اەس قۇرىلىسى بويىنشا رەفەرەندۋم قازاق ەلىن تولعاندىرىپ كەلەدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ باق سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن ماراپاتتاۋ راسىمىندە اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى: «ەكونوميكانى تۇراقتى ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتپەي دامىتۋ مۇمكىن ەمەستىگىن سىزدەر جاقسى بىلەسىزدەر. سوندىقتان مەن اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدى تاپسىردىم. قازىرگى ۋاقىتتا كەڭىنەن تالقىلانىپ، ءتۇرلى كوزقاراستار ايتىلۋدا. باق دا بۇل ۇدەرىسكە بەلسەنە قاتىسۋى ءتيىس. شىن مانىندە، ەلدە اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بار. ولاردى دۇرىس جانە ءتيىمدى پايدالانۋ ماڭىزدى. بۇل ماسەلە بويىنشا تۇپكىلىكتى شەشىمدى حالىق قابىلدايدى. رەفەرەندۋم بيىل كۇزدە وتەدى. ۇكىمەت ناقتى كۇنىن انىقتايدى»، - دەدى.

قازاقستاندا اەس قۇرىلىسىن 2019 جىلى الماتى وبلىسىندا سالۋعا نيەتتى ەكەنى حابارلانعان بولاتىن. اەس قۇرىلىسىنا ۇلكەن كەنتى تاڭدالعان ەدى. بۇل جايىندا 2021 جىلدىڭ سوڭىندا ەنەرگەتيكا ءمينيسترى الماسادام ساتقاليەۆ اتوم ستانتسياسىن ءدال وسى اۋىلدا ورنالاستىرۋعا بولاتىنىن رەسمي راستادى. وسى ورايدا ساتقاليەۆ ەگەر قازاقستاندىقتار بۇل يدەيانى قولداماسا، ستانتسيا سالىنبايتىنىن مالىمدەدى.

وتكەن جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ەلىمىزدە اەس سالۋ تۋرالى ماسەلەنى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمعا شىعارۋدى ۇسىنعان بولاتىن.

بۇرىنعى ۆيتسە-پرەمەر جانە قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆ اەس قۇرىلىسى بويىنشا رەفەرەندۋم مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە قانداي سوماعا تۇسەتىنىن العا تارتتى. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىندە سونداي-اق قازاقستاندا اەس-تەن باسقا نە سالا الاتىنىن ايتتى. قارالىپ وتىرعان نۇسقالاردىڭ ءبىرى - امەريكاندىق ماماندار ۇسىنىپ وتىرعان شاعىن ءمودۋلدى رەاكتور. وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى قازاقستاندا اەس سالاتىن كومپانيانى قاشان تاڭدايتىنىن ايتتى.

2023 جىلعى 1 قىركۇيەكتە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاندا اەس سالۋ تۋرالى ماسەلەنى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا قاراستىرۋدى ۇسىندى. ءدال سول جىلدىڭ 16 ناۋرىزىندا قازتاگ اگەنتتىگى جاسىرىن دەرەككوزگە سىلتەمە جاساپ، رەفەرەندۋم 2024 جىلدىڭ جازىنىڭ سوڭىندا نەمەسە كۇزىندە ءوتۋى مۇمكىن دەپ حابارلاعان بولاتىن. جوبانى قارجىلاندىرۋ كوزى تۋرالى ماسەلە ءالى كۇنگە اشىق كۇيىندە قالىپ وتىرعان جايى بار. مىنە تاپ وسى ماسەلەنىڭ باسىن الۋ ءۇشىن 2024 جىلدىڭ اقپان ايىنىڭ باسىندا «پاراسات» كاسىپكەرلەر اليانسى اەس قۇرىلىسىنا بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان بولىنگەن قاراجاتتى پايدالانۋدى ۇسىندى. 2024 جىلدىڭ 27 ماۋسىمىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ اەس بويىنشا رەفەرەندۋم 2024 جىلدىڭ كۇزىندە وتەتىنىن مالىمدەدى.
سونىمەن اەس سالۋ ماسەلەسىنىڭ ءتۇپ تاريحىنا كوز جىبەرەتىن بولساق، قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ ماسەلەسى ەل تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ۇنەمى كوتەرىلىپ كەلەدى. اەس سالۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى العاش رەت 1997 جىلى سول كەزدەگى عىلىم ءمينيسترى ۆلاديمير شكولنيك جاريا تۇردە ايتقان ەدى. بۇعان دەيىن قازاقستاندا اەس سالۋ ماسەلەسى بىرنەشە رەت قارالعان بولاتىن. 1999 جانە 2006 جىلدارداعى، سونىمەن 2014 جىلى جوبالار قولعا الىندى. العاشقى ەكى جوبا تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەۋ ساتىسىنا، ءۇشىنشى جاعدايدا، ياعني، 2014 جىلى - جەتكىزۋشىلەردىڭ ۇسىنىستارىن قاراۋعا دەيىن سارالاندى. اتالعان جوبالاردا اەس ورنالاستىرۋ ءۇشىن ىقتيمال ورىن رەتىندە اقتاۋ قالاسى، كۋرچاتوۆ قالاسى جانە بالقاش كولىنىڭ جاعالاۋىنداعى ۇلكەن كەنتى اتالدى.

وسىدان 4 جىل بۇرىن، ياعني، 2019 جىلعى ماۋسىمدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاندا اەس قۇرىلىسى ازىرگە جوسپارلانباعانىن، بىراق مۇنداي جوسپارلار پايدا بولسا، ماسەلە رەفەرەندۋم ارقىلى ششەشىلەتىندىگىن مالىمدەدى: «اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى ازىرگە جوسپارلانباعان. قاجەت بولسا، بۇل ماسەلەنى حالىقپەن مىندەتتى تۇردە تالقىلايمىز. قاجەت بولسا، رەفەرەندۋم وتكىزەمىز».

2023 جىلعى 31 تامىزدا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ەل حالقىنا جولداۋىندا اەس سالۋ قاجەتتىگى تۋرالى ماسەلەنى تاعى دا قوزعاپ، بۇل ماسەلەنى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ ارقىلى شەشۋدى ۇسىندى:
«اەس سالۋ نەمەسە سالۋدان باس تارتۋ - بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا قاتىستى اسا ماڭىزدى ماسەلە. سوندىقتان ونى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمعا شىعارۋدى ۇسىنامىن. ناقتى مەرزىمدەر بويىنشا كەيىنىرەك انىقتايمىز».

پرەزيدەنت سونداي-اق ماسەلەنىڭ قاراما-قايشىلىعىنا قاراماستان، اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىنىن اتاپ ءوتتى: «وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ەلىمىزدە اەس قۇرىلىسىنىڭ ورىندىلىعى تۋرالى ءتۇرلى پىكىرلەر بار. ءبىر جاعىنان، قازاقستان الەمدەگى ەڭ ءىرى ۋران ءوندىرۋشى رەتىندە ءوزىنىڭ اتوم گەنەراتسياسىنا يە بولۋى ءتيىس. كەيبىر ماماندار شاعىن رەاكتورلى ستانتسيالار قۇرىلىسىن جاقتايدى. ەكىنشى جاعىنان، كوپتەگەن ازاماتتار مەن بىرقاتار ساراپشىلاردىڭ اتوم ستانتسيالارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىقتارى بار».
توقاەۆ سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ قايعىلى مۇراسىن ەسكەرە وتىرىپ، جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ قاۋىپتەنۋى تۇسىنىكتى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، وسى ماسەلە بويىنشا قوعامدىق تىڭداۋلار مەن جان-جاقتى كەڭىنەن تالقىلاۋدى جالعاستىرۋ قاجەت.

اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى حالىقارالىق اگەنتتىكتىڭ (ماگاتە) ساراپشىلارى الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن الاڭى اتوم ستانتسياسىن سالۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەپ، قازاقستاننىڭ اەس قۇرىلىسىنا دايىندىعى مەن قۇزىرەتىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن اتاپ ءوتتى.

«ولار يادرولىق قالدىقتاردى سۇيەمەلدەۋ، سالۋ، پايدالانۋ جانە ودان ءارى كادەگە جاراتۋ بويىنشا قاۋىپسىز تەحنولوگيالاردى تاڭداۋ بويىنشا قىزمەتتەردىڭ تولىق كەشەنىن كورسەتۋگە دايىن. ماگاتە-دە اتاپ وتكەندەي، جالپى ۇلكەن الاڭى اتوم ستانتسياسىن سالۋعا دايىن جانە جارامدى»، - دەدى قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا ءمينيسترى الماسادام ساتقاليەۆ.

ۇلكەن اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى كوپشىلىك تىڭداۋلاردا قازاقستانداعى اەس قۇرىلىسىن قولدادى.

2023 جىلعى 22 تامىزدا ۇلكەندە وتكەن قوعامدىق تىڭداۋلاردا تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگى قازاقستانداعى اەس قۇرىلىسىنا قولداۋ ءبىلدىردى.

جالپى، اەس قۇرىلىسى ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ كاتاليزاتورى بولىپ، ونىڭ تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋى مۇمكىن.

2023 جىلعى 22 قىركۇيەكتە الماتىدا «قازاقستانداعى اەس بويىنشا رەفەرەندۋم: جۇرتشىلىقتىڭ قاتىسۋى» اتتى اشىق پىكىرتالاس ءوتتى. كەزدەسۋگە قازاقستانداعى اەس قۇرىلىسىنىڭ جاقتاۋشىلارى دا، قارسىلاستارى دا قاتىستى.

قازاقستاندا ەنەرگيا تاپشىلىعى پروبلەماسى

قازاقستاندا ەنەرگيا تاپشىلىعى پروبلەماسى وزەكتى بولىپ قالۋدا. اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ وسى پروبلەمانى شەشىپ، وڭىرلىك ينفراقۇرىلىم مەن ەكونوميكانى دامىتۋعا ىقپال ەتە الادى.

«KEGOC» اق باسقارما توراعاسى ءنابي ايتجانوۆ 5 ناۋرىزدا ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ القا ءماجىلىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا وتكەن بريفينگتە 2023 جىلى قازاقستاننىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋى 115,06 ملرد كۆتس قۇراپ، 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا 1,9% -عا وسكەنىن حابارلادى.

"سونىمەن قاتار، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ 2022 جىلدىڭ دەڭگەيىندە قالىپ، 112,82 ملرد كۆتس قۇرادى. وتكەن جىلى ەڭ كوپ تۇتىنۋ كولەمى 13 جەلتوقساندا تىركەلىپ، 16 626 مۆت قۇرادى، بۇل 2022 جىلعى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەن 167 مۆت جوعارى. بۇل رەتتە گەنەراتسيا 15 107 مۆت قۇرادى، بۇل 2022 جىلعى كورسەتكىشتەن 96 مۆت تومەن. وسىلايشا، 2023 جىلى جۇكتەمەنىڭ ءوسۋى كەزىندە قازاقستاننىڭ ەلەكتر ستانتسيالارى گەنەراتسياسىنىڭ تومەندەۋى بايقالادى. تۇتىنۋ مەن گەنەراتسيالاۋدىڭ وسى كورسەتكىشتەرى كەزىندە ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى 1 519 مۆت قۇرادى، ول رەسەي فەدەراتسياسىنان جوسپاردان تىس اعىندارمەن جابىلدى ", - دەپ حابارلادى سپيكەر.

ول 2024-2030 جىلدارعا ارنالعان ەلەكتر قۋاتىنىڭ بولجامدى تەڭگەرىمى 2030 جىلعا قاراي 6,2 گۆت-قا دەيىنگى ەلەكتر قۋاتىنىڭ ايتارلىقتاي تاپشىلىعىمەن قالىپتاساتىنىن قوستى. «اتامەكەن» ۇكپ باسقارۋشى ديرەكتورى، ەڭبەك سىڭىرگەن ەنەرگەتيك، تاۋەلسىز ساراپشى جاقىپ حايرۋشەۆ بۇگىنگى تاڭدا بۇل تاپشىلىقتىڭ كولەمى وتە اسەرلى ەكەنىن ايتادى.

"قازىرگى تاڭدا بىزدە تاپشىلىق 1,5 مىڭ مەگاۆاتتى قۇرايدى. ەگەر بۇگىن بىزدە اەس بولسا، وندا بۇل تاپشىلىق جابىلاتىن ەدى. 1,5 مىڭ - بۇل باتىس قازاقستان وبلىسى سياقتى ورال قالاسى سياقتى بەس-التى وبلىس ورتالىعى. قازىرگى ۋاقىتتا وندا تۇتىنۋ 250-300 مەگاۆاتتى قۇرايدى - بۇل ەڭ جوعارى جۇكتەمە "- جاقىپ حايرۋشەۆ.

ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2035 جىلعا قاراي قازاقستاندا ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ 152,4 ميلليارد كيلوۆاتت/ساعاتقا جەتەدى، ال جۇمىس ىستەپ تۇرعان ستانتسيالار 135 ميلليارد كيلوۆاتت/ساعاتتى عانا بەرە الادى. بۇل رەتتە كوپتەگەن جەو ەسكى جانە وتە توزعان كۇيىندە ءوز مۇمكىندىكتەرىنىڭ شەگىندە بۇرىننان جۇمىس ىستەيدى. ولاردى جوندەۋ مەن جاڭعىرتۋ ميللياردتاعان بيۋدجەتتىك تەڭگەگە تۇسەدى. ولار قازىرگى گەنەراتسيانى ايتارلىقتاي ۇلعايتۋ ماسەلەسىن شەشپەيدى.

ەندى كۇزدە بولاتىن رەفەرەندۋم جاقتاۋشىلار مەن قارسىلارعا ءىستىڭ وڭ مەن قاراسىن شەشىپ بەرەتىن بولادى.

Abai.kz