى ءبىر تاسشىنىڭ ۇيىندە «اۋليە اتانعاننىڭ شەجىرەسى» دەيتىن قىستىرما سۋرەتتى تىزبەكتى كىتاپ بار بولاتىن، ۇمىتپاسام، بۇل كىتاپتا قىتايدىڭ ءۇش مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى تاريحى ايتىلاتىن سياقتى بولعانىمەن، شىندىعىندا، كوبىنشە باياعىدا بىرەۋدىڭ ويىپ الىنعان ءبىر كوزىنىڭ ورنىنان ەكى قول ءوسىپ شىعىپتى، وسى ەكى قولعا ەكى كوز ءبىتىپتى، الگى كوزدەر جەتى قابات جەر استىنداعىنى كورە الادى ەكەن; تاعى بىرەۋ باسىن دەنەسىنەن اجىراتىپ، كەڭىستىكتە قالقىتىپ، ءان شىرقاتا الادى ەكەن، دۇشپانى كەزقۇيرىق بولىپ قۇبىلىپ، ونىڭ باسىن دەنەسىنە تەرىس قاراتىپ قوندىرعان ەكەن، الگى ادام اياعىن العا قاراي باسسا ارتقا، ارتقا قاراي باسسا العا جۇرەتىن بولىپ قالىپتى دەگەن سياقتى حيكايالار ايتىلاتىن. مۇنداي كىتاپتار كۇنى بويى قيال قۇشاعىندا جۇرەتىن مەن سياقتى بالدىرعان ءۇشىن باسىڭ ءبىر كىرسە، بالداي باتاتىن اسا باۋراعىش نارسە ەمەس پە؟! وسى جەلىلەس كىتاپتى وقۋ ءۇشىن، مەن تاسشىنىڭ ءۇيىنىڭ ديىرمەنىن سۇيرەپ، ۇن تارتىپ بەرەتىنمىن. ديىرمەن تۇعىرىن تابانىڭنان تاۋسىلىپ تۇسكەنگە دەيىن اينالعاندا، يەسى كىتابىن ەت اسىم ۋاقىت قانا وقۋىما رۇقسات ەتەتىن، ءارى ديىرمەن تۇعىرىنىڭ اينالما جولىندا وتىرىپ وقۋىم كەرەك. مەن كىتاپ وقىعاندا تاسشىنىڭ قىزى جەلكەمنەن قىديىپ قاراپ تۇراتىن دا، ولشەۋلى ۋاقىت اياقتالىسىمەن كىتاپتى دەرەۋ جيىستىرىپ اكەتەتىن. ەگەر جالعاستى وقىعىم كەلسە، تاعى ديىرمەن تارتۋىم قاجەت. ول كەزدە اۋىلىمىزدا ساعات اتاۋلى بولمايتىن، سوندىقتان، وسى ەت اسىم ۋاقىت بۇكىلدەي تاسشىنىڭ قىزىنىڭ كوڭىل كۇيىمەن مەڭگەرىلەتىن. ول كوڭىلدى كەزدە ۋاقىت باياۋ وتەتىن دە، كوڭىلسىز بولعاندا تەز وتە شىعاتىن. سونىمەن، وسى ءبىر جۇدىرىقتاي قىزدىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، ۋاقىتتى ۇزارتۋ ءۇشىن امالسىز وعان كورشىمىزدىڭ جەمىس اعاشىنان ورىك ۇرلاپ اكەپ بەرەتىنمىن. مەن سياقتى وڭازانىڭ ۇرلاپ اكەلگەن ورىگىن وزگەگە ۇسىنۋى، اۋەلى، اشقاراق مىسىققا اۋزىنداعى بالىقتى قۇستىرعانعا ۇقسايتىن. مىڭ ءبىر ماشاقاتپەن ارەڭ ۇرلاپ العان ورىگىمدى تاسشىنىڭ قىزىنا قوس قولداپ ۇسىنۋىمنىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى سەبەبى، جاسىرارى جوق، ونىڭ كوزىمە وتە سۇلۋ كورىنەتىندىگىنەن ەدى. ۇزىن ءسوزدىڭ  قىسقاسى، مەن بالعىن بالالىق داۋىرىمدە اسا زور بوداۋ بەرىپ ءجۇرىپ، توڭىرەگىمىزدەگى ونداعى قىستاقتاعى كىتاپتى تۇگەل وقىپ تاۋىستىم. ول كەزدە ەستە ساقتاۋ قۋاتىم ەرەن بولاتىن، كىتاپتى دا توتەنشە تەز وقۋشى ەدىم، ونىڭ ۇستىنە، ءبىر كورگەنىم دەرلىك كوكەيىمدە قالاتىن. ول كەزدە كىتاپ وقۋدى اۆتورىمەن اۋىس-ءتۇيىس جاساۋ دەپ بىلمەيتىنمىن، كىلەڭ وقيعاسىن قۋىپ وقيتىنمىن. ونىڭ ۇستىنە، بار ىقىلاسىممەن بەرىلىپ وقيتىنمىن. كىتاپتاعى كەيىپكەرلەردىڭ تاعدىرى ءۇشىن كۇيىنىپ، كۇيزەلىپ، كوز جاسىمدى كولدەي توگەتىنمىن ۇنەمى. كىتاپتاعى سول ءبىر سۇيكىمدى ايەل زاتىنا ىڭكار بولۋشى ەدىم ىلعي دا.
توڭىرەگىمىزدەگى قىستاقتارداعى ون نەشە كىتاپتى وقىپ تامامداعاسىن، وننەشە جىل بويى دەرلىك كىتاپ بەتىن اشا المادىم. دۇنيەدەگى بار كىتاپ وسى ونداعى ءتۇرلى عانا، ونى وقىپ تاۋىسۋ الەمدەگى بار كىتاپتى وقىپ بىتىرگەنمەن بارابار دەپ ءجۇرىپپىن ەمەس پە اڭقاۋ باسىم. بۇل مەزگىلدە ەگىس الاڭىندا ەڭبەكتە بولعاندىعىمنان، ادامنان گورى حايۋانمەن بىرگە ءورىپ، بىرگە جايلايتىن ۋاقىت كوپ بولۋشى ەدى مەندە. مەكتەپتە ۇيرەنگەن ازدى-كوپتى ارىپتەرىم تۇگەل دەرلىك  ۇمىت بولدى. بىراق جان-دۇنيەم ءالى دە قيالعا باي، كوڭىلىم جازۋشى بولىپ، باقىتتى تۇرمىس كەشىرسەم دەيتىن ۇكىلى ۇمىتكە كۇپتى ەدى. مەن ون بەس جاسقا شىققاندا تاسشىنىڭ كەشەگى جۇدىرىقتاي قىزى دا بوي جەتىپ، كوركى كوز سۇرىندىرەتىن ارۋعا اينالعان. ونىڭ اناۋ توقپاقتاي جۋان جالعىز تال بۇرىمى بوكسەسىنە قاراي ءتۇسىپ، ۇزىن كىرپىكتى قوس جانارى مۇنارتىپ تۇراتىن. مەن وعان عاشىق ەدىم، جانىمدى جالداپ، ءتىسىمدى قايراپ ءجۇرىپ ارەڭ تاپقان بولماشى تيىن-تەبەنىمە كامپيت ساتىپ اكەپ بەرەتىنمىن وعان ىلعي. ولاردىڭ ءۇيىنىڭ كوكونىس باقشاسى ءبىزدىڭ ۇيدىكىمەن ىرگەلەس بولاتىن، كەشقۇرىم ءبارىمىز وزەننەن سۋ تاسىپ، كوكونىس سۋاراتىنبىز. ارقاسىنداعى جۋان جالعىز تال بۇرىمىن جەلكىلدەتىپ، يىناعاشىن سولقىلداتىپ شەلەكپەن سۋ كوتەرىپ، وزەن كەمەرىنەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان ونى كورگەندە جان دۇنيەمدى سەزىم وتى شارپىپ، قيالىم قيانعا شارق ۇراتىن. ونى جەر بەتىندەگى ەڭ سۇلۋ جان دەپ ويلايتىنمىن. سوڭىنان ىلەسىپ كەلە جاتىپ، ارۋدىڭ قايراندا قالعان ءىزىن جالاڭاش تابانىممەن باسقانىمدا، تابانىمنان وتكەن جالىن تۇپ-تۋرا توبەمە جەتكەندەي كۇي كەشەتىنمىن، باقىت سەزىمىنە بالقىپ، ەرلەنە تۇسەتىنمىن. ءبىر كۇنى اپاق-ساپاقتا وعان ءوزىمنىڭ ونى قۇلاي سۇيەتىنىمدى، ومىرلىك جار بولۋىن ءۇمىت ەتەتىنىمدى ايتىپ ەدىم، ول قاتتى شوشىدى، ودان قارقىلداپ كۇلدى-اي كەلىپ. ول: «جەردەگى باقانىڭ اسپانداعى اققۋدىڭ ەتىنەن دامەتكەنىمەن بارابار ەمەس پە مۇنىڭ!» – دەدى ماعان. ار-نامىسىم تابانعا تاپتالعانداي جانىم قاتتى جاسىسا دا، ىڭكار جۇرەك قايدان قويسىن، ءبىر جەڭگەمدى جىبەرىپ، وعان تاعى ءسوز سالدىم. قىز جەڭگەمنەن ۇيىندەگى الگى «اۋليە اتانعاننىڭ شەجىرەسى» دەيتىن سياقتى ءبىر كىتاپ جازا السا عانا، تيەتىنىن ايتىپتى. مەن وزىنە جولىعىپ، ىزگى تىلەگىمدى بىلدىرەيىن دەپ قىزدىڭ ۇيىنە بارىپ ەدىم، قىزدىڭ توبەسىن دە كورسەتپەگەنىمەن قويماي، تايىنشاداي توبەتتەرىنىڭ وزىمە ارىستانداي اتىلعانىن قايتەرسىز. بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا ىستامبۇلدا ءدارىس سويلەگەندە، كۇنىنە ءۇش ۋاقىت تاماعىندا دا تۇشپارا جەيتىن (مو ياننىڭ بالالىق شاعىندا جازا مەرزىمىن اۋىلىندا وتەپ جاتقان ءبىر وقىتۋشىنىڭ ءبىر جازۋشى ء«ۇش ۋاقىت تاماعىندا دا تۇشپارا جەيدى ەكەن» دەپ ايتىپ بەرگەن اڭگىمەسى – اۋد.) باقىتتى تۇرمىس وتكىزسەم دەيتىن ارماننىڭ شابىتتاندىرۋىمەن عانا جازۋشىلىقپەن اينالىستىم، مەنى، شىنىندا، شىعارماشىلىقپەن شۇعىلدانۋعا شابىتتاندىرعان تۇشپارادان تىس، تاعى تاسشىنىڭ الگى كوز جانارى مۇنارتقان قىزى ەدى. «اۋليە اتانعاننىڭ شەجىرەسى» دەيتىن سياقتى كىتاپتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جازا العام جوق، تاسشىنىڭ قىزى باياعىدا تەمىرشىنىڭ ۇلىمەن ۇيلەنىپ، ءۇش بالانىڭ اناسى بولدى.
مەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىنە تۇسكەننەن كەيىن، قىرۋار كىتاپ وقىدىم، بۇل كەزدە كوپتەگەن ناشار حيكاياتتار دا جازعام. مەكتەپتىڭ كىتاپحاناسىنا العاش كىرگەن كەزدە، تاڭ-تاماشا بولدىم، دۇنيەدە وسىنشاما مول كىتاپ جازاتىن وسىنشاما كوپ جازۋشىنىڭ بولارى ءوڭىم تۇگىل تۇسىمە دە كىرىپ شىقپاعان شارۋا ەدى. بىراق بۇل كەزدە مەن كىتاپ وقيتىن جاسىمنان ءوتىپ كەتكەن ەدىم، ءبىر كىتاپتى توزىمدىلىكپەن باسىنان اياعىنا دەيىن وقىپ شىقسام دا، ونداعى حيكايا ءوزىمنىڭ ويلاۋ قۋاتىمنان اسا المايتىنىن اڭعاردىم. مەن ءبىر كىتاپتىڭ بىرنەشە بەتىن اۋدارعاننان كەيىن-اق اۆتورىن جەتە ءتۇسىنىپ الاتىن بولىپ الدىم. كوپ جازۋشىنىڭ وتە ۇزدىك ەكەنىن ءوز باسىم مويىنداعانىممەن، بىراق ولارمەن ارامىزدا ورتاق ءتىل كوپ ەمەس، جازعان كىتاپتارىنىڭ پايداسى ءوزىم ءۇشىن شامالى سەزىلەتىن، ولاردىڭ كىتابىن وقىعاندا قوناق سياقتى سىپايىلىق ءبىلدىرىپ ءۇزىلىپ، ءيىلىپ تۇراتىنمىن. مۇنداي كۇي فولكنەردى وقىعانعا دەيىن جالعاستى.
ءالى ەسىمدە، 1984 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ قاپالاقتاپ قار جاۋىپ تۇرعان تۇستەن كەيىنگى شاعى بولاتىن، كۋرستاسىمنان وقي تۇرايىن دەپ فولكنەردىڭ «الاساپىران ۇلارشۋ» اتتى كىتابىن الدىم. مەن كىتاپتىڭ ىشكى مۇقاباسىنا باسىلعان ۇستىنە كوستيۋم كيىپ، موينىنا گالستۋك تاققان، نايىن اۋزىنا قيسىق تىستەگەن قاريانىڭ سۋرەتىنە تەسىلە قاراپ تۇرىپ، ىشتەي جاقتىرماي قالدىم. ودان قىتايلىق ءبىر ايگىلى اۋدارماشىنىڭ وسى كىتاپقا جازعان ۇزىن-سونار بەتاشارىن وقي باستادىم، وقي وتىرىپ قۇمارتتىم، وسىناۋ امەريكاندىق اقساقالدىڭ ءبىرسىپىرا ۇيلەسىمسىز قىلىعى ماعان وتە تۇسىنىكتى، ءارى شىنايى سەزىلدى. ماسەلەن، ونىڭ كىشكەنتايىنان كىتاپتى دەن قويماي، ءاتۇستى وقيتىنى، وتىرىك ايتۋدى ۇناتاتىنى، وتىرىكتى شىنداي، اقساقتى تىڭداي سوعۋعا اۋەستىگى، ءتىپتى تۋمىسىندا مىلتىق اسىنىپ مايدانعا شىعىپ كورمەسە دە، ەلگە شىمىرىكپەستەن، سوعىس ۇشاعىن ايداپ اسپاندا جاۋمەن ايقاسقام دەپ بوسەدى. مۇنىمەن قويماي، باسىندا سناريادتىڭ وتە ۇلكەن سىنىعى قالعانىن، ونىڭ ۇستىنە، ءوزىنىڭ شىم-شىتىرىق كۇردەلى ءارى كۇڭگىرت (تۇسىنىكسىز) ءتىل ۇستارتۋ ءستيلى وسى وق جارىقشاعىنىڭ زاردابىنان دەپ سوققانىن قايتەسىڭ. ول نوبەل ادەبيەت سىيلىعىنىڭ اقشاسىن العالى بارعاندا، ماس بولىپ تاباقتاي التىن وردەندى قوقىس شەلەگىنە تاستاي سالعام دەيدى. كەننەدي پرەزيدەنت اقسارايعا قوناعاسىعا شاقىرعاندا، ءبىر رەتكى اس ءۇشىن الىپ ۇشىپ، اقسارايعا بارۋ كىرازىمايتىن شارۋا دەپ بارماي قويعام، – دەپ سوعادى اۋەلى. ول ەجەلدەن جازۋشىلىق ونەرىنە بولا ءبالسىنىپ كورگەن جان ەمەس، قايتا ءوزىنىڭ قارا تابان شارۋا بولعانىن ماقتان تۇتاتىن، اسىرەسە، ونىڭ قالامىمەن قۇرىلعان «يوكناپاتوفاسىنا» اڭسارىم ءبىر-اق اۋدى. فولكنەر ماعان ءوز اۋىلىنداعى اناۋ شارۋالار سياقتى سەزىلدى، ول ماعان تايدى قالاي نوقتالاۋدى سابىرسىزدانعان سىڭايمەن ۇيرەتتى. وسىدان سوڭ مەن ونىڭ كىتاپتارىن وقي باستادىم، كوپتەگەن ادامدار فولكنەردىڭ جازعان كىتاپتارىن ويى كۇڭگىرت، ءتۇسىنۋ قيىن دەپ قارايدى، بىراق ماعان ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ويى وتە ورامدى، ءتىلى جەڭىل سەزىلەدى. فولكنەردىڭ كىتاپتارى تۋعان اۋىلىنداعى مىنەزى ءبىرتۇرلى عاجاپ قارت شارۋالاردىڭ جاعى سەمبەي سارناي بەرەتىنى سياقتى شىنايى، جاقىن سەزىلەدى. ونىڭ ماعان قانداي اڭگىمە ايتىپ جاتقانىن قاپەرىمە المايمىن، ويتكەنى ءوزىم حيكايا قۇراستىرعاندا ودان كەيىن قالمايمىن عوي. مەنىڭ قىزىعاتىنىم، فولكنەردىڭ اڭگىمە شەرتكەندەگى سىڭايى مەن رايى. ول جانىندا جان بالاسى جوق، جالعىز ءوزى اڭگىمە ايتىپ وتىرعان ءتارىزدى، سول جىلدارى اۋىلىمدا ورىستە جالعىز مال قايىرعاندا الدىمداعى ءتىلسىز حايۋان مەن اسپانداعى قۇستارعا قاراپ، وزىمنەن ءوزىم سويلەگەنىم سياقتى. وسىدان بۇرىن مەن حيكايات وقۋلىقتارىنداعى ءتاسىل بو­يىنشا جازىپ كەلگەن ەدىم، مۇنداي جازۋ ناعىز ءوزىن-ءوزى ازاپتاۋ ەمەس پە؟! بۇرىن جازارلىق ەشتەڭە ىلىكتىرە الماعانداي سەزىنگەندە، مەن وقۋلىقتارىمىزداعى ايتىلعان بويىنشا، ەگەر جازارلىق ەشتەڭە تابا الماساق، تومەنگە ءتۇسىپ ومىرگە ەتەنە ارالاسۋىمىز كەرەك دەپ بىلەتىنمىن. فولكنەردى وقىعاننان كەيىن، شىرت ۇيقىدان ويانعانداي بولدىم، ءاسىلى حيكايات دەگەندى، مىنە، ءوستىپ وتىرىكتى شىنداي، اقساقتى تىڭداي ەتىپ جازا بەرۋگە بولادى ەكەن عوي؟! اۋىل-قىستاقتاردا تۋىلعان اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا كەلمەيتىن ۇساق-تۇيەك ىستەردىڭ ءبارىن، تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتكەندەي حيكايات قىپ ۇيالماي جازا بەرۋگە بولادى ەكەن. اسىرەسە، ونىڭ يوكناپاتوفا اۋدانى ماعان ءبىر جازۋشىنىڭ كەيىپكەر مەن وقيعانى عانا ەمەس، جەر-سۋدى دا ويدان قيىستىرۋىنا بولاتىنىن ءتۇسىندىردى.
سونىمەن، مەن ونىڭ كىتابىن ءبىر شەتكە لاقتىرىپ تاستاپ، قالام الىپ، ءوز حيكايامدى جازۋعا كىرىستىم. ونىڭ يوكناپاتوفا اۋدانىنان شابىت الىپ «گاۋمي اۋىلىمدى» جۇرەكتىلىكپەن قاعاز بەتىنە ءتۇسىردىم. ونىڭ يوكناپاتوفا اۋدانى بۇتىندەي ويدان قيىستىرىلعان، ال مەنىڭ گاۋمي اۋىلىم – شىن بار جەر. سونىمەن، وسىناۋ توپىراعى توقىمداي تۋعان جەر، تۇلەپ ۇشقان تۇعىرىمدى جازۋعا مەن دە شىنداپ بەل بۋدىم. توقەتەرىن ايتقاندا، بۇل مەنىڭ وي-ءورىسىمدى اشتى. بالعىن بالالىق ءومىرىم بۇكىلدەي ورىستەپ وركەن جايدى. سول جىلدارى كوگالدا كوسىلىپ جاتىپ، الدىمداعى سيىرلارعا، اسپانداعى اقشا بۇلتقا، اعاشتارعا، قۇستارعا قاراپ سويلەيتىنىم ەسىمە ورالدى. ودان سوڭ وسىلاردى قاز-قالپىندا حيكاياما ەنگىزدىم، سودان باستاپ جازاتىن ەشتەڭە تابا الماي تارىعاتىن جاعدايدان ادا-كۇدە ارىلدىم. اۋەلى، قالاي جازارىمدى بىلمەي قينالاتىن بولدىم. وسىنداي حال ۇدايى ءجۇز بەرىپ، حيكايات جازعان كەزدە سانامدا ساپىرىلىسقان سونى وي سوڭىمنان وكشەلەي ۇرە قۋىپ كەلە جاتقان يتتەي، ەنتەلەپ تۇراتىن بولدى.
كەيىن پەكين ۋنيۆەرسيتەتىندە اشىلعان حالىقارالىق فولكنەر زەرتتەۋ جيىنىندا اقش-تىق ءبىر پروفەسسورمەن تانىستىم. ول فولكنەردىڭ اۋىلىنا جاقىن جەردەگى ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرەدى ەكەن. ۋنيۆەرسيتەت ديرەكتورى ەكەۋى مەنى ەلدەرىنە ساپارلاي بارۋعا شاقىرعان ەدى، بىراق ءدام تارتپادى. الگى پروفەسسور ماعان فولكنەرگە قاتىستى ءبىر البوم جىبەرىپتى. وندا قىرۋار قۇندى سۋرەتتەر بار ەكەن. ىشىندە فولكنەردىڭ ۇستىنە ەسكى شاپان، اياعىنا كونەتوز ەتىك كيىپ، ات قورانىڭ الدىندا تۇسكەن ءبىر سۋرەتى بار ەكەن. جارىقتىقتىڭ وبرازى مەنى تۋعان جەر، كىندىك كەسىپ كىر جۋعان جەرىم گاۋمي اۋىلىنا جەتەلەي جونەلدى، ۇلى اكەمدى، ءوز اكەمدى، تاعى باسقا كوپتەگەن كونەكوز اۋىلداستارىمدى ەسىمە سالدى. وسى كەزدە ۇلى جازۋشى فولكنەردىڭ وبرازى جان-دۇنيەمدە تۇبەگەيلى جاركەمدەلدى، ارامىزدا ەشقانداي الشاقتىق قالماعانىن اڭعاردىم. ونىمەن قيالى قاۋىشقان، ارادا ايتىلمايتىن سىر بولمايتىن جاراسىمدى دا، جاناسىمدى دوس ەكەنىمدى اڭعاردىم. ونىمەن بىرگە كۇن رايىن، ەگىن-جايدى جانە مال-جاندى اڭگىمە ەتەمىز، القاقوتان وتىرىپ شىلىم شەگىپ، شاراپ ىشەمىز. ونىڭ تاعى اقش-تىڭ سىنشىلارىن بالاعاتتاعانىن، حەمينگۋەيدى سايقىمازاق ەتكەنىن ەستيمىن. فولكنەر ماعان باسىنداعى الگى تىرتىعىن سيپاتتادى، ول: «بۇل تىرتىق ءبىر شارگەز شۇبار ات تىستەگەننەن تۇسكەن، بىراق اناۋ اقىماقتارعا مۇنى نەمىس ۇشاقتارىنىڭ سناريادى تيگەن دەيمىن»، – دەيدى دە، ءماز بولا قارقىلداي كۇلەدى، جۇزىنەن قيقار بالالاردىكى سياقتى سۇيكىمسىز، بىراق جايدارى، جارقىن شىراي مەنمۇندالاپ تۇرادى. جازۋشى وتىرىكتى تيتتەي دە شىمىرىكپەي جۇرەكتىلىكپەن سىقپىرتۋى كەرەك، حيكاياتتى عانا وتىرىك جازىپ قالماستان، ءوز تاريحىڭدى دا جالعاننان جاساۋىڭ كەرەك، – دەيدى. جازۋشى بولعان ادام دۋماندى قالادان اۋلاق، وڭاشا تۋعان اۋىلىنا ىرگە تەبۋى كەرەك، ءبىر ءتۇپ اعاشتىڭ ءسوزسىز توپىراققا تەرەڭ تامىر تارتاتىنى سياقتى، – دەپ ۇيرەتەدى ماعان تاعى. ونىڭ ايتقانى بويىنشا ىستەۋگە اڭسارىم مىقتاپ اۋىپ-اق ەدى. الايدا اۋىلىمنىڭ ەلەكتر كوزدەرى تۇراقسىز، ۇنەمى توقتايدى، سۋى كەرمەك، قىستىق جىلۋ جابدىعى دا جوق، سوسىن دا ماشاقاتتان قورقىپ اۋىلىما كۇنى بۇگىنگە دەيىن اتتاپ باسا الماي وتىرعان جايىم بار.
ءوزىمنىڭ فولكنەردىڭ اناۋ «دۇربەلەڭ جانە ۇلارشۋىن» ءالى وقىپ بولماعانىمدى ءسوزسىز اشىق مويىنداۋىم كەرەك، ايتسە دە، الگى امەريكاندىق پروفەسسور ۇسىنعان فولكنەردىڭ البومىن ستولىما قويىپ قويامىن، جىگەرىم بوساپ، سەنىمنەن ايىرىلعان ساتتەردە ونىمەن سىرلاسامىن. ۇستازىم ەكەنىن مويىندايمىن ونىڭ، بىراق مەن دە وتىرىكتى شىمىرىكپەي سوعىپ:«ەي، اقساقال، مەنىڭ دە سىزدەن اساتىن جەرىم بار!» دەيمىن. ونىڭ ءوزىمدى سايقىمازاق ەتە كۇلىمسىرەگەن بەينەسىن كورەمىن، ودان ول ماعان: «ايتشى، قانە، مەنەن قاي جەرىڭ اسىپ تۇر؟» – دەيدى. «سەن اناۋ يوكناپاتوفاڭدى توقسان تۇرلەندىرسەڭ دە، ءبارىبىر باستان-اياق اۋدان عانا بولىپ كەلەدى، ال مەن گاۋميىمدى اۋىل ەمەس-اۋ، ون جىلعا جەتپەي، ەرەكشە وسى زامانعى قالاعا اينالدىرامىن. «ماي بوكسە» (مو ياننىڭ رومانى –  اۋد.) اتتى جاڭا تۋىندىمدا گاۋميگە كوپتەگەن ءزاۋلىم عيماراتتار تۇرعىزدىم، زاماناۋي كوڭىل اشۋ قۇرىلعىلارىن دا مولىنان قوسقام. مۇنان تىس سىزدەن الدەقايدا جۇرەكتىمىن، ءسىزدىڭ جازعاندارىڭىز سول وڭىردەگى ىستەرمەن عانا شەكتەلگەن، ال مەن الەمنىڭ ءار قيىرىندا تۋىپ جاتقان ىستەردى ءوڭىن عانا وزگەرتىپ ءوزىمىزدىڭ گاۋميعا اكەلىپ وتىرمىن. وسى ىستەردىڭ ءبارى، شىنىندا، سول جەردە تۋىلعان ءتارىزدى. ناعىز گاۋمي اۋىلىمدا تاۋ اتاۋلى مۇلدە جوق، بىراق ول جەرگە ءبىر تاۋ كوشىرىپ اكەلدىم. وندا قۇمدى ءشول دە جوق بولاتىن، بىراق ءشول جازيرا جاسادىم. ول جەردە ساز دا جوق بولاتىن، ونى دا اكەلىپ جايعاستىردىم. ورمان، كول، ارىستان جانە جولبارىس دەيتىندەردىڭ ءبارىن دە قالامنىڭ قۇدىرەتىمەن جاساعام. جۋىق جىلداردان شەتەلدىك وقۋشى قاۋىم مەن اۋدارۋشىلار مەنىڭ حيكاياتتارىمدا سۋرەتتەلگەن دۇنيەلەردى كورۋ ءۇشىن گاۋميگە تولاسسىز كەلدى، ول جەردى كورىسىمەن ءبارى دە ۇمىتسىزدەنىپ، ءتۇڭىلدى. ول ارادا ەشتەڭە جوق، قۇلازىعان قۋ تاقىر عانا. جازىققا ورنىققان، ەش ەرەكشەلىگى جوق قىستاقتار بولاتىن».
ءسوزىمدى فولكنەر ءبولىپ جىبەردى، ول سۇستى جۇزبەن: «ە... بۇرىن شىققان قۇلاقتان كەيىن شىققان ءمۇيىز وزادى دەگەن بار ەمەس پە، كەيىنگى شىققان قاراقشىلار اعا-بۋىن قاراقشىلاردان الدەقايدا جۇرەكتى كەلەدى ەمەس پە قاشاندا!» دەيدى ماعان.
مەكەنىم گاۋمي مەن جاساعان ادەبيەت ەلى، وسى ەلدىڭ پاتشاسى ءوزىممىن. ءار جولى گاۋمي جايىندا قالام تەربەپ حيكايات جازعاندا ۇلكەن بيلىكتىڭ مەڭگەرۋىندەگى باقىتتىڭ بالزامىنا قانعانداي بولامىن. وسى توپىراقتا تاۋ كوشىرىپ، تەڭىز تىندىرۋىما، داۋىل سوقتىرىپ نوسەر جاۋدىرۋىما بولادى. كىمدى ولتىرتەم دەسەم، سول ولەدى، كىمدى تىرىلتەم دەسەم، سول ءتىرى جۇرەدى، ارينە، كەيبىر جۇرەك جۇتقان قاراقشىلار ماعان قارسى بۇلىك تۋدىراتىن دا، ولارعا تىزە بۇگەتىن دە شىعارمىن. گاۋمي جايىنداعى جەلىلەس حيكاياتىم جارىق كورگەننەن كەيىن سول جەردىڭ ادامدارى اراسىندا ماعان قارسىلىق بىلدىرگەندەر دە بولدى. ولار مەنى اۋىلىنا وپاسىزدىق جاساعان ساتقىن دەپ سىبادى، سول ءۇشىن كوپ رەت ماقالا جازىپ، تۇسىنىك جاساۋىما تۋرا كەلدى. ولارعا ايتارىم سول: «گاۋمي گەوگرافيالىق ۇعىم ەمەس، ادەبي ۇعىم، جابىق ۇعىم ەمەس، اشىق ۇعىم. گاۋمي اۋىلى – بالالىق شاعىمداعى تاجىريبەلەرىم نەگىزىندە جورامالدان تۋعان ادەبيەتتىڭ قيال دۇنيەسى، مەن ونى قىتايدىڭ ىقشام كورىنىسىنە اينالدىرۋعا تىرىسامىن. سول وڭىردەگى قاسىرەت پەن قۋانىشتىڭ كۇللى ادامزاتتىڭ قاسىرەت، قۋانىشىمەن بىرلىگىن ساقتاتۋعا ۇمتىلماقپىن. گاۋمي جايىنداعى حيكايالارىممەن ءار ەل وقىرماندارىن قىزىقتىرۋعا قۇلشىنباقپىن. بۇل مەنىڭ ءومىر بويى تالپىناتىن نىسانام.
اقىرى، مىنە، ۇستازىم فولكنەر اعايدىڭ ەلىنە دە اياق باستىم. مەن دۋماندى قالالاردان ونىڭ قاراسىن كورۋدى ارماندايمىن. ماعان فولكنەردىڭ اناۋ ەسكى كيىمدەرى ابدەن تانىس، اناۋ ۇلكەن نايىن دا تانيمىن. ءون-بويىنان توعىسا بۇرقىراپ تۇراتىن جىلقى تەزەگى مەن تەمەكىنىڭ يىسىنە دە، اراقكەشتەرشە سەندەلە باساتىن اياق الىسىنا دا ابدەن قانىقپىن. ەگەر ونىڭ قاراسىن كورە قالسام، «فولكنە­ر اعاي، مەن كەلدىم!» – دەپ زور داۋىسپەن ايعاي سالار ەدىم سوڭىنان!

اۋدارعان باقىتبەك ءپازىلۇلى،
«مو يان شالقىمالارى» كىتابىنان

"جاس قازاق" گازەتى