حان كاڭ: «ادام تابيعاتىنان بۇعى ءتارىزدى، ءبارى دە قاراڭعىدان جارىققا ۇمتىلعىش»

(نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى حان كاڭمەن سۇحبات)

2024 جىلعى نوبەل ادەبيەت سىيلىعى «بۋىرقانعان پوەزيالىق قۋاتقا يە شالقىمالارى (ەسسەلەرى) ارقىلى تاريحتىڭ جاراقاتىنا بەتپە-بەت كەلىپ، ادامزات ءومىرىنىڭ السىزدىگىن ايگىلەگەندىگى ءۇشىن» كورەيالىق جازۋشى حان كاڭعا بۇيىردى.

1999 جىلى ول «بالا بۋد» پوۆەستىمەن كورەي ادەبيەت سىيلىعىن ەنشىلەيدى. وسىدان كەيىن ىلگەرىندى-كەيىندى «وسىمدىك ايەل» (2000 ج.), «كەربۇعى» (2005 ج.), «قاتىقسىز تاعام تۇتىنۋشى» (2007 ج.),  «وسپىرىمدەر كەلدى» (2014 ج.), «اق» (2016 ج.), جاڭا تۋىندىسى «قوشتاسپايمىز» رومانى (2022 ج.) جارىق كورەدى.

2013 جىلى قىتايدىڭ «تابىس» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى ۋ يۋە وڭتۇستىك كورەيادا حان كاڭمەن سۇحباتتاسىپ، «ءسوزسىز جازىلۋعا ءتيستى - بىزدەر» دەگەن كىتاپقا، قىتاي جازۋشىلار سايتىنا وسى ادەبي سۇحباتتى جاريالاپ، بىلايعى جۇرتتىڭ جازۋشىنى ىشكەرلەي بىلۋىنە نەگىز قالادى. بۇل سۇحبات قىتاي جازۋشىلار سايىتىنان اۋدارىلدى.

ۋ يۋە: ءسىز ادەبيەت الەمىنە قالاي كەلدىڭىز؟

حان كاڭ: وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى دارا بيلەۋشىلىك پەن اسكەري ۇستەمدىكتىڭ اياقتاعان مەزگىلىنە تۋرا كەلدى، سول كەزدەن باستاپ كورەيانىڭ ادەبيەت سالاسىندا ماكرولىق، قوعامدىق سيپاتتى تۋىندىلاردىڭ بازارى تارقادى دەۋگە بولادى. جازۋشىلار مەن وقىرمان دا ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن، جەكە تۇلعالىق بولمىسىن زەرتتەۋگە ءتىپتى دە ءمان بەرە باستادى. كوپتەگەن جاس جازۋشىلار جارىققا شىقتى. «جازۋشىنىڭ مىندەتى قوعامدىق شىندىقتى اشكەرەلەۋ» دەيتىن زورىعۋ اۋرۋىنان ايىعىپ ءبىرىنشى ۇرپاق جازۋشى رەتىندە، 1993 جىلى «قىزىل ياكور» دەگەن شىعارماممەن ادەبيەت شەبىنە قادام باستىم.

ۋ يۋە: 1988 جىلى سەۋلدە وتكەن ححIV جازعى وليمپيادا ويىنىنىڭ سىزگە قانداي اسەرى بولدى؟

حان كاڭ: مەن سول كەزدە پىسىقتاۋ سىنىبىندا قايتالاي وقىپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. تەرەزەنىڭ جانىندا قاسيەتتى الاۋ جەتكىزىلىپ جاتتى. سول كەزدە كوڭىل-كۇيىمنىڭ تىم شىركىن-اي ەمەس ەكەنى اشىپ-جارىپ ايتپاسام دا تۇسىنىكتى ەدى.

ۋ يۋە: اكەڭىز دە جازۋشى ەكەن. ەندەشە، جازۋشىنىڭ مۇراگەرى سالاۋاتىنا قالاي قارايسىز؟

حان كاڭ: ەڭ العاشقى شىعارمامدى جاريالاعان كەزدە 20 نەشە جاستا عانا ەدىم. سول كەزدە باسقالاردىڭ مەنى كىمنىڭ قىزى ەكەندىگىمدى ءبىلۋىن قالامايتىن، ءوزىم دە مۇمكىندىگىنشە اۋىزعا الماۋعا تىرىساتىن ەدىم. بۇگىندە جاسامپازدىقپەن شۇعىلدانعانىما 20 نەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى، ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى، اكەمنىڭ دە كىم ەكەنىن بۇكپەسىز، اشىق ايتا الاتىن دارەجەگە جەتتىم. بۇل تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىككە، ادامگەرشىلىككە تولى شىندىق دەۋگە بولادى. كىتاپتان باس الماۋ – مەنىڭ بالالىق شاعىمنان قالىپتاسقان بىردەن-ءبىر اۋەسىم بولاتىن. تالەيىمە جاراي اكەم جازۋشى بولعاندىعى سەبەپتى، كىشكەنتايىمنان كوپتەگەن قۇندى كىتاپتاردى وقۋ ورايىنا يە بولدىم.

ۋ يۋە: الدىڭعى بۋىن جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىنا قانداي كوزقاراستاسىز؟

حان كاڭ: شىندىعىن ايتقاندا، ەكى ۇرپاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى ءبىر-بىرىنە مۇلدە ۇقسامايدى دەۋگە بولادى. كوتەرگەن تاقىرىپتارىندا قايتالاۋ جوق، مازمۇنى دا الۋان ءتۇرلى، كوڭىل بولەتىن تۇيىندەرى، ستيلدەرى دە وزگەشە. دەيتۇرعانىمەن، مەن ولاردى داۋىرگە ءبولىپ جىكتەمەكشى ەمەسپىن، ويتكەنى ءبىر وزەننىڭ سۋىن ءىشىپ، ورتاق قالام تەربەگەننىڭ بارلىعى سول لەكتىڭ ءبىر مۇشەسى سانالادى.

ۋ يۋە: «كەربۇعىنىڭ» كوركەمدىگى مەن قاسىرەتى ماعان تەرەڭ اسەر قالدىردى، بۇل اڭىز كورەيانىڭ ءوز جەرىندە بولعان با؟

حان كاڭ: بۇل حيكايات قىتايدان كەلگەن بولۋى مۇمكىن. مەن العاشىندا ونى ارگەنتينا جازۋشىسى بورحەستىڭ «قيالداعى حايۋانات» دەگەن كىتابىنان كوردىم. كىتاپتا بۇعى جارىق دۇنيەگە كەنەلۋ ءۇشىن، جەردىڭ استىنان ۇستىنە ورالىپ، ادامداردى زاقىمداماۋ ۋادەسىندە تۇرىپ، بولات تۇياعى مەن ءتىسىن امانات ەتىپ تاپسىرىپ بەرگەندىگى جازىلعان. بىراق «ول جەر بەتىنە شىعىسىمەن ەرىپ، كوز جاسى كولشىگىنە اينالىپ كەتىپتى» دەگەندى مەن قوستىم. 20 نەشە جاسىمدا وسى اڭگىمەنى وقىعان ەدىم، 25 جاسىمدا وسى اڭىزدى كىرىستىرىپ، كومىر كەن تاقىرىبىنداعى ءبىر تۋىندى جازۋ ويىنا كەلدىم، ءۇش جىلدان كەيىن اتالعان «كەربۇعى» جازىلدى.

ۋ يۋە: سىنشىلار ءسىزدى «حيكاياتتاردى» قايتا ومىرگە الىپ كەلدى دەپ باعالايدى ەكەن، ءسىز بۇعان قالاي قول جەتكىزدىڭىز؟

حان كاڭ: مەن «كەربۇعىدا» كومىر كەنشىلەرىنىڭ تۇرمىسى مەن ولاردىڭ شەككەن ازابىن ارقاۋ ەتتىم. وسى جەلىدەن ۇزىلمەي وزىندىك حيكايات تا قالىپتاستىردىم. بۇل اڭگىمە كومىر كەنىنە قاتىستى بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە، كۇندەلىكتى جۇمىسى قاراڭقىلىق ىشىندە وتەتىن ي شيان، رىن يىڭ، سوڭىنداعى اپپاراتشى سياقتى كەيىپكەرلەرىم جەر بەتىندەگى جارىققا سونشالىق ءزارۋ ەدى. «بۇعى» دەگەن تاقىرىپ كورەيادا «قارا بۇعى» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ادام تابيعاتىنان بۇعى ءتارىزدى، ءبارى دە قاراڭقىلىقتان جارىققا ۇمتىلعىش.

ۋ يۋە: شىعارمالارىڭىزداعى ماحاببات تاقىرىبىنا ءوز كوزقاراسىڭىز قالاي؟

حان كاڭ: ەر-ايەل ماحابباتى ادامزاتتىڭ تىرشىلىگىنىڭ تىنىسى. ەر مەن ايەلدىڭ اراسىندا دا شىنايى دوستىق ءومىر سۇرەدى، تازا پيعىل ارقىلى وسى دوستىقتى ساقتاۋعا بولادى دەپ قارايمىن. الايدا، مەنىڭ شىعارمالارىمنىڭ نەگىزى ماحابباتتى تالقىلاۋ ءۇشىن ەمەس، قايتا «شىنايى ادامي بولمىستى» اشۋدى وزەك ەتەدى. ادامنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى وتە كۇردەلى دۇنيە. دەمەك، وسى نازىك تە كۇردەلى سۇيىسپەنشىلىكتى ەگجەي-تەگجەيلى بەينەلەگىم كەلدى. بۇل شىعارمالارداعى كەيىپكەرلەردىڭ بارلىعىندا بارىنشا جالعىزسىراۋ، مۇسىركەۋ سەزىمدەرى بار بولىپ، ولار ءوزارا باستان كەشكەن كەشىرمەلەرىمەن ورتاقتاسادى.

ۋ يۋە: ءسىز ەڭ كوپ وي وربىتكەن «ادام دەگەن ءسىرا نە» تاقىرىبى تۋرالى بىزبەن قانداي وي بولىسەسىز؟

حان كاڭ: مەنىڭ شىعارمالارىمنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى ۇلكەن جاقتان الىپ قاراعاندا، شىنىندا ناعىز ادامي بولمىستى اشۋ تۋرالى، قازىردە وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە تىنباي ىزدەنىس جاساپ كەلەمىن، ءار جولى قولىما قالام الاردا دا وسى ماسەلەنى وي ەلەگىنەن وتكىزەمىن. «كەربۇعىنى» جازۋ بارىسىندا، ادام دەگەن نە، ادام دا بۇعى سياقتى ءومىر سۇرە مە؟ ەكىنشى رومانىم «تاستاي سۋىق قول دا» ادام دەگەن نە ءوزى؟ ادامنىڭ بەت الپەتى قالاي، ول دا جالعان با، جوق؟ ەلدىڭ ءبارى جالعان بەتپەردە كيىپ ءومىر سۇرگەسىن، سۇرەڭسىز جالعىزدىق كۇيىن كەشە مە؟ «قاتىقسىز تاعام تۇتىنۋشى» اتتى ءۇشىنشى شىعارمامدى جازۋ بارىسىندا، ادامنىڭ زورلىقتى كۇشتى بۇكىلدەي جويا الۋ-الماۋىنا، زورلىقتى كۇشسىز ءومىر سۇرە الاتىن-المايتىندىعىنا وي ءوربىتتىم. قازىردە «وسپىرىمدەر كەلدى» اتتى التىنشى رومان دا  وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە جازىلدى دەۋگە بولادى.

ۋ يۋە: «قاتىقسىز تاعام تۇتىنۋشىداعى» «كەلىنشەك» وبرازىن سومداۋ قالاي ەسىڭىزگە ءتۇستى؟

حان كاڭ: «قاتىقسىز تاعام تۇتىنۋشىنىڭ» شابىتى كورەيالىق جازۋشى لي ساننىڭ كۇندەلىگىندەگى «مەنىڭشە،  ادام دەگەنىمىز شىن مانىندە وسىمدىك» دەگەن ءبىر اۋىز سوزىنەن كەلگەن بولاتىن، بۇل ءسوز بىرتالايعا دەيىن ەسىمنەن شىقپاي ءجۇردى. سونىڭ الدىندا عانا ءبىر ايەلدىڭ بىرتىندەپ وسىمدىككە اينالعانىن سۋرەتتەيتىن «وسىمدىك ايەل» دەگەن پوۆەست جازعان ەدىم، بۇل مەنىڭ قازىرگە دەيىنگى ەڭ  دەن قويىپ جازعان شىعارمالارىمنىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. كەيىن ءوزىمنىڭ وسى شىعارمامدى قايتالاي وقىپ، ءبىر عاجايىپ سەزىمگە كەنەلدىم. ءسوز جوق، وسى وبرازدى ءتىپتى دە بيىك ورەگە كوتەرۋ كەرەك ەكەن دەگەن ويمەن «قاتىقسىز تاعام تۇتىنۋشى» دەگەن شىعارمام دۇنيەگە كەلدى.

ۋ يۋە: رومان جازۋ ءوزىڭىزدىڭ مىقتىلىعىڭىزدى دالەلدەۋ ءۇشىن بە، الدە، ىشكى سۇرانىس پا؟

حان كاڭ: جان-دۇنيەمنىڭ قالاۋى سولاي. رومان جازۋدى ۇناتامىن. ادەتتە ءاربىر روماندى جازۋعا ءبىر جىلدان ءۇش جىل ارالىعىنداي ۋاقىت كەتەدى.  مەنىڭ تۇتاس ءومىرىم جاسامپازدىققا تاۋەلدى. ءوز قابلەتىمنەن ەشقاشان كۇماندانعان ەمەسپىن. العاشقى شىعارمام «كەربۇعىنى» جازۋ ءبىرشاما قيىنعا ءتۇستى، ماتەريال جيناۋ دا وتە اۋرەگە سالدى. بىراق تۇڭعىش رەت ويعا العان نىسانا مەن رەالدىق ورتاسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋدى ۇيرەنۋگە جاقسى تاجىريبە بولدى دەپ ويلايمىن. ۇزىن-سونار رومان جازۋدىڭ ەكونوميكالىق قىسىمى دا، سالماعى دا وڭاي ەمەس، قىسقا تۋىندىلاردى ادەتتە ءبىر اي ىشىندە جازىپ شىعۋعا بولادى، كۇندەلىكتى تىرلىككە دە كوپ ىقپال جاسامايدى. بىراق رومانعا كىرىسكەندە، ەڭ الدىمەن كىرىس قاينارى ۇزىلەدى، ەڭ قيىنى شىعارمانىڭ قۇنداعىنان شىعا المايسىڭ. سوڭىندا ونىڭ باسپادان شىعۋىن سارىلا كۇتەسىڭ، بۇل ادامدى ابدەن قالجىراتادى. مەيلى قانشا رومان جازساڭدا، ءار كۇنى رەالدىقپەن بەتپە-بەت كەلەسىڭ. وسى دۇنيەدە جاسايدى ەكەنسىڭ. بۇعان امالىڭ دا بولمايدى، مەن تەك ەڭ جوعارى شەكتە جاسامپازدىقپەن شۇعىلدانۋعا، ەل قاتارلى ءومىر سۇرۋگە تىرىسىپ كەلەمىن.

ۋ يۋە: ايوۆا جازۋشىلىق لاگەرىنە قاتىناسقان ەكەنسىز، ءار ەل جازۋشىلارىمەن رۋحاني اۋىس-ءتۇيىس بارىسىندا ءوزىڭىزدى كورەيا ادەبيەتىنىڭ قاي سالاسىنا ۋاكىلدىك ەتتىم دەپ ويلايسىز؟

حان كاڭ: مەن 1998 جىلى اقش-تىڭ ايوۆا شىعارماشىلىق جوباسىنا قاتىناسقانىمدا، مەنىمەن ءبىر كەزەكتە قىتاي جازۋشىسى جوق سياقتى بولاتىن، 18 مەملەكەتتەن 20 جازۋشى قاتىناسقان سول كەزەڭدە، مەن ءوزىمدى كورەي ەلىنە ۋاكىل بولىپ باردىم دەپ ويلاعان جوق ەدىم. وزگە ەلدىڭ جازۋشىلارىمەن رۋحاني، پىكىر-اۋىس كەزىندە، ادەبيەتشىلەردىڭ بارلىعى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساپ كەتەتىندىگىن، ۇقساماستىعىنان ورتاقتىعى باسىم ەكەنىن سەزىندىم. مەن تەك وزىمىزدەگى وسىنشاما كوپ ۇقساستىقتارعا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن عانا بارعان سياقتىمىن.

قىتاي تىلىنەن اۋدارعان: حاليدا انۋارقىزى

حان كاڭ تۋرالى قىسقاشا دەرەك

حان كاڭ 1970 جىلى تۋعان، وڭتۇستىك كورەيا، يونسى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. قازىر وڭتۇستىك كورەيا كوركەمونەر ۋنيۆەرسيتەتى ادەبيەت-كوركەمونەر جاسامپازدىعى فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى، ادەبيەت سالاسىندا حالىقارالىق ىقپالى ەڭ كۇشتى جازۋشىلاردىڭ ءبىرى. ول ىلگەرىندى-كەيىندى «سەۋل اقپارات» گازەتىنىڭ جىلدىق ادەبيەت سىيلىعىن، وڭتۇستىك كورەيا رومان ادەبيەتى سىيلىعىن، بۇگىنگى جاس كوركەمونەرشى سىيلىعىن، دۇڭلي ادەبيەت سىيلىعىن، لي شياڭ ادەبيەت سىيلىعىن، ۋان حاي ادەبيەت سىيلىعىن ەنشىلەگەن.

2016 جىلى 16 مامىردا  حان كاڭنىڭ «قاتىقسىز تاعام تۇتىنۋشى» رومانى نوبەل ادەبيەت سىيلىعىنىڭ يەگەرى ورحان پامۇكتىڭ جاڭا تۋىندىسى - «سانامداعى عاجايىپ نارسە» رومانىنان، نوبەل ادەبيەت سىيلىعىنىڭ يەگەرى كەندزابۋرو وەنىڭ ۋاكىلدىك تۋىندىسى - «سۋ استىندا جان ءۇزۋ» رومانىنان جانە كەزىندە ەڭ ءوتىمدى كىتاپتاردىڭ ءبىرى سانالعان - «جوعالعان بالا» قاتارلى 154 باسەكەلەس تۋىندىلاردان بالل سانى اسىپ، حالىقارالىق بۋكەر ادەبيەت سىيلىعىن جەڭىپ الادى. سونداي-اق، وسى سىيلىققا تۇڭعىش قول جەتكىزگەن ازيالىق جازۋشىعا اينالادى.

ول 2017 جىلى «يتاليانىڭ نوبەل ادەبيەت سىيلىعى» سانالاتىن - مالاپاتي ادەبيەت سىيلىعىمەن ماراپاتتالادى. 2018 جىلى «اق» تۋىندىسىمەن ەسىمى حالىقارالىق بۋكەر ادەبيەت سىيلىعىنىڭ قىسقا تىزىمدىگىنە، «وسپىرىمدەر كەلدى» اتتى تۋىندىسى ارقىلى حالىقارالىق بەرلين ادەبيەت سىيلىعىنىڭ ۇمىتكەرلەر تىزىمدىگىنە ەنەدى.

2019 جىلى يسپانيانىڭ سان كلەمەنت ادەبيەت سىيلىعىن قانجىعاسىنا بايلانسا، جەتى جىل ۋاقىت جۇمساپ جازعان رومانى «قوشتاسپايمىز» رومانى 2022 جىلى وڭتۇستىك كورەيانىڭ داشان ادەبيەت سىيلىعى مەن جين ۋانحۇڭ ادەبيەت سىيلىعىنا ارت-ارتىنان قول جەتكىزەدى.

دايىنداعان جانە رەداكتسياسىن قاراعان ءالىمجان ءاشىمۇلى.

Abai.kz