جۋرناليست، جازۋشى، اقىن ورىسباي ءابدىلداۇلىنىڭ تۋعانىنا 85 جىل تولۋىنا وراي، الماتى وبلىسى، جامبىل اۋداننىنىڭ مادەنيەت ۇيىندە (19 قازان 2024 ج.) اقىننىڭ شىعارماشىلىق كەشى دۇركىرەپ ءوتتى. كەشكە اقىننىڭ جەرلەستەرى، قالامداس ءىنى-قارىنداستارى مەن سۇيىكتى وقىرماندارى قاتىناسىپ كەشتىڭ مەرەيىن ارتتىردى.

و.ءابدىلداۇلى جامبىل اۋدانىنىڭ جامبىل اقىن اۋىلىندا 1939 جىلى 11 ناۋرىزدا دۇنيەگە كەلگەن. ول «بالدىرعان»، «لەنيشىل جاس» («جاس الاش»), «جالىن»، «جەتى جارعى»، «جەتىسۋ» سەكىلدى گازەت-جۋرنال مەن ءباسپاسوز ورىندارىندا قالام تەربەيدى. ءار جىلدارى «سىمبات»، «قولتاڭبا»، «ومىرسەرىك»، «پالۋان»، «تۋعان جەر ءدامى»، «ۋىز شاق»، «شاپاعات»، «ءسوز بەن ساز»، «سال-سەرىلەر ساباعى»، «تاستۇلەك»، «حامزا قاجى عيبراتى»، «اسىل ادام اينىماس»، «تولەگەن تولعاۋ»، «ءىزباسار»، «ساۋلەتتى، داۋلەتتى اۋلەت»، «انا ءسۇتى» جانە «ايتۇمار اق باتالار»، «راحات-بي راپسودياسى»، «ورەن تانۋ الىپپەسى»، «تاۋ تۋماسى»، «اڭىز بەن ناعىز»، «تاۋەكەل ءتاڭىر تۇمارى» اتتى پروزالىق ءھام پوەزيالىق كىتاپتاردى جارىق كورگەن. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، حالىقارالىق جامبىل اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى، جامبىل اۋدانى مەن الماتى وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى.

ءسىزدىڭ نازارلارىڭىزعا اقىننىڭ جارى، اقىن بايان اناربەكوۆانىڭ «ايبارىم ەدىڭ ارىسىم» اتتى ەستەلىك-ەسسەسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

ايبارىم ەدىڭ ارىسىم!

ۋاقىت نەتكەن جۇيرىك دەسەڭىزشى! كۇن ارتىنان كۇن ءوتىپ، اي ارتىنان اي ءوتىپ جىلعا دا جەتىپتىك. كۇنى كەشە عانا ورتامىزدا، وتباسىمىزدى، اعايىن-تۋىستاردىڭ ءبارىن مارە-سارەگە بولەپ قۋانىش سىيلاپ جاقسى اڭگىمەڭمەن، ۇلاعاتتى سوزەرىڭمەن، جەڭىل ازىلىڭمەن كوڭىلدى دەمەپ وتىرۋشى ەدىڭ. مىنە بۇگىن جىم-جىرت.

قازاقتا «ادەمى قارتايۋ» دەگەن جاقسى ءسوز بار عوي. سول ايتقانداي سەن ادەمى قارتايىپ، اڭقىلداعان ادەمى قالپىڭنان اينىماي ومىردەن ءوتتىڭ. اقكەنتتەگى كورشى-كولەمگە جۇعىمدى، سىيلى، قۇرمەتتى اقساقال بولدىڭ. كورشىلەر «ءبىزدىڭ اۋلانىڭ ۇلكەن اقساقالى، قالامگەر قاريامىز» دەپ، الدىڭنان قيا وتپەي سالەم بەرىپ، حال-جاعدايىڭدى سۇراپ تۇرۋشى ەدى. ءوزىڭ جاقسى كورەتىن، اسا جوعارى باعالايتىن، تالانتتى اقىن ب.جاقىپ، اقىن س.سەيتقامىزاۇلى، جۋرناليست ءا.ءاشىمۇلى ىنىلەرىڭ كەشكىسىن ءبىز تۇراتىن 16 قاباتتى №45 ءۇيدىڭ الدىنداعى ورىندىقتا ورىرعانىڭدى كورىپ، «وراعاڭنىڭ توبەسىن كورىپ قالىپ، سالەم بەرەيىك دەپ كەلدىك» دەپ، وزىڭمەن ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن ارقا-جارقا بولىپ، اڭگىمە دۇكەنىن قۇرۋشى ەدىڭدەر. سول كۇنى سەن مارقايىپ، ۇيگە كوڭىلدى قايتۋشى ەدىڭ. قازىر سول كەزدەگىدەي ەمەس، سەن وتىراتىن ورىندىق بوس تۇر.

ءبىرجولى اۋلادا جۋرناليست ءالىمجان كەزدەسىپ قالىپ، «بايان اپا، حال-جاعدايىڭىز قالاي؟ ورىسباي اعام قايتقالى بەرى سىڭارىنان ايىرىلعان اققۋداي جالعىز سىراپ، قۇلازىپ جۇرگەن جوقسىز با؟ اندا-ساندا كەشكىسىن بۇرىنعىداي ورىسباي اعانىڭ شتابىنا جينالىپ تۇرمايمىز با، ارۋاعى رازى بولسىن» دەگەنەن كەيىن، شىنىندا دا ورىسبايدىڭ ارۋاعى وسى ورىندىقتى ايلانقاستاپ جۇرگەن شىعار دەگەن ويمەن، ءبىر كۇنى ورىندىققا كەلىپ وتىردىم.

جازدىڭ شىلىڭگىر ىستىعىنان شولدەگەندە كسك-نىڭ جۇمىسشىلارىن شاقىرىپ الىپ، ولارمەن بىرگە ءجۇرىپ سۋعاراتىن، قىستا قاردىڭ سالماعىن كوتەرە الماي يىلگەن بۇتاعىنىڭ قارىن قاعىپ كۇتىپ كورسەتەتىن شىرشالار دا سەنى جوقتاپ ساعىناتىنداي. جان-جاعىما قاراپ، ءتۇرلى ويدىڭ جەتەگىندە وتىرعاندا ۇستاز مۇنيرا قارىنداسىڭ كەلدى، ودان كەيىن ىلە-شالا ءالىمجان دا كەلىپ جانىمىزعا جايعاستى.

سول كۇنى ۇشەۋمىز ءوزىڭ تۋرالى وتكەن-كەتكەندى ەسكە الىپ، سەنىڭ اڭگىمەلەرىڭدى ايتىپ كوپ وتىردىق. مۇنيرا قارىنداسىڭ سەنىڭ ولەڭىڭە جازىلعان، ءانشى ۇلجان ايناقۇلوۆانىڭ تامىلجىتىپ ورىنداعان «مايتوبە» ءانىن تەلەفونىنان تىڭداتتى. ءالىمجان الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىن اشىپ: «بۇگىن تۇسكە تامان ەسىگىم قاعىلدى. بۇل كىم بولدى ەكەن دەپ ەسىكتى اشىپ قالسام، ءبىر قاباتتا تۇراتىن كورشىم باقىتجاننىڭ اكەسى رايىمبەك اعا ەكەن.

– ارمىسىز، اعا! ۇيگە كىرىڭىز، – دەدىم.

– ۇيگە كىرە المايمىن. سىرتتا ورىسباي اعاڭ سەنى كۇتىپ تۇر، سەندە كىتابىم بار دەيمە، – دەدى.

– ءيا، ول كىسىنىڭ «جامبىل» دەگەن جۋرانالى بار ەدى. قايتارىپ بەرۋىم كەرەك بولاتىن، تاياۋدان بەرى وراعاما كەزدەسە الماي ءجۇر ەدىم، – دەپ جۋرنالدى رايىمبەك اعاما ۇستاتىپ ەدىم، ول كىسى:

– سەن شىقپايسىڭ با؟ – دەدى.

– ءسىز بارا بەرىڭىز، كيمىمدى اۋىستىرىپ الىپ ارتىڭىزدان بارامىن، – دەدىم.

سالدەن سوڭ ەسىكتىڭ الدىنا شىقسام، ورىسباي اعا مەن رايىمبەك اعا اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن. امان-سالەمنەن كەيىن ورىسباي اعا:

– ساعان كەلگەن بۇيىمتايىم، سەنىڭ قىتاي تىلىنەن تارجىمالاعان ءبىر ماقالاڭ «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ وتكەن اپتاداعى ءبىر نومىرىنە شىعىپتى.سول گازەتتى بەرىپ سەنى قۋانتىپ، جۋرنالىمدى الىپ قايتايىن دەپ كەلگەم. سەنىڭ قاي قاباتتا، قاي پاتەردە تۇرعانىڭدى بىلمەي تۇرعاندا قۇداي تىلەۋىڭدى بەرگىر، مىنا رايىمبەك اعاڭ كەزدەسىپ قالعانىن كورمەيسىڭ بە، – دەپ كۇلدى.

– اعا، مەن «الماتى اقشامىنا» ماقالا بەرگەن ەمەسپىن، قىتاي تىلىنەن ماقالا اۋدارماعانىما 20 جىلدان اسىپ كەتتى. ءسىز مەنى باسقا بىرەۋمەن شاتاستىرىپ جۇرگەن شىعارسىز، – دەپ بايەك بولدىم.

– وندا قارا، سەنىڭ اتى-ءجونىڭ «ءالىمجان ءاشىمۇلى» عوي.

– ءيا، سولاي.

– ەندەشە مىنا ماقالانىڭ استىندا «قىتاي تىلىنەن تارجىمالاعان ءالىمجان ءاشىمۇلى» دەپ جازىۋلى تۇر، – دەپ گازەتتىڭ بەتىن اشىپ كورسەتكەندە زورعا سەندىم.

سويتسەم، گازەت وسىدان 25 جىلدىڭ الدىندا باسپاسوزدە جاريالانعان «ۇرپاعىم ۇلاعاتتى بولسىن دەسەڭىز» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن ءبىر امەريكالىق عالىمنىڭ بالاسىنا ايتقان ءجۇز وسيەتىنەن تاڭدالىپ اۋدارىلعان 20 وسيەتى ەكەن. بۇل ماقالا كەزىندە وسى اقشامدا بوسىلعان بولۋى كەرەك. ول جاعى قازىر ەسىمدە جوق. ونىڭ ۇستىنە ماقالا قايدان الىنعانى، كىم دايىنداپ بەرگەنى جازىلماپتى. قالاي دەگەنمەندە بۇل ماتەريالدى دايىنداعان جانە ونى باسقان گازەت ۇمىمىنا كوپ راقمەت! رۋحاني بايلىق قاشان دا ەلەۋسىز قالمايتىنىنا جانە ءبىر مارتە سەنىپ وتىرمىن.

ورىسباي اعا زەينەتكەر جۋرناليست، گازەت-جۋرنالدىڭ ءبىرازىنا جازىلعان. ءبىر ىقشام اۋداندا تۇرعان سوڭ اۋىلادا ءجيى كەزدەسىپ اڭگىمەلەسىپ تۇرامىز. بيىل كوكتەمدە 80 جاسقا تولىپ، مەرەي تويىن دۇركىرەتىپ وتكىزگەنىن بىلەمىن. تۇرىنە قاراساڭ سەكسەنگە كەلگەن ادام دەپ ەشكىم ويلامايدى. ءسوزى نىق، ءجۇرىسى شيراقى. قولىنىڭ قارۋى بار، جاس كەزىندە سپورتپەن اينالىسقان ەكەن. قىس تۇسكەلى بەرى قاريالار اۋلاعا شىعۋدى قويدى، سودان بولار ورىسپاي اعامنىڭ مەنى ىزدەپ تاپپاي جۇرگەنى...» (24 جەلتوقسان 2019 ج.) دەگەن جازباسىن بىزگە داۋىستاپ وقىپ بەردى.

ورەكە، ءوزىڭ دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن ايتىلعان نەبىر جۇرەك تەبىرەنتەر ەستەلىكتەر، اسىل قاسيەتتەرىڭ تۋرالى ايتىلعان سوزدەر، جازىلعان ماقالالار، ءبىر اۋىلەتتىڭ عانا ەمەس، ەلدى ارقا سۇيەر اقىلشى ازاماتى بولعانىڭدى ايتىپ جەتكىزە الماي جاتىر. سەنىڭ بويىڭداعى اسىل قاسيەتتەر ەلگە، جۇرتقا دەگەن ادال دا اڭعال سەزىمدەرىڭ. ءبىر بويىڭداعى كۇش-قۋاتىڭدى بارىنشا تەك جاقسىلىققا، قۋانىشقا، شاتتىققا، مەيىرىمگە بولەسەم ەكەن دەگەن نيەتپەن جارالعانداي ەكەن. اينالاڭا ساۋلە شاشىپ، ءاربىر ادام قۋانسىن، مەرەيى ۇستەم بولسىن دەگەن نيەتپەن ءومىر ءسۇرىپسىڭ-اۋ!

«ورىسبايمەن «لەنينشىل جاس» گازەتىندە ۇزاق جىلدار قاناتتاسا ەڭبەك ەتتىك. ءجيى وتەتىن جيىن-تويلاردان سوڭ، ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى بايان ەكەۋىنىڭ جالداپ تۇراتىن پاتەرىنە بارىپ، تاڭ اتقانشا دۋمانداتامىز، داستارقانى جايۋلى، پەيىلدەرى كەڭ» دەپ ەسكە الادى جازۋشى ماعيرا قوجاحمەتوۆا «ورنى بولەك ورىسباي» («اتامەكەن» گازەتى، №40, 30 قىركۇيەك، 2023 ج.) دەگەن ماقالاسىندا. ول تاعى ار قاراي: «شەتىمىزدەن قۇيىنبىز، داۋىلمىز، جىن-پەرىمىز ء(وزى سولاي ايتاتىن) ەكپىنىمىزدەن جەل ەسىپ، اسىرەسە مەن تۇرىمە قاراماي ەركىن ۇستايمىن ءوزىمدى. «مىنا قىزدى ەشقايسىڭا ايىرباستامايمىن» دەگەن باس رەداكتور سەيداحمەت اعامىزدىڭ سوزىنە مالدانىپ، تىم ارتىق كەتىپ ءجۇردىم. ءتىپتى و كىسىنى قاتتى رەنجىتىپ، بىرنەشە كۇن جۇمىسقا كەلمەيتىنمىن. ەندى شىعارىپ جىبەرەدى-اۋ دەگەنىمشە، ورىسباي ىزدەپ تاۋىپ «تەز جەت رەداكتسياعا، ساعان قايتسىن دەپ جاتىر» دەيدى. بىزگە قاراعاندا سابىرلى، ءوزىن مەيلىنشە قاراپايىم ۇستايتىن. ىشىندە ءان، كۇي، جىر، ايتىس، اقىندىق، شەشەندىك بوپ اعىل-تەگىل اعىلعان اساۋ اعىستى قالاي يگەردى ەكەن دەيمىن قازىر. ءون بويىنان ادىلدىك پەن مەيىرىم ەسىپ، كىم-كىمگە دە جاقسىلىق جاساۋعا، قولداپ جىبەرۋگە اسىعاتىن. ەشكىمنىڭ الدىنا تۇسپەدى. جەكە جاعدايى ءۇشىن ەشكىمنەن ەشتەڭە سۇرامادى، باستىقتارعا ءيىلىپ بۇگىلمەدى، اتاق قۋمادى، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە قامقورلىق تانىتتى» دەپ جۇرەك جاردى ءسوزىن ايتىپتى.

بەلگىلى جۋرناليست وماروۆ باۋىرجان جۇماحانۇلى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك پاراقشاسىنا: «جاس الاشتىڭ» تاريحىندا سال-سەرىلىگىمەن، اتاپ ايتقاندا، انشىلىگىمەن، بالۋاندىعىمەن، سوزشەڭدىگىمەن قالعان ارداقتى اعالارىمىزدىڭ ءبىرى – ورىسباي ءابدىلداۇلى. ول كىسى اندا-ساندا رەداكتسياعا ءبىر باس سۇققاندا، بۇل جەردە باياعىدا قىزمەت ىستەپ كەتكەن وعان جۇرتتىڭ ءبارى قوعاداي جاپىرىلىپ امانداسىپ، ورتاعا الىپ القالاپ جاتقانىن كورەتىنبىز. سوعان قاراپ ابىروي-بەدەلىنە قانىق بولاتىنبىز. ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي تۇرپات-تۇرعىنا دا تاڭدانا قارايمىز. سالدەن سوڭ اعامىز بوساعادا تۇرعان اق دومبىرانى قولعا الىپ، اۋەلەتىپ ءان سالار ەدى. ءانى سونشاما اۋەزدى بولار ما؟! ەلتيسىڭ دە قالاسىڭ. قازاقشا دا، قىرعىزشا دا بىردەي شىرقايدى. بالۋانعا وڭ-سولى بىردەي دەگەن وسى. ايتپاقشى، اعامىز قالامگەرلىگىنە قوسا، كاسىبي سپورتشى كورىنەدى. الىسقانىن الىپتا، شالىپ تا جىعادى دەيدى. ءبىزدى بۇل قاسيەتى دە قىزىقتىردى. دومبىراسىن ىرگەگە سۇيەي سالىپ، اڭگىمە ايتقانى دا كەرەمەت. سويلەگەن ءسوزى ءمىردىڭ وعىنداي. «سىمبات»، «پالۋان»، «ءسوز بەن ساز»، «سال-سەرىلەر ساباعى» دەگەن كىتاپتارىنىڭ اتاۋىنىڭ ءوزى ونىڭ بولىمىس-بىتىمىنەن حابار بەرگەندەي... سونداي ءبىر ادەمى اسەرگە بولەنىپ وتىرعاندا ويلى كەيىپتەگى ورىسباي اعامدى شۇكىر شاقاي قاراۋىلعا ىلىكتىرىپتى... اماندىق تىلەيمىز اعامىزعا» («ءسوز بەن ساز» /سۋرەت ءسوز نەمەسە سۋرەت ساز\ 12  قاراشا، 2022 ج.) دەپ جازىپ، سەنىڭ دومبىرامەن ءان شىرقاپ وتىرعان اق-قارا سۋرەتىڭدى سالىپ قويىپتى. فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت يۇشەسى، قر پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى، بەلگىلى جۋرناليست ب.وماروۆتىڭ سەن قايتىس بولاردان ءبىر جارىم اي بۇرىن جازعان جىلى ءسوزى ەكەن. مۇنى ءا.ءاشىمۇلى تەلەفونىنان كورسەتىپ، ءماتىنىن وقىپ بەرگەندە بيلىكتە دە ورەكەڭدى جاقسى بىلەتىن، قۇرمەتتەيتىن، جوعارى باعالاپ ەسكە الاتىن ادامدار بار ەكەن عوي دەپ قۋاندىم.

زەينەتكەرلىك جاسقا تولىپ دەمالىسقا شىققاننان كەيىن ۇيگە سيماي تىپىرشىپ جۇرگەن كەزدەرىڭ كوپ بولدى. سول كەزدە قارا دومبىرا وزىڭە سەرىك بولعانان بىلەمىن. ءوزىڭدى-ءوزىڭ قامشىلاپ مۇڭدى انمەن، دومبىرانىڭ قوڭىر ۇنىمەن ۇزاق تولعاپ وتىراتىن ساتتەرىڭدە جانىمدى قايدا قويارىمدى بىلمەۋشى ەدىم. بۇگىندە سول اۋەن، سول دومبىرانىڭ بەبەۋلەگەن ءۇنى جىم-جىرت. بىرەۋلەر بايلىقتى، ءمانساپتىڭ سوڭىنان ءتۇسىپ قۋسا، سەن ءوز الەمىڭمەن ءومىر ءسۇرىپ ەدىڭ. سەنىڭ الەمىڭ ادامگەرشىلىك، كىسىلىك، كىشىلىك ەدى. سەن ءومىردى وزگەشە ءتۇسىندىڭ، وزگەشە ءسۇيدىڭ. ەلىڭدى، جەرىڭدى بار جان-تانىڭمەن جاقسى كوردىڭ. بويىڭداعى كۇش-قۋاتىڭدى جۇمسادىڭ.

بالالىق شاعىڭنان باستاپ جالاڭاياق جار كەشىپ، ەس بىلگەننەن باستاپ قوي قايىرىپ، قوزى باعىپ تاۋ-تاستا تابيعاتتى تاماشالاپ ءوسىپ، كەيىن ەرجەتىپ، ەسەيگەن شاعىڭدا تراكتور جۇرگىزىپ، ماشينانىڭ رولىنە وتىرىپ ەلدىڭ ورتاسىندا حال-قادىرىڭشە ەڭبەكتىڭ كورىگىن قىزدىردىڭ. بۇل سەنىڭ ەلدىڭ ءبىر پۇشپاعىن يلەسەم، ەلىمە، جەرىمە از دا بولسا پايدام تيسە دەگەن ادامي ادال قاسيەتتىڭ ەدى.

سول تۇستا اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ ول ءۇش جىلدىق مەرزىمدى دە ويداعىداي اياقتاپ ەلگە امان-ەسەن كەلگەندەگى تەبەرەنىس وزگەشە. الدىڭنان اق جاۋلىقتى اناڭنىڭ قارسى العانى سەنى الابوتەن قۋانىشقا بولەگەن ءساتىن ايتىپ جەتكىزە المايتىنسىڭ.

اۋىلعا كەلىپ بوستان-بوس ءجۇرۋ سەن ءۇشىن وڭايعا سوقپادى. ەندىگى كەزەكتە قارعالى شۇعا كومبيناتىنا بارىپ، جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، كەشكى مەكتەپتى 10 جىلدىقتى وقىپ ويداعىداي اتتەستات الۋ ماقساتىنا قول ارتتىڭ. ويتكەنى، الدا جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسسەم دەگەن ۇلكەن ارمان-ماقسات تۇر ەدى. وتباسى جاعدايىندا وقۋعا بارىپ اۋرە-سارساڭعا تۇسكەنشە اتا كاسىپ باياعى وزات شوپان اتانىپ، جانىمدا، كوز الدىمدا جۇرە بەرسە دەگەن اكە ارمانى جانە اماناتى ەدى. بۇل جەردە اكە مەن بالا اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتىڭ ارا-جىگى اشىلا تۇسكەندەي ەدى. ىشكى تۇيسىك جەڭىپ قوي باعۋدى قويا تۇرىپ، وي باعۋدىڭ قام-قارەكەتىنە تولىقتاي دەن قويعان ورەكەڭ بۇل جولعى ماقساتىنا دا وي قايشىلىقپەن قول جەتكىزدى دەسەك ارتىقتاۋ بولار.

اڭگىمە اۋەنى ءار تاراپتان باس كوتەرەتىن. جاسى بولسا اجەپتاۋىرگە كەلىپ قالعان. جوعارى وقۋ ورنىنا بار ىنتا-شىنتاسىمەن قۇجات تاپسىرىپ وقۋعا تۇسۋگە ارمانداعان ورەكەڭنىڭ ءومىرىنىڭ وزگەرۋىنە، ماقساتىنا قول جەتۋىنە كومەك قولىن سوزعان، ءبىر كەزدەرى مەكتەپتە، كەيىن جوعارى وقۋ ورنىندا قازاق ادەبيەتىنەن ساباق بەرگەن ۇستازى، سۇلتانعالي سادىرباەۆتىڭ ۇلكەن دەمەۋشىلىگى ەدى. اياۋلى ۇستازىن ورەكەڭ ەشقاشان ەستەن شىعارعان ەمەس. «فاكۋلتەتتىڭ قابىرعا گازەتىنە ءىلۋلى تۇرعان مەنىڭ سپورتىق لىپامەن تۇسكەن سۋرەتىم ۇستازىم س.سادىرباەۆقا ۇناماعان بولۋى كەرەك، «ورىسباي، سەنىڭ مىناۋىڭ نە؟ نە سپورتشى بول، نە جۋرناليست بول، سەن ەكەۋىنىڭ ءبىرىن تاڭدا!» دەپ، ايتقاننان كەيىن مەن سپورتتان الىستاپ، جۋرناليستيكانىڭ سوڭىنا ءتۇستىم عوي» دەپ كۇلۋشى ەدىڭ. سەن ءومىر بويى ۇستازىڭ سادىرباەۆتى اسپەتتەپ، قۇمەتتەدىڭ. «بويىمداعى ادەبيەتكە قۇشتارلىق وسى ۇستازىمنان جۇىستى بولدى» دەپ ۇنەمى ايتىپ وتىرۋشى ەدىڭ.

«ۇستازى جاقسىنىڭ ۇستانىمى جاقسى» دەگەن ءسوز بەكەر ەمەس. ۇستازدىق پارىزىن وتەپ وتكەن س.سادىرباەۆ قانشاما شاكىرت تاربيەلەدى دەسەڭىزشى. جانى ءجانناتتىڭ تورىندە بولسىن! قانشاما شاكىرتتىڭ كوڭىلىندە باعدارشام بولدى. ورەكەڭنىڭ اڭگىمەسىنەن ۇققانىم، «سول جىلى وقۋعا تۇسە الماسام مىندەتتى تۇردە قويشى بولىپ، ءبىر وتار قويدىڭ يەسى بولىپ كەتە بارار ەدىم» دەيتىن ەدى. اڭگىمەدەن، اڭگىمەگە اۋىسىپ وتىرىپ وقۋعا تۇسەردە اتاسى (ول اكەسىن اتا دەيتىن) ونشا قۋانا قويماپتى. اناسى ءرازيا، اكپەسى مارۋسيانىڭ قۋانىشىندا شەك بولماپتى.

ءومىر مەكتەبى سەنى شىڭدادى، ادامدىققا، ادالدىققا باۋلىدى. بوسبەلبەۋ ەمەس قاي جۇمىس بولسا دا تياناقتى ىستەۋگە ۇيرەندىڭ. سول جۇمىستى ىستەي ءجۇرىپ كوڭىل تۇيتكىلدەرىن وزىنشە تۇسىنە ءجۇرىپ، ءومىردى وزىنشە كورىپ، وزىنشە سەزىنىپ قاعاز بەتىنە سۋرەتتەيتىن ەدىڭ. جاقسىلىققا جانى قۇشتار ازامات بولىپ قالىپتاستىڭ. وسكەن ورتاڭ بولەكشە ەدى.

سوندا دا قال-قادىرىڭشە سپورتپەن اينالىسۋعا دا ۋاقىت تاۋىپ ودان دا ناتيجە شىعارا ءجۇردىڭ. بۇل تۋرالى قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى، ءوزىڭنىڭ ارداقتى ءىنىڭ ءنۇسىپباي ءابدىراحىم: «تالاتتى ادام بارلىق ىستە تالانتتى» دەگەن تۇجىرىم بار ەمەس پە؟ سول ايتقانداي، وراعام كۇرەسپەن شىنداپ اينالىسسا، بۇكىل ەلگە پالۋان بولار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟ شىنداپ اينالىسپاعانى سول، كلاسسيكالىق كۇرەستەن كسرو سپورت شەبەرلىگىنە كانديدات اتانىپ، بوز كىلەمنىڭ تالاي رەت شاڭىن شىعارىپتى. مۇنداي اتاقتى ول كەزدە ەكىنىڭ بىرىنە دە بەرىلە بەرمەيتىنىن ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ كۇرەسپەن مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەن كەزىنەن اينالىسقان پالۋان جىگىت ستۋدەنتتىك كەزدەرىندە تالاي-تالاي ءدۇبىرلى جارىستاردىڭ جەڭىمپازى اتانعان. ول از دەسەڭىز زىلتەمىرشى، شاڭعىشى، بەلتەمىرگە تارتىلۋدان الدىنا جان سالمايتىن سايىپقىران، ت.ت.دەپ كەتە بەرەدى. جاياۋ ءجۇرۋ ءداستۇرىنىڭ بەلسەندى باستاۋشىسى» دەگەن بەيرەسىمي اتاعى جانە بار» («مايتوبەنىڭ ساڭلاعى، جانات ولكە ارداعى» «جەتىسۋ» گازەتى، 30 قىركۇيەك، 2023 ج.) دەپ جازىپتى.

ن.ءابدىراحىم ايتسا، ايتقانداي، وقۋداعى قيىن ساتتەردى دە ەڭسەرە ءجۇرىپ، بىرجاعى سپورتتى دا جانىنا سەرىك ەتكەن. وزىمەن قاتارلاس ستۋدەنتتەردەن جاس ەرەكشەلىگى الشاق بولسا دا جان الىپ، جان بەرىپ سپورتتىڭ كلاسسيكالىق تۇرىمەن اينالىسىپ، جاقسى كورسەتكىشكە يە بولدىڭ. اۋىلداستار اراسىندا جامبىل جاباەۆ اۋىلىنداعى ءبىر مەكتەپتىڭ تۇلەكتەرى جاراس تولەگەنوۆ، ءىزباسار ورازباقوۆتار سپورتتىڭ كورىگىن قىزدىرعان ازاماتتار ەدى. بۇل جىگىتتەردىڭ سپورتقا دەر كەزىندە كەلىپ اتاعى مەن ابىرويىن قاتار الىپ جۇرگەن كەزى بولاتىن.

ورىسباي ءابدىلداۇلىنىڭ اتى جۋرناليست، جازۋشى، اقىن رەتىندە تانىلدى. ورەكەڭ ءار سالادان حابارى بار، وتە مادەنيەتتى، ىشكى جان دۇنيەسى جاقسى. اينالىسىنداعى قۇبىلىستى بايىپپەن باعدارلايتىن جانى جايساڭ جان ەدى. ماڭايىنداعى ادامداردى جالىقتىرمايتىن. اڭگىمەنى انىمەن ادىپتەپ وتىراتىن. باياعىنىڭ ابىزدارىنداي تولعايتىن. حيسا-داستانداردى ەش مۇدىرمەستەن اۋەزدى انىمەن ايتىپ كوڭىلگە قۇياتىن. ءوز ولەڭدەرىنەن ەمەس، يسا بايزاقوۆتان، تولەگەن ايبەرگەنوۆتەن، مۇقاعالي ماقاتاەۆتان، تۇمانباي مولداعاليەۆتەن، قاجىتاي ءىلياسوۆتان جانە باسقا كەز كەلگەن كلاسسيك اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن ءوزىنىڭ ەرەكشە قوڭىر داۋسىمەن مانەرلەپ ايتاتىن ەدى. اباي، شاكارىمدەردىڭ شىعارمالارىن ءوز ماقامىمەن كەلىستىرە ورىندايتىن ەدى. ءوزىن كورسەتەيىن دەيتىن قاسيەت جوق. وزگەنى دارىپتەپ، كوككە كوتەرۋ ۇلى ماقساتىڭ ەدى. قىزعانىش، كورەالماۋشىلىق قاسيەتتەردى پەندەشىلىك ۇساق-تۇيەككە بالاپ، وعان جان-تانىڭمەن قارسى بولدىڭ.

تۆورچەستۆوڭداعى ەرەكشەلىكتىڭ ءوزى دە بولەكشە. مەيلى ول اڭگىمە، وچەرك، ولەڭ تولعاۋلارىڭنىڭ بارلىعى شىنايى شىندىقتان تۋىندايتىن. ويتكەنى سەن بەينەلەپ، سۋرەتتەپ وتىراتىن تاقىرىپتىڭ ارقاۋى، نەگىزگى وزەگى بىرگە جۇرگەن جاقسى ادامداردىڭ قادىر-قاسيەتىن تاپ باسىپ سۋرەتتەۋ. سول ادامداردى قالايدا جاقسى قىرىنان كورسەتىپ كەيىنگى ۇرپاق ۇلگى السا دەگەن ماقساتىڭ ەدى.

بۇگىنگى ءوزىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامداعى قيىن-قىستاۋ الاشاپقىن وزگەرىستەردەگى كەمشىلىكتەرگە بار جان-تانىڭمەن قارسى بولى تۇرا، بولاشاقتا ءبىر جاقسىلىقتىڭ بولاتىنىنا كامىل سەنەتىنسىڭ. وزگەلەرگە دە جاقسىلىق تىلەپ، كەيىنگى كەلەر ۇرپاقتىڭ جۇزدەرى جارقىن، جولدارى اشىق بولۋىنا ۇلەس قوسىپ وتىراتىن ەدىڭ-اۋ. سەنىڭ بۇگىنگى ومىردەگى قىم-قيعاش جەلدەي ەسكەن جەل سوزدەرگە بەيتاراپ قاراپ وزىڭشە قورتىندى شىعارىپ، داۋىرىقپاي، داۋلاسپاي، بايىپپەن سابىرلى قالپىڭ باياعىنىڭ ابىز ادامدارىن ەلەستەتەتىن.

ومىردەگى جوق-جىتىكتى تۇگەندەمەي كەلەشەكتىڭ كەمەلدەنەۋىن كۇتەتىنسىڭ. اتتەڭ، سەنى بىرەۋ ءتۇسىندى، بىرەۋلەر تۇسىنە المادى. قوعامدا سەندەي ادامداردىڭ بولعانىنا تاڭىرقاپ، تاڭدانىپ قارايتىنداي. ماڭايىڭ تولعان جاقسى ادام. ولار ۇلكەن بە؟ كىشى مە بارلىعىنا قۇرمەتپەن قاراۋشى ەدىڭ. قولىڭداعى بايلىعىڭ، ول – رۋحاني بايلىق دەگەندى ارداقتاپ ءوتتىڭ. ءوز الەمىڭدە سەن شىن مانىندە وتە باي ادامسىڭ! قوينى-قونىشىڭنان ۇلاعاتتى وسيەت سوزدەر، اتا-بابادان بەرى كەلە جاتقان تاربيەلىك ءمانى بار ولەڭ-جىرلاردى ايتقاندا سول ءداۋىردىڭ ابىزدارىنداي، بۇگىنگى كۇننىڭ ساۋلەلى شاقتى جىرلاعان اندەرىن ايتقاندا وزگەشە تۇرگە ەنۋشى ەدىڭ.

«جوق» دەگەن ءسوزدى وزگەشە جەك كوردىڭ. «جوقتىڭ ءتۇبى جوعالادى»، «باردىڭ ءتۇبى وڭالادىنى» ءجيى ايتىپ، ىلعي الدىعا تارتىپ وتىراتىنسىڭ. قانشا قيىن جاعدايدى باسىڭنان وتكىزسەڭ دە ەشقاشان «مەن قينالدىم» دەگەن ەمەسسىڭ. ويتكەنى، اۋرۋ-سىرقاۋ سەنى ەرتەرەك اينالدىردى، وعان دا، ەشكىمگە ءتىس جارىپ ەشتەڭە دەگەن ەمەسسىڭ. سەن بوس كەتكەن جوقسىڭ، ارتىڭا رۋحاني بايلىق تاستاپ كەتتىڭ. سەنىڭ «سىمبات»، «قولتاڭبا»، «ومىرسەرىك»، «پالۋان»، «تۋعان جەر دەمى»، «ۋىز شاق»، «ءسوز بەن ساز»، «سال-سەرىلەر ساباعى، ت.ب.كىتاپتارىڭ جارىق كورىپ، وقىرمانعا جول تارتتى. جۋرناليست، باسپاگەر جاقاۋ داۋرەنبەك دوسىڭ اتاپ وتكەندەي: «ءار قىرى – قالامگەرلىگى (جيىرما كىتاپتىڭ اۆتورى), جۋرناليستىگى (گازەت بەتتەرىندە قالامىنىڭ ءىزى سايراپ جاتىر), اقىندىعى (ىكى بىردەي داستاندار جيناعى كۋا), كۇيشىلىگى (دومبىرامەن قوسا جارالعانداي بىرگە جۇرەدى), اشىلىگى (سالعان اندەرىن تەبىرەنبەي تىڭداۋ مۇمكىن ەمەس), باتاگويلىگى (باسپامىزدان ءبىر تومدىق باتالارى جارىق كوردى), سپورتشىلىعى ء(الى كۇنگە ايتىلىپ كەلە جاتقان اقيقات), جىرشىلىعى (حالىق تەرمەلەرىنىڭ ناسحاتشىسى), ساپارناماشىلىعى (جاياۋ ءجۇرۋداستۇرىنىڭ بەلسەندى باستاۋشىسى), ادامشىلىعى (ونىڭ ءتانتى ەتەر ەڭ اسىل قاسيەتى) – ايرىقشا مىنەز يەسى اتانعان» ەدىڭ.

اۋپىرىممەن ءبارىن ەلەمەستەن دۇنيەسى تۇگەل ادامدارشا ءار كۇنى ساتتىلىك تىلەپ شۋاعىن شاشقان اق تاڭدى قارسى الۋشى ەدىڭ. تاڭەرتەڭگىلىك ەرتە تۇرىپ كۇنىنە نەشەمە شاقىرىم جاياۋ ءجۇرۋ قالپىن ءوز ومىرىڭدە ءبىر قالىپتى ساقتاپ ءوتتىڭ. ول ءۇشىن دە ەرەكشە قارىم-قابىلەت كەرەك. ءار كۇن سەن ءۇشىن مەرەكە ەدى. ءبىر كەسە شاي  ىشسەڭ دە جالعىز ءوزىڭ شاي ءىشۋ وتە قيىن سەكىلدى بولاتىن. ەسىكتىڭ قوڭىراۋى سوعىلسا بالاداي قۋانۋشى ەدىڭ. نيەتىڭە قاراي ەسىك اشىپ كەلگەن بالا-شاعا، تۋعان-تۋىستاردىڭ بارىنە قۇراق ۇشىپ قارسى الۋشى ەدىڭ. كورشىلەر تاڭ قالاتىن نەدەگەن كوپ تۋىسقان، كۇندە توپىرلاعان قوناق دەپ. ويتكەنى سەنىڭ ماڭدايىڭداعى جاقسى ادامداردىڭ، نيەتى ءتۇزۋ بالا-شاعانىڭ بارىنا ءتاۋبا!

ءوزىڭ وتە جاقسى كورەتىن اعايىن-تۋىس سول جاقسى ادامداردىڭ بالالارى. بۇل كۇندەرى ۇلكەن ازامات بولىپ اتقا ءمىندى. ماقتانىش سەزىممەن اكپەم مارۋسيا 12 بالا تاربيەلەپ ءوسىردى. اعام بەلتايدا سەگىز بالا بار دەپ مارقايىپ وتىراتىنسىڭ. اللاعا شۇكىر، ءوز بالا-شاعاڭ دا ۇپىرلەپ-تۇپىرلەپ اقىرىنداپ اياقتانىپ كەلەدى. كوڭىلىڭدە قىلداي الابوتەن قيانات جوق، بارىنە بىردەي ءوز جۇرەگىڭنىڭ تۇكپىرىنەن ورىن بەرگەن ەدىڭ. ءبىر ادام قۋانسا سول ادامنىڭ قۋانىشىن ءوز قۋانىشىڭداي سەزىنەتىنسىڭ.

اۋىل-ايماقتىڭ وزىڭەن كىشىرەك بالا-شاعاسىن جاستاۋ كەزىڭدە ەرتىپ ءجۇرىپ بىلگەن جاقسى اڭگىمەلەرىڭدى، اندەرىڭدى ايتىپ، دومبىرا ۇيرەنەمىن دەگەندەرگە ەرىنبەستەن دومبىرا ۇيرەتىپ سوعان قاتتى قۋانىپ وتىرۋشى ەدىڭ. ءوز بالالارىڭدى قاسيەتتى قارا دومبىرانى مەڭگەرىڭدەر دەگەندى مەڭزەپ قالايدا ءوز الدەرىنشە انگە قوسىپ اۋەنىن، ءسوزىن جاتتاتىپ وتىرۋشى ەدىڭ. ولارعا ءانشى بول، ءارتىس بول دەگەن ەمەسسىڭ. قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن قادىرلەۋ، سالت-ءداستۇر مەن قازاقى تاربيەنى قانىنا ءسىڭىرۋ ەدى ماقساتىڭ. ول ماقساتىڭ ورىندالدى. قاي-قايسى دا قال قادىرىنشە قۇلاق كۇيىن كەلتىرە الادى.

ءۇمىتجان دەگەن نەمەرەنى ەرەكشە تاربيەلەدىڭ. ساباقتان سوڭ ۇيگە كەلگەندە وزىنە ارنايى جاساتقان دومبىراعا قوسىلىپ بىرەر ءان سالعانىن قالايتىنسىڭ. ول ءوز ناتيجەسىن بەردى. ونى دا ەڭبەگىم ەش كەتپەدى اقتالدى دەگەندەي تاۋبە دەپ وتىرشى ەدىڭ.

ورەكە، ءومىر مامىراجاي سەن ويلاعانداي جايما-شۋاق ەمەس. ءومىر ارناسى باسقاشا. قىم-قيعاش، الاشاپقىن ۋاقىت كەلدى، قازىر كۇنى-ءتۇنى جۇمىسپەن اركىم وزىنشە قام-قارەكەت جاساۋدا. بىرەۋلەر ويعا، بىرەۋلەر قىرعا شاپقىلاۋدا. تىرشىلىكتىڭ اۋەنى وزگەرگەن. سەنىڭ بۇل الاشاپقىندى قابىلداي المايتىنىڭدى دا تۇسىنۋگە بولادى. ءبىز اڭگىمەنى ءومىردىڭ وزگەرگەنىن ايتا باستاعان دا «بۇداندا جامانىندا تويعا بارعانبىز دەگەن» دەپ سابىرعا شاقىرۋشى ەدىڭ.

سەنىڭ بولىمىس بىتىمىڭە قاراپ ومىردە مۇڭسىز-قايعىسىز ادامداردىڭ قاتارىنان دەپ وي تۇيەتىن. ارينە، سەندەگى جۇرەك سىزداتار وكىنىش ورنى تولماس اتتەگەنايلار جەتىپ-ارتىلار ەدى. مەن سەنى بىلگەلى 56 جىلداعى ىشكى تۇيسىگىمدەگى مۇڭ-قايعى ول ولقىلىق ورنىن ەشتەڭەمەن تولتىرا المايتىن قايعىڭ اناڭنىڭ ومىردەن وتە ەرتە كەتكەنى ەكەن. سودان دا بولار اناڭنىڭ ساعىنىپ «قايران، انام» دەگەن تولعاۋ جازعانىڭ.

«بۇلبىلى باقشاسىندا سايراماعان،
كورمەگەن قىزىعىمدى قايران انام.
كەشىكسەم كىرپىك ىلمەي كۇتەتۇعىن،
ومىردە وزىڭدەي جان قايدا ماعان؟!

جىبەكتەي داۋسىم قالدى قۇلاعىمدا،
جايلاۋدىڭ بەينەڭ قالدى بۇلاعىندا.
ەسكە السام ەگىل-تەگىل كوزدىڭ جاسى،
كەيدە ءبىر وكسىپ-وكسىپ جىلادىم دا.

سيپاعان قولدىڭ تابى ماڭدايىمدا،
اق ءسۇتتىڭ ۋىز ءدامى تاڭدايىمدا.
كۇندىگىن كۇن شالاتىن اق اجەنى،
قۇدايىم قيادى ەكەن قانداي ۇلعا؟!

ساعىندىم شۇيكە يىرگەن ۇرشىعىڭدى،
دۇنيە-اي، ءبىر كورسەڭ عوي بۇرشىگىڭدى.
ەزىلتىپ ەت-جۇرەگىن ەركە ۇلدىڭ،
ەرتەرەك كەتكەن عۇمىر جىرشى قىلدى.

ءانىڭدى كەلتىرە الماي اۋرەلەنەم،
قازاقتا ادام بولماس «ءاۋ» دەمەگەن.
تۇسىمە كىرىپ ءجۇرسىڭ عازيز انا،
ويانىپ كەتتىڭ بە ەكەن الدەنەدەن؟!

ەسىڭە ءتۇستى مە ەكەن ۇلىڭ بۇگىن،
جەل قاعىپ جۇرگەن كەنجە تۇلىمدىعىن.
اناشىم، ايىرىلعانىم، راس بولدى-اۋ،
جانىمنىڭ جاپىراعى جۇلىم-جۇلىم...

...قۇيقىلجىپ عاجاپ قازاق، قىرعىز ءانى،
جايلاۋدا جۇرت ايتىسىپ، جىر قىزادى.
– اپىر-اۋ، داۋسىڭ نەگە ەستىلمەيدى؟...
بۇل سۇراق شىرت ۇيقىمنان تۇرعىزادى...» (و.ءابدىلداۇلى. «شاپاعات جول-جورالعى جىرلارى» جيناعى، 95-96-ب.).

ورەكە، ءوزىڭ باردا كوڭىلىم الاڭسىز ەدى، ەندى ونىڭ قايسى ءبىرىن ايتامىن. كوزىمدە جاس، كوڭىلىمدە، كوكىرەگىمدە ساعىنىش، ىشتە اتتەگەن-اي دەگەن وكىنىش... پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س): «دۇنيەنىڭ ماعان قانداي قاتىسى بار، مەنىڭ دۇنيەگە قانداي قاتىسىم بار؟ مەن جاي عانا جولاۋشىمىن. ءبىر اعاشتىڭ كولەڭكەسىندە از عانا ۋاقىت وتىرىپ، دەمالىپ، شىنىعىپ، ارى قاراي ءجۇرىپ كەلەيىن دەپ» ايتقان ەكەن. راسىندا دا ادام بالاسى جاي عانا جولاۋشى، مىنا جالعان دۇنيەدە كۇندەردىڭ كۇنى كەلگەندە ءۇش كۇندىك، ارى كەتسە بەس كۇندىك قوناق ەكەنبىز.

ەندى مىنە بىزبەن قوشتاسقالى ءبىر جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. قازاقي ءداستۇر-سالت بويىنشا ءوز تاراپىمىزدان قولىمىزدان كەلگەنشە ءوز مىندەتتەرىمىزدى بالا-شاعاڭ بارلىعىمىز وتەپ جاتقان جايىمىز بار. ارتىق-كەمى بولسا اللا كەشىرەر. پەيىشتە نۇرىڭ شالقىپ، ارتىڭدا قالعان ۇرپاقتارىڭا ءومىر بەرسىن. دۇعامىز پەرىشتەنىڭ قۇلاعىنا شالىنسىن. ءومىر بار، ءولىم بارى حاق. الايدا ولگەننىڭ ارتىنان ولمەك جوق. ورەكەڭنىڭ ءتانى جەر قويناۋىنا تاپسىرىلعانىمەن، رۋحى بىزبەن بىرگە. ماڭگىلىك ۇيقىڭ تىنىش بولسىن!

سەنى ەسكە الىپ ولەڭ، ماقالا، ەستەلىكتەر جازعان قالامگەرلەرگە العىسىم شەكسىز! امەن-ەسەن بولىپ، وتباسىنىڭ، بالا-شاعاسىنىڭ قىزىعىن كورسىن!

بايان اناربەكوۆا،                 

اقىننىڭ جارى

Abai.kz