فاريزا وڭعارسىنوۆا - 85 جىل!

بيىل تۋعانىنا 85 جىل تولاتىن اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆا قايتالانباس قولتاڭباسىمەن ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدا قاستەرلى ورىن الىپ تۇرعان  ەرەكشە شىعارماشىل تۇلعا عوي. فاريزا اپايدى پوەزيا پاديشاسى، ولەڭ-ءسوزدىڭ پاتشايىمى دەيتىن. ويتكەنى ول كىسى شىن مانىندەگى ۇلى اقىن بولدى. ونى بارشا جۇرت ويلى سوزدەر تۇنعان ليريكاسى، ءورشىل ولەڭدەرى مەن پوەمالارى ءۇشىن، تيتىمدەي جاساندىلىعى جوق ەرەكشە بولمىسى ءۇشىن، مەيىرىمدى جۇرەگى، كىرشىكسىز كوڭىلى ءۇشىن قادىر تۇتتى. بارشا جۇرت ۇلكەن-كىشىسىنە، الەۋمەتتىك تەگىنە، جىنىسىنا قاراماي، اسىرەسە جاستار جاعى ايرىقشا قادىرلەدى. اقىن اپكەسى ماڭىنا ءۇيىرىلىپ جۇرەتىن، اقىندىققا قول سوزعان قىزدار قانشاما ەدى.

مەنىڭ ۇعىمىمدا، فاكەڭدى حالىقتىڭ رياسىز سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەگەن – تاماشا پوەزياسىمەن استاسا كورىنىس تاباتىن شىنشىلدىعى، ادىلەتسۇيگىشتىك قاسيەتى، ادىلدىگى، ءار ماسەلەگە وزىندىك كوزقاراسى ەدى.   فاريزا اپايىمىز ولەڭىنە ارقاشان جانىمەن سۇيگەنىن، شىن سۇيسىنگەنىن، سونداي-اق ۇناتپاعانىن دا ارقاۋ ەتتى. ءوز تۇيگەنىن تانىتۋعا كەلگەندە ەشتەڭەدەن تايسالمايتىن، وجەت مىنەز كورسەتىپ، باتىل سويلەيتىن. ول ماحامبەت جىرلارىنان ءنار العان، ءور مىنەزىمەن، ءورشىل جىرلارىمەن دارالانعان مىنەزدى اقىن ەدى. وتانشىل بولاتىن.

حالىق قالاۋلىسى رەتىندە ماجىلىستە قىزمەت ىستەگەن جىلدارى مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتۋگە باعىتتالعان ىستەرگە ايانباي ۇلەسىن قوستى. ادەبيەت پەن مادەنيەت ماسەلەسىن ۇدايى نازاردا ۇستادى.  ەسىمدە، پارلامەنتتە مادەنيەت تۋرالى ازىرلەنگەن زاڭ جوباسىن قاراۋ ويلاستىرىلىپ جۇرگەن شاقتا مەنەن دە ۇسىنىس، پىكىر سۇراعان ەدى. مەن ول كەزدە جازۋشىلار وداعىندا ىستەيتىنمىن، سول شاقتا بارشامىزدى تولقىتقان جايتتەردى ەسكە سالىپ، ءوز بىلگەنىمشە، زاڭدا ەسكەرىلۋگە ءتيىس دەگەن تۇستارىن قاعازعا ءتۇسىرىپ بەرگەنمىن.  سوندا اپايىمىز ۇكىمەتتەن زاڭ جوبالارى ورىسشا جازىلىپ تۇسەتىنىن،  پارلامەنتشىلەردىڭ دە ولاردى سول قالپىندا قاراستىرا بەرۋگە وڭ يىقتارىن بەرىپ تۇراتىنىن ايتىپ قىنجىلىپ ەدى.

فاكەڭ زاڭداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە جازىلىپ، قابىلدانۋعا تيىستىگىن كوتەرگەن جانە سول تاراپتا ناقتى ارەكەت ەتكەن قايراتكەر بولاتىن. ول كىسى ءوز تاراپىنان قازاق تىلىندە وتباسى، انا مەن بالا تاعدىرى، ولاردى قورعاۋ، بالالاردىڭ قۇقتارى جايىندا زاڭ جوبالارىن جاساپ، تالقىلاۋعا  ۇسىنعان. بۇل قازاق تىلىندە – مەملەكەتتىك تىلدە جاسالعان تۇڭعىش قۇجاتتار ەدى، فاكەڭ بۇل تاراپتا پيونەر بولىپ، قازاق پارلامەنتىنە ۇلگى كورسەتتى.

جالپى، فاكەڭنىڭ زاڭشىعارۋشىلىقتا ۇستاناتىن كوزقاراسى، مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ قايتا قۇرۋ جىلدارى جاريالاعان پۋبليتسيستيكاسىندا مەيلىنشە ايقىن تۇجىرىمدالعان دەۋگە بولادى. ول ءوزىنىڭ ۇلت مۇددەسى، ۇلتتىق ءتىل تاعدىرى، ۇلتتىق تاربيە حاقىنداعى ويلارىن پارلامەنت قابىرعاسىنداعى قىزمەتىنىڭ تۇعىرى ەتكەنىنە كۇمان جوق. وسى جەردە فاريزا اپايىمنىڭ وزىندىك تاۋەلسىز كوزقاراسى، ەشتەڭەگە الاڭدامايتىن كەسىمدى شەشىمى مەنىڭ تاعدىرىمدا وتە ماڭىزدى دا كۇرت بەتبۇرىستى ءرول اتقارعانىن اتاپ ايتقىم كەلەدى. بۇل وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارىنىڭ ورتاسىندا بولعان وقيعا ەدى. مەن ورتالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ناسيحات بولىمىندە قاتارداعى جاۋاپتى قىزمەتكەر بولاتىنمىن.

بىردە فاكەڭ مەنەن ءوزىنىڭ قاراماعىنا كەلىپ بىرگە جۇمىس ىستەۋگە قالاي قارايتىنىمدى سۇرادى. اپايدىڭ «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىنىڭ باتىس ولكەدەگى مەنشىكتى ءتىلشىسى قىزمەتىنەن الماتىعا اۋىسقانىنا ءتورت-بەس جىلداي بولعان. كەلگەن بەتتە «قازاقستان پيونەرى» گازەتىنىڭ رەداكتورى لاۋازىمىنا بەكىگەن-ءتىن. مەنى سول رەداكتسياداعى جۇمىسقا شاقىرىپ تۇرعان-دى. بۇل مەن كۇتپەگەن، مۇلدەم توسىن جاعداي ەدى. سوندا دا مەن كوپ ويلانباستان، بىردەن، قۋانا باراتىنىمدى ايتتىم.

مۇنداي شەشىمگە ويلانباي كەلۋىمنىڭ بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرى بار-تىن. ال سوناۋ سەبەپتەردىڭ بىرەگەيى مىناۋ: مەنىڭ شىعارماشىلىق دەرتىنە ۇشىراعانىما ەداۋىر ۋاقىت بولعانمەن، ماندىتىپ جازعانىم شامالى جانە سول ازىن-اۋلاق جازعاندارىمنىڭ ءوزىنىڭ جارىق كورگەندەرى ءتىپتى ماردىمسىز ەدى. سوندىقتان دا الدەبىر باسىلىمنىڭ ءوز ىشىندە قىزمەت ىستەۋ بۇل تۇيتكىلدى شەشۋگە جاقسى مۇمكىندىك بەرەتىن شىعار دەپ ويلاعانمىن.

كوپ ۇزاماي فاكەڭ مەنىڭ كانديداتۋراما كەلىسىم العانىن حابارلاپ، تەز رەداكتسياعا كەلۋىمدى كۇتەتىنىن ايتتى. الايدا باسشىلارىم ماعان ەشتەڭە دەمەدى، مەن دە ءۇن-ءتۇنسىز جۇمىسىمدى ىستەپ جۇرە بەردىم. ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ اپايىم قاتقىل ۇنمەن نەگە كەشىگىپ جاتقانىنىمدى سۇرادى. ولاردىڭ وزىنە كەلىسىمىن بەرگەنىن، ۇندەمەسە –  بارىپ سۇراۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، تەلەفون ترۋبكاسىن قويا سالدى.

مەن يدەولوگيا جونىندەگى حاتشى تەلمان ساۋرانبەكوۆكە كىردىم. فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ بالالار گازەتى رەداكتسياسىندا قىزمەت اتقارۋعا شاقىرعانىن، بۇل ۇسىنىستىڭ مەنىڭ العا قويعان ماقساتىما ساي كەلىپ تۇرعانىن، سول سەبەپتى سوندا بارۋىما رۇقسات بەرسەڭىزدەر دەگەن ءوتىنىشىمدى ءبىلدىردىم. تاكەڭ ماعان ويلانا قاراپ، بىرەر سۇراق قويدى. اقىرى اقىلداسىپ كورمەككە ءبىرىنشى حاتشى زاقاش كاماليدەنوۆكە كەتتى.

زاقاڭ ماقۇلداپتى، ۇزاماي مەن «قازاقستان پيونەرى» گازەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى قىزمەتىنە بەكىدىم. بۇل لاۋازىم رەداكتوردىڭ ورىنباسارى ىسپەتتى مارتەبەگە ساي كەلەتىن، تيىسىنشە ورتالىق كوميتەتتىڭ نومەنكلاتۋراسىنا كىرەتىن-ءدى، سودان دا شىعار، اپپاراتتىڭ جالپى جينالىسىندا مەنى جاڭا قىزمەتكە سالتاناتتى تۇردە شىعارىپ سالدى. مەن ءبىرىنشى باسشىمىز باستاعان قىزمەتتەستەرىم الدىندا، ءوزىمنىڭ ەرتەدەگى ويشىلدار ايتقانداي، عۇمىرىمدى ۇزاققا سوزىلعان ءبىر تاربيە جەلىسى دەپ سانايتىنىمدى، كومسومولدا كوپ نارسە ۇيرەنگەنىمدى، جاڭا جۇمىسىمدا دا بىلمەيتىندەرىمدى بىلۋگە تىرىسۋ جولىندا ءوزىمدى ءوزىم تاربيەلەي بەرەتىنىمدى ايتتىم.

شىنىندا دا گازەت جۇمىسىندا ماعان بەيتانىس نارسەلەر كوپ ەدى. فاكەڭنىڭ اقىل-كەڭەسىن ايتا وتىرىپ شەكسىز سەنىم ارتۋى، العاشقى كۇندەردە بۇرىن جاۋاپتى حاتشى مىندەتىن اتقارعان ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، قازىرگى ۇلكەن جازۋشى ءمادي ايىمبەتوۆتىڭ قالتقىسىز كومەكتەسىپ تۇرۋى ارقاسىندا، تاپسىرىلعان لاۋازىمعا جۇكتەلەتىن مىندەتتەردى قىسقا مەرزىمدە جان-جاقتى يگەرىپ الۋعا كىرىستىم.

سول جىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان تىڭ يگەرۋشى قوستانايلىق مەحانيزاتور كامشات دونەنباەۆا سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن العان. تاماشا اقىن عانا ەمەس، قالامى جۇردەك جۋرناليست اپايىمىز ونىڭ اۋىلىنا بارىپ قايتتى، شۇعىل تۇردە «ءبىزدىڭ كامشات» دەگەن دەرەكتى پوۆەست جازىپ، 1976 جىلى جارىققا شىعاردى. كوپ ۇزاتپاي وسى اتاقتى تراكتورشى قىز تۋرالى «قازاقتىڭ ءبىر قىزى بار كامشات دەگەن» اتتى پوەماسىن جازدى. جاس ۇرپاققا ارناپ جازعان ولەڭىندە جاس وسكىن بوپ: «باتىر قىزى حالقىمنىڭ كامشات اپاي – ماقتانىم. مەن دە سوعان تالپىندىم، اتىن ەستە ساقتادىم. جۇلدىزدايىن ەڭ كوركەم جارقىرايدى وردەنى، «باتىر بول، – دەپ، – سەن دە ەرتەڭ» شاقىرعانداي ول مەنى»، – دەپ جىرلادى.

فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ  شىعارمالارىندا ايەل تاقىرىبى نەگىزگى ورىن الاتىنى بەلگىلى، ول كىسى تەك كامشات سىندى ەڭبەك ادامىن عانا ەمەس، قازاقتىڭ نەبىر ايتۋلى، ونەرلى قىزدارىن  جىرىنا قوستى. «تارتادى بوزبالانى ماگنيتىم» دەپ ءانشى مايرانى، «سايراعان جەتىسۋدىڭ بۇلبۇلىمىن» دەپ اقىن سارانى جىرلادى.  قازاقتىڭ كومپوزيتور قىزى عازيزا جۇبانوۆا، اتاقتى قۇرمانعازىنىڭ شاكىرتى بولعان كۇيشى دينا نۇرپەيىسوۆا، انشىلەر بيبىگۇل تولەگەنوۆا، روزا باعلانوۆا، اقىن ءماريام حاكىمجانوۆا، باتىر قىزدار ءاليا مولداعۇلوۆا مەن مانشۇك مامەتوۆا داستاندارىنا، ولەڭدەرىنە ارقاۋ بولدى.

فاكەڭ كوپتەگەن ولەڭ-جىرلارىندا قىز-كەلىنشەكتەردىڭ جيىنتىق بەينەسىن سومدادى. اسىل سەزىم، عاشىقتىق، ماحاببات جايىنداعى ولەڭدەرى فاكەڭنىڭ ەرەكشە دارىنى مەن ۇزدىكسىز ىزدەنىسى ناتيجەسىندە جاستاردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتتى.

بۇكىلحالىقتىق شىعارماشىلىق تۇلعاعا اينالعان فاريزا وڭعارسىنوۆا «بىرەۋدى جاقسى كورگەن قانداي جاقسى – نۇرلانىپ كەتەدى ەكەن بار اينالاڭ! – دەپ بارشانى سۇيسىندىرە جازدى. – جاقسى كورۋ، جاقسى كورۋ، نە دەگەن كەرەمەت ەڭ! ءومىردى سەزىنۋگە، قۋانىپ كوز ىلۋگە – ادامعا جاقسى كورۋ كەرەك ەكەن»، – دەگەن سوزدەرمەن ادام بالاسىنا اسا قاجەت عاجاپ سەزىم جايىنداعى كوپتىڭ جانىن جادىراتاتىن ءتۇيىندى ويىن ايتتى.

مەن فاكەڭنىڭ قول استىندا 1975–1978 جىلدارى ءۇش جىل ىستەدىم. ول ماعان شەكسىز سەنىم ارتتى. ءتىپتى مەن سول شاقتاعى قالىپتاسقان ستاندارتتى احۋالعا كەرەعارلاۋ باستاما كوتەرگەنىمدە دە قولىمدى قاقپادى. ماسەلە بىلاي بولعان ەدى. مەن مەكتەپتەردە، پيونەر ۇيىمدارىندا جۇمىس ىستەيتىن ينتەرناتسيونالدىق دوستىق، قىسقاشا كيد دەپ اتالاتىن كلۋبتاردىڭ تىم تار ۇعىمدا ءتۇسىنىپ-قاراستىرىلاتىنىنا بالالاردىڭ وزدەرىنىڭ نازارىن اۋدارۋعا تىرىسقانمىن. سول ماقساتپەن دوستىق تۋرالى ارنايى ماقالا جازىپ جاريا ەتتىم. رەداكتسياعا ينتەرناتسيونالدىق دوستىق كلۋبتارى، ءار ۇلت بالالارى، ءتىپتى ءوزارا دەربەس ەكى تىلدە تاربيە كورىپ ءوسىپ كەلە جاتقان شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار جونىندەگى وقۋشى حاتتارى توپىرلاپ كەلە باستادى. ءبىز ولاردى قورىتىپ، توپتاپ جاريالاپ جۇردىك.

گازەت بەتىندە ۇلكەن ديسپۋت كوتەرىلدى. جاس وركەن وقىرماندارىمىز كەيبىر وزگە ۇلت بالالارىنىڭ وزىندەي قۇربىلارىنا اشىق مەنسىنبەۋشىلىكپەن قاراپ، ەسكىرگەن لاقاپتارمەن مازاقتايتىنىن ايتتى. اسىرەسە ءتىل ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋداردى، ءتىلدىڭ ماڭىزىن جىرلاعان قازاق، قىرعىز اقىنداردىڭ ولەڭدەرىنەن مىسالدار كەلتىرىپ، ءوز تىلىنە نەمقۇرايلى قارايتىن، ءتىپتى بىلمەيتىن جانە بىلگىسى دە كەلمەيتىن قۇربىلارىن سىنادى. سونداي توپتامالاردىڭ بىرىنەن ءوز ىشىمىزدەگى «قىراعى كورەگەندەر» جازۋعا بولمايتىن ءجايتتى، ياعني «ساياسي قاتە» تاۋىپ، ءتيىستى ورىندارعا جەتكىزە قويىپتى. سودان بىرازعا سوزىلعان سەرگەلدەڭ باستالدى.

فاريزا اپايىم ماعان ەشقانداي رەنىش بىلدىرگەن جوق، گازەت بەتىنە شىعارعان يدەيامنىڭ دۇرىستىعىن جوعارىداعىلارعا دالەلدەۋىمە، ءوز پوزيتسيامدى ءوزىمنىڭ قورعاۋىما تولىق مۇمكىندىك بەردى. مەن ماركسيزم-لەنينيزم كلاسسيكتەرىنەن، پارتيالىق قۇجاتتاردان توقىعاندارىمدى العا تارتىپ، جۇرگىزگەن پىكىرتالاس باعىتىنىڭ دا، مازمۇنىنىڭ دا قاتە ەمەس ەكەنىنە بۇلتارتپاس ارگۋمەنتتەر كەلتىردىم. اقىرى ماسەلە مەنىڭ تۇسىنىك جازىپ بەرۋىممەن اياقتالدى. ال رەداكتسيادان ءبىر ءىس پاپكاسىنا تولتىرىپ الىپ كەتكەن وقۋشى حاتتارى ىشىنەن كەيبىر شەتىن دەپ تاۋىپ كەرەك كورگەندەرىن الىپ قالىپ، باسقاسىن قايتارىپ بەرگەن-ءتىن.

مۇنداي وي قاقتىعىستارىنىڭ بالالار عانا ەمەس، ەرەسەكتەر اراسىندا بيلەۋشى پارتيانىڭ قايتا قۇرۋ ساياساتى ورىستەگەن شاقتا دا، ءتىپتى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن جىلداردا دا  ورىن الىپ جۇرگەنىنە فاكەڭ ناقتى مىسالدار كەلتىرىپ،  ءوزىنىڭ ماقالالارىندا اشىنا جازىپ ءجۇردى.

ۇلتتىق ءداستۇردى قاستەرلەۋدە فاكەڭنىڭ ءتىپتى شەتەلدىكتەر الدىندا جەكە باسىنىڭ قالاي ىمىراسىز كوزقاراس تانىتقانىن سونداي جايتكە كۋا بولعان زامانداستارى تاڭعالا، سۇيسىنە ايتىپ، جازىپ كەتكەنىن بىلەمىز.

ونىڭ عالامات پوەزياسىمەن سۋسىنداپ قانا قويماي، ۇستانىمدارىنان دا ۇلگى الۋ بۇگىنگى ۇرپاققا قاجەت-اق. فاريزا وڭعارسىنوۆا اسەرلى دە پارمەندى عاجاپ شىعارماشىلىعىمەن، كۇللى ءبىتىم-بولمىسىمەن ارقاشان وقىرمان جادىندا، ارقاشان بارىمىزبەن بىرگە.

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz