قازاق قوعامىن الاڭداتقان باستى ساۋال – كۋرسكىگە ۇقشۇ (ودكب) كۇشتەرىن ارالاستىرۋ-ارالاستىرماۋ جايلى ءسوز قوزعاپ كورەيىك...

ۇقشۇ (ودكب) بۇيدەيدى:

«سوعىس ۇقشۇ جاۋاپكەرلىشىگى اۋماعىنا ويىستى. بۇل قاقتىعىستىڭ جاڭا كەزەڭى جانە ءبىزدىڭ اناليتيكتەر تاۋلىك بويى جاعدايدى باقىلاپ وتىر. ءبىز ۇيىم جارعىسىنا ساي ارەكەت ەتەمىز. بىزگە قازىر رەسەي كۋرسكىدەگى جاعدايلار تۋرالى بايانداپ وتىر. ەگەر رەسەي تاراپىنان رەسمي كومەك سۇرالسا، ودكب سەرەتارياتى ءتيىستى پروتسەدۋرالارعا جۇگىنەدى»، - دەدى. ۇقشۇ وسىنىڭ الدىندا: «رەسەي بىزدەن كومەك سۇراعان جوق»، - دەپ ايتقان ەدى.

ۇقشۇ پروتسەدۋراسى بويىنشا رەسەي كومەك سۇراعان جاعدايدا وعان مۇشە بارلىق مەملەكەت ورتاق شەشىم قابىلداۋى كەرەك. ياعني، كونسەنسۋس بولماسا، شەشىم دە قابىلدانبايدى.

رەسەي

سۋبەكتيۆتى پىكىرىمشە، رەسەي ودكب-دان كومەك سۇراي قويۋى ەكىتالاي. بىرىنشىدەن ۇقشۇ-دان كومەك سۇراۋ – رەسەي ءوزىنىڭ مايدان دالاسىنداعى (مەيلى ول كۋرسكى اۋماعى بولسا دا) جەڭىلىسىن مويىنداۋمەن پارا-پار. كرەملدەگى باسشى-قوسشىلار ءۇشىن بۇل ونسىز دا وڭباي «نوكداۋن» العان يميدجىنە قوسىمشا سوققى بولاتىنى ايدان انىق.

بەلارۋس

سوسىن ۇقشۇ-نىڭ وزگە مۇشەلەرى دە بۇل توبەلەسكە ارالاسۋعا نيەتتى ەمەس. ارالاسار بولسا، تاۋەلسىز بەلارۋستى ەشقانداي ۇرىسسىز، سوعىسسىز، 28 بولىمنەن تۇراتىن «وداقتاس رەسپۋبليكا» كەلىسىمى ارقىلى «رەسەيدىڭ بودانى» ەتىپ بەرگەن لۋكاشەنكو ءبىرىنشى بولىپ ارالاسار ەدى. ول دا ەفيرلەردە ەكىپىندەپ سويلەگەنىمەن، ىسكە كەلگەندە قوس قولىن شالبار قالتاسىنا مىقتاپ سالىپ قويىپ: «ۆولوديا، موي ستارشي برات، ەسلي چتو يا نا شۋحەرە»، - دەۋمەن شەكتەلۋدە.

لۋكاشەنكونى قانشا جەردەن ءپۋتيننىڭ كولەڭكەسىندەگى ادام دەسەك تە، بەلارۋستى 30 جىلدان باسقارىپ كەلە جاتقان ناعىز اككى، ناعىز قۋ عوي. بۇنىڭ دا ءبىر ساۋساعى بۇگۋلى ەكەن.

ءيا، بەلارۋس رەسەي اسكەرىنە شەكاراسىن اشىپ بەردى. بىلايشا ايتقاندا: «جەرىمدى پايدالان. بىراق، ەلىمدى سوعىسقا ارالاستىرما»، - دەدى. ءسويتىپ، سوعىسقا ول دا ارالاسقان جوق.

ايتپاقشى، قازىر بەلارۋس جەرىندە رەسەيدىڭ رەزەرۆتىك اسكەرى بار. ونىڭ ۇستىنە ءولدى دەگەن پريگوجيننىڭ «ۆاگنەرلىكتەرى» وسى بەلارۋس جەرىندە. رەسەي ءساتى تۋعاندا، بۇل رەزەرۆتىك كۇشتى دە قولداناتىن بولادى. سوندىقتان، لوگيكا بويىنشا ۇقشۇ-دان بۇرىن سوعىسقا بەلارۋس ارالاسۋى كەرەك. ازىرگە، بۇل جاق قوزعالا قويعان جوق.

قىرعىزستان مەن تاجىكستان

بۇل ەكەۋى دە ۇقشۇ-عا مۇشە. ۇقشۇ وسى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ دارمەنسىزدىگىن ابدەن تانىتىپ بولعان. ءتىپتى، ۇيىم مۇشەلەرى اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستار كەزىندە دە «ءلام-ميم» دەي الماعان بەيشارا ۇيىم. سوزىمىزگە دالەل وسى قىرعىزستان مەن تاجىكستان بولماق. بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىندا «شەشىلمەگەن شەكارا داۋى» دەيتىن سۇيەل-جارا بار. جىلدا شەكارادا قاقتىعىس. كەيىنگى 1-2 جىلدا عانا باسىلدى. سونداي قاقتىعىستاردىڭ ەڭ اۋقىمدىلارىنىڭ ءبىرى - 2022 جىلى بولدى-اۋ، شاماسى. 100-گە جۋىق ادام وپات بولعان كەز. ول كەزدە تانكتەر مەن اۆياتسيا ىسكە قوسىلىپ، ءتىپتى، ايگىلى «بايراكتار» اۋەگە كوتەرىلگەن. كادىمگى سوعىس بولدى. سول كەزدە وسى ۇقشۇ سوعىسۋشى تاراپتارعا قوي دەۋگە جارامادى. قۇيرىعىن بۇققان سۇمەلەك يتتەر سەكىلدى، ءۇن شىعارا العان جوق.

ارمەنيا

ۇقشۇ-نىڭ وسىنداي دارمەنسىزدىگىنە جاڭاعى قىرعىز بەن تاجىكتەن بۇرىن ارمەنيا وكپەلى. ول وكپەسى قارا قازانداي. وسىعان دەيىن رەسەيدىڭ اسكەري قاناتىنىڭ استىندا سانالىپ كەلگەن ارمەنيا سول رەسەيدەن دە، ول نەگىزگى كۇشى سانالاتىن ۇقشۇ-دان دا كوڭىلى قالعان. 2020 جىلى قاراباق سوعىسىندا ۇقشۇ، سونىڭ ىشىندە ەرەۆان قاتتى سەنىم ارتقان رەسەي ساۋساعىنىڭ ۇشىن دا قيمىلداتپاي قويدى. ايتپەسە، جاڭاعى ايتقان پروتسەدۋرا بولمادى ەمەس، بولدى. ەرەۆان رەسمي سۇراۋدى ءبىر ەمەس، بىرنەشە كەزەك سالدى.

وسىدان سوڭ، ەرەۆان ۇقشۇ-دان شىعۋ تۋرالى تالقىنى اشىق جاساپ، پاشينيان باستاعان ارمەنيا ساياسي باسشىلعى ۇقشۇ-نى ايىپتادى. «ۇقشۇ ءوزىن-ءوزى ولتىرگەن ۇيىم»، - دەگەن ءسوز دە وسى ەرەۆان جاقتان ەستىلدى. «ءبىز رەسەيگە عانا سەنەمىز دەپ، قاراباقتا جەڭىلدىك. بۇلاي بولمايدى ەكەن»، - دەپ، اسكەري ارىپتەستىكتىڭ التەرناتيۆلارىن قىزۋ ىزدەپ شىقتى جانە ونى اقش پەن باتىستان تاپتى. «ۇقشۇ-دان شىعامىز»، - دەپ مالىمدەپ، ونىڭ اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلارىن ەلەمەيتىن بولدى.

دەسە دە، دە-يۋرە ارمەنيا ۇقشۇ مۇشەسى، ءالى. سوندىقتان، كونسەنسۋس ءۇشىن ونىڭ دا داۋىسى ەسكەرىلۋى ءتيىس.

قازاقستان

قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كۋرسكى شايقاستارىنا قاتىستى مالىمدەمە جاساپ، «تەرريتورييالىق تۇتاستىقتى ساقتاۋ، بۇۇ جارعىسىن بۇزباۋ، تاراپتاردى سوعىستى توقتاتۋعا شاقىرۋ» دەيتىن پوزيتسياسىن جاريالادى. ءاسىلى، وسىمەن ءتامام بولۋى كەرەك. سەبەبى، بۇل ءبىزدىڭ سوعىس ەمەس. جانە بۇل سوعىسقا قاتىستى قازاقستان پوزيتسياسى – نەيترالدى. رەسەي ۋكراينا جەرىنە باسىپ كىرگەندە قانداي پوزيتسيا ۇستاندىق، قازىر دە سول پوزيتسيادان اينىمايمىز. بۇل پوزيتسيا اۋەلى ءبىزدىڭ ۇلتتىق، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ ماسەلەسى. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ءار باسقان ادىمىمىزدى حالىقارالىق ۇيىمدار اڭدىپ قاراپ وتىر.

ونىڭ ۇستىنە، اقورداداعىلار قازاقستان قوعامىنىڭ، قازاق قوعامىنىڭ ۇقشۇ-عا قاتىستى كوزقاراسى قانداي نەگاتيۆتى ەكەنىن بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى. سوندىقتان، ساق ارەكەت ەتەدى.

تاعى ءبىر فاكتور: قازاقستاننىڭ اسكەري ارىپتەستىك باعىتتارى دا ءارتۇرلى. سونىڭ ىشىندە، سوڭعى جىلدارى تۇركيا، قىتاي، فرانتسيامەن ەكىجاقتى الىس-بەرىس، بارىس-كەلىستەر كۇشەيىپ كەلەدى. بۇل سالادا وا جانە ازەربايجانمەن دە اسكەري بايلانىستار نىعايۋ ۇستىندە. قازاقستان اسكەرى بۇۇ ميسسيالارىنا قاتىسۋشى اسكەر. سوندىقتان، سولتۇستىككە بالاما بىزدە دە بار.

ءتۇيىن:

وسىلاردى ەسكەرە وتىرىپ، ۇقشۇ بىزدەن كومەك سۇراي قويۋى ەكىتالاي دەپ ويلايمىز. بىراق، ماسكەۋدە وتىرعان مىرتىقتاردىڭ ميلارىنا نە كىرىپ، نە شىعىپ جاتقانىن ءدوپ باسار ەشكىم جوق. قۇداي اتىپ، سۇراي قالسا شە؟

ونداي جاعدايدا، سىيىردىڭ بۇيرەگىندەي بىتىراسىپ جاتقان ۇقشۇ ورتاق كۇش شىعارۋ تۋرالى ورتاق كەلىسىمگە كەلە قويمايدى. ويتكەنى، وعان مۇشە ارقايسىنىڭ ءوز كوزدەگەنى، ءوز ويلاعانى بار. كومەك بەرۋگە كونەتىنى – بەلاۋرس بولۋى مۇمكىن. قىرعىز بەن تاجىك 50/50 بولسا، قازاق بارىنشا قارسى بولادى. ال ەندى 100 پايىز قارسى بولاتىنى – ارمەنيا.

جالپى، ساراپشىلار وسى ۇقشۇ-نىڭ ءومىرى تۋرالى: «ۇقشۇ ىدىراۋعا بەت العان ۇيىم. رەسەيلىك بلوك ءوزىنىڭ تولىق دارمەنسىزدىگىن كورسەتكەندىكتەن، باسقا ەلدەر دە ودان شەتتەي باستايدى دەۋگە نەگىز بار»، - دەيدى.

لايىم سولاي بولعاي! قازاق قوعامى ۇقشۇ-عا، ونىڭ رەسەيگە كومەكتەسۋىنە قارسى. سەبەبى بىرەۋ عانا – بۇل سوعىستى باستاعاندا كرەمل بىزبەن اقىلداسقان جوق. ۋكراينا رەسەيگە شابۋىل جاساعان جوق، كەرىسىنشە رەسەي ۋكرايناعا اسكەرلەرىن كىرگىزدى! ءبىتتى.

ايتپاقشى: ۇقشۇ-نىڭ قازىرگى باس حاتشىسى ءوزىمىزدىڭ يمانعاني تاسماعامبەتوۆ.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz