تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ (تدم) ءبىرى بولىپ تابىلاتىن 11-ماقسات – «تۇراقتى قالالار مەن ەلدى مەكەندەر» – قالالاردى ينكليۋزيۆتى، قاۋىپسىز، ءتوزىمدى جانە تۇراقتى ەتۋگە باعىتتالعان. بۇل ماقسات قازىرگى ۋربانيزاتسيا قارقىنى مەن ونىڭ قورشاعان ورتاعا، ەكونوميكاعا جانە قوعامعا اسەرلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ورنىقتى دامۋ ءۇشىن اسا ماڭىزدى. 11-ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن جاسالۋ كەرەك نەگىزگى مىندەتتەرگە توقتالىپ وتسەك:

1. قاۋىپسىز جانە قولجەتىمدى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ:

الەم بويىنشا ميلليونداعان ادام لايىقتى باسپاناعا مۇقتاج. بۇل مىندەت ەلدى مەكەندەردە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ مەن تۇرعىن ءۇي قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋدى تالاپ ەتەدى.

2. تۇراقتى كولىك جۇيەلەرىن دامىتۋ:

كولىك قالالارداعى اۋا ساپاسىنا، جول قاۋىپسىزدىگىنە جانە ەكونوميكالىق بەلسەندىلىككە اسەر ەتەدى. قوعامدىق كولىك جۇيەلەرىن جاقسارتۋ جانە ەكولوگيالىق تازا كولىكتەردى ەنگىزۋ ماڭىزدى.

3. قالالىق ينفراقۇرىلىمدى جەتىلدىرۋ:

قالالاردا تازا سۋعا، ەلەكتر قۋاتىنا جانە ينتەرنەتكە قولجەتىمدىلىك قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك. بۇل تۇرعىنداردىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرادى.

4. مادەني جانە تابيعي مۇرالاردى قورعاۋ:

قالالارداعى تاريحي جانە مادەني نىسانداردى ساقتاۋ، سونداي-اق تابيعي ەكوجۇيەلەردى قورعاۋ تۇراقتى دامۋدىڭ ماڭىزدى اسپەكتىسى بولىپ تابىلادى.

5. كليماتتىق تۇراقتىلىقتى ارتتىرۋ:

قالالار كليماتتىق وزگەرىستەرگە بەيىم بولۋى قاجەت. بۇل سۋ تاسقىنى، جەر سىلكىنىسى نەمەسە باسقا تابيعي اپاتتاردان بولاتىن شىعىنداردى ازايتۋ ءۇشىن قاجەت.

6. قالدىقتاردى باسقارۋدى جەتىلدىرۋ:

قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جانە ولاردى تۇراقتى باسقارۋ ەكولوگيالىق تازالىقتى قامتاماسىز ەتەدى.

11-ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ەلىمىزدە قالالاردى ەكولوگيالىق تازا، قاۋىپسىز، قولجەتىمدى جانە بارشاعا قولايلى ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىنا اينالدىرۋدى كوزدەپ وتىر. جوسپار اياسىندا قالا ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ، كولىك جۇيەسىن جەتىلدىرۋ، قالدىقتاردى باسقارۋ، ەنەرگيانى ۇنەمدەۋ، تاريحي مۇرالاردى ساقتاۋ جانە كليماتتىق وزگەرىستەرگە توزىمدىلىكتى ارتتىرۋ قاراستىرىلعان.ءال-فارابي اتىنداعى زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى وسى ماقساتقا جەتۋ جولىندا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا.الماتى قالاسىندا وتەتىن سەنبىلىكتەرگە،قاتتى تۇرمىستىق قايدا وڭدەۋ ءۇشىن دە جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسۋدا.

بۇگىنگى تاڭدا الەم حالقىنىڭ 55%-دان استامى قالالاردا ءومىر سۇرەدى، ال 2050 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىش 70%-عا دەيىن ءوسۋى مۇمكىن. ۋربانيزاتسيانىڭ ارتۋى ءبىر جاعىنان ەكونوميكالىق دامۋ اكەلسە، ەكىنشى جاعىنان الەۋمەتتىك جانە ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شيەلەنىستىرىپ وتىر. اۋانىڭ لاستانۋى، شۋلى ورتا، كولىك كەپتەلىستەرى، قولجەتىمسىز باسپانا، جانە تابيعي رەسۋرستاردىڭ ازايۋى – بۇل ماسەلەلەردىڭ بىرقاتارى عانا.

11-ءشى تۇراقتى دامۋ ماقساتى – قالالار مەن قاۋىمداستىقتاردىڭ تۇراقتى دامۋى تەك ينفراقۇرىلىمدىق وزگەرىستەردى عانا ەمەس، سونداي-اق ادامداردىڭ ويلاۋ جۇيەسىن دە وزگەرتۋدى تالاپ ەتەدى. الەمدىك جانە جەرگىلىكتى دەڭگەيدە بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋ ارقىلى ءبىز قالالاردى بارشاعا قولايلى ءارى قاۋىپسىز ورىنعا اينالدىرا الامىز. قالالاردىڭ دامۋى-ادامزاتتىڭ بولاشاعى.

سۋلەيمەنوۆا س.ج

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتى  ازاماتتىق قۇقىق جانە ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ،ەڭبەك قۇقىعى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى،زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،پروفەسسور

Abai.kz