1-ءبولىم: ەسىرتكى مەن جەزوكشەلەردىڭ لوتەرەيا بيلەتتەرىنىڭ قالتارىسىندا قالاي جاسىرعانى حاقىندا

لوتەرەيا كلۋبتارى تۇرىندەگى رۋلەتكالى كازينو ەتەك جايىپ، ءوز قۇشاعىنا ەسىرتكى، جەزوكشەلىك جانە قارۋ-جاراق ساۋداسىن سىيدىردى. يەلەرى بولسا، قازاقستان بيۋدجەتىنە تۇسۋدەن قاعىس قالىپ، وفشورلارعا جىلىستاتىلعان جۇزدەگەن ميللياردتاردى قالتالارىنا باستى. تۇپتەپ كەلگەندە بۇنىڭ ءبارى - «نارىقتى ساۋىقتىرۋ» دەگەن سىلتاۋمەن ىسكە اسىرىلاتىن ۇلكەن سحەمانىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. كوپ جىل بۇرىن بۇل لوتەرەيالاردان باستاۋ الىپ، ءدال قازىر بىرنەشە سالالارعا تارامدالىپ كەتتى.

قازاقستاندا وفشورلىق تامىرى بار شىمىلدىقتى مونوپوليالاردىڭ قالاي ومىرگە كەلگەنى، نەگە ولاردان بيۋدجەتكە جۇزدەگەن ميلليارد تەڭگە تۇسپەيتىنى جانە لوتەرەيا كلۋبتارىن بەت پەردە ەتىپ سالىق تولەمەيتىن بۇكىل ەل بويىنشا كىمنىڭ كازينو اشاتىنى تۋرالى Orda.kz ءوز ماتەريالىن جاريالادى.

رەداكتسيانىڭ قۇزىرىندا «قازاقستاننىڭ بۋكمەكەرلەر قاۋىمداستىعى» زتب-نىڭ انتيكورعا جولداعان ءوتىنىشى بولدى. وندا بيزنەسمەندەر كەيبىرەۋلەردىڭ ەكونوميكانى جانە قوعامدىق ادامگەرشىلىكتى ساقتاپ قالۋ تۋرالى اڭگىمەلەردى بەت پەردە ەتىپ،  ەلدەگى بەلگىلى سالالاردى مونوپوليالاندىرۋعا قالاي تىرىساتىنى تۋرالى ءسوز ەتەدى.

بۇل سحەمانىڭ ارتىندا رەتتەۋشى تۇرعان جوق: ول سپورت مينيسترلىگىنىڭ، پارلامەنتتىڭ قازىرگى قۇرامىنا دەيىن، ءتىپتى قازىرگى پرەزيدەنتكە دەيىن ورىن العان جاعداي بولىپ تابىلادى. بىراق مەملەكەتتىك ورگاندار تاعى دا ولاردىڭ قۇرعان تورىنا ءتۇستى. اتالعان سحەمانىڭ اۆتورلارى شەنەۋنىكتەردىڭ قۇزىرەتتىلىگىنىڭ شەگىن وتە جاقسى ءبىلىپ، سوعان وراي دەگەندەرىن ىسكە اسىرا الادى.

ىزگى نيەتپەن توزاققا داڭعىل جول توسەلدى دەگەندەيىن، ءبىزدىڭ جاعدايدا توزاق - ەكونوميكالىق دامۋ، ال ىزگى نيەت - ايارلىق. Orda.kz رەداكتسياسى بۋكمەكەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ وتىنىشىندە كورسەتىلگەن بىرقاتار فاكتىلەردى تەكسەردى جانە وسى تەكسەرۋ بارسىندا ولاردىڭ اقيقات ەكەنىن راستالدى.

قارۋ، ەسىرتكى، لوتەرەيا بيلەتتەرى

15 قاڭتاردا ءىىم كريمينال مەن لۋدومانياعا قارسى كۇرەستەگى كەزەكتى جەڭىسىن سالتاناتپەن جاريالادى. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ۇقك قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە جانە باس پروكۋراتۋرانىڭ قولداۋىمەن «لوتەرەيا كلۋبتارى رەتىندە ارەكەت ەتكەن زاڭسىز ونلاين-كازينولاردىڭ ءىرى جەلىسىن» جويدى.

«زاڭسىز ويىن قىزمەتىنەن باسقا، كۇزەتشىلەر مەن اكىمشىلەر VIP-كليەنتتەر ءۇشىن ءينتيمدى قىزمەتتەر ۇيىمداستىرىپ، جەڭگەتايلىق جانە ەسىرتكى پايدالانۋ فاكتىلەرى تىركەلدى. ارنايى وپەراتسيا بارىسىندا پوليتسياعا 400-دەن استام ادام جەتكىزىلدى. قىلمىستىق سحەمانىڭ نەگىزگى 8 ۇيىمداستىرۋشىسى، سونىڭ ىشىندە تاياۋ جانە الىس شەتەل ازاماتتارى ۇستالدى»، - دەدى ءىىم ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتىنىڭ باسقارما باستىعى قۋاندىق الپىس.

سونداي-اق، پوليتسەيلەر لوتو-كلۋبتاردا ۇتىس ناتيجەسى الدىن الا بەلگىلى بولعانىن انىقتادى. اكىمشىلەر ولاردى قولمەن رەتتەپ، قاجەت بولعان ساتتە كليەنتتەردىڭ ۇتىلىستارىن «جونگە كەلتىرە» الادى.

جۇرتتى تاڭ قالدىرعانى:   570 لوتو-كلۋبتارداعى  تىنتۋلەر كەزىندە بۇكىل ەل بويىنشا زاڭسىز قىزمەتى ءۇشىن 326 مەكەمە جابىلىپ،، تەرگەۋدەگى ايىپتالۋشىلاردان  247 ملن تەڭگە، 55 ملن رۋبل جانە 125 مىڭ دوللاردىڭ الىنى بولدى. جانە التى ميلليارد تەڭگە - سحەمانىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنىڭ پايداسى بولىپ سانالىپ: بۇل اقشانىڭ كوپ بولىگى شەتەلگە شىعارىلدى.

قاڭتار ايىندا حابارلاعانىمىزداي، ءىس بويىنشا Loto Club كومپانياسىنىڭ يەلەرى دە قاراۋىلعا الىندى. ولاردىڭ قازاقستان وڭىرلەرىندەگى كلۋبتارى جابىلىپ،قۇلىپتالىپ  مورلەندى. بىراق ودان ءارى بۇل  ىستە كۇتپەگەن وزگەرىس ورىن الدى.

قىركۇيەكتە ءىىم تەكسەرۋ قورىتىندىسى تۋرالى ەسەپ بەردى. مينيسترلىك جارتى جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلعان جۇمىس ناتيجەلەرىن قورىتىندىلادى جانە... كومپانيانىڭ جۇمىسىنان زاڭسىز ەشتەڭە تاپپاعاندىعىن ايتتى. قىلمىس قۇرامىنىڭ جوقتىعىنان قىلمىستىق ءىس ىڭ-شىڭسىز جابىلىپ تىندى.

سول ءىىم قىزمەتكەرلەرىنە لوتو-كلۋبتان تاۋىپ العان قارۋ-جاراق، ەسىرتكى جانە جەزوكشەلەردىڭ قايدا كەتكەنى تۋرالى ساۋال قويىلادى؟ الدە جۇزدەگەن تىنتۋلەر پوليتسەيلەرگە قۇر ەلەس بولىپ كورىندى مە؟ نەمەسە بۇكىل ەل بويىنشا ءۇش مىڭ قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى قۇر بەكەر كۇشتەرىن سارپ ەتىپ جۇمىس ىستەدى مە؟

نە ءۇشىن كۇرەستىڭىز...

2016 جىلى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى (قازىر تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى) لوتەرەيا نارىعىندا ءتارتىپ ورناتقىسى كەلەتىنىن حابارلادى. ول ءۇشىن ەلدەگى لوتەرەيا ويىندارىنىڭ بارلىق ماسەلەلەرىمەن اينالىسۋى ءۇشىن بىرىڭعاي وپەراتور قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل قادامعا «نارىقتى سۇر سحەمالاردان، سالىق تولەمەۋدەن جانە جاسىرىن قۇمار ويىنداردان قۇتقارۋ سياقتى كەلەڭسىزدىكتەر» جەلەۋ بولدى.

ءىس جۇزىندە سپورت مينيسترلىگى الاڭداتاتىن زور شارۋا بولدى.

بىرىڭعاي وپەراتوردىڭ باستى جاقتاۋشىسى ول كەزدە «قازاقتەلەكومنىڭ» باسقارما توراعاسى جانە قازاقستاننىڭ تسيفرلىق «سۇر كاردينالى» قۋانىشبەك ەسەكەەۆ بولدى. لوتەرەيا نارىعىندا بىرىڭعاي وپەراتور قۇرىلعان كەزدە ونىڭ ۇستىنەن  نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باۋىرى قايرات ساتىبالدى قارايدى دەگەن سىبىس تارادى. بۇل سىبىس شىرماۋىقتاي شىرمالعان سحەمانى مينيسترلىك تاراپىنان دا، پارلامەنتتىڭ ەكى پالاتاسى تاراپىنان دا ارتىق قارسىلىقسىز شەشۋگە كومەكتەستى. قاجەتتى ەسىمدەردى ەسىندە ۇستاعان شەنەۋنىكتەر جاي عانا ساۋال قويۋدى توقتاتىپ، وزدەرىنىڭ دەگەندەرىن جاسادى.

قايرات ساتىبالدىنىڭ قىزمەتىن كوپتەگەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تەكسەرگەن، بىراق تەرگەۋ بارىسىندا لوتەرەيالار تۋرالى بىردە-ءبىر رەت ءسوز قوزعالعان جوق. مۇمكىن، ونىڭ اتى كەرەك دۇنيەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن پايدالانىلعا شىعار!؟ بىراق سحەما ىسكە استى. ونىڭ اۆتورلارى مۇنى ەستەرىنەن شىعارعان جوق. ناتيجەسىندە 2016 جىلى لوتەرەيا نارىعىندا بۇرىنعا كوبەدەي-كوپ 85 كومپانيانىڭ ورنىنا بىرىڭعاي رەتتەۋشى «ءساتتى جۇلدىز» اق پايدا بولدى. بۇل رەتتە وسى فيرمالاردىڭ ارقايسىسىنىڭ ليتسەنزياسى بولدى جانە اشىق تا، ادال جۇمىس ىستەدى - وپەراتوردى قۇرۋدىڭ ۇسىنۋشىلاردىڭ باستى دالەلى نارىقتىڭ كولەڭكەدە تۇرعانى جانە از سالىق تولەيتىنى بولدى. ليتسەنزيالانباعان وپەراتورلارعا رەتتەۋ اسەر ەتكەن جوق، ياعني سۇر نارىق شىن مانىندە ەشقايدا جوعالعان جوق. تورتتاعى شيەگە اينالعان «ءساتتى جۇلدىز» مەملەكەتتىك كومپانيا بولماسا دا، ەشبىر كونكۋرسسىز-اق تابىستى «جەم استاۋعا» قول جەتكىزدى،

جوعالعان ميللياردتار

تۇپتەپ تەكسەرۋ كەزىندە مونوپوليا بولىپ شىققان  لوتەرەيا سالاسىن «رەتتەۋ» سالدارىنان قازاقستان قانشا اقشا جوعالتتى؟

شەتەلدە لوتەرەيا نارىقتارى جۇمىس ىستەيتىن ەكى سحەما بار. ءبىرىنشىسى - باسەكەلەستىك. ناقتىلاپ ايتار بولساق،  بىرىڭعاي رەتتەگىشتەر جوق، كوپتەگەن كومپانيالار ويىنشىلاردىڭ نازارى ءۇشىن باسەكەلەسىپ، بيۋدجەتكە تىكەلەي سالىق تولەيدى. ەكىنشىسى - ورتالىقتاندىرىۋ. ياعني، ولاردان تولەمدەر جيناپ، بارلىق پايدانى مەملەكەتتىك جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا شىعاراتىن مەملەكەتتىك وپەراتور بار. ەكى جاعدايدا دا مەملەكەت ۇتادى.

حالىقارالىق تاجىريبە بيۋدجەت ءۇشىن مەملەكەتتىك وپەراتورعا قاراعاندا باسەكەلەستىك نارىق تيىمدىرەك ەكەنىن كورسەتەدى. بىراق قازاقستان قۇداي ۇرعاندا ەڭ شىعىندى مەملەكەتتىك وپەراتوردىڭ كىرىسى وفشورعا كەتەتىن ءۇشىنشى سحەمانى ويلاپ تاپتى.

بارلىق تابىستى قازىناعا بەرۋدىڭ ورنىنا وپەراتور ءوز يەلەرىن شىلقا مايعا كەڭىردەگىنەن كەنەلتتى. مەملەكەتتىك رەتتەۋ مەن بىرىڭعاي وپەراتور بولماسا، وندا بۇل سالا ەل قازىناسىنا ءبىرشاما كوپ اقشا تۇسىرەر ەدى.

مىنە، سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي ناقتى ساندار. 2016 جىلدان باستاپ «ءساتتى جۇلدىز» اق بيۋدجەتكە 16 ملرد 838 ملن 216 مىڭ 387,87 تەڭگە سالىق تولەدى. ەڭ كوبى - 2023 جىلى (بەس ميلليارد 434 ميلليون 828,9 مىڭ تەڭگە). ال نارىق مونوپوليالانعانعا دەيىن جۇمىس ىستەگەن 85 لوتەرەيا وپەراتورى قانشا سالىق تولەي الار ەدى؟

2023 جىلعى الەۋمەتتىك ساۋالناما دەرەكتەرى بويىنشا، رەسپوندەنتتەردىڭ 3,8% -ى لوتەرەيانى ۇنەمى وينايدى جانە لوتو-كلۋبتارعا بارادى، ال 3,9% -ى بۋكمەكەرلەردە ءباس تىگەدى. سوندىقتان بۇل نارىقتاردى اينالىم بويىنشا دا، قازىناعا اۋدارىمدار بويىنشا دا سالىستىرۋعا بولادى.

«رەتتەۋشىنىڭ قولىمەن مونوپوليالانباعان بۋكمەكەرلىك سالا 2023 جىلعا 80 ملرد تەڭگەگە جۋىق سالىق جانە 2023 جىلعا 20 ملرد تەڭگەگە جۋىق دەمەۋشىلىك كەلىسىمشارتتار مەن قايىرىمدىلىق تۇرىندە مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تولەدى. سونىمەن قاتار، بۋكمەكەرلەر قاۋىمداستىعىنداعىلار لوتەرەيانىڭ بىرىڭعاي وپەراتورى «ءساتتى جۇلدىز» اق 2023 جىلى 5,5 ملرد تەڭگە سالىق تولەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى .

ايىرماشىلىق - شامامەن 15 ەسە! ەگەر بۇداندا ۇزاعىراق كەزەڭدى الار بولساق، جۇرت اۋزششىنان جىرىلعان ناپاقادان قاعىلۋ ءىشىڭدى كۇيدىرەدى.  ازىرگە نارىقتىق باسەكەلەستىك اياسىندا جۇمىس ىستەپ جاتقان بۋكمەكەرلەر 2020-2023 جىلدار ارالىعىندا بيۋدجەتكە شامامەن 254 ملرد تەڭگە سالىق تولەدى. «ءساتتى جۇلدىز» اق وسى ۋاقىتتا قازىناعا سەگىز ميللياردقا جۋىق قارجى اكەلدى. بيۋدجەت ءۇشىن ايىرماشىلىق - نەبارى ءۇش جىلدا 200 ملرد تەڭگەدەن استام. سالانى مونوپوليالاندىرۋ باعاسى وسىنداي.

بۋكمەكەرلەر نارىقتا قالۋ ءۇشىن قاجەتتى دەمەۋشىلىك كەلىسىمشارتتار ءۇشىن باسەكەلەسۋگە ءماجبۇر. ال بىرىڭعاي وپەراتوردىڭ قاتاڭ قاداعالاۋىنداعى لوتەرەيالار مەملەكەتكە پايدا اكەلمەيتىن ماشيەننىڭ بەسىنشى دوڭعالاعى بولىپ قالدى. بۇل وپەراتوردىڭ ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ باس پايداسى مەن قالتاسىن عانا ويلايتىندىقتان ەمەس پە؟

لوتەرەيا رەتىندە زاڭسىز ويىن بيزنەسى ءجيى ەل نازارىنان تىس جاسىرىلاتىندىقتان ەمەس پە؟

رۋلەتكاعا بيلەت

بۇكىل ەل بويىنشا لوتو-كلۋبتاردا «زاڭدى تۇردە» رۋلەتكا ويناۋعا بولادى. قۇمار ويىندار لوتەرەيا تۇرىندە وتكىزىلەدى: ءسىز بيلەتتى ساتىپ الىپ، «باقىتتى نومىرلەرگە» ءباس تىگەسىز، ال وندا باقىتتى نەمەسە ءساتسىز بولادى. بۇل رەتتە ويىن ايماقتارىندا جۇمىس ىستەيتىن زاڭدى كازينو بيۋدجەتكە اۋدارىمدار تولەۋگە جانە الەۋمەتتىك جانە تۋريستىك ينفراقۇرىلىمدى قارجىلاندىرۋعا مىندەتتى. لوتەرەيا كلۋبتارى مۇنى جاساماۋعا ءتيىس ەمەس.

«200 ملرد تەڭگەدەن كەم ەمەس سوماعا باعالاناتىن مەملەكەتتىڭ قولدان شىعارىپ العان كىرىستەرىنەن باسقا، تۋريستىك سالانى دامىتۋدان الىنباي قالعان كىرىستەر دە بار. لوتو-كلۋبتاردا لوتەرەياعا بەرىلەتىن رۋلەتكا باستاپقىدا كازينو ءونىمى بولىپ تابىلادى دا، ولارعا ارنايى بولىنگەن ويىن ايماقتارىندا قوناق ۇيلەر مەن تۋريستىك ينفراقۇرىلىم قۇرۋدى تالاپ ەتەدى. بىراق قازاقستاننىڭ بارلىق قالالارىنداعى ونداعان لوتو-كلۋبتاردان تابىلسا، نەگە ارنايى ويىن ايماعىنا رۋلەتكا ويناعىسى كەلەدى؟»، - دەپ اتاپ كورسەتەدى بۋكمەكەرلەر قاۋىمداستىعىندا.

لوتو-كلۋبتاردا لوتەرەيا تۇرىندە قۇمار ويىندار وتكىزىلەتىنى تۋرالى بىرنەشە جىلدان بەرى ايتىلىپ كەلەدى. سەبەبى ولار كازينو بالاماسىنا اينالعاندىقتان 2022 جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى مۇنداي مەكەمەلەردى جابۋدى تالاپ ەتتى. ول كەزدە دەپۋتات باقىتبەك سماعۇل 2023 جىلى «ءساتتى جۇلدىزدى» جويۋ جانە لوتەرەيا قىزمەتىن شەكتەۋ تۋرالى زاڭ قابىلدانادى دەپ ۋادە بەرگەن بولاتىن، بىراق ولاي بولا قويعان جوق. 2024 جىلدىڭ اقپانىندا «ءساتتى جۇلدىز» دۇڭگىرشەكتەرىنىڭ جۇمىسى زاڭسىز ەلەكتروندىق لوتەرەيالارمەن كۇرەسۋ سىلتاۋىمەن توقتاتىلدى. بىراق كومپانياعا زاڭسىز قۇمار ويىندار ۇيىمداستىردى دەگەن ايىپ تاعىلعان جوق. مەملەكەت ءمونوپوليستىڭ وففشورعا اقشا شىعارا وتىرىپ، تابىسىن ارتىرۋىن جالعاستىرا تۇسۋىنە جالپاقشەشەيلىكپەن قاراۋ كەرەك دەپ شەشتى.

لوت-كلۋبتارداعى ەسىرتكى، جەزوكشەلىك جانە قارۋ-جاراق تۋرالى پوليتسيا مەن ۇقك-ءنىڭ تەرگەۋى دە «ءساتتى جۇلدىز» قۇرىلىمدارى ءۇشىن ەشتەڭەمەن اياقتالدى. بىراق قىلمىستىق ءىستى قوزعاۋ مەن جابۋدىڭ اراسىندا ءبىر ماڭىزدى وقيعا بولدى.

لوتەرەيانىڭ بىرىڭعاي وپەراتورىنىڭ قۇرىلتايشىلارى اۋىستىرىلدى. اق-نىڭ تەڭ يەسى بولىپ سانالاتىن TLC System Ltd كومپانياسىندا بۇرىن لوتەرەيا بيزنەسىمەن ەشقاشان بايلانىستى بولماعان نيكولاي نەپليۋەۆتىڭ «NLT Technologies» جشس پايدا بولدى. بىراق تەرگەۋ كەزىندە مۇنداي وزگەرىستەر جاساۋعا بولمايدى، ويتكەنى بۇنداي ارەكەتكە زاڭمەن تىيىم سالىنعان. بۇل قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ نازارىنان تىس قالۋ ارەكەتى بولعان سياقتى.

تاپ وسى ءبىر جايت ءبىزدى «ءساتتى جۇلدىزدىڭ» ارتىندا كىم تۇر دەگەن اڭگىمەگە الىپ كەلەدى.

ويىندا كىم بار؟

وپەراتورمەن بايلانىستى مەردىگەرلەر اقشانى «ءساتتى جۇلدىزدىڭ» قالتاسىنا ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. ماسەلەن، كومپانيا لوتەرەيا تەرمينالدارى مەن ولارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن ونىمەن تىكەلەي ۇلەستەس «لوگيكوم» اق تولەيدى. «ءساتتى جۇلدىزدان» ايىرماشىلىعى «لوگيك» مەملەكەتپەن بايلانىستى ەمەس، سوندىقتان كىرىستىڭ ءبىر بولىگىن بيۋدجەتكە اۋدارۋعا مىندەتتى ەمەس.

«ءساتتى جۇلدىزدىڭ» قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى - سەرگەي شۆالوۆ، ول ءبىر مەزگىلدە «لوگيكومنىڭ» ديرەكتورلار كەڭەسىندە تۇرادى جانە رەسمي تۇردە كومپانيا باسشىسى بولىپ ەسەپتەلەدى. ال «لوگيكومنىڭ» جالعىز قۇرىلتايشىسى - نيدەرلاندىدا تىركەلگەن KS8 Holding B.V. شەتەلدىك كومپانياسى. ياعني، بىرىڭعاي ۇلتتىق وپەراتور كىرىسىنىڭ ەداۋىر بولىگى وفشورعا كەتەدى.

«ءساتتى جۇلدىزدىڭ» ەكىنشى قۇرىلتايشىسى - 2022 جىلدىڭ مامىرىندا قۇرىلعان TLC System Ltd جەكەمەنشىك كومپانياسى بولىپ تابىلادى. سول ساتتەن باستاپ ۇيىم بيۋدجەتكە ادامنىڭ ارتىن كۇلدىرەتىن 324 مىڭ تەڭگە سالىق تولەيدى. ونىڭ جەتەكشىسى، 33 جاستاعى داۋرەن قۇسايىنوۆ «ءساتتى جۇلدىز» جانە «لوگيكوما» ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. ال TLC System Ltd كومپانياسىنىڭ يەسى، ءوز كەزەگىندە، استانادا تىركەلگەن «NLT Technologies» جشس (2022 جىلدان باستاپ - 469,6 مىڭ تەڭگە). بۇل ۇيىمنىڭ جالعىز قۇرىلتايشىسى جانە ديرەكتورى - نيكولاي نەپليۋەۆ. قۋانىشبەك ەسەكەەۆتەن باسقا «قازاقتەلەكومنان» بىرىڭعاي لوتەرەيا وپەراتورىمەن بايلانىستى قۇرىلىمدارعا سوزىلاتىن تاعى ءبىر جەلى بار. ناقتىراق ايتساق، ءجىپتىڭ ءبىر ۇشتىعى «لوگيكومنىڭ» توپ-مەنەدجەرى سەرگەي شۆالوۆقا باستاپ اپارادى. ءبىز 2023 جىلدىڭ ساۋىرىندە «قازاقتەلەكوم» ءوز ۇلەسىن (49%) «QazCloud» جشس «دانەكەر سالا» جشس بىرلەسكەن كاسىپورنىندا ساتتى دەپ ايتقان بولاتىنبىز. ال بۇل جشس ءوز كەزەگىندە «لوگيكومعا» تيەسىلى ەدى.

سوندىقتان، شۆالوۆ مەن ەسەكەەۆ ءبىر-ءبىرىن ءبىز ويلاعاننان دا جاقىنىراق تانيدى. «قازاقتەلەكومنىڭ» بۇرىنعى باسشىسى مەن «لوگيكومنىڭ» باسشىسى بۇل مامىلەنى جەكە ءوزى تالقىلاۋى مۇمكىن ەدى. دەمەك، كەزەكتى سالالاردى رەتتەۋ (مونوپوليالاندىرۋ) بويىنشا بىرلەسكەن ءىس-قيمىلدار تۋرالى كەلىسۋگە مۇمكىندىك الا العان.

بىرىگىپ داۋرەن قۇرۋ

شىمىلدىق مونوپوليالار قۇرىلاتىن سحەما ارقاشان ەگىز قوزىداي بولىپ كەلەدى. الدىمەن جاريا الاڭعا قانداي دا ءبىر نارىقتاعى زاڭسىزدىق تۋرالى الاڭداتارلىق اقپاراتتى «ورتقا ماي قۇيىپ» جۇرت نازارىنا ۇسىنادى. دالەلدەر كلاسسيكالىق ۇلگىدە: كاسىپكەرلەر جاپپاي زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرەدى، سالىق تولەمەيدى، ءتىپتى ۇلتتىق مۇددەلەرگە تىكەلەي قاۋىپ توندىرەدى ت.س.س.. بۇل ورايدا «لوتەرەيالار مەن ويىن بيزنەسى» جاعدايىندا ەتيكالىق اسپەكت تا قوسىلادى: بۇل سالانى مەملەكەتتىك رەتتەۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى، ايتپەسە قازاقستاندىقتار تولىعىمەن لۋدوماندارعا اينالاتىن بولادى!

وسى سىلتاۋدى تۋ ەتىپ كوتەرىپ، سالانى مەملەكەتتىك مۇددەلەرگە قامقورلىق جاساۋعا ءتيىس وپەراتورعا «لايىقتادى». بۇل نارىقتار ولاردى قاداعالايتىن ۆەدومستۆولار تاراپىنان رەتتەلەتىن ەدى. بىراق ەندىگى جەردە وسى وپەراتور ارقىلى وتەتىن اقشا ونىمەن بايلانىستى جەكە كومپانيالار مەن شەتەلدىك يۋريسديكتسيالارعا ورنالاستىرىلادى. ناتيجەسىندە مەملەكەت ەداۋىر از اقشا الادى، ال ءمونوپوليستىڭ قالتاسى قامپيعان ۇستىنە قامپيا تۇسەدى.

لوتەرەيالىق «ءىرى ويىن» - وسىنىڭ ءبىر عانا مىسالى دەسەك تە بولادى. بىرنەشە جىلدان كەيىن سول ستسەناري بويىنشا تاۋارلاردى تاڭبالاۋ بويىنشا بىرىڭعاي وپەراتور قۇردىق - ول كەزدە دە نارىق تىم از سالىق تولەيدى جانە «كولەڭكەدە تۇر» دەگەن دالەلدەر ايتىلدى. تاڭبالاۋ قاجەتتىلىگى كونتراباندا مەن كونترافاكتىگە قارسى كۇرەسپەن دە اقتالدى.

تاڭبالاۋدى ەنگىزدى، تاۋارلار قىمباتتادى، بيزنەس قوسىمشا شىعىندارعا ۇشىرادى - ال بۇعان تەك تۇراقتى پايدا تاباتىن ءبىر عانا وپەراتور (جانە تاڭبالاۋ جۇيەسىن رەسەيلىك ازىرلەۋشىلەر) ريزا بولدى. كونتراباندا مەن كونترافاكتىگە كەلەتىن بولساق، ولاردىڭ سانى ەلىمىزدە ازايعان جوق - بۇل تۋرالى ءبىزدىڭ تەرگەۋىمىزدە وقۋلارىڭىزعا بولادى.

ءدال سولاي فيسكالدىق دەرەكتەردىڭ بىرىڭعاي وپەراتورى تۋرالى دا (ونى «بيزنەستى كولەڭكەدەن شىعارۋ» دەگەن سىلتاۋمەن ەنگىزگەن) جانە 2021 جىلى مولشەرلەمەلەردى باسقارۋ ورتالىعىن قۇرۋ جونىندەگى سانالى باستاما تۋرالى دا ايتۋعا بولادى. سول كەزدە مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى مۇسايبەكوۆ سوتتا كىناسىن مويىندادى. ءام نكو ەنگىزۋدىڭ جەمقورلىق قۇرامداس بولىگىنە بايلانىستى توقتاتىلدى. سودان بەرى ۇكىمەت پەن دەپۋتاتتىق كورپۋستىڭ قۇرامى وزگەردى: كوپشىلىگى اتى ايعايلاعان ەسىمدەردى بەت پەردە ەتىپ جامىلىپ، جەكەمەنشىك مونوپوليستىكتى قۇرۋ سحەماسىن ۇمىتىپ كەتتى.

بۇعان قوسىمشا دالەل - «بىرىڭعاي ەسەپكە الۋ جۇيەسى» (باج). مونوپوليالاندىرۋ سحەماسى جاڭا دەپۋتاتتار مەن ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ ونى تاپپاعاندىعىن پايدالانىپ، 2016-2020 جىلدارداعى ۇلگى بويىنشا تاعى دا ويىندارى وسىلىپ قۋلىققا كوشتى. بىلەتىن جۇرت تولەمدەر، ەكۆايرينگ جانە ەلەكتروندىق اقشا نارىعىنا قاتىسۋشىلاردىڭ قولعا العان ايلا-شارعىلارىنىڭ تۇپكى ماقساتى - بولشەك ساتىپ الۋلاردىڭ بۇكىل قارجى نارىعىن ءبىر «قوجايىنعا» اينالدىرۋ دەپ بەتىمىزگە تىكەلەي ايتادى.

ەگەر تولەم نارىعى ءمونوپوليستىڭ باقىلاۋىنا وتسە، قازاقستاننىڭ قارجى جۇيەسى زارداپ شەگىپ، ەلدىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعى مەن بيزنەستىڭ اشىقتىعى رەيتينگى تومەندەيدى. دەمەك، ەلىمىزگە ينۆەستيتسيا جەتپەي قالادى. مىڭداعان قازاقستاندىقتار جۇمىسىنان ايرىلادى - بىراق پايدا تۇسىرەتىن سحەمالاردىڭ اۆتورلارى بۇعان بۇيرەكتەرى بۇلك ەتىپ، ەش الاڭداۋشىلىق بىلدىرمەيدى.

قازاقستاندا مەملەكەتتىك مونستر-مونوپوليستەر جەتكىلىكتى. بۇل قتج-نىڭ قارجىلىق-ينفراقۇرىلىمدىق پروبلەمالارى، «قازاقتەلەكوم»، KEGOC جانە «ءساتتى جۇلدىز» - ءتىزىمدى سوزباقتاپ جالعاستىرا بەرۋگە ابدەن بولادى. جانە ازرك قىزۋ ءىس-ارەكەتتى قالاي بەينەلەسە دە، قوس وكپەدەن قىسقان قاتال شىندىق وسىنداي مونسترلاردىڭ كوبەيۋىنەن تۋىندايدى. ءالى كۇنگە دەيىن پايداسىز مونوپوليستەن تابىستى قۇتىلۋدىڭ جالعىز مىسالى - بۇل ءاليا نازارباەۆانىڭ «وكم وپەراتورى» بولىپ تابىلادى.

بىراق، «ەسكى قازاقستان» مەملەكەتتىك اقشانى جەكە قالتاعا جانە شەتەلگە شىعارۋ ءۇشىن مونوپوليا قۇرۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن تاپتى. «ۆيرۋستىق مونوپوليالاۋ» سحەماسىنىڭ اۆتورلارى بارلىق ونلاين-تولەمدەردى قولىنا الىپ، ءبىر سالانى بىرىنەن كەيىن ءبىرى تارتىپ الۋعا تىرىسقان جوق.

قازىر لوتەرەيا نارىعىن مونوپوليالاندىرۋدىڭ ارتىندا تۇرعان قۋانىشبەك ەسەكەەۆ – پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ كەڭەسشىسى. جانە بۇل پاقىر مەملەكەت باسشىسىمەن جەكە قالعان شاعىندا قانداي كەرەمەت يدەيالارمەن ءبولىسىپ، ولاردى «ەكونوميكانى ساۋىقتىرۋ» قاجەتتىلىگىمەن اقتايتىنى بەلگىسىز.

بۇل تەرگەۋدىڭ ەكىنشى بولىمىندە ءبىز مونوپوليزم ادەپتتەرىنىڭ قالايشا ۇستەمە نارىعىن قولىنا الۋعا تىرىساتىنىن ايتاتىن بولامىز.

Abai.kz