ايتۋلى اقىن، جاۋھار جازۋشى، پۋبليتسيست، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن قىزمەتكەر، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جازۋشىسى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «پاراسات»، «بارىس» وردەندەرىنىڭ، سەرگەي ەسەنين اتىنداعى التىن مەدالىنىڭ  يەگەرى، شىمكەنت قالاسىنىڭ، تۇركىستان وبلىسىنىڭ جانە سارىاعاش اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ 75 جاسقا تولعان مەرەيتويى كۇنشۋاقتى وڭىردە كەڭ كولەمدە زور سالتاناتپەن اتاپ ءوتىلدى.

اقىن تويى تۇركىستاننان باستاۋ الدى!

تۇركىلەر ءتورى - تابارىك تۇركىستانداعى «Farav» عىلىمي-امبەباپ كىتاپحاناسىندا ايتۋلى اقىن ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ 75 جاسقا تولۋىنا ارنالعان «ءومىرىن ولەڭىمەن ورنەكتەگەن ءحانبيبى» اتتى ادەبي-سازدى كەش ءوتتى. مۇندا كەلۋشىلەر الدىمەن ارنايى جاساقتالعان تاقىرىپتىق كىتاپ جانە فوتوكورمەمەن تانىستى.

سالتاناتتى جيىندى  اقىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى قاسىمحان بەگمانوۆ جۇرگىزدى. تۇركىستان وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرتاي كەنجەبەكۇلى التاەۆ قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەدى.  ءسويتىپ، ول ءوڭىر باسشىسى دارحان امانگەلدىۇلى ساتىبالدىنىڭ اتىنان مەرەيتوي يەسىنە قۇتتىقتاۋ حات تاپسىرىپ،  ايرىقشا سىي-قۇرمەت كورسەتتى.

«كونگرەسس-حولل» كوپسالالى كەشەنىنىڭ «جاڭا لەپ» ۇجىمى كورەرمەندەر نازارىنا «ومىرگە عاشىق جۇرەكپەن» دەپ اتالاتىن سازدى-پوەتيكالىق قويىلىمىن  ۇسىندى. مەرەيتوي يەسى ءوزىنىڭ بىرنەشە ولەڭىن وقىپ، جينالعان جۇرتشىلىققا  ريزاشىلىق سەزىمىن ءبىلدىردى.

كەش بارىسىندا بىرقاتار اقىن-جازۋشىلار مەن اۋدان، قالا اكىمدىكتەرىنىڭ وكىلدەرى وزدەرىنىڭ جۇرەكجاردى تىلەكتەرىن جارىسا جەتكىزدى. ءانشى، سازگەر، «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىنىڭ يەگەرى قۇرالاي ساتمۇحامبەتوۆا، ءانشى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى حاديشا شالاباەۆا، مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى گۇلميرا قالىبەكوۆا اقىننىڭ سوزىنە جازىلعان اندەردى ورىنداپ، كورەرمەندەردىڭ  ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.

«ءحانبيبىنىڭ بيىگى»

شىرايلى شىمكەنت شاھارىندا مەرەيتويلىق سالتانات ەكى كۇنگە سوزىلدى. 28 قاراشا كۇنى شىمكەنتتەگى «قاراتاۋ» ءداستۇرلى ونەر مەكتەبىندە اقىن، ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ 75 جاسقا تولعان مەرەيتويىنا ارنالعان  «ءحانبيبىنىڭ بيىگى» اتتى رەسپۋبليكالىق جازبا اقىندار ءمۇشايراسى ءوتتى. اتالمىش جىر جارىسى ءۇش اي بۇرىن جاريالانىپ، ولەڭدەر ونلاين  جۇيەسىندە قابىلدانعان بولاتىن. وعان ەگەمەن ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ەلۋگە جۋىق اقىن قاتىستى. وسىلايشا قاراتاۋ جايلاۋى جاقۇت جىرعا بولەنىپ، ونىڭ شىڭى «ءحانبيبىنىڭ بيىگىنە» اينالدى.

شىمكەنت قالاسىنىڭ مادەنيەت، تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆتەر باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن  وتكەن رەسپۋبليكالىق مۇشايراعا اقىندار – مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى  عالىم جايلىباي (توراعا), قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى قازىبەك يسا، مۇقاعالي ماقاتاەۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى  باۋىرجان جاقىپ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، لەۆ گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى وڭايگۇل تۇرجان، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى باقىتجان الديار قازىلىق جاسادى.

ناتيجەسىندە، باس جۇلدە (1 000 000 تەڭگە) الماتىلىق  يرانبەك ورازباەۆقا (يران عايىپ) بۇيىردى. تۇركىستان وبلىسىنىڭ وكىلى اقان سابىرجان ءبىرىنشى ورىندى (700 000 تەڭگە) يەلەندى. استانالىق ايجان تاباراكقىزى، الماتى وبلىسىنىڭ وكىلى ماعيزا قۇناپياقىزى  ەكىنشى ورىندى (ارقايسىسى 500 000 تەڭگەلىك) ەنشىلەدى. اتىراۋلىق مارجان ەرشۋ، قىزىلوردالىق دوستىق تىلەۋبەرگەنوۆ، شىمكەنتتىك بالاۋسا ءتولباسىنىڭ (ارقايسىسى 300  000 تەڭگەلىك) ۇلەسىنە ءتيدى. الماتى وبلىسىنىڭ وكىلى جاڭىلحان اسىلبەكوۆا، سەمەيلىك اسەم جۇماعازينا، شىمكەنتتىك داۋرەن ايمانبەتوۆكە  ارنايى جۇلدە (ارقايسىسى 150 000 تەڭگەلىك) ءناسىپ ەتتى.

«سەندەگى مەنى وشىرمە»

جۇمات شانين اتىنداعى شىمكەنت قالالىق اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىندا 28-29 قاراشا كۇندەرى اقىن ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ 75 جاسقا تولۋىنا ارنالعان شايىر ولەڭدەرىنىڭ جەلىسىمەن قويىلعان «سەندەگى مەنى وشىرمە» اتتى پوەتيكالىق تولعاۋىنىڭ پرەمەراسى بولىپ ءوتتى. «وتان وتباسىنان باستالادى» دەگەن دانالىقتى ۇستانا وتىرىپ، قازىرگى جاھاندانۋ زامانىنداعى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز بەن وتباسى ينستيتۋتىنىڭ وزەكتىلىگىن تالقىعا سالاتىن ايرىقشا قويىلىم جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلدى. سپەكتاكل باستالاردان الدىن بۇقارالىق  اقپارات قۇرالدارىنا ارنالعان ءباسپاسوز بريفينگى ۇيىمداستىرىلدى.وندا سپەكتاكلدىڭ قويۋشى رەجيسسەرى، تالانتتى اكتريسا،  قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى ءمولدىر ايدارقىزى مەن اقىن ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى كوپشىلىكتىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ قايىردى. كورەرمەندەر اتىنان قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەگەن اقجارقىن نۇرتازينا  پەسا اۆتورى مەن رەجيسسەرىنە شىعارماشىلىق ساتتىلىك تىلەدى.

«وتان - وتباسىنان قۇرالادى» دەسەك، جاھاندانۋ جاعادان العان ساتتەگى وتاننىڭ كۇيى قانداي؟!. تابالدىرىعىن بەكىتەتىن قوس قازىعى - ەركەك پەن ايەل  دەسەك، بۇگىنگى جاستار  شاڭىراققا قانداي دارەجەدە ۋىق بولىپ قادالۋدا؟!. الدە، قادالىپ ۇلگەرمەستەن وپىرىلىپ قۇلاپ جاتىر ما؟!.  قانشاما قاسىرەتتى كەزەڭەن امان-ەسەن  وتكەن   قازاق ۇلتى ءاردايىم وتباسى كودەكسىنە ادال، بەرىك  بولعان. ەندەشە، بۇل قويىلىم «مامىراججاي ۋاقىتتا جاستار اراسىندا نە سەبەپتەن اجىراسۋ  كۇرت كوبەيىپ وتىر؟»  - دەگەن ساۋالعا  جاۋاپ ىزدەپ تابادى.

سپەكتاكلدىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى - شىڭعىس ايتماتوۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى قۋاندىق قاسىموۆ. قويۋششى سۋرەتشىسى - جومارت دۇيسەبەكوۆ.  قويىلىمداعى رولدەردى  ورىنداعان - اقەركە داۋرەنبەكوۆا، باۋىرجان سەگىزباەۆ ء(بىرىنشى جۇپ), اقمارال امانگەلدى، مەيىرحان اجىباەۆ (ەكىنشى جۇپ), اقمارال ادىلبەكوۆا، ەرجان تۇرىمبەكوۆ ء(ۇشىنشى جۇپ), داميرا قۇماربەك، سامات ازىمقۇلوۆ ء(تورتىنشى جۇپ), لازيزا كەڭەسباي، شاكارىم ساعىمباي (بەسىنشى جۇپ), اقبوتا سمايلوۆا، ازامت  جايىنباي (التىنشى جۇپ), مۋكاراما يباتۋللينا، الىشەر قۇرمانباي (جەتىنشى جۇپ) كوزىقاراقتى كورەرمەندەردىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.  بۇل ونەر تۋىندىسى كوزىقاراقتى كورەرمەننىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.

«ۇلت اماناتىن ارقالاعان «اق جول» جانە ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى»

شىمكەنتتەگى وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان پەداگوگيكالىق  ۋنيۆەرسيتەتىندە «ۇلت  اماناتىن ارقالاعان «اق جول» جانە ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. اقىننىڭ  مەرەيتويىنا ورايلاستىرىلا ۇيىمداستىرىلعان  بۇل باسقوسۋعا قازاقستانمەن قوسا-قابات تۇركيا، وزبەكستان، قىرعىزستان، رەسەي (تەلەكوپىر ارقىلى) كەلگەن قالامگەرلەر، عالىمدار، زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن ستۋدەنتتەر قاتىستى. باسقوسۋ بارىسىندا كۇن تارتىبىنە بايلانىستى ساليقالى اڭگىمەلەر ايتىلدى.

كونفەرەنتسيا مىناداي ءتورت سەكتسيا بويىنشا جۇمىس ىستەدى:

1.ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ شىعارماشىلىق الەمى.

2.ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى جانە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ۇلت زيالىلارىنىڭ تاعدىرى.

3.«اق جول» گازەتى جانە ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى.

4.ۇلتتىق تانىم جانە تاريح.

كونفەرەنتسيانى اتالمىش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسقارما ءتورايىمى –رەكتور مىندەتىن اتقارۋشى گۇلجان سۇگىرباەۆا قىسقاشا قۇتتىقتاۋ سوزبەن اشىپ، ودان ءارى جۇرگىزىپ وتىردى. جۇرتشىلىق نازارىنا اقىن ومىرىنەن بەينەبايان ۇسىنىلدى. شىمكەنت قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى سارسەن ابايۇلى قۇرانبەك قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەدى.

تورتكۇل الەمنىڭ 65 ەلىن ارالاعان  عالىم، وكىلەتتى كەڭەستىڭ توراعاسى  ورازالى سابدەنوۆ كونە  ريمگە ءىح  عاسىر بولسا، ال تۇرىك يمپەرياسىنىڭ عۇمىر كەشىپ كەلە جاتقانىنا ءحىىى عاسىر بولعانىن تىلگە تيەك ەتتى. بۇگىندە جەر جۇزىندە 220 ميلليون تۇركى حالقى  جاسايتىنىن ايتا كەلە تۇركى بىرلىگىن نىعايتۋعا كۇش سالۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى. قازاقستاننىڭ باتىسىندا  فاريزا وڭعارسىنوۆا، اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا، وڭتۇستىگىندە ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى سەكىلدى اقىن قىزدارىمىز شىققانىن ماقتانىش ەتكەن عيبراتتى عالىم جەرلەس اقىنعا «وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى» اتاعى بەرىلگەنىن حابارلاپ، وعان ارنايى  كۋالىكتى  سالتاناتتى جاعدايدا تابىستادى. ءسوز ورايى كەلگەندە ول بۇعان دەيىن 2019 جىلى اتىراۋداعى حالەل دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى اتانعانىن تىلگە تيەك ەتە كەتەيىك.

تۇركياداعى 90 جىلدىق تاريحى بار گازي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى مۋسا يىلدىز قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەدى. ول وقپۋ-دا گازي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى اشىلعانىن ايتا كەلە قوس ەلدىڭ عالىمدارى مەن ستۋدەنتتەرى الداعى ۋاقىتتا تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس  جاسايتىنىن مالىمدەدى.

اقىن، رەسپۋبليكالىق «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى  باۋىرججان جاقىپ ءوزىنىڭ قۇتتىقتاۋ  سوزىنىڭ  سوڭىندا مەرەيتوي يەسىنە ارناعان ولەڭىن وقىدى.

بۇدان كەيىن اقىن جايلى ارناۋ ولەڭدەر مەن ەستەلىكتەر توپتاستىرىلعان «كوكتەممەن قوشتاسپاعان جاز» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى وتكىزىلدى.

الماتىداعى اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى حانگەلدى ءابجانوۆ ءسوز سويلەدى. قازاقتىڭ تۇڭعىش استاناسى - الاش (قازىرگى سەمەي) قالاسى ەكەنىن ايتتى. وندا «سارىارقا» دەگەن گازەت شىققان ەكەن. گرۋزيانىڭ استاناسى - تيفليستەگى (قازىرگى تبيليسي) «ۆولنىي گورەتس» باسىلىمىندا قازاق جاستارىنىڭ جاپونياعا ساياحاتتاپ بارعانى جايلى حابار جاريالانعانىن تىلگە تيەك ەتتى. شەتەلدەردەن كەلگەن عالىمدار مەن وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى وقپۋ-ءدىڭ پرورەكتورى بارشاگۇل يسابەكوۆا  بايانداما جاسادى.

«حان قىزىنداي ءحانبيبى»

كەشكىلىك شىمكەنتتەگى «تۇركىستان» سالتانات سارايىندا «حان قىزىنداي ءحانبيبى» اتتى مەرەيتويلىق ادەبي-سازدى شىعارماشىلىق كەش ءوتتى. مۇندا كەلۋشىلەر الدىمەن اقىن ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان تاقىرىپتىق كىتاپ جانە فوتوكورمەمەن تانىستى. كەشكە  اقىن، رەسپۋبليكالىق «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەپوندەنت-مۇشەسى  باۋىرجان جاقىپ مودەراتورلىق جاسادى. قالا اكىمى عابيت ءابدىماجيتۇلى سىزدىقبەكوۆ قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەپ، اقىنعا ايرىقشا سىي-قۇرمەت كورسەتتى. ول قازاقتىڭ باتىر قىزدارى – ءاليا مولداعۇلوۆا، مانشۇك مامەتوۆا مەن اقىن قىزى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ جولىن سەنىممەن جالعاپ جۇرگەن اقىن اپاسىنىڭ ەڭبەگىن كەزىندە    قازاقتىڭ قابىرعالى  قالامگەرلەرى جوعارى باعالاعانىن تىلگە تيەك ەتتى.  قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى ايگۇل قاپباروۆا، شىمكەنت قالالىق ءماسليحاتىنىڭ توراعاسى باحادىر نارىمبەتوۆ، عيبراتتى عالىم ورازالى سابدەن، قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى دۋلات قۋاشباەۆ قۇتتىقتادى. ورازالى سابدەن ءحانبيبىنى ابايدىڭ تولىق ادامى مەن شاكارىمنىڭ قادىرلى ادامىنا بالادى. ءار 15  مينۋت سايىن ءبىر ءسابي دۇنيەگە كەلەتىن شىمكەنتتە ءالى تالاي حانبيبىلەر تۋىلاتىنىن تىلگە تيەك ەتتى. «اق جول» پارتياسىنىڭ وكىلدەرى اقىندى «الاش» مەدالىمەن ماراپاتتادى. ءانشى، سازگەر قۇرالاي ساتمۇحامبەتوۆا اقىننىڭ سوزىنە جازىلعان «التىناي» ءانىن شىرقادى. ءمۇشايرادا باس جۇلدە، ءبىرىنشى جانە ەكىنشى جۇلدەلەرىن العان اقىندار – يرانبەك ورازباەۆ (يران عايىپ), اقان سابىرجان، ايجان تاباراكقىزى، ماعيزا قۇناپياقىزى، باۋىرجان جاقىپ ءوز ولەڭدەرىن وقىدى. قالامگەرلەر اتىنان سوزگە شىققان عالىم جايلىباي، وڭايگۇل تۇرجان، باۋىرجان باباجانۇلى، قاتيرا جالەنوۆا، باتىرحان سارسەنحان شايىرعا شىعارماشىلىق تابىس تىلەدى.  ءداستۇرلى ءانشى، تەرماشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى، «پاراسات»، «بارىس» وردەندەرىنىڭ يەگەرى تاتيانا بۋرميستروۆا اقىننىڭ سوزىنە جازىلعان «جارىعىم» ءانىن شىرقادى. رەجيسسەر سەرگەي ءازىموۆ، بەكبولات بايساعاتوۆ ، وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى وقپۋ-ءدىڭ باسقارما ءتورايىمى - رەكتور مىندەتىن اتقارۋشى گۇلجان سۇگىرباەۆا، مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىرشىق قالاسىنداعى فيليالىنىڭ ديرەكتورى داريا قوجامجاروۆا، عالىم سالتانات تولەگەنقىزى ايبەرگەنوۆا قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەپ، اقىنعا  سىي-سياپات كورسەتتى. ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنا ساكەن سەيفۋللين مەدالى تابىس ەتىلدى. «قازىنا» بي ءانسامبلى ونەر كورسەتتى. ءانشى گۇلميرا قالىبەكوۆا سازگەر تولەگەن مۇحامەدجانوۆتىڭ «حانەكەمە ارناۋىن» ورىنداپ، اقىنعا قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپابى - دومبىرا تارتۋ ەتتى. سالتانات جۇمادىلداەۆا مەن نۇرجان جۇسىپبەكوۆ «ماحاببات - ءومىر»، حاديشا شالاباەۆا «دوس ىزدەدىم»، قۇرمانعازى يبراگيموۆ لەسبەك امانوۆتىڭ «قايتەيىن؟» اندەرىن شىرقادى.

شىمكەنت قالاسىنىڭ  اكىمى عابيت ءابدىماجيتۇلى سىزدىقبەكوۆ پەن   وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى وقپۋ-ءدىڭ باسقارما ءتورايىمى – رەكتور مىندەتىن اتقارۋشى گۇلجان سۇگىرباەۆانىڭ اتىنان مەرەيتوي يەسىنە ىقىلاس گۇلدەرى ۇسىنىلدى.

مەرەيتويلىق سالتانات «ۇلىتاۋ» مەيرامحاناسىندا ءوز جالعاسىن تاپتى. وندا دا كەش كەيىپكەرىنە ارناپ جۇرەكجاردى تىلەك ايتۋشىلاردىڭ قاتارى كوپ بولدى.

حالقى سۇيگەن ءحانبيبى

ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى - سارىاعاش اۋدانىنىڭ تۋماسى. 1949 جىلى 30 ماۋسىمدا پەداگوگتار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اتا-اناسىنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمى – حانبوبەك تۇعىن. قاعىلەز قىز  جاستايىنان ولەڭدى وزىنە ەتەنە سەرىك ەتكەن. توعىزىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىندە ءوزىنىڭ ولەڭدەرىن اۋداندىق «قىزىل تۋ» - «كراسنوە زناميا» گازەتتەرىنىڭ رەداكتسياسىنا اپارعان قىزدىڭ بولاشاعىن باعدارلاعان اقيىق اقىن تولەگەن ايبەرگەنوۆ وعان  اق باتاسىن بەرگەن ەكەن.  سويتىپ، وقۋشى داپتەرىنىڭ ءبىر شەتىنە:

«سەن شىققان بيىك جوق ءالى،
سەن شىقپاق بيىك جوعارى.
قايرالماي جاتقان جاس تالانت
قيىپ تۇسسەم دەپ سوعادى.

ۇشۋعا قانات قومداعان،
اققۋداي كوككە سامعاعان.
قۇرالاي كوزدى اقىن قىز
اقۇشتاپ ءىزىن جالعاعان.

اشىلعان گۇلدى اپتاسا،
تۇتانعان وتتى اقپاسا.
بولعانمەن شىڭدار نە پايدا،
سىلدىراپ بۇلاق اقپاسا»، - دەپ قولتاڭباسىن قالدىرىپ: «ءتۇبى سەن بالا ءبىر قاراعا جەتىپ جىعىلاسىڭ»، - دەپ ۇلكەن ءۇمىت ارتقان ەكەن. وسىلايشا حان اپا الپىس جىلدان بەرى پاراساتتى پوزيانى وزىنە ەتەنە سەرىك ەتىپ كەلەدى.

1972 جىلى شىمكەنت پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى) فيلولوگيا فاكۋلتەتىن سىرتتاي وقىپ بىتىرگەن. انتون سەميونوۆيچ ماكارەنكو اتىنداعى ورتا مەكتەپتە ۇستازدىق قىزمەت اتقۆرعان. 1968-1972 جىلدارى سارىاعاش اۋداندىق «قىزىل تۋ» - «كراسنوە زناميا» گازەتتەرىندە ادەبي قىزمەتكەر بولىپ ىستەگەن.

شىمكەنتكە كەلگەننەن كەيىن 1973-1977 جىلدارى وبلىستىق حالىق شىعارماشىلىعى ورتالىعىندا باس مامان، 1975-1980 جىلدارى وبلىستىق راديوحابارلارىن تاراتۋ ءبولىمىنىڭ رەداكتورى قىزمەتىن اتقارعان. 1989-1992  جىلدارى وبلىستىق «قازاق ءتىلى»  قوعامىن باسقارعان. «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ جوباسىن جاساۋعا قاتىسقان. 1992-1994 جىلدارى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىن باسقارعان. 1994-2003  جىلدارى وبلىستىق فيلارمونيانىڭ ديرەكتورى لاۋازىمىن اتقارعان. 1996 جىلى اتالمىش ونەر ورداسىنا ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ەسىمىن بەرۋگە ىقپال ەتكەن. 1998 جىلى فيلارمونيانىڭ الدىنا ۇلى سازگەردىڭ كەۋدەمۇسىندىك ەسكەرتكىشىن ورناتۋعا مۇرىندىق بولعان.  2003-2017  جىلدارى وبلىستىق ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى مۋزەيىنىڭ  ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارىپ، قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىققان.

«قانات قاقتى» (1972), «بۇلتسىز اسپان» (1978), «جۇلدىزىم» (1982), «جانگۇلىم» (1989), «جان ايقايى» (1993), «ماحابباتىم - ماڭگىلىك» جىر جيناقتارى (1997), «شىندىققا قاراي ءجۇزدىم مەن»   ەستەلىكتەر، دەرەكتى حيكايات; قوستومدىق تاڭدامالى شىعارمالار جيناعى (1997), «جىر كىتابى»; «سىر كىتابى» پروزالىق جيناق  (1999), «جان شۋاعىن توساسىڭ»  جىر جيناعى; «حان قىزىنداي ءحانبيبى» پروزالىق جيناق (قۇراستىرعان اقىن  نارماحان بەگالىۇلى، 2003), «اي تۋادى بوزارىپ» جىر جيناعى; «كۇن شىعادى قىزارىپ»  پروزالىق جيناق(2004), «الاش ارىستارى»  پروزالىق جيناق; «قان جۇرەكتى قايعىلىم...» پروزالىق جيناق (2006), «شىدام بەر، سابىر قىلايىن» پروزالىق جيناق  (2007),  التى تومدىق شىعارمالار جيناعى (2009), «شولپان» جۋرنالى (2010), 25 تومدىق «اق جول» گازەتى (2011-2020), «ديالوگ» سۇحباتتار، ەسسەلەر، ماقالالار; «ەگىز - لەبىز»  لەبىزدەر، ارناۋ ولەڭدەر، جاڭا ولەڭدەر، اڭگىمە، وي-تولعامدار (2014), ون تومدىق شىعارمالار جيناعى;  «جىبەك» پروزالىق جيناق; «مەن داعى تابيعاتتىڭ بوپەسىمىن» جىر جيناعى (2018), «ەسسەلەر» جيناعى (2020),  «ەسكە الساڭ كوڭىل جادىرار»، وزبەك جازۋشىسى ناسىر فازىلوۆتىڭ قازاق قالامگەرلەرى جايلى  تۋىندىلارىنىڭ اۋدارماسى  (2024) كىتاپتارى جارىق كورگەن.

قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ءابدىلدا تاجىباەۆ: «ءحانبيبى «نايزاعايلى ءتۇن» دەگەن ولەڭىن:

«دىرىلدەتىپ، دۇبىرلەتىپ كوك بەلدى
نوسەر الىپ كەلە جاتتى كوكتەمدى.
ارۋ اسپان اسىعىستاۋ كوكتەيدى
التىن جىپپەن جىرتىق قارا شەكپەندى»،  - دەپ باستاپتى. ادال شىنىم، مەن وسى ولەڭدى ءوزىم جازباعانىما وكىندىم. ءبىر شۋماق ولەڭدە قانشا ەپيكالىق قۋات، كوركەم سۋرەت بار. التىن جىپپەن جىرتىق بۇلتتاردى كوكتەۋ - تابيعات قۇدىرەتىنىڭ، تابيعاتى قۋاتتى اقىننىڭ عانا قولىنا كەلەدى...»، - دەپ ودان ۇلكەن ءۇمىت كۇتكەن ەكەن.

ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز ولەڭمەن قوسا-قابات اڭگىمە، نوۆەللا، حيكايات، ەسسە جازۋمەن دە تانىمال. بۇعان ونىڭ باۋىرجان مومىشۇلى، قاسىم قايسەنوۆ، ءازىلحان نۇرشايىقوۆ، ءابىش كەكىلبايۇلى، سافۋان شايمەردەنوۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا، رەسەيدىڭ كەمەر وبلىسىن باسقارعان امان تولەەۆ، وزبەكتىڭ ساتيريك جازۋشىسى سايد احماد، حالىق اقىنى اسەلحان قالىبەكوۆا جايلى جازعان ەستەلىك، ەسسەلەرى مىسال بولا الادى.

تاشكەنتتە جارىق كورگەن «شولپان» جۋرنالى مەن «اق جول» گازەتىن توتە اراب جازۋىنان كيريلليتساعا كوشىرگەن. ءسويتىپ، قازاقتىڭ تاۋتۇلعالارىنىڭ تۋىندىلارىن تۋعان حالقىمەن قايتا قاۋىشتىرعان.

ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ اقىندىق تۇلعاسى، شىعارماشىلىعى جايلى قانشاما قالامگەرەر مەن ادەبيەتتانۋشى عالىمدار وزدەرىنىڭ جۇرەكجاردى ويلارىن بىلدىرگەن. «ادامزاتتىڭ ايتماتوۆى» اتانعان قىرعىزستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى  شىڭعىس تورەقۇۇلى ايتماتوۆتىڭ: «...العاشقى ولەڭدەرىڭىزدىڭ ءوزى-اق شىنايىلىعىمەن، جانعا جىلۋ دارىتاتىن ورەلى پوەزياعا تيەسىلى ساناسىمەن، ەرەكشە نازىكتىگىمەن، ايەلگە ءتان بيازىلىعىمەن وقىرماندى باۋراپ الادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى جاستار ءسۇيىپ شىرقايتىن  انگە اينالسا، تەگىننەن تەگىن ەمەس. ءالى دە جاس، ادەمى قالپىڭىزداسىز. ەشتەڭەمەن دە باعالاۋعا كەلمەيتىن وسى اسىل قاسيەتىڭىز سيقىرى پوەزياڭىزعا سەرىك بولسىن»، - دەپ جازعانى بار.

قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ءابىش كەكىلبايۇلى: «ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى كۇيىپ-جانىپ سويلەيدى، كۇيزەلە تەبىرەنەدى. سەرگەلدەڭ سەزىم مەن ساپىرىلىستاعى سانا عانا ءسوز ونەرىن قۇنارلاندىرا الادى. حانبيبىدە سونىڭ ەكەۋى ە مولىنان بايقالادى. ونىڭ شابىتى - ءالى ارىنى قايتا قويماعان البىرت شابىت. ولەڭ ولكەسىنە اياق باسقانى كۇنى كەشە بولماسا دا ءاۋ باستاعى ەكپىنىن ەسەلەي تۇسپەسە، تەجەي قويماعان. اقتۇتەك شابىت. ءبىزدىڭ پوەزيا جاقسى اقىندار مەن جاقسى ولەڭدەرگە ەشقاشان كەندە بولىپ كورگەن جوق. قازىر دە سولاي. جىگىتتەرىمىزدى بىلاي قويعاندا بالاۋسا قارىنداستارىمىز - گۇلنار سالىقباەۆا، ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ ليريكاسى مەنى قاتتى تەبىرەنتەدى...

ەلدىك پەن كىسىلىك قاتار سىنعا ءتۇسىپ تۇرعان تاريحي كەزەڭدە  بۇعىپ قالماي، كولدەنەڭ كوك اتتى وكپە-بوپسانىڭ شىلاۋىندا كەتپەي، تاۋەلسىزدىمىزدىڭ نىعايۋىنا، كەلەشەگىمىزدىڭ كەمەلدەنۋىنە قاياۋسىز جىرلارىمەن، قالتقىسىز ەڭبەگىمەن سۇبەلى ۇلەس قوسا بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن. شىن ايدىنى  مەن ايبىنىن جان-جاقتى تانىتقان ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ  اقىندىق جۇلدىزىنىڭ  بارعان سايىن جارقىراي  تۇسەرىنە كۇمانىم جوق»، - دەپ ونىڭ شىعارمالارىنا جوعارى باعا بەرگەن.

اقىن، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى فاريزا وڭعارسىنوۆا: «جاقسىلى-جاماندى اقىن اتاۋلىنىڭ ءبارى الماتىدا تۇرىپ قانا ۇلكەن سۋرەتكەر بولادى» دەگەن  جاڭساق پىكىرلەر بار. تالانتتار استانادا تۇرماي-اق، كىرپىشتەي كىتاپپتارىن جىل ارالاتىپ شىعارا الماي جۇرسە دە قازاق جىرىنىڭ بابالار كوتەرگەن الا تۋىن تۇسىرمەي كەلەدى. بۇل ويىمنىڭ ءبىر دالەلى – اقىن ءحانبيبى ەسەنقاراقىزىنىڭ جۇرەكتەن تۋعان جىرلارى. تاعى ءبىر قايتالاپ ايتامىن، ورىستىڭ  ۇلى جازۋشىسى ميحايل الەكساندروۆيچ شولوحوۆ - ماسكەۋدە نەمەسە ورتالىق قالالاردە ەمەس، ءوزىنىڭ دەرەۆنياسىندا جاتىپ-اق ورىس ادەبيەتىن الەمدىك دارەجەگە كوتەرىپ تاستاعان جان. سونداي-اق ءحانبيبى دە   - ءوزىنىڭ شىمكەنتىندە سارىاعاشىنىڭ ساۋمال سۋىنا قانىپ ءجۇرىپ-اق ۇلكەن اقىن بولىپ قالىپتاسىپ، بيىك دەڭگەيگە جەتكەن ادام.

قازاق جىرىنىڭ كىرىسپەسى بۇقار جىراۋدان باستالاتىن ۇلكەن ءبىر توم بولسا، ءحانبيبىنىڭ اقىندىق شىعارماشىلىعى وسى التىن ءارىپتى تومنىڭ ايشىقتى ءبىر بەتى دەۋگە ابدەن لايىق»، - دەپ ارىپتەس سىڭلىسىنە ۇلكەن سەنىم جۇگىن ارتقان تۇعىن.

جازۋشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سۆيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مارحابات بايعۇتتىڭ: «كەمەڭگەر سۋرەتكەر،  دانىشپان ويشىل مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆ قۇرداس-دوستىڭ، قۇربى-دوستىڭ بارىنشا قىمبات بولاتۇعىنىن، بىراق ءىنى-دوستىڭ، اعا-دوستىڭ ايرىقشىلىعى الابوتەن ەكەنىن ەرەكشەلەي جازعان ەدى. ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى حانىمدى مەن دوس-قارىنداس سەزىنەمىن. دوس-قارىنداستىڭ، ياكي قارىنداس-دوستىڭ ءجونى ءجۇدا باسقاشا. ءىنى-دوس سەكىلدى. بالكىم، ودان دا وزگەلەۋ.  دوس-قارىنداسىممەن قۇرداستاردان بەتەر قالجىڭداسامىز. كەيدە اۋىزشا، كەيدە جازباشا ايتىساتىنىمىز تاعى بار. ەكەۋمىز تۋرالى ءتۇرلى-ءتۇرلى اڭگىمە قوزعالاتىنىن بىلەمىز. بىلەمىز دە كۇلەمىز. ازىلگە بەرىلسەك تە ازازىلگە بەرىلگەنىمىز جوق. ولەڭى - وزگەشە ورە ءورىستى ورنەك. ءورىمى بولەك، وركەنى ەرەك دۇنيە. ون تومدىعىنىڭ سەگىزىنشى تومى - قارا ءسوز. قارىنداستىڭ قارا ءسوزى. قايران قالار عاجايىپتار بۇل جانردا دا جەتەرلىك. كەزىندە «باۋكەڭ باتا بەرگەن. ءحانبيبىنىڭ حيكايالارى حاقىندا» دەگەن دۇنيەمىزدە دوس-قارىنداس قالامگەردىڭ «تالانت تاعدىرى» دەيتىن دەرەكتى حيكاياتىنا ءبىراز-ءبىراز توقتالىپ، تالداڭقىراعانبىز. ول پىكىرىمىزدى قايتالاعىمىز جوق. ودان بەرگى ونشاقتى جىلدىڭ ىشىندە جاۋھار جىرلارىمەن، وتكىر ولەڭدەرىمەن قاتار قارا ءسوزدى دە وكپەلەتە قويعان جوق. تالاي-تالاي تاماشا تۋىندى جاراتتى»، - دەپ جازعانى دا جادىمىزدا.

اقىن، دراماتۋرگ، اۋدارماشى، سازگەر يسرايل ساپارباي:

«ول - اقىن عوي، پەرىشتە عوي ەندەشە،
سەنبەگەندەر ءوزى ءبىلسىن سەنبەسە.
ادامعا دا، اللاعا دا ايان عوي،
ءومىر سۇرە المايتىنى پەندەشە...»، - دەپ تەبىرەنە تولعانادى.

ءحانبيبىنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان حانبوبەك ەسىمىن ونىڭ وجەت مىنەزىنە بايلانىستى قالامداستاستارى سان مارتە قۇبىلتقان. اتاپ ايتقاندا، ءابىش كەكىلبايۇلى «اقتۇتەك»، سەرىك تۇرعىنبەكوۆ «حان قىزىنداي ءحانبيبى»، «اقىننان شىققان اق تۇيعىن»،  تەمىرحان مەدەتبەك «تارپاڭ مىنەز، سوي اقىن»، تولەگەن قاجىباەۆ «ءان-ءبيبى»، «مارحابات بايعۇت «جالعىز جولبارىس»، مىلتىقباي ەرىمبەت «وڭتۇستىكتىڭ وت شايناعان اقىنى»، سارسەنبەك ساحابات «حالقى سۇيگەن ءحانبيبى»، قانىبەك سارىباەۆ «قانقۇيلى»، شىمكەنت شاھارىنىڭ جاستارى «حان اپا» دەپ دارىپتەيدى.

بۇعان قوسا-قابات ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى جۋرناليست رەتىندە ءباسپاسوز بەتىندە سان الۋان تاقىرىپ پەن جانردا قالام تەربەپ جۇرگەن جان. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ول تۋرالى دا از جازىلعان جوق. سونىڭ ءبىرى - وسى جولدار اۆتورىنىڭ  2012 جىلى 21 قىركۇيەكتەگى قالالىق «شىمكەنت كەلبەتى» گازەتىنىڭ №39 سانىندا  جاريالانعان «ءسىز بۇل جيىننان نە كۇتەسىز؟» دەگەن سۇحباتىن  وقىپ، تانىسۋلارىڭىزعا بولادى. وندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتى XIV قۇرىلتايىنا قاتىسۋ ءۇشىن ساپارعا شىققان  مارحابات بايعۇت، ءابىلدا ايماق، ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى، كەندەباي احاتتىڭ پىكىرلەرى بەرىلگەن. اتالمىش قۇرىلتاي وتكەننەن كەيىن شىمكەنتتە شىعاتىن «شۇعىلا» گازەتىنىڭ قازان ايىنداعى №18-19  ساندارىندا «قۇرىلتايدان كۇتەرىمىز كوپ» دەگەن كەزەكتى سۇحباتى جارىق كورگەن.

قورىتا ايتقاندا، حان قىزىنداي ءحانبيبى ەسەنقاراقىزى بۇگىندە ناعىز بابىندا، وندىرتە جازاتىن شاعىندا. ءبىز مەرەيتوي يەسىنە ۇزاق تا باقىتتى عۇمىر، شىعارماشىلىق تولاعاي تابىس تىلەپ قالامىز. جازار ادەبي دۇنيەڭىز  كوبەيسىن، اقىن  اپكە!

ءابدىساتتار ءالىپ،

جۋرناليست، اقىن، اۋدارماشى، قازاقستان جۋرناليستەر جانە حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارىنىڭ مۇشەسى.

شىمكەنت قالاسى.

Abai.kz