ا ش ى ق ح ا ت

قۇرمەتتى پرەمەر مىرزا!

سىزگە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ باستى سالاسىنىڭ ءبىرى رەتىندە ەلەكتروندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالى جونىندە حابارلاسۋدى ءجون كوردىك. ويتكەنى، بۇل سالادا ءبىرشاما ماسەلەلەر قوردالانىپ قالعاندىقتان، ونىڭ كەسىرى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تيەتىنى بايقالا باستادى. بۇل ءجايت، اسىرەسە، جەكەمەنشىك راديوتولقىندار مەن تەلەارنالارعا ءتان بولىپ وتىر.
جالپى، العاندا قازاقتىلدى اقپارات تۇتىنۋشىلارى مەن جۋرناليستەرىن قازاقستاندا ەكىنشى قاتارداعى توپ رەتىندە قابىلداۋ ابدەن ورنىققان قۇبىلىسقا اينالۋدا. بىلتىر عانا قازاقتىلدى جالعىز «سپورت ايدىنى» گازەتىنىڭ جابىلىپ قالىپ، ءوزىڭىزدىڭ ارالاسۋىڭىزبەن قايتا شىعارۋدىڭ قولعا الىنعانى ەسىڭىزدە بولار. مۇنداي مىسالدىڭ سان الۋان كورىنىستەرى مەن جالعاسىن جەكەمەنشىك راديو-تەلەكومپانيالاردىڭ ارەكەتتەرى مەن ونىمدەرىنەن كورىپ وتىرمىز. سولاردىڭ كەيبىرىنە توقتالساق.

ءبىرىنشى. ءۇش جىل بۇرىن «استانا» تەلەارناسى قازاقتىلدى ونىمدەردى جانسىز اۋدارماعا وتكىزۋ ارقىلى قازاق كورەرمەندەرىن مەنسىنبەگەنى ءوز الدىنا، ونىڭ كەسىرىنە قارسى بولعان بەلدى جۋرناليستەردى قۋدالاپ شىعارىپ جىبەردى دە، تەلەارناداعى ورنىققان قازاقى تەلەونىم شىعارۋعا بەيىم ورتانى قۋىرشاق توپقا اينالدىردى.

ا ش ى ق ح ا ت

قۇرمەتتى پرەمەر مىرزا!

سىزگە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ باستى سالاسىنىڭ ءبىرى رەتىندە ەلەكتروندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالى جونىندە حابارلاسۋدى ءجون كوردىك. ويتكەنى، بۇل سالادا ءبىرشاما ماسەلەلەر قوردالانىپ قالعاندىقتان، ونىڭ كەسىرى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تيەتىنى بايقالا باستادى. بۇل ءجايت، اسىرەسە، جەكەمەنشىك راديوتولقىندار مەن تەلەارنالارعا ءتان بولىپ وتىر.
جالپى، العاندا قازاقتىلدى اقپارات تۇتىنۋشىلارى مەن جۋرناليستەرىن قازاقستاندا ەكىنشى قاتارداعى توپ رەتىندە قابىلداۋ ابدەن ورنىققان قۇبىلىسقا اينالۋدا. بىلتىر عانا قازاقتىلدى جالعىز «سپورت ايدىنى» گازەتىنىڭ جابىلىپ قالىپ، ءوزىڭىزدىڭ ارالاسۋىڭىزبەن قايتا شىعارۋدىڭ قولعا الىنعانى ەسىڭىزدە بولار. مۇنداي مىسالدىڭ سان الۋان كورىنىستەرى مەن جالعاسىن جەكەمەنشىك راديو-تەلەكومپانيالاردىڭ ارەكەتتەرى مەن ونىمدەرىنەن كورىپ وتىرمىز. سولاردىڭ كەيبىرىنە توقتالساق.

ءبىرىنشى. ءۇش جىل بۇرىن «استانا» تەلەارناسى قازاقتىلدى ونىمدەردى جانسىز اۋدارماعا وتكىزۋ ارقىلى قازاق كورەرمەندەرىن مەنسىنبەگەنى ءوز الدىنا، ونىڭ كەسىرىنە قارسى بولعان بەلدى جۋرناليستەردى قۋدالاپ شىعارىپ جىبەردى دە، تەلەارناداعى ورنىققان قازاقى تەلەونىم شىعارۋعا بەيىم ورتانى قۋىرشاق توپقا اينالدىردى.

ەكىنشى. قازاقستان ەگەمەن ەل بولعالى قالىپتاسقان جەكەمەنشىك ساناۋلى تەلەارنالاردىڭ ءبىرى «31 ارنا» رەسەيلىك تنت مەدياتوبىنا ساتىلىپ، شەتەلدىك اقپارات تاراتۋ كوزىنىڭ ەلدىڭ اقپارات كەڭىستىگىنە ەمىن-ەركىن كىرۋىنە جاعداي جاسالدى. ءسويتىپ، حالىقتىڭ اقپارات تۇتىنۋ قابىلەتى شەتەلدىك يدەولوگياعا كوزبە كوز بەت بۇردى.

ءۇشىنشى. استانالىق جەكەمەنشىك «ەرا» تەلەارناسى رەسپۋبليكالىق اۋقىمعا كوشكەلى جىلعا جۋىقتادى. بىراق ءتيىستى الەۋەتى تالاپقا ساي بولماعاندىقتان، بۇل تەلەرنا رەسپۋبليكالىق اقپارات تاراتۋ قۇقىعىن ويىنشىققا اينالدىرىپ وتىر: ءالى كۇنگە جاڭالىق حابارلارىنان باسقا كورەرمەن تۇشىناتىن ءوزىنىڭ جەكە ءونىمىن بەرە الماي، حالىقتى ارزان، ساپاسىز ەفير ونىمدەرىمەن، اۋدارمامەن الداپ كەلەدى.

بۇل اتالعان ءۇش جايتتىڭ ءوزى قازاقستانداعى اقپارات كەڭىستىگىنىڭ يەسىز قالعاندىعىن كورسەتىپ وتىر. قازاقستان حالقى سىرتتان كەلەتىن اقپاراتتى تالعاماي جۇتاتىن، تاڭداماي قابىلدايتىن يدەولوگيالىق مۋتانتقا اينالۋ ۇستىندە. كەز كەلگەن تاۋەلسىز ەلگە ءتان اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ساياساتى بىزدە بايقالمايدى. ءالى كۇنگە ەلدىڭ اقپارات كەڭىستىگىن قورعاۋعا باعىتتالعان قۇزىرلى قۇجات جوق. قازاقستاننىڭ ەلەكتروندىق باق سالاسىن دامىتۋدىڭ قارىمدى شارالارى بەلگىلەنبەگەن. بۇعان جاۋاپتى ءتيىستى ورگاننىڭ نەمەن اينالىسىپ وتىرعانى بەيمالىم.
سونىڭ ناتيجەسىندە، ەلدىڭ تەلەارنالارى تۇگەلىمەن توقىراۋ ۇستىندە. بۇرىنعى ورلەگەن بيىكتەن دە ايىرىلىپ قالعانداي احۋال ورناپ وتىر. اتالمىش سالادا دامۋدىڭ ورنىنا وزگەنى كوزسىز، مازمۇنسىز كوشىرۋ مەن كورەرمەندى الداۋسىراتۋ، قۇقىعىن اياققا باسۋ ورىن العان. بۇل احۋالعا ساۋاتتى تۇردە مونيتورينگ جاساۋ جۇيەسىنىڭ دە جوقتىعىن قوسىڭىز.

تەلەەكرانداعى ءتىل مادەنيەتى مەن ساۋات، ديكتسيالىق ايتىلىم سىن كوتەرمەيدى; ديكتورلار مەن كوممەنتاتورلار، جۋرناليستەردىڭ باسىم كوپشىلىگى بەلگىلى دايىندىق ساتىسىنان وتپەگەن، تاجىريبەسى ىرىكتەلمەستەن، تالاپ قويىلماستان ەكرانعا شىعۋدا; مۇنداي ونىمدەر كورەرمەن تالعامىن تومەندەتىپ، ولاردى وتاندىق تەلەباعدارلامالاردان جيرەندىرۋدە. وكىنىشكە وراي، كوپ جاعدايدا ەلەكتروندىق باقتارعا ىشتەي مادەنيەتى مەن رۋحاني دەڭگەيى بار، ساۋاتى جوعارى ماماندار ەمەس، كەرىسىنشە، تۇلعالىق جاعىنان قالىپتاسپاعان، ايداعانعا جۇرەتىن، ءوز پىكىرى مەن حالىققا بەرەرى از شيكى جاندار عانا تارتىلادى. ناتيجەسىندە ەل كورەرمەنى وتاندىق ساپاسىز ەلەكتروندىق اقپارات ونىمدەرىن تۇتىنۋدان باس تارتىپ، «حالىقارالىق» تۇتىنۋشى بولۋعا ءماجبۇر.
بيىلعى حالىق ساناعىنىڭ ناتيجەسىن ءوزىڭىز ءسۇيىنشى سۇراعانداي ەتىپ، قازاق حالقى سانىنىڭ ۇلەسى 67% ەكەنىن جەتكىزگەنىڭىز سەزىمدى عانا مارقايتقان جوق، سونىمەن بىرگە ەلدەگى رۋحانيات پەن اقپارات الەمىنە دەگەن شۇعىل وزگەرىستىڭ بولاتىندىعىنا ءۇمىتىمىزدى جاندىردى.
الايدا، مەملەكەت قۇراۋشى سانى مەن ساپاسى وسكەن سول ۇلتتىڭ اقپاراتتىق رۋحاني سۇرانىسى قالاي قاناعاتتاندىرىلۋدا؟ بۇل جاعدايدىڭ شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ دەڭگەيىنەن دە تومەن ەكەنى نەگە ءسوز جۇزىندە عانا قالىپ وتىر؟ ءوز جەرىندە 70 پايىزعا جەتكەن قازاق حالقى تەلەديداردان ءوزىنىڭ رۋحاني-مادەني قۇندىلىعىن ەمىن-ەركىن تۇشىنا الماۋدا. ءبىر دە ءبىر تەلەارنا بۇگىندە قازاق حالقىنىڭ باي ءان-جىر مۇراسىن جانە ۇلتتىق بولمىسىمىزدى زامانعا ساي جاڭعىرتاتىن قوعامدىق-ساياسي باعدارلامالاردى تاۋلىك بويى كورسەتە الماۋدا. كۇي، تەرمە، جىر سەكىلدى مىڭداعان جىلدار بويى ۇلتتى قالىپتاستىرعان رۋحاني مۇرانىڭ ەڭ بولماسا راديوتولقىننان جۇيەلى ەستىلمەي، تەلەەكراننان كورسەتىلمەۋى حالىقتى ءوز تامىرىنان اجىراتا تۇسەتىن فاكتورعا اينالۋدا.
قازاق تىلىندەگى تەلەونىمدەردىڭ باستى سيپاتى اۋدارما بولىپ تابىلادى: جاڭالىقتار دا، پۋبليتسيستيكالىق كورسەتىمدەر دە وسىعان نەگىزدەلگەن; ال دەرەكتى جانە كوركەم فيلمدەر وزگەنىڭ تۇرپايى اۋدارماسى كۇيىندە قالىپ، دۋبلياجدىق قىزمەتتەن قۇرالاقان قالۋدا. بۇل – اۋدارما ونىمگە دەگەن سايكەس تالاپتىڭ جوقتىعىنان، ەرىنبەگەندەردى اۋدارمالىق تەلەونىممەن اينالىسۋعا بەتىمەن جىبەرىلگەندىگىنەن.
جەكەمەنشىك ەباقتاردا قازاقتىلدى ونىمدەرگە دەگەن ەكىنشى پلاندىق كوزقاراس تولىق ورنىققان. ونىڭ ناتيجەسى قايدان شىعىپ وتىر؟ وتاندىق كادرلار ىعىسىپ، ولاردىڭ ورىندارىن شەتەلدىك ازاماتتار ەركىن تۇردە يەلەنۋدە. مىسالى، ەرا تەلەارناسىندا رەسەيلىك پروديۋسسەرلەر قىزمەت ەتىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. سوندا جاساقتالعانىنا ەلۋ جىلدان اسقان قازاق تەلەۆيدەنيەسى وسى جىلدار ىشىندە ەشكىمدى تاربيەلەمەگەنى مە؟ بىرەۋگە قاراۋ، بىرەۋدى عانا ۇلگى ەتۋ ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا جازىلعان با؟! نەگە قازاقتىلدى پروديۋسسەرلەرگە سۇرانىس پەن قۇرمەت جوق؟ ويتكەنى، قوعامدا بۇل توپقا سونداي كوزقاراس پەن احۋال ورنىعىپ وتىر. ونداي كەسىر قاساڭدىقتى بۇزاتىن مەملەكەتتىك ساياسات ەمەس پە؟! ول قايدا؟
الگى ەرا تەلەارناسى سوناۋ ماسكەۋلىك جۇلدىزشى گلوبتان باسقا الەمنەن كورنەكتى ادام تابا المادى ما؟ ول وسىدان ءۇش جىلداي بۇرىن استۆ ارناسىنان ءدال سولاي سايراپ، قىرۋار گونورار الىپ تۇرعاندىعى بۇگىندە اڭىزعا اينالعان جايت. ونداي تاپتاۋرىنمەن، ءبىزدىڭ تەلەارنالار نەنى كوزدەپ وتىر؟ كەرىسىنشە، سول ارنادا كورنەكتى تۇلعالارىن قازاق كورەرمەنى كورە الماي، قالىپتاسقان، ورنىققان ونىمدەرى مەن ونەرىن قىزىقتاي الماي قور بولۋدا! قازاق كورەرمەنى تەك قانا وگەي ءونىمدى تۇتىنۋعا ءماجبۇر ەتىلۋدە. مۇنىڭ ارتىندا قازاق تەلەجۋرناليستيكاسى دامىماسىن، ماماندارى كەرى كەتىپ، تەلەارنالار ول جاعىنان تاۋەلدى كۇي كەشسىن دەگەن قيتۇرقى ساياسات جوق ەمەس پە؟! وسىنىڭ ءبارى نەگە نازارعا الىنبايدى؟
اتالمىش جەكەمەنشىك راديو-تەلەارنالارداعى وتاندىق مامانداردىڭ كۇيى جاڭاعىداي بولسا، ونىڭ ىشىندەگى قازاقتىلدى مامانداردىڭ جاعدايى ءتىپتى، مۇشكىل: ولار ەفيردە عانا قازاقشا سويلەپ، بىلايعى كەزدە ورىس ءتىلىنىڭ تولىق قۇزىرىندا تىرشىلىك كەشۋگە كوندىرىلگەن. لەزدەمەلەردىڭ بارلىعى، اكىمشىلىك قاتىناستىڭ ءبارى تەك قانا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە جۇزەگە اساتىنى تاعى شىندىق. بۇعان باستى تەتىك: شەشۋشى لاۋازىمداردا وڭكەي ءورىستىلدى ازاماتتاردىڭ وتىرىپ الۋىندا، ال قازاقتىلدى ماماندار مەن جۋرناليستەر ورىنباسارلىق ورىندا، باعىنىشتى احۋالدا. ال، اقپاراتتىڭ تەتىگى بولىپ تابىلاتىن بۇل سالادا مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەت اتىمەن جوق، ءتىپتى، قازاقتىڭ ءبىر ءسوزىن دۇرىس ايتا المايتىندار ديكتور بولىپ جۇرۋگە قانداي نەگىز بار؟ ناتيجەسىندە قازاقتىلدى جۋرناليستەر ءوز ەلىندە شەشۋشى رولدە ەمەس، ەكىنشى سۇرىپتى ادامداردىڭ كۇيىن كەشۋدە. رەجيسسەر، ۆيدەوينجەنەر، وپەراتور سەكىلدى تەحنيكالىق ماماندار ورىستىلدىلەردىڭ قولىمەن جۇزەگە اسۋ تولىق قالىپتاسقان. سوندا قازاقتىلدى مامانعا بۇل ەلدە نە ىستەۋ قالدى؟! ءتىپتى، بىزگە جەتكەن كەيبىر اقپاراتقا قاراعاندا، قازاقتىلدى ازاماتتاردىڭ ازاماتتىق-مورالدىق قۇقىقتارى اياققا باسىلۋدا. مىسالى، اتالعان تەلەارنالاردا ورامال تارتاتىن قىز-كەلىنشەكتەر مورالدىق قىسىمعا ۇشىراپ جۇرگەندىگى ءمالىم بولۋدا. بۇل جەكەلەگەن ادام قۇقىعى بولعانىمەن، سايىپ كەلگەندە قازاق ەتنوسىنىڭ قۇندىلىقتارىن تاپتاۋ كورىنىسى بولىپ تابىلادى. بۇل ءبىزدى تۋىپ، وسىرگەن ورامالدى انالارىمىزدان باس تارتۋمەن بىردەي اكتسيا! ناعىز ساياسي باعاسى – مورالدىق بەيباستاقتىق!
جالپى سارالاي قاراعاندا، قازاقستاندىق راديوتولقىندار مەن تەلەارنالاردىڭ ءبىر دە ءبىرى 24 ساعاتتىق كورسەتىم تاۋلىگىن ءوز ونىمدەرىمەن يگەرە الماي وتىر. ونىڭ ءبىر سەبەبى، ءتول ونىمدەرىنىڭ جۇتاڭدىعى، ءونىم شىعارۋعا قابىلەتسىزدىك بولسا، ال ونىڭ ارعى تۇبىندە حالىقتىڭ، كورەرمەننىڭ قاجەتىنە جارايتىن ونىمدەرگە دەگەن تالاپتىڭ جوقتىعى قىلاڭ بەرەدى.
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ەلدىڭ ەلەكتروندىق باق ساياساتىنا دەگەن مەملەكەتتىك نازاردى قايتا قاراۋ كەرەك. سىزدەن ونى تۇبىرىمەن حالىقتىق، مەملەكەتتىك، تۇتىنۋشىلىق تۇرپاتقا تۇسەتىندەي ماڭىزدى قادامدار كۇتەمىز. بۇل جەردە، نارىق تالابىمەن بىرگە ەسەپكە الىنباي وتىرعان ۇلتتىق قۇندىلىق ماسەلەسىن قاتار قوياتىن مەزگىل جەتتى.

«مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسى.
«الاش ءۇنى» قوعامدىق بىرلەستىكتەر وداعى.
«ۇلت تاعدىرى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قوزعالىسى.

فوتو: http://posit.su