قازاق شيپاگەرلىگىندەگى دارىلەردىڭ التى تۇعىر نازارياسى بويىنشا جىكتەلۋى جانە دارىلەردىڭ تابيعاتىن بەلگىلەۋ

1983 جىلى 25-شىلدەدە اشىلعان از ۇلتتاردىڭ ەكىنشى رەتكى دەنساۋلىق ساقتاۋ جينالىسىنان كەيىن وزىمىزبەن تەتەلەس ءبىر رايونداعى ۇيعىر حالقى جابال اتتانىسقا كەلىپ، ەمشىلىك نازارياسى مەن شيپاشاقتارىن، ءدارى شۇبىرتقىلارىن قۇراستىرىپ زاڭزۋ، موڭعول ەمشىلىگىنەن قالىسپاۋعا تىرىستى ءارى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ءاربىر ايماق دارەجەلى ۇيعىر ەمشىلىك شيپاحانالارىن قۇرىپ، 1985 جىلى ۇيعىر ەمشىلىك ينستيتۋتىن قۇرىپ، ۇرپاق تاربيەلەپ جاتىر.

ۇيعىرلار ۇيعىر ەمشىلىگى تۋرالى ماتەريالدىڭ تاپشىلىعىنا قاراماستان تالماي ىزدەتىپ، ءوز نازارياسىن تولىقتاپ الدى. ال، 1989 جىلى التاي ايماقتىق قازاق ەمشىلىك شيپاحاناسىندا قازاق دارىلەرىن زەرتتەۋ كەڭسەسى قۇرىلعانىمەن ايتارلىقتاي ورەگە كوتەرىلە المادى. ولارعا باسقا ءتىل-جازۋلاردا جازىلىپ، ەن-تاڭباسى وزگەرىپ كەتكەن بايىرعى قازاق ەمشىلىگىن زەرتتەۋ، جيناۋ، رەتتەۋ قيىنعا ءتۇستى. زەرتتەرمەندەرىمىز باسقا ءتىل-جازۋلاردا جازىلعان، قازاق ۇلتىنا بەيىم ەمشىلىكتەردى شالما تاستاپ، جىعا تاني الماي قايتا قويا بەرەتىن بولدى. ءدال وسىنداي جاعدايدا وتەيبويداقتىڭ وتىز ەكىنشى ۇرپاعىنا دەيىن باسپا كورمەي ساقتالىپ كەلگەن «شيپاگەرلىك باياننىڭ» 1968 جىلى ورتەلگەننەن قالعان بولەگى ياعني، اۋەلگى نۇسقاسىنىڭ 8-دەن 1 بولەگى 1994 جىلى 12-جەلتوقساندا ۇلاعاتتى ۇرپاق نۇرتاي اقساقالدىڭ قۇنىتتاۋىندا باسپادان جارىق كورىپ، ەستى ازاماتتاردى ەلەڭ ەتكىزدى. الايدا قۇندى مۇرا كەي ادامداردىڭ قاڭقۋ سوزدەرىنەن قاعىس قالمادى.

2007 جىلى 4-قاڭتاردا ايماقتىق قازاق شيپاگەرلىگىن زەرتتەۋ تالقى جينالىسى اشىلعاننان كەيىن بۇل جونىندە ناقتىلى زەرتتەۋ باستالدى.

شىندىققا جۇگىنسەك، ايماقتىق قازاق ەمشىلىك شيپاحانا ەمشىلىك شيپاحاناسى قۇرىلعاننان تارتىپ قازىرگە دەيىن (قان الۋ، لوڭقا، وتاشىلىق، بۇلاۋدان باسقا) بىردە-ءبىر ناۋقاس «شيپاگەرلىك بايان» نازاريالىق سيستەماسى بويىنشا ەمدەمەۋدىڭ سەبەبى «شيپاگەرلىك باياندا» ايتىلعان 4577 ءتۇرلى شيپاشاق (رەتسەپت), وسىمدىك، جان-جانۋار مەتالل-مەتاللويدتاردان الىناتىن 1050 ءتۇرلى ءدارى شۇبىرتقىسىنىڭ اتىنان باسقا مازمۇندارمەن ءبىر ءبولىم نازاريا، داۋالاۋ قاعيدالارىنىڭ ورتەلىپ جوعالعاندىعى سەبەبىنەن بىرلىككە كەلە الماۋى بولىپ وتىر.

كوز الداعى جاعدايدى ويلاساق وزىمىزبەن تەتەلەس ۇلتتارعا ۇقساس اۋدان دارەجەلى قازاق ەمحانالارىن قۇرۋ، مەكتەپ اشۋ ءۇشىن 1050 ءتۇرلى ءدارى شۇبىرتقىسىنىڭ تولىق مازمۇنى مەن 4577 ءتۇرلى شيپاشاقتى قالىپقا كەلتىرۋ، قازاق شيپاگەرلىك نازارياسىنىڭ كەم-كەتىگىن تولىقتاۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن جۇمىس، سوندىقتان ازدا بولسا پايداسى بولاما دەپ قازاق دارىلەرىنىڭ التى تۇعىر نازارياسى بويىنشا جىكتەلىنىس تابيعاتىنا توقتالىپ وتپەكپىن. بارلىعىمىز بىرلىككە كەلىپ ورتاق جۇيە جاساپ الساق، كەلەشەكتەگى ءدارى زەرتتەۋگە بەرىك نەگىز قالانار ەدى.

التى تۇعىر نازارياسى بويىنشا:

1. وسىمدىك دارىلەردىڭ جەر ءۇستى بولىگى، ساباعى، ءبۇتىن ءشوبى، قابىعى، جاپىراعى، گۇلى، ۇرىعى، جەمىس جارىق جايقالمالى كەڭىستىڭ تۇعىرعا ءتان. مىسالى: گۇلبۋىن، جالبىز، ماتروشكە، ۋسويقى قابىعى، تال-تەرەك جاپىراعى، قىزىل گۇل، سارى گۇل، كوك گۇل، مەڭدۋانا ۇرىعى، شاشىراتقى ۇرىعى، ادىراسپان، جيدە، شىرعاناق، قىزىلقات، قاراقات جەمىسى، قاراعاي شەكىلدەۋىك، ت.ب.

2. وسىمدىك دارىلەردىڭ جەر استى بولەگى (تامىرلارى) قاراڭعى تۇراق تۇعىرعا ءتان. مىسالى: قىزىل ميا، شۇعىنىق، تاڭقۋراي، توشالا، قامىس، قوعا، ۋقورعاسىن، راۋاعاش، جاۋ جۇمىر تامىرلارى، ت.ب.

3. سۋدا بولاتىن وسىمدىكتەر مەن سۋ جاندىكتەرى، سۋ جانۋارلارىنىڭ كورنەۋ مۇشەلەرى (وزەن، كول، بۇلاق، تەڭىز، مۇحيت) جارىق شايقالمالى كەڭىستىك تۇعىرعا ءتان. مىسالى: بالدىر، تۇڭعيىق تەكتەس سۋ وسىمدىكتەرى، بالىق دەنەلەرىنىڭ كورنەۋ مۇشەلەرى وزەن، بۇلاق قۇرتتارى، سۋ جىلان تەكتەستەر، ءىرى سۋ جانۋارلارىنىڭ، بالىقتاردىڭ كومەسكى مۇشەلەرى قاراڭعى شايقالمالى كەڭىستىك تۇعىرعا ءتان.

4. قوس مەكەندىلەر شايقالمالى كەڭىستىك تۇعىرعا ورتاق بولىپ، كورنەۋ مۇشەلەرى جايقالمالى، شايقالمالى كەڭىستىك قاراڭعى تۇعىرعا ءتان. مىسالى: تىمساق، باقا تۇرلەرىنىڭ كومەسكى كورنەۋ مۇشەلەرى.

5. قۇرلىقتا تىرشىلىك ەتەتىن ءتورت تۇلىك مال، جىرتقىش قوڭىر اڭدار، قۇستاردىڭ كومەسكى مۇشەلەرى قاراڭعى جايقالمالى كەڭىستىك تۇعىرعا ءتان. مىسالى: ايۋ ءوتى، مارالدىڭ جاتىرى، جىلقى جۇرەگى، سيىر جالبىرشاق قارنى، تاۋىق بوتەگەسى، ۇلار سۇيەگى، تۇلكى ميى، قويان، ت.ب.

جوعارىداعىلاردىڭ كورنەۋ مۇشەلەرى، جارىق شايقالمالى كەڭىستىك تۇعىرعا ءتان. مىسالى: مال-اڭ تەرىلەرى، تۇلكى تۇمسىعى، دارىلىك شىبىق، ەن، مۇيىزدەر (بوكەن، بۇعى، تاۋەشكى، ارقاۋ، قوي مۇيىزدەرى), ءجۇنى.

6. بۇكىل دەنەسى ىستەتىلەتىن قۇرلىقتاعى ۇساق جاندىكتەر جارىق شايقالمالى كەڭىستىك تۇعىرعا ءتان. مىسالى: ءبۇيى، شايان، ورمەكشى، بۇزاۋباس، سونا، الاقوڭىز، شورە، ينەلىك، تاۋەت، بۇزاۋباس كەسىرتكى، كوك، قارا كەسىرتكى، قۇرلىق جىلان تۇرلەرى (ايداھار جىلان مۇنىڭ سىرتىندا) ت.ب.

كەندەردەن شىعاتىن دارىلەر تۇراق تۇعىرعا ءتان. مىسالى: كۇكىرت، سىناپ، ءمۇساتىر، قۇستاس، اقىق) ت.ب. كەننەن شىعاتىن، دارىلەردىڭ جەر بەتىندە كورىنىپ كۇن ءسۇيىپ جاتاتىندارى جارىق تۇراق تۇعىرعا ءتان. مىسالى: سور، تۇز تەكتەستەر.

قازاق دارىلەرىنىڭ تابيعاتىنا توقتالساق، بۇرىنعى ايتىلىپ جۇرگەن تاتتىلەۋ ءدامدى، كەرمەكتەۋ ءدامدى، سور ءدامدى، جاعىمدى رايلى، سالقىن رايلى، سۋىق رايلى، ىستىق رايلى، ۋلى، ۋسىز دەپ ءدارى تابيعاتىن بەلگىلەۋ جۇڭعوشا ەمدەۋ ەمشىلىگىنە ءتان.

«شيپاگەرلىك باياندا» كەيبىر ازىقتىقتارعا قاراتا ايتىلعان ىستىق، وتە ىستىق، اسىرە ىستىق، سۋىق، وتە سۋىق، تۇرعىسىز (ىستىق-سۋىق ارالىعىندا) دەۋىمىزدىڭ ىستىق، سۋىقتىق دارەجەسى ايقىن ەمەس.

قازاق دارىلەرىنىڭ ىستىقتىق، سۋىقتىق دارەجەسى ءبىر-بىرىنە سالىستىرمالى بەلگىلەنەتىن بولىپ، ىستىقتىق دارەجەسى ىستىقتىعىنان اسىرە ىستىعىنا قاراي، بىرىنشىدەن التىنشىعا دەيىن بولسا ايقىن ۇعىنىس بولماق.

جوعارىداعى ايتىلعانداي تابيعي دارىلەردى ناۋقاس نەمەسە ساۋ ادام ىشكەننەن كەيىن (قايناتىپ، ەزىپ، تالقانداپ ياكي باسقالاي جولدارمەن ءدارى جاساپ) قانداي جانداندىرسا، دەنەنى قىزدىرسا، شولدەتسە، ىستىق تابيعاتتى دەيمىز.

1) جارىق جايقالمالى كەڭىستىك ىستىق تۇعىرعا جاتاتىن دارىلەر، مىسالى: شىبىعى، كيەلى ەرمەن، قالامپىر، قارا بۇرىش، تاۋ جالبىزى، شايان، قۇمىرسقا، بۇعى ءمۇيىزى، ت.ب.

2) قاراڭعى جايقالمالى كەڭىستىك ىستىق تۇعىرعا جاتاتىن دارىلەر: ايۋ ءوتى، بۇعى جۇرەگى، قوي وكپەسى، سيىر ءوت تاسى، جاس تولدەردىڭ مايەگى، قاسقىر ەتى، ت.ب.

3) قاراڭعى تۇراق ىستىق تۇعىرعا ءتان دارىلەر: جاۋ جۇمىر تامىرى، ساسىر تامىرى، شۇعىنىق تامىرى، قوعا تامىرى، ۋقورعاسىن تامىرى، تابيعي مىس، ءمۇساتىر.

4) جارىق جايقالمالى كەڭىستىك ىستىق تۇعىرعا جاتاتىن دارىلەر: تۇز كولىندە بولاتىن ىستىق قىزىل قۇرتتار، شۇبات، ەركە قوي سورپاسى، ت.ب.

5) جارىق تۇراق ىستىق تۇعىرعا ءتان دارىلەر: تۇز، سور، اشى قاتارلىلار.

تابيعي دارىلەردى ناۋقاس نەمەسە ساۋ ادام جوعارىداعى ءتۇرلى جولدارمەن ىستەتكەننەن كەيىن ءشول قاندىرسا، سالقىنداتسا، ىستىق قايتارسا، توڭدىرسا، سۋىق تابيعاتتى دەيمىز.

1) قاراڭعى تۇراق سۋىق تۇعىرعا ءتان دارىلەر: قامىس تامىرى، قاراندىز تامىرى، سىناپ، سارى قالپاق تامىرى، ت.ب.

2) جارىق شايقالمالى كەڭىستىك سۋىق تۇعىرعا جاتاتىن دارىلەر: سۋ جالبىزى، الما، قاربىز، قىزىلقات، شىم قىناسى، بوكەن ءمۇيىزى، ت.ب.

3) جارىق شايقالمالى كەڭىستىك سۋىق تۇعىرعا جاتاتىن دارىلەر: بالدىرلار، تۇڭعيىق، ءىرى سۋ جانۋارلارىنىڭ كورنەۋ مۇشەلەرىنەن الىناتىن دارىلەر، قىمىز، قايىڭ سۋ، سۋسىندىقتار.

4) قاراڭعى جايقالمالى كەڭىستىك، سۋىق تۇعىرعا ءتان دارىلەر: مارال جاتىرى، قوي، سيىر، ەشكى قۋىعى، ت.ب.

5) قاراڭعى شايقالمالى كەڭىستىك سۋىق تۇعىرعا ءتان دارىلەر: ءىرى سۋ جانۋارلارىنىڭ كومەسكى مۇشەسى.

جوعارىداعى تەكتەس دارىلەرگە وي جۇگىرتسەك، قازاق دارىلەرىنىڭ ىستىقتىق، سۋىقتىق دارەجەسى ۇقسامايدى.

ەتتەردىڭ ىستىقتىعىن مىسالعا الساق، ساۋلىق قوي ەتىنەن قۇنان قوي ەتى ىستىق، قۇنان قوي ەتىنەن جىلقى ەتى ىستىق، جىلقى ەتىنەن ايۋ ەتى ىستىق، ايۋ ەتىنەن قاسقىر ەتى ىستىق; قوي ەتىن 1-دارەجەلى ىستىق دەسەك، سالىستىرمالى تۇردە قۇنان قوي ەتى 2-دارەجەلى ىستىق، جىلقى ەتى 3-دارەجەلى ىستىق، ايۋ ەتى 4-دارەجەلى ىستىق، قاسقىر ەتى 5-دارەجەلى ىستىق: تاۋ جالبىزىنان كيەلى ەرمەن ىستىق، كمەلى ەرمەننەن اشتى ەرمەن، اشتى ەرمەننەن قارا بۇرىش، قارا بۇرىشتان اق بۇرىش، اق بۇرىشتان قالامپىر ىستىق. سوندىقتان تاۋ جالبىزى 1-دارەجەلى ىستىق دەسەك، سالىستىرمالى تۇردە كيەلى ەرمەن 2-دارەجەلى ىستىق، اشتى ەرمەن 3-دارەجەدە ىستىق، قارا بۇرىش 4-دارەجەدە ىستىق، اق بۇرىش 5-دارەجەدە ىستىق، قالامپىر 6-دارەجەدە ىستىق دەۋگە بولادى (مەزگىل جونىنەن العاندا، قىستان كۇز جىلى، كۇزدەن كوكتەم جىلى، كوكتەمنەن جاز جىلى).

قازاق دارىلەرىنىڭ سۋىقتىق دارەجەسىن مىسالعا الساق، قارا اندىز تامىرىنان قامىس تامىرى، قامىس تامىرىنان تۇڭعيىق، تۇڭعيىقتان بالدىر، بالدىردان بوكەن ءمۇيىزى سۋىق. قارا اندىز 1-دارەجەلى سۋىق دەسەك، سالىستىرمالى تۇردە قامىس تامىرى 2-دارەجەدە، تۇڭعيىق 3-دارەجەدە، بالدىر 4-دارەجەدە، بوكەن ءمۇيىزى 5-دارەجەدە سۋىق دەيمىز.

قىمىزدان ءجۇزىم، جۇزىمنەن الما، المادان قاربىز، قاربىزدان باستاۋ سۋى، باستاۋ سۋىنان قار، قاردان مۇز سۋىق. ويداعى بالىق ەتىنەن تاۋداعى بالىق ەتى سۋىق، قۋىرعان بالىقتان اسقان بالىق سۋىق.

يزەننەن جۋسان ىستىق، سيىر سۇتىنەن شۇبات ىستىق، سىرادان قىزىل اراق، قىزىل اراقتان اق اراق ىستىق، شاياننان بايان، باياننان قۇمىرسقا ىستىق.

سيىر مۇيىزىنەن قوي ءمۇيىزى، قوي مۇيىزىنەن بۇعى ءمۇيىزى، بۇعى مۇيىزىنەن كەرىك ءمۇيىزى ىستىق، ت.ب.

قازاق شيپاگەرلىك دارىلەرىنىڭ ىلعالدىلىق، قۇرعاقتىق دارەجەسى دە ۇقسامايدى. ءشول قاندىرىپ، دەنەگە ىلعالدىق جەتكىزەتىن دارىلەر سورپا، ايران، قىمىز، قاربىزداردىڭ ءشول قاندىرىپ ىلعالدىق جەتكىزۋى ۇقسامايدى.

شولدەتىپ، قۇرعاقتىق جەتكىزەتىن دارىلەردىڭ قۇرعاقتىق دارەجەسى ۇقسامايدى (قالامپىر شايى، قارا بۇرىش شايى، ەرمەن تالقانى، توشالا تالقانى، جۋسان توسابى، ت.ب،)

قازاق شيپاگەرلىك دارىلەرىنىڭ قولدانىلۋى قولدانىلۋى جونىنەن العاندا:

1) تانۋ بەلگىلەرى، فوتانيكالىق، زولوگيالىق، بيولوگيالىق، مەتالوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى.

2) دارىلەردىڭ تابيعاتى (رايى), ىستىق-سۋىقتىق دارەجەسى.

3) ەمدىك ءرولى، دارىلەردىڭ ادام دەنەسىنە بولعان فارماكولوگيالىق ءتاسىرى (بۇل جەردە اتى، زاتى ۇقساس دارىلەردىڭ رايون، بەلدەۋ پارقىنا قاراي فارماكولوگيالىق تاسىرىندە پارىق بولادى).

4) ەمشىلىكتە قولدانىلۋى: قانداي ناۋقاستارعا قولدانىلاتىندىعى.

5) شيپاشاقتارعا (كۇردەلى رەتسەپتەرگە) ءتۇسۋى، ىستەتۋ ءادىسى.

6) ورىن باسارى: بۇل جەردە ايتىلعان ورىن باسارى كۇردەلى بىرنەشە ءدارى تۇسكەن شيپاشاقتاردا جوق بولعان ءدارىنىڭ ورنىنا فارماكولوگيالىق ءتاسىرى، ەمدىك ءرولى ۇقساس بولعان باسقا ءدارى ىستەتۋگە بولادى. مىسالى: ايۋ ءوتى قۇرامىندا ەمدىك زارۋاتى بار بولىپ، ايۋ ءوتى تابىلماسا ورنىنا بۇعى ءوتى نەمەسە دالا شوشقا ءوتىن ىستەتۋگە; بۇعى شىبىعى جوق جاعدايدا، بۇقا شىبىعىن ىستەتۋگە; قۇرامىندا تاۋ ەشكى ءمۇيىزى جوق جاعدايدا ەشكى ءمۇيىزىن ىستەتۋگە; قىرىق بۋىندى قىزىلشا جوق جاعدايدا ورنىنا قىزىل ميا تامىرىن ىستەتۋگە بولادى.

7) قازاق دارىلەرىنىڭ ىستەتىلۋ مولشەرى: بۇرىن ولشەۋ اسپابى جوق كەزدە قازاق حالقى قىز توبىعى تولارداي، باس بارماقتاي، ورتان قولداي، سىنىق سۇيەمدەي، شىمشىم، سىقپا ۋىس، شەڭگەل، قوس ۋىس، جىلىنشىكتەي، سۇيەم، سىنىق سۇيەم دەگەن ولشەمدەردى ىستەتكەن. ال، قازىر دارىلەردىڭ ناقتىلى ولشەم كەستەسى بار. دارىلەردىڭ ولشەمىنە كوڭىل بولمەسەك، ناۋقاستى قاتە دارىمداپ، كۇلكىگە قالۋىمىز، قۇن ارقالاۋىمىز مۇمكىن. مىسالى: الماس، توتيايىن بەلگىلەنگەن ولشەمىنەن اسسا، ادام ولەدى. جۇپار كىندىگى ولشەمنەن بىرنەشە ەسە اسسا، ادامنىڭ جۇرەگى توقتايدى، ت.ب.

8) دارىلەردىڭ ىستەتىلۋ قاعيداسى: مىسالى، كۇشالانى ىستەتكەن كەزدە قايناعان سۋعا ءبۇرتتىرىپ، وزەگىندەگى «ۋلى ءتىلىن» الىپ تاستاۋ كەرەك. ويتپەگەندە ادام ولەدى. الماستى، سىناپتى باسقا دارىلەرگە ولتىرەدى. شاياندى تۇزدى سۋعا شىلاپ، ونان كەپتىرەدى.

9) دارىلەردىڭ زيانى ايقىن جازىلۋى كەرەك. كەيبىرەۋلەردىڭ قاراۋىنشا، قازاق دارىلەرى تابيعي بولعاندىقتان، زيانى جوق دەپ ويلايدى. سارى ماي سىنىققا زيان، جىلقى ەتى ءتىس قاقساعانعا زيان دەۋدى عانا بىلەدى. ءامالياتتا كەيبىر دارىلەر ۇزىن ۋاقىت ىستەتىلسە زيان. مىسالى: سارانانى ۇزاق ۋاقىت ىستەتكەندە اسقازان، ىشەك قىرىندىسىن كەتىرەدى. نەسەپ ايدايتىن دارىلەر ۇزاق مەزگىل ىستەتىلسە، بۇيرەك قىزمەتىن السىرەتەدى. قالامپىر، قارا بۇرىش قوسىلعان دارىلەر، جاسالمالارى اسقازان، ون ەكى ەلى ىشەك جاراسىنا زيان. الما تەكتەس سۋىق تابيعاتتى جەمەكتىكتەردى ۇزىن مەزگىل جەسە، وكپە قىزمەتىن السىرەتەدى. قاراعاي قۋى تىنىس جولى ناۋقاستارىن داۋالاعانىمەن، ۇزاق مەزگىل ىستەتىلسە، كەڭىردەكشە بۋلىعۋ پايدا بولادى. مەڭدۋانا ۇرىعى نەرۆتى تىنىشتاندىرعانىمەن، ۇزاق مەزگىل ىستەتسە، ۇمىتشاقتىق پايدا بولادى. سىناپ ۇزاق ۋاقىت ىستەتىلسە، كەمىكتىك قان جاساپ شىعارۋىنا زيان جەتكىزىپ، قان ازدىق پايدا بولادى، اسقازاندى بۇزادى، ءتىستى كوگەرتىپ شىرىتەدى. قۇمىرسقا قايناتپاسى (نەمەسە قىناي بەل كاپسۋلاسىن) ۇزاق ۋاقىت ىستەتكەندە، اسقازاندى قىجىلداتادى. سەكسەۋىل ءبۇرى، قانداعى مايدى تازالاعانىمەن، ۇزاق ۋاقىت ىستەتىلسە، اسقازاندى كەرەكتەن شىعارادى، جابايى كوكنار جوتەل توقتاتقانىمەن، قاقىرىقتى بوگەپ، وكپەنى زياندايدى. سىر وكپە ناۋقاستارىنا پايداسى بولعانىمەن، ۋاقىتى ۇزارا كەلە ميدى السىرەتەدى...

سوڭعى ايتارىمىز، قازاق دارىلەرىن كلينيكادا قولدانۋ عىلىمي نەگىزدە دۇرىس مانىندە بولۋى كەرەك.

قاليبەك قانجاربايۇلى،

قحر. شۇار. التاي ايماقتىق مەديتسينا كوللەدجى، دارىگەر، ۇستاز

Abai.kz