وقىرمان سۇحباتتى ءوزi جۇرگiزەدi

وقىرمان – گازەتتiڭ تiرەگi. سوندىقتان دا وقىرماننىڭ تiلەگi مەن ۇسىنىسىنا ەشۋاقىتتا بەيجاي قاراي المايمىز. وتكەن جىلدىڭ ەڭ سوڭعى نومiرiندە وقىرماندارىمىزدىڭ سۇرانىسىنا وراي 2014 جىلدان باستاپ “وقىرمان سۇحباتتى ءوزi جۇرگiزەدi” دەگەن جاڭا ايدار اشاتىنىمىزدى حابارلاعان ەدiك. بۇگiن وسى جاڭا ايداردىڭ العاشقى ماتەريالىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

 

– گەراعا، دەنساۋلىعىڭىز، كوڭiل كۇيi­ڭiز قالاي؟ جىلقى جىلى سiزگە تەك جاقسىلىق اكەلسiن دەپ تiلەيمiز. ءدال قازiر نە جازىپ جاتىرسىز؟ ء(باتيما اسىلوۆا، بiرلiكۇستەم اۋىلى، شۋ اۋدانى، جامبىل وبلىسى).

– قازاقتار مۇندايدا ء“تاۋبا” دەيدi, “شۇكiر” دەي­دi. مەن دە ءتاۋبا، شۇكiر دەيمiن. نەمiستەر سۇراسا، “zo-zo lja-lja” دەپ جاۋاپ بەرەمiن. “زو-زو ليا-ليا” دەگەنiمiز “ە، جاراي­دى، قاناعات، ءجۇرمiز عوي” دەگەن سياقتى ماعىنانى بiلدiرەدi.

ءدال قازiر نە جازىپ جات­قانىما قاتىستى ايتا كەتە­يiن. جالپى، مەن كوركەم شىعارما جازۋعا جوقپىن. فانتازيام جەتپەيدi. سوندىقتان مەن كوبiنەسە قازiر “پلەتەنيە چەپۋحي” دەگەن جانردا جۇمىس iستەيمiن. ول 13-14 جىلدان بەرi “دات” گازەتiندە جاريالانىپ كەلەدi. جۇرتتىڭ ءبارi سونى وقيدى ەكەن. نازار اۋدارادى ەكەن. وبلىستاردان تەلەفون سوعادى ەكەن. سوعان قاراعاندا، سول “چەپۋحانىڭ” ءوزi كەرەك سياقتى بولىپ كورiنەدi ماعان. ال ەندi “چەپۋحا” دەگەن نە جانر؟ ول – مەنiڭ توپشىلاۋىم، ويلا­ۋىم، لەبiزدەرiم، تولعاۋلارىم، ءومiر جايىندا، ادەبيەت جايىندا، مادەنيەت جايىندا، تاريح جايىندا، پسيحولوگيا جايىندا ەستەلiكتەر. وسىنىڭ ءبارi قۇراق كورپە    سياقتى بiر جانر عوي ەندi. ءوزi قىسقا، جۇرتتىڭ وقۋىنا وڭاي. قالىڭ رومانداردى وقۋعا قازiر جاعداي جوق. ونى باياعىدا ماعان اقسەلەۋ سەيدiم­بەكوۆ ايتاتىن: “وسى سەن كوركەم شىعارما دەگەندi قوي. كوركەم شىعارما دەگەن نە؟ ول – روماننىڭ باسىندا بiر جiگiت پەن بiر قىز كەزدە­سەدi دە، ولاردىڭ ماحابباتى باستالادى. ونىڭ ءوزiن 400-500 بەتكە سوزادى. ايا­عىندا ولار يا ءشوپتiڭ اراسىندا، يا اعاشتىڭ تۇبiندە كەز­دەسەدi. سونىمەن رومان دا بiتەدi. ماحاببات تا بi­تەدi. ونى جازىپ نە كەرەگi بار؟!” – دەيتiن. مەنiڭشە، قا­زiرگi زاماندا بۇل وتە دۇ­رىس تۇ­سiنiك. ويتكەنi كومپيۋتەر، ينتەرنەت، تەلەۆيزور بار، باس­قا دا اناۋ-مىناۋىڭ بار. ونىڭ ۇستiنە قازiر حالىقتىڭ پيعىلى، تۇيسiگi, تۇسi­نiگi وز­گەردi. دەمەك، قازiر قىسقا جازعاننان ارتىق ەشتەڭە جوق. سوندا عانا وقىلادى دەپ ويلايمىن. مەنiڭ “چەپۋحالارىم”، قازاقشا قالاي دەيتiنiن بiلمەيمiن، “شالدىر-شاتپاق” دەي مە ەكەن، كەيدە “قۇراق كورپە” دەيمiن، سونداي جانردا 26 داپتەر جازدىم. ءار داپتەرiم 100 بەتتەن، ياعني 26 داپتەرiڭiز – 2600 بەت. سونىڭ سەگiز داپ­تە­رi بiرiنشi, ەكiنشi توم بولىپ جارىققا شىقتى. قالعان داپ­تەرiن مەرەكە قۇلكەنوۆ شىعارامىن دەگەندەي نيەت بiلدiر­گەن. ول شىعارسا، “يزبراننىە چەپۋحا” دەگەن اتپەن بiر-ەكi توم شىعارسام دەي­مiن. ارينە، ونى سۇرىپتاۋ كەرەك.

سودان كەيiن كۇندەلiك جازامىن. كۇندەلiگiم “پاراسات” دەگەن جۋرنالدا جاريالانىپ تۇرادى.

– كەڭەس وداعىنا پالەنiڭ بارلىعىن جابۋدىڭ قاجەتi جوق. كەڭەس وداعىنا مەنiڭ راقمەتتەن باسقا ايتارىم جوق. مەن سول كەڭەس وداعىندا تاربيەلەنگەن اداممىن. كەڭەس وداعىنىڭ جاقسىلىعىن ۇمىتپايمىن.

وردەن، مەدال بەرۋ – داڭعويلىقتىڭ، داڭعازالىقتىڭ بiر كورiنiسi. ەل نەعۇرلىم نادان بولسا، نەعۇرلىم ارتتا قالعان بولسا، سوعۇرلىم ونىڭ سولكەبايلارى كوپ بولادى. قازiر سولكەبايى جوق ادام بiزدiڭ قازاقستاندا جوق. جىل سايىن، جىلدىڭ اياعىندا كادiمگi ەشولونداپ بەرەمiز ولارعا وردەندەردi. مەنiڭ ەستiگەنiم، وقىعانىم، شۆەيتساريا دەيتiن ەلدە بiردە-بiر وردەن، بiردە-بiر مەدال جوق ەكەن. ادامداردىڭ بارلىعىنىڭ قۇقىعى بiر. سوندىقتان وردەن، مەدال دەگەننiڭ كەرەگi جوق دەگەن شۆەيتساريانىڭ كوزقاراسى بار. مەنiڭشە، وسى دۇرىس كوز­قاراس پا دەپ ويلايمىن. ويتكەنi ستاليننiڭ زامانىندا بiلەسiز، قانشا مەدال، وردەندەر بولدى. وسىدان كەيiن سولداتتاردىڭ بارلىعى موينىنان باستاپ، تiزەسiنە دەيiن تاققان سولكەبايلار بولدى. ونىڭ تۇككە قاجەتi جوق. قازiر دە سول بەرiپ جاتىر، بەرiپ جاتىر. سوعان قا­زاقتار كادiمگiدەي قولىن جا­يىپ، وردەن الۋعا قۇمار-اق.

گيتلەردiڭ ۇشقىشقا وردەن بەرمەۋiندە ءمان بار. ۇزدiك ۇشقىشتى “اس”، ء“وز iسiنiڭ شەبەرi” دەپ قادiرلەۋ كەرەك. سونداي-اق، مەنiڭ بiر شولاق ويىم بار. جازۋشى­لار­عا جالپى، وردەن، مەدالدى بەرۋدiڭ قاجەتi جوق. جازۋشىعا سىياقى بەرۋ كەرەك. ال وردەن، مەدالداردى كوپ بەرگەن سايىن ونىڭ ءمانi تومەندەي بەرەدi. ماسەلەن، مەن 60-قا كەلگەندە بiرiنشi رەت “پاراسات” دەگەن وردەن الدىم. ءنومiرi بiرiنشi وردەن ماعان تيدi. ورىسقا ەمەس، قازاققا ەمەس، نەمiسكە تيدi. مەن سونى ماقتان تۇتامىن. كەيiن سول “پاراساتتى” كiم المادى دەيسiز؟ ونى جازۋشى دا، ءانشi دە، سپورتشى دا، اقىن دا، شەنەۋنiك تە، دارi­گەر دە الدى. الماعانى جوق. ءسويتiپ، قادiرi كەتتi. سوندىقتان وسىعان وتە ساق بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. مەنiڭشە، بۇل كەڭەس وداعىنان كەلگەن بەيشارالىق ەمەس. بۇل رەسەيدە بۇرىن دا بولعان. رەسەيدiڭ بۇرىنعى زامانىندا وردەن، مەدالدىڭ ءتۇرi وتە كوپ بولعان. بۇل دا – ناداندىقتىڭ، ارتتا قالعاندىقتىڭ بiر كورiنiسi.

– اباي بىلاي دەي­دi: “نا­دان­­دارعا دەس بەرمە!”. ال بiز، بiزدiڭ قوعام نا­داندارعا دەس بەرiپ قويعان سياقتى. ەندi قايتتiك، نە قىلدىق؟ ء(سالiم بايجiگiت، سەمەي قالاسى).

– “ناداندارعا دەس بەرiپ قوي­­عان سياقتى” ەمەس، شىنىمەن سولاي. انىعى سولاي. بiزدە نەعۇرلىم نادان بولسا، سوعۇرلىم ول ۇلكەن باستىق بولادى. بۇل اۋرۋ قايدان كەلگەن اۋرۋ؟ سونى بiل­مەدiم. بiزدەگi تاۋەلسiزدiك دە­گەننiڭ ءوزi نادانداردىڭ، ناداندىقتىڭ تا­ۋەلسiزدiگi سياقتى بولىپ كورiنەدi كەيدە ماعان.

داراقىلىق، ماقتانشاقتىق، جوق نارسەنi دابىرايتىپ كورسەتۋ – وسىلاردىڭ بارلىعى دا بiز­دiڭ قوعامعا ءتان اۋرۋلار. وسى دەرتتiڭ ءوزi ناداندىقتان باستالادى. بiلiمسiزدiكتەن باستالادى. بiزدە بiلiمدi ادامعا دەگەن قۇر­مەت تە جوق. بiز بiلiمدi ادامدى سىيلامايمىز. ماسەلەن، گەرمانيادا، ەگەر دە ونىڭ دوكتور دەگەن اتاعى بولسا، مiندەتتi تۇر­دە فاميلياسىنىڭ الدىندا سول دوكتورلىعىن ايتادى. قۇر فاميلياسىن اتامايدى ەشۋاقىتتا. دوكتور دەگەنگە كەرەمەت ءمان بە­رەدi. ال بiزدە دوكتور دەسەك، ەكi ادامنىڭ بiرەۋi – دوكتور. مەن بiر وتباسىنى بiلەمiن: وتاعاسى – دوكتور، ايەلi – دوكتور، قىزدارى – دوكتور. تiپتi, كۇيەۋبالالارى دا – دوكتور. وزدەرi بiر عىلىم اكادەمياسى سياقتى.

ارينە، جۇرتتىڭ بارلىعىن نادان دەۋگە بولمايدى. اقىلدى، بiلiمدi ادامدار بiزدە دە بار. بiراق سولار كورiنبەيدi. ولاردى شەتكە ىسىرىپ تاستاعان. بيلiك­تiڭ باسىندا ولار كورiنبەيدi. ولار قاجەت ەمەس. بiزدiڭ قوعام­عا، قازiرگi ساياساتقا ولار كەرەك ەمەس سياقتى كورiنەدi ماعان.

– قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ قادiرiنiڭ كەتكەنi, قۇلدىراعانى، تومەندەگەنi سونشالىق، قازiرگi كۇنi ءوزiن سىيلايتىن، قازاق ادەبيەتiن سىيلايتىن بiردە-بiر جازۋشى (تولەن ابدiكوۆ، دۋلات يسابەكوۆ، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ، تە­مiر­حان مەدەتبەك، ەسەنعالي راۋشانوۆ جانە ت.ت.) بۇل مەكە­مە­­نiڭ ەسiگiن اتتاپ باسپايدى. سiز شە؟ قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسi رەتiن­دە وداقتىڭ قازiرگi احۋالى جونiندە نە ايتار ەدiڭiز؟ (ەسەن بايتۇگەل، الماتى قالاسى).

–             مەن 1971 جىلدان بەرi قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسiمiن. مۇشەلiككە وتۋگە ال­تى جىل قاتارىنان تالاستىم. ول كەزدە اناۋ-مىناۋىڭ مۇشە­لiككە الىنا بەرمەيتiن. التى جىل بويى مەنi ۇستاپ، تەكسەرiپ، قايتا-قاي­تا قاراپ، ازەر دەگەندە الدى. 5-6 كiتابىم، اۋدارمالارىم شىققاننان كەيiن. سونىڭ وزiندە ازەر دەگەندە الدى. ال قازiر نە بولىپ كەتتi? قازiر 70 ادامنان بiر-اق قا­بىلدايمىز كەيدە. ونىڭ ۇستi­نە، حالىقارالىق “الاش” سىيلىعىن 42 ادامعا بiر-اق بەردi عوي. 

قازiر ءوزiم جازۋشىلار وداعىنا بارمايمىن. بۇل جەردە ەش­قانداي پرينتسيپ جوق. دەنساۋلىعىم جارامايدى. تiپتi, وداقتىڭ ەكiنشi قاباتىنا كوتەرiلە دە المايمىن. مەنiڭشە، وداققا ۇلكەن بiر رەفورما اسا قاجەت-اق بولىپ تۇر. تۇبەگەيلi وزگەرتۋ كەرەك. جەتi جۇزدەن استام مۇشە بولۋى مۇمكiن ەمەس. ول قازاقستان ءۇشiن تىم كوپ. سۇرىپتاۋ قاجەت. ونىڭ ۇستiنە باسشىسى نۇرلان ورازا­ليندi ءارi سەناتور،ء ارi جازۋشىلار وداعىنىڭ باستىعى ەتiپ قوي­دى. سوعان بiر توپ جازۋشى قارسى بولىپ مەملەكەت باسشىسىنا اشىق حات تا جازدىق. نۇرلانعا قار­سى ەشتەڭەم جوق. بiراق ەكi جەردە جۇمىس iستەۋ ەشبiر اقىلعا سىيمايدى. سوندىقتان جازۋشىلار وداعىنا جاڭا باستىق كەرەك. رەفورما كەرەك. وز­گەرتۋ كەرەك. بiراق سونىڭ يiسi جوق. سەزiلمەيدi دە. ءبارi سول باياعى قاز-قالپىندا قالدى. جازۋشىلار وداعى مەنiڭ­شە،قازiر ادەبيەتتەن دە، حالىقتان دا، وقىرماننان دا الىستاپ كەتكەن سياقتى. ۇلكەن رەفورما كەرەك دەگەندi باسا ايتامىن.

مەنi جازۋشىلار وداعىنا 1963 ءجىلى ابدiجاميل نۇرپەيi­سوۆ اكەلگەن بولاتىن. سول كەزدە­گi جازۋشىلار وداعى ناعىز وداق ەدi. بوستاندىقتىڭ بiر ارالى سياق­تى ەدi. جۇرت ەركiن سويلەي­تiن. جۇرتتىڭ بارلىعى مىقتى-مىقتى تالانتتار بولاتىن. ولاردىڭ قازiر بiرەۋi دە جوق. قازiر بiر شال­دiرەكتەردiڭ زامانى تۋعان سياق­تى.

– عابيت مۇسiرەپوۆ نەگە جوق دە­گەن سۇراققا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەر ەدiم. مەن عابەڭدi جاقسى بiلەتiنمiن. بiراز نارسەسiن اۋداردىم. ۇيiندە بولدىم. تالاي رەت سۇحباتتاستىم. وتە سىيلايتىن ادامىمنىڭ بiرi ەدi. بiراق مەن ونى كاسiبي، كانiگi جازۋشى دەپ ەسەپتەمەيتiنمiن. قازiر دە ەسەپ­تەمەيمiن. قۇداي عابەڭە تالانتتى كوپ بەرگەن. كوپ نارسەنi بiلە­تiن، تالانتتى ادام. جازۋشىلىق قابiلەتi دە، دەڭگەيi دە جوعارى بولاتىن. بiراق ءوزiنiڭ مۇمكiن­شi­لiگiن پايدالانباعان ادام. كاسi­بي جاعى تومەن. بارلىق جازعاندارى 6-7 تومنىڭ توڭiرەگi. ادەبيەتتە 60 جىل بويى ءومiر ءسۇرiپ، جازعانى التى توم دەيiك. مە­نiڭشە، كانiگi ادەبيەتشiگە، كاسi­بي ادەبيەتشiگە ازدىق ەتەتiن سياقتى. مۇمكiندiگiن اشپاعان    سياقتى. سول التى تومنان جۇرت­تىڭ ەسiندە 2-3 اڭگiمەسi عانا قالعان شىعار. فولكلورعا قۇرىلعان 3-4 دراماسى ەستە شىعار. بiراق درا­مانى ەستە ساقتاپ، “قازاق سولداتى” رومانىن كiم وقيدى بۇل زاماندا؟ كiمگە كەرەك؟ دەمەك، ع.مۇسiرەپوۆتi الگi التاۋعا قوسپاعانىم سول. جاماندىق ويلاعانىم ەمەس. مەنiڭ تۇسiنiگiمدە، ع.مۇسiرەپوۆ ۇلكەن ادەبيەتشiنiڭ ءرولiن ويناعان ءارتiس سياقتى كورiنەدi...

ال سايىن مۇراتبەكوۆكە قا­تىستى ايتار بولسام، ول دا – دوس­تارىمنىڭ بiرi. جاقسى ادە­بيەتشi. داۋ جوق، تاماشا، عاجاپ نوۆەلليست. ونى دا التاۋدىڭ قا­تارىنا قوسا المايمىن. “جانىندا قانشاما جىل جۇرگەن، اۋدارمالارىن جاساعان ءابدiجاميلدi نەگە التاۋدىڭ قاتارىنا قوسپادىڭ” دەپتi. ونىڭ ەشبiر قۇپياسى جوق. اسپيرانتۋرانى بiتiرگەن بويدا ءابدiجاميل نۇرپەيiسوۆ مەنi “جۇلدىزعا” اكەلگەن ادام. مەنi تاربيەلەدi, سۇيرەدi, جۇرت­تىڭ بارiمەن تانىستىردى، ادەبيەتكە باۋلىدى. قولىنان كەلگە­نiنشە جاقسىلىق جاسادى. 40 جىل بويى يىق تiرەستiرiپ قاتار وتىرىپ مەن ونىڭ شىعارمالارىن اۋداردىم. رەداكتسيالاپ، ورىسشالادىم. مەن ونى ارقاشان باسا ايتۋىم كەرەك. بiراق سوڭعى جىلدارى بiر-بiرiمiزگە قاجەتiمiز بولماي قالدى ما، ارامىز سۋىپ كەتتi. كiم بiلسiن، پالەندەي تالاسىمىز دا جوق، بiراق بiر-بiرi­مiزگە كەرەگiمiز بولماي قالدى. سەبەبiن مەن دە بiلمەيمiن. ول دا بiلمەيدi. قىسقاسى، سوعان قاراماستان، مەن ابدiجاميلگە قاتىس­تى تەرiس پiكiر ايتپايمىن. كەم­شiلiگiن، پەندەشiلiگiن بiلەمiن. بiراق ونى جاماندامايمىن. التاۋعا نەگە قوسپادىم؟ ءابدiجا­ميل – تالاس جوق، تالانتتى سۋرەتكەر. سۋرەتكەرلiگi باسىم. بiراق اۋەزوۆپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدi. اۋەزوۆتiڭ تۇسiنiگi, تۇيسiگi, ورەسi, بايقاۋى، بiلiمi الدەقايدا كەڭ ادام. بiلiم جاعىنا كەلەر بولساق، ءا.نۇرپەيiسوۆ، ءسوز جوق، ماعاۋيننەن دە، كەكiل­با­ەۆتان دا تومەن. كەكiلباەۆ، ماعاۋين – وتە بiلiمدi. وقىعان ادامدار. بiلiمدi ادامداردى قاتتى سىيلايتىن اداممىن. ولاردىڭ جانىندا نۇرپەيiسوۆ بiلiم جونiنەن جاداعايلاۋ. تاكەن الiم­قۇلوۆتىڭ تiلi – كادiمگi قازاقتىڭ تابيعي تiلi. ول – تابيعاتىنان، تۋمىسىنان سۋرەتكەر. ال نۇر­پەيi­سوۆ تiلدi جاسايدى. جاساندى تۇردە. سوزدەردi تاۋىپ الىپ، بiرiمەن-بiرiن ۇيكەلەپ، قاعىستىرىپ ءسوز جاسايدى. تابيعي تiل جوق. سونداي-اق، تىنىمباي نۇر­ماعامبەتوۆتi الايىق. ول – كا­دiمگi قازاقتىڭ اۋىلىن، اۋىلداعى جەرلەستەرiن، ولاردىڭ مi­نەزدە­رiن كەرەمەت تەڭەۋمەن سۋرەتتەي الادى. ج.ايماۋىتوۆ – ناعىز پروزايك. اۋەزوۆتiڭ ءوزi ايماۋىتوۆتان ۇيرەنگەن، تاربيە العان. مiنە، التاۋدى ءبولiپ ايتىپ وتىرعانداعى ويىم وسى.

ءا.نۇرپەيiسوۆتiڭ الگi التاۋدان بiلiمi تومەندەۋ. ەكiنشiدەن، ستيلدi تiلدەن جاسايمىن دەيدi. ءبارiن تiلگە باعىندىرعىسى كە­لەدi. مەنiڭ تۇسiنiگiمشە، وي تiلدi جاساۋى كەرەك. ادەبيەتتi جاسايتىن – وي. ايتارىڭ بولماسا، ويىڭ بولماسا، تiلدi قانشا كور­كەمدەسەڭ دە، قانشا ادەمi­لەسەڭ دە ءبارiبiر ول ء“ولi شىعارما” بولادى.

نۇرپەيiسوۆتiڭ جانىندا ءجۇ­رiپ، كوپ نارسەنi بiلدiم. ماعان iستەگەن جاقسىلىعى وتە كوپ. بiراق مەن نۇرپەيiسوۆتiڭ “قان مەن تەرiن” اۋدارعاننان كەيiن كەتۋiم كەرەك ەدi. الشاقتاۋىم كەرەك ەدi. ونىڭ “سوڭعى پارىزىن” اۋدارۋدىڭ تۇككە قاجەتi جوق ەدi. ونىڭ ماقالالارىن اۋدارۋ، حاتتارىن اۋدارۋ، رەداكتسيالاۋ، حاتشى بولۋ... ونىڭ ەش قاجەتi جوق ەدi. كوپ ۋاقىتىمدى سوعان بەكەر جiبەرiپ الدىم. مەنiڭ كەمشiلiگiم سول. ال “قان مەن تەردi” اۋدار­عانىمدى وسى كەزگە دەيiن ماقتان ەتەمiن. ول مەنiڭ كادiمگiدەي ادەبي مەكتەبiم بولدى. مەن ادەبي ۋنيۆەرسيتەتكە سول “قان مەن تەردi” اۋدارۋمەن كەلدiم. 

– سiزگە قازiرگi قازاقستاندىق ساياساتكەرلەر مەن ساياسي قايراتكەرلەر­دiڭ (كوزi تiرiلەردi عانا ايتىپ تۇرمىن) iشiنەن كiم ۇنايدى جانە نەسiمەن؟ (تەمiر ايازبەكوۆ، ماقتارال اۋدانى، وڭ­تۇستiك قازاقستان وبلىسى).

– قازiرگi ساياساتكەرلەردەن ۇنا­تاتىندارىم – ي.تاسماعامبەتوۆ، م.ءتاجين، ق.توقاەۆ جانە م.قۇل-مۇحاممەد. نەگە وسى تور­تەۋمەن شەكتەلەمiن؟ قالعاندارىن يا بiلمەيمiن، يا وزدەرiن ۇلكەن، تەرەڭ ازامات دەپ قابىلداي المايمىن.

ي.تاسماعامبەتوۆتiڭ جۇرەگi قازاق دەپ سوعادى. قازاققا، قا­زاقتىڭ ادەبيەتiنە، ونەرiنە، مادەنيەتiنە جانى اشيدى. كوپ جاقسىلىق جاسايدى. ناقتىلى، قاجەتتi كومەك جاسايدى. ي.تاسماعامبەتوۆ سونىسىمەن ۇنايدى. ءبارiن بiلەدi, تەرەڭ سەزiنەدi جانە جاقسى ۇيىمداستىرۋشى. 

 م.ءتاجين – تۇيىق ادام. ونىڭ بارلىعى iشiندە. بiراق ول بiلiم­دi. كوپ نارسەنi بiلەدi. ونىڭ اعىل­شىن تiلiندە سويلەگەنiن دە ەستi­گەن­مiن. رەسەيگە ەلشi بولعانىنا قاراعاندا، ول رەسەيگە دە كەرەك ادام بولىپ تۇر. ول قانشا تۇيىق بولعانىمەن، كوپ نارسەنi بiلەدi, تۇسiنەدi جانە ونىسىن جالاۋلاتىپ كورسەتپەيدi. بۇل – مادە­نيەت­تiلiكتiڭ بiر ءتۇرi. ق.توقاەۆ تا – بiلiمدi, تازا ادامداردىڭ بiرi. اكەسiن تانيتىنمىن. وزiمەن تانىس­تىعىم جوق. بiراق iشتەي قۇرمەتتەيمiن. م.قۇل-مۇحاممەدتi كەيبiرەۋلەر ۇناتپايدى. مەن ونى جاقسى كورەمiن. ول دا كەڭ ويلايدى. كوپ بiلەدi. ورىسشا، قازاقشاعا سۋداي. ونىڭ بiر ماقالالارى شىقتى. سوندا ونىڭ ادەبيەت­تi قانشالىقتى تەرەڭ سەزiنەتiنi, باتىس ادەبي­ەتi, لاتىن امەريكا ادەبيەتi, جاپونداردىڭ ادە­بيەتi, بارiنەن حاباردار ەكەنi كورiنەدi. كەيدە تەلەفون سوعىپ “نە بۇيىراسىز؟” دەيتiنi بار. قانداي ءوتiنiشiڭiز بار دەمەي، نە بۇيىراسىز دەۋi دە – مادە­نيەتتiلiكتiڭ بiر ءتۇرi.  

– ماسكەۋدەگiدەي نەگە ادەبيەت ينستيتۋتىن اشپاسقا؟ ماسەلەن، قا­زاقستان جازۋشىلارى وداعىنىڭ جانىنان. اشىلىپ جاتسا، وسى ينستي­تۋت­قا ءدارiس وقۋعا كەلiسiم بەرەر مە ەدiڭiز؟ (جاقاۋ سىرلى­باەۆ، الماتى قالاسى).

– وسىنداي ينستيتۋتتىڭ كە­رە­گiنە مەنiڭ داۋىم جوق. كەرەك. بiزدە جازشىلاردى تاربيەلەۋ كەرەك. قازۇۋ، باسقا دا ۋنيۆەرسيتەتتەر ازدىق ەتەدi. ولار ادە­­بيتەشi ادامدى تاربيەلەي المايدى. ولار ماماندىق بە­رەدi. بiراق ادەبيەتشi وزگە قا­ۋىم عوي. بۇلارعا مىقتى ادە­بيەت­شiلەر ءدارiس وقۋى كەرەك. ولار 15-20 ادامنىڭ توڭiرەگiندە بولسا، دۇرىس بولار ەدi. سوندا ءاربiر ءتورت جىلدا 15 شاقتى جازۋ­شى، قالامگەرلەر دايارلاپ وتىرساق، قاناعات ەتۋگە بولار ەدi دەپ ويلايمىن. سوندىقتان ادەبيەت ينستيتۋتىن اشۋ كەرەك. ال ءدارiس وقۋعا كەلسەك، كەلiسiم بەرەر ەدiم.

– سiزدi قازاقتار زور ماقتانىش تۇتادى. سونىڭ بەلگi­سiندەي بالالارىنا، نەمەرە­لە­رiنە سiزدiڭ اتىڭىزدى قو­يىپ تا جاتادى. گازەتتە جازىلدى دا، تالدىقورعاندىق وتەمۇرات دەگەن ازاماتتىڭ ءوز بالاسىنىڭ اتىن – “گەرولد” دەپ، ال ەندi وسى بالادان سوڭ بiر جىلدان كەيiن دۇنيەگە كەلگەن ەكiنشi ءسابيi­نiڭ اتىن “بەلگەر” دەپ قويعانىن. وسى وتباسىمەن حابارلاسىپ تۇراسىز با؟ (شاكiرت ەسبولوۆ، ارال قالاسى، قىزىلوردا وبلىسى).

–             قازاقتاردىڭ مەنi ماقتان تۇتاتىنى وزiمە دە ۇنايدى. مەنiڭ تiرەگiم دە – سول قازاقتار. نە­مiستەر ماعان سەنiمسiزدiكپەن “وسى قازاققا ساتىلىپ كەتكەن جوق پا، قازاق بوپ كەتپەدi مە؟” دەپ قا­رايدى. ورىستارعا ەشكiمنiڭ دە قاجەتi جوق. ولار “سۆويح حۆا­تاەت” دەيدi.

گەرولد دەگەن ات نەمiستەر­دiڭ iشiندە دە سيرەك كەزدەسەدi. ماعىناسى – حابار تاراتۋشى، ۋاعىزداۋشى. سابيلەرiنە “گەرولد” دەپ، “بەلگەر” دەپ ات قويعان وتباسى ماعان كەلگەن. بالالارىمەن كەلگەن. مەن وعان قۋان­دىم. جالپى، گەرولد قا­زاق­قا ونشا ۇيلەسپەي تۇرعان ات     سياقتى. بiراق قازاقتا نەشە ءتۇرلi ات بار عوي. مەن قاقىرىق، تۇكiرiك دەگەن اعايىندىلاردى بiلەمiن. نەگە دەسەڭiز، اكەسi تۋبەركۋلەز بولعان ەكەن، سودان تiل تيمەسiن دەپ قويا سالعان عوي اتتارىن.

گەرولد پەن بەلگەردiڭ اكەسi حابارلاسىپ تۇرادى. وكiنiشكە قاراي، مەن ول كەزدە نە اۋىرىپ جاتام، نە اۋرحانادا بولاتىنىم بار. كەزدەسۋدiڭ بiر رەتi          كەلمەي-اق قويدى. بiراق ولارمەن سوي­لەسiپ، سۋرەتكە تۇسۋگە قارسى ەمەس­پiن. تiپتi, سول بالالارعا ءوزiمدi قارىزدار سياقتى سانايمىن. قولدان كەلگەن كومەگiمدi ايامايمىن.

– قازاق پەن-كلۋبى قا­زاق ادەبيەتiنiڭ ءورiسiن كەڭەيتۋگە، وركەندەتۋگە ۇلەس قوسا الدى ما؟ وسى جونiندە نە ايتار ەدiڭiز؟ (بەرiك، استانا قالاسى).

– بۇل سۇراقتى پەن-كلۋب تۋرالى جاقسى بiلەتiن ادام سۇراپ وتىرعانى انىق. ارعى جاعىندا مەنi ارانداتىپ وتىرعانىن دا iشiم سەزەدi... ايتارىم، قازاق پەن-كلۋبىنىڭ قۇرىلعانىنا 20 جىل بولدى. ول وتە قاجەتتi ۇيىم بولدى. Iستەگەن iسi وتە كوپ. جازۋشىلاردىڭ بەدەلiن كوتەردi. ادەبيەتتiڭ بەدەلiن كوتەردi. نەشە ءتۇرلi جاقسى جينالىستار وتكiزدi. رەسەيدiڭ جازۋشىلارىمەن كەزدەسۋلەر وتكiزدi. سىيلىقتار بەردi. دەمەك، بۇل وتە قا­جەتتi ۇيىم بولدى. ونىڭ ءاۋ باستان جالعىز بiر كەمشiلiگi بولدى. پەن-كلۋب دەگەن جۇزدەگەن ەلدە بار. ونىڭ نەگiزگi مiندەتi – قۋ­عىن-سۇرگiن كورگەن جازۋشىلاردى قولداۋ، سولاردى قورعاۋ. ال بiز­دiڭ باستىقتارىمىزدىڭ ء(ا.نۇر­پەيi­سوۆ جانە ت.ب.) تۇسiنiگiنشە، بۇل – ەليتا جازۋشىلاردىڭ كلۋبى. ەڭ تاڭداۋلى، ماقتاۋلى جازۋشىلاردىڭ ۇيىمى. ماسەلە ەليتادا ەمەس، قۇقىق قورعاۋ مiندەتi جاعىنان قاداعالاۋ كەرەك ەدi. مىسالى، تۇرمەدەگi ارون اتابەك­تەردi قورعاۋ كەرەك، سولاردى قولداۋ كەرەك. بiراق وعان بiزدiڭ باستىقتار بارمادى. قازiرگi باسشىسى ب.عابدۋللين اڭگiمەنi وسىدان باستادى. بۇل – دۇرىس نارسە. “ەليتا ەمەس”، “ەليتامىز” دەپ ءجۇرiپ وزدەرiن قالعان جازۋشىلارعا قارسى قويىپ الدى. ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىردى. قايداعى ەليتا؟ تiپتi, جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسi بولما، بiز­گە عانا مۇشە بول دەگەن اڭگiمە بولدى. ول مۇلدە دۇ­رىس ەمەس. ماسەلەن، شەتەلدەردە، شۆەتسيا، فينليانديادا مەنiڭ انىق بiلەتiنiم، ولاردا كiتاپحانا­شى دا، جۋرناليست تە پەن-كلۋبقا مۇشە بولا الادى. ماسەلە ء– وزi­نiڭ ادەبيە­تiنiڭ قامىن ويلاۋدا. ال بiزدە “ەليتا” دەپ ءۇي iشiنەن ءۇي تiگiپ بولەكتەپ الۋ كورiنiس بەردi. ال قازiر بۇل كلۋبتىڭ اياعى سۇيىلىپ، تiپتi ىرىڭ-جىرىڭعا اينالدى. نۇر­پەيi­سوۆ جاقسى ۇيىمداستىرۋشى بولعانىمەن، جاقسى جازۋشى بولعانىمەن، بيزنەسمەندiك قابiلەتi تومەن بولدى. وعان قول ەمەس ەكەن. نۇرپەيiسوۆتi الداماعان كiم قالدى؟ ونى شەتەلدiڭ نە­شە ءتۇرلi الاياقتارى، نەمiس تە، اعىلشىن دا، تۇرiك تە الداپ كەتتi. ول ول ما، تiپتi ونى ءوزiمiزدiڭ قا­زاقتار دا الداۋعا كiرiستi. ويت­كەنi ونىڭ ادەبيەتشi ەكەنiن بiلە­دi. بەدەلi بارىن بiلەدi. جازۋشىلارعا كوزقاراسى جاقسى ەكەنiن دە بiلەدi. بiراق ونىڭ بيزنەسمەنگە لايىق ەمەسiن بiلگەندە، ونى الداۋعا كوشتi. ىرىڭ-جىرىڭ بولدى دەگەنiم سول. مiنە، پەن-كلۋبقا قاتىستى ايتارىم وسى.

– قازاق ادەبيەتiنiڭ تاريحىندا ءولiمi جۇمباق كۇيدە قالعان جازۋشىلار (بەرنياز كۇلەەۆ، بەردiبەك سوقپاقباەۆ، اقسەلەۋ سەي­دiمبەكوۆ جانە ت.ب.) از ەمەس. نەگە بۇلار زەرتتەلمەۋگە تيiس؟ جۇمباق كۇيiندە قالا بەرۋi كەرەك پە؟ ادە­بيەت­شi رەتiندە وسى جونiندە نە ايتاسىز؟ (بولاتحان قۇدايبەرگەنوۆ، قاراعاندى قالاسى).

– زەرتتەلۋi كەرەك. ونى بiلە­تiن ادامدار بار، بiلەمiن. ولاردىڭ ءولiمiنiڭ جۇمباق كۇيدە قال­عانى دۇرىس ەمەس. تۇبiندە اشىلادى. اراعا ۋاقىت سالۋ كەرەك. اسىقپاۋ كەرەك. 

– “الپىسقا كەلگەننەن اقىل سۇرا” دەيدi حالقىمىز. اقىل سۇرايىن دەسەم، الپىسقا كەلگەن، الپىستان اسقان اعالارىمنىڭ ءبارi دە (مەن بۇل جەردە ءوزiم جاقسى تانيتىنداردى عانا ايتىپ تۇرمىن) – تۇگەل جاعىمپازدار! بiر اعام جوعارى وقۋ ورنىندا وقىتۋشىلىق قىزمەت اتقارادى. الگi اعام بiر جىلدا ءۇش ماقالا جازدى. ەكەۋi – ءوزiنiڭ رەكتورى تۋرالى. باستان-اياق اسىرا ماقتاۋ! لايىقسىز، ورىنسىز ماداق! ءۇشiنشi ماقالاسى – وسى رەكتوردىڭ ايەلiنiڭ كiتابى جو­نiن­دە. بۇل دا باستان-اياق ماداققا قۇرىلعان... ەكiنشi اعام – تاريحشى-عالىم. بۇل اعامنىڭ قولىندا بيلiگi مەن بايلىعى بارلاردى كوككە كوتەرە، سىپىرا ماقتاپ جۇرگەنiن قازiر ەكiنiڭ بiرi بiلەدi... “الپىستان اسقان وسىنداي اعا­لار­دان اقىل سۇراۋعا بولا ما؟” دەپ سiزدەن اقىل سۇرايىن دەپ ەدiم... (ماقسات تۇرداليەۆ، اياگوز قالاسى).

– جاعىمپازدىق بiزدە قاتتى ءورشiپ كەتتi. ءوزiم جاعىمپاز دەگەن سوزگە جاڭا قازاق تiلiندە ءسوز كiرگiزدiم. ول – “جوپەكەڭ” دەگەن ءسوز. كادiمگi ورىستىڭ “جوپاسى” عوي.

بۇگiندە كوبەيدi عوي  جوپەكەڭدەر،

بۇل توسىن ءسوز قايدان كەلدi دەمەڭدەر،

ورىستىڭ ۇياتتى ءسوزiن سىپايىلاپ،

ايتىپ ءجۇر قازاق جاندى بiلگiر بەلگەر، –

دەيدi شورا سارىباەۆ وسىعان قاتىستى. شىنىندا، بارلىق پالە – الپىس، جەتپiسكە كەلگەننەن ەمەس، تابيعاتىنان جاعىمپاز بولۋدا. “جوپەكەڭ” بولۋىندا. سوندىقتان الپىسقا كەلدi مە، جەت­پiسكە كەلدi مە، باسىندا ميى بولسا، سارعايىپ كەتپەگەن بولسا، ودان اقىل سۇراۋعا بولادى. ال جاعىمپازدان، “جوپەكەڭنەن” اقىل سۇراۋ اقىماقتىق دەر ەدiم.

– وتە ورىندى سۇراق. “كاك نام وبۋسترويت روسسيۋ؟” دە­گەن­دi سولجەنيتسىن باستادى. قال­عان­دارى دا وسى تاقىرىپتا كوپ جازادى. قازاقتا ازداۋ جازادى. نەگە؟ مەنiڭشە، وزدەرi سول قا­زاقستاننىڭ كەلەشەگiنە ونشا سەنە قويمايتىن سياقتى. سەنەتiن بولسا، نەگە جازبايدى؟ نەگە اقشانى ۇرلاپ تايىپ تۇرادى؟ نەگە قاشادى؟ نەگە قاشۋعا بەيiم تۇرادى؟ پاتريوتتىعى قايدا؟ وتانشىلدىعى قايدا؟ ەلدiك سەزiم قايدا؟ قايدا وقىدى؟ قايدا تاربيەلەندi? نەگە پاتريوتتىق سەزiمi ويانبايدى؟ مۇنداي ادامدار “قازاقستاندى قالاي قۇتقارامىز؟” دەپ ايتا المايدى. ويتكەنi قازاقستانعا، مەنiڭ­شە، ولاردىڭ سەنiمi شامالى. شىنىن ايتسام، قازاقستاننىڭ جاعدايى قيىنداۋ. نازارباەۆ تۇبiندە كەتەدi. نازارباەۆتىڭ ورنىنا كەم دەگەندە 20-30 شاقتى قازاق تالاسادى. بiرiن-بiرiن جەيدi كەلiپ. بiرiن-بiرiن سورلاتادى كەلiپ. رۋشىلدىقتى قوزدىرادى. ونىڭ ءوزi تاعى بiر جيىرما جىلعا سوزىلادى دەپ ويلايمىن. سول كەزدە قىتايىڭ بار، رەسەيiڭ بار، اقش-ىڭ بار، قاراپ وتىرا ما؟ ولار دا قازاقستاننان بiر­دەڭە جىرىپ الىپ قالۋعا جانتالاسادى. سوندىقتان وسىنىڭ ءبارiن ويلايمىن دا “وسى قازاقستاننىڭ كەلەشەگi نە بولار ەكەن؟” دەپ سارى ۋايىمعا سالىنامىن...

– مۇحتار ماعاۋيننiڭ “جاس الاشقا” جاريالان­عان “قا­زاقسىز قازاقستان” اتتى ماقالاسىن وقىعان دا شىعارسىز. پiكiرiڭiز قالاي؟ مەنiڭ جەكە ءوز باسىما م.ماعاۋين­نiڭ وسى ماقالاسى ونىڭ احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ، مۇستافا شوقايدىڭ، مiرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ناعىز رۋحاني iنiسi, رۋحاني iزباسارى ەكەنiن كور­سەتكەندەي. سiز­گە شە؟ ء(الي مايلىۇلى، شۋ اۋدانى، جامبىل وبلىسى).

– مەن دە م.ماعاۋيندi احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ، مۇستافا شوقايدىڭ، مiرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ناعىز رۋحاني iنiسi, رۋحاني iزبا­سارى دەپ ەسەپتەيمiن. بiر كەز­دەرi م.ماعاۋيندi مەنسiنبەگەن ادام ەدiم. ويتكەنi نۇرپەيiسوۆ­تەردiڭ اسەرi بولۋى كەرەك. كەيiن ونىڭ ۇلكەن جازۋشى ەكەنiن ءتۇ­سiندiم. مەندە ۇيدە جازۋشىلاردىڭ iشiندە 13 تومدىعى ساقتالعان م.ماعاۋين عانا. ول تۋرالى پiكiرiم وتە جاقسى. ول، بiرiنشi­دەن، مىقتى جازۋشى. ەكiنشiدەن، تەرەڭ تاريحشى. ازاماتتىعى، ۇلتشىلدىعى ءوز الدىنا تاعى بار. مەن ۇلتشىلدىقتى جاقسى كورە­مiن. ەڭ باستىسى، م.ماعاۋيننiڭ وزiندiك پرينتسيپi بار. كونتسەپ­تسياسى بار. كونتسەپتسياسى بار جازۋشى بiزدە ساناۋلى عانا. سول ءا.كەكiلباەۆ پەن م.ماعاۋين عانا ما دەپ قالدىم. قالعاندارى – سۋرەتكەر، جازۋشىلار، سۇرانشاقتار بولۋى مۇمكiن. بiراق كونتسەپتسياسى جوق. م.ماعاۋيندi وتە جوعارى باعالايمىن.

– مەنiڭ اكەم اتەيست بولدى. تۋعان-تۋىستارىم دا، مەن دە اتەيست بولدىم. بiراق اتەيستiڭ ءتۇر-ءتۇرi بار. بiرiنشiسi – قۇدايعا قارسى، اشىنعان اتەيستەر. ەكiن­شiسi – مەن سياقتى جۇمساقتاۋ اتەيستەر. مەن دiندi جوعارى باعالايمىن. ويتكەنi حالىقتىڭ پالەن مىڭ جىل بويى ساناسىنا سiڭiرگەن كوزقاراسى. سوندىقتان دiندi مادەنيەت­تiڭ بiر سالاسى دەپ قابىلدايمىن. دiنگە دۇرىس دەپ، قاجەت دەپ قارايمىن. تەرiس سوز ايتپايمىن. “قاي دiندi تۇتىناسىز؟” دەگەندi العاش رەت الەكسەي ەكiنشi دەگەن الماتى جانە سەمەيدiڭ پاتريارحى بولعان ادام قويىپ ەدi. سوندا مەن “ليۋتەرمانين” دەپ جاۋاپ بەرگەنمiن. ول ويلانىپ “ونداي دiن جوق قوي” دەگەنi بار. “مەنiڭ اتا-بابالارىم ليۋتەرانين بولعان. ال ءوزiم مۇسىلمانعا جاقىنداۋمىن. سوندا “ليۋتەرانين” مەن “مۇسىلمانين”-دi قوسساڭىز، “ليۋتەرمانين” بولىپ شىقپاي ما؟!” دەگەنiم بار.

 – سiز قوعامعا بەلگiلi ادامسىز. سiزدiڭ پiكiرiڭiز­بەن ەلدiڭ ءبارi ساناسادى. وسى تۇرعىدا قوعامداعى بىلىقتاردى كورسەتiپ مەملەكەت باس­شىسىنا حات جازعان كەزiڭiز بولدى ما؟ باياعىداعى ل.تولستوي جانە ت.ب. سەكiلدi. جازباساڭىز، نەگە جازبادىڭىز؟ (تۇرسىن جولدىباەۆ، ارىس قالاسى، وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى).

– جازبادىم. بiرەۋدiڭ ءوتiنi­شi بويىنشا جازعاندارىم بار. سەبەبi, مەن تولستوي ەمەسپiن نازارباەۆقا حات جازاتىنداي. ەكiن­­­­شi­دەن، ۇلتىم بولەك، اتىم باسقا. ۇلتىڭ باسقا بولعان سوڭ قازاقتىڭ جەرiندە تۇرىپ، قازاقتىڭ ەلiندە تۇرىپ قازاققا اقىل ايتۋدىڭ ءوزi ىڭعايسىزداۋ، ما­دەنيەتسiزدiك بولىپ كورiنەدi.

ارينە، مەن قوعامداعى بولىپ جاتقان نارسەنi بايقايمىن. كەيدە “پلەتەنيە چەپۋحيدا” جازامىن. كەيدە تۇرتەمiن. كەيدە تiس­تەيمiن. كەيدە شاعىپ الامىن. بiراق پاتشاعا حات جازعام جوق. ل.تولستوي “ليۋبەزنىي برات” دەپ حات جازعان عوي پاتشاعا. ونداي دارەجە مەندە جوق. ونداي دەڭگەيگە مەن كوتەرiلگەن جوقپىن. ديۆاندا جاتقان زەينەتكەردiڭ نازارباەۆقا اقىل بەرۋi بiر ءتۇر­لi ىڭعايسىز، اكىلعا سىيمايدى.

–             جالپى، قوناەۆتىڭ كادرلارىنىڭ بiرازىن بiلەم. ولارمەن ارالاستىم دا. ءسوز جوق، كادرلارى كوشەلi ەدi. جالپى، بiز ولاردى قوناەۆتىڭ ەمەس، كەڭەس وداعىنىڭ كادرلارى دەپ ەسەپتەۋiمiز كەرەك. ول كەزدە كادرلارعا كوپ ءمان بەرiلدi. كادرلار وتە جوعارى دەڭگەيدە بولدى. ء“بارiن كادر شەشەدi” دەگەن بەكەر ايتىلماعان. نازارباەۆتىڭ كادرلارى... نازارباەۆتىڭ كادرلارىنىڭ كوبiسi ماعان كۇمان تۋعىزادى. جوعارىدا تورتەۋiن ايتتىم عوي. سودان باسقالارىنىڭ قولدارىنان iس كەلەتiندەرi دە بار شىعار. مىسالى، كەلiمبەتوۆ ناعىز مامان سياقتى. بiراق ۇلكەن دەڭگەيدە الساق، كادرلارى تومەن. 20 جىل تاۋەلسiز ەل بولىپ، 12 رەت بiلiم مينيسترi اۋىستى. ونىڭ نەسi كادر؟ رەفورما جاساعان بولادى. ولاردىڭ رەفورماسى رەفورما ەمەس، “ريپورما” بولىپ شىعادى. دەمەك، كادر ماسەلەسi بiزدە شەشiلمەگەن. نازارباەۆ بيلiگiنiڭ ەڭ بiر وسال تۇسى وسىندا ما دەپ تە ويلايمىن. كiم كورiنگەننiڭ، “جوپەكەڭنiڭ” ۇلكەن قىزمەت يەلەنۋi دۇرىس ەمەس.

– پiر تۇتاتىندارىمنىڭ iشiن­دە فيلوسوفى، تاريحشىسى بار، ادەبيەتشiسi, مادەنيەتشiسi بار، ءتۇرلi ادامدار بار. بiراق ادە­بيەتتi ءبولiپ ايتسام، وندا ءسوز جوق، نەمiستەردەن گەتە، گەگەل، توماس مانن، گەرمان گەسسە. ورىس­تاردان – تولستوي، چەحوۆ، بۋنين. قازاقتاردان – اۋەزوۆ. ماسەلەن، قازاقشا جازۋىم كەرەك بولسا، جاتار الدىندا اۋەزوۆتi وقيمىن. باسىمدى قازاقشاعا بەيiمدەي­مiن. ورىسشادا بۋنين­دi, نەمiس­شەدە گەگەلدi وقىپ، سول تiلگە بەيiمدەلەمiن.

– بايقايسىز با، سiزدiڭ باي­قاماۋىڭىز مۇمكiن ەمەس، ءدال قازiر قازاق زيالىلارىنىڭ (قازاق­تiلدiلەردiڭ) ۇنجىر­عاسى مۇلدە ءتۇسiپ كەتتi. مۇ­نىڭ سەبەبi نەدە دەپ ويلايسىز؟ (ساۋلە نۇرجiگiت، كوكشەتاۋ قالاسى).

–             جوعارىدا ايتىپ ءوتتiم دە. زيالى قاۋىم وزدەرiن قاجەت ەمەس دەپ تە ەسەپتەۋگە جاقىن ءجۇر. شى­نىندا دا، قاجەت ەمەس سياقتى. بيلiككە زيالى قاۋىمنىڭ مۇل­دە قاجەتi بولماي قالدى. بiر عانا مىسال، كەشە عانا ن.نازارباەۆ ءوز جولداۋىندا “ماڭگiلiك ەل” دەگەندi ايتىپ جاتىر. ەندi جۇرتتىڭ ءبارi سونى قوشتاپ، قو­شەمەتتەپ جازىپ جاتىر. مەن “ماڭگiلiك” دەگەن ءسوزدiڭ وزiنە قارسىمىن. ماڭگiلiك ەشتەڭە جوق. ماڭگiلiك – تەك قۇداي عانا. كۇننiڭ ءوزi 5 ميلليارد جىلدان كەيiن سونەدi دەپ ءجۇر عالىمدار. سوندا نە قالادى؟ ەلدەر بۇزىلىپ جاتىر. بiر ەل ءۇش ەلگە بولiنسە، كەيدە بiر-ەكi ەل قوسىلىپ جاتىر. وزگەرمەيتiن دۇنيە جوق. باياعى گيتلەردiڭ “مىڭجىلدىق جۇماق” دەگەنi بار عوي. سونىسى 12 جىلعا عانا سوزىلدى ەمەس پە. دەمەك، ماڭگiلiك ەشتەڭە جوق. ماڭگiلiك ماحاببات دەگەن دە دالباسا. ءارi كەتسە، ەكi اپتاعا سوزىلار. پۋشكيننiڭ ايتۋىنشا بۇل.

كوپ ەلدەردiڭ ماڭگi بولماي، اڭگi بولىپ كەتۋi دە مۇمكiن. گيتلەردiڭ ەلi اڭگi ەلگە اينالدى. سوندىقتان مەن دە “ماڭگi ەلiمiز” اڭگi ەلگە اينالىپ كەتپەي مە دەگەن قاۋپiم بار. جۇرتتى الدەنەمەن الداپ-سۋلاپ قويۋ دۇرىس ەمەس. “دات”-تا تولەن ابدiكوۆ تە سول پiكiردi ايتىپتى. بۇرىن مۇنداي پiكiر ايتپاعان تولەننiڭ مۇنىسى بەكەر ەمەس. حالىقتى، ينتەلليگەنتسيانى الداۋعا بولمايدى. ارينە، وسىنداي الداۋدان كەيiن حالىقتىڭ دا، زيالى قاۋىم وكiلدەرiنiڭ دە كوڭiلi قالماعاندا قايتەدi?! ۇنجىرعاسى تۇسپەگەندە قايتەدi?!