ستيۆ روزەنبەرگ، ۆۆس-ءدىڭ رەسەيدەگى ءتىلشىسى:

1999 جىلعى جاڭا جىلدى ەشقاشان ۇمىتپايمىن.

ول كەزدە مەن ۆۆس-ءدىڭ ماسكەۋدەگى كەڭسەسىندە پروديۋسەر بولىپ جۇمىس ىستەيتىنمىن. كەنەتتەن توسىن جاڭالىق شىقتى: رەسەي پرەزيدەنتى بوريس ەلتسين وتستاۆكاعا كەتتى.

بۇل جاڭالىق بارلىعىن، سونىڭ ىشىندە ماسكەۋدەگى بريتاندىق ءباسپاسوز كورپۋسىن دا تاڭ قالدىردى. بىراق جاڭا جىل ءتۇنى كەڭسەدە ەشكىم بولعان جوق. ماعان BBC ءۇشىن العاشقى رەپورتاجىمدى جازىپ، تاراتۋعا تۋرا كەلدى.

«ەلتسين ىلعي پرەزيدەنتتىك مەرزىمىمدى اياعىنا جەتكىزەمىن دەپ ايتاتىن، بىراق بۇگىن ول ورىستارعا ءوز ويىن وزگەرتكەنىن مالىمدەدى»، - دەپ باستالدى مەنىڭ جازبام.

بۇل مەنىڭ جۋرناليست رەتىندەگى جۇمىسىمنىڭ باسى عانا ەمەس، ءپۋتيننىڭ دە رەسەيدىڭ باسشىسى رەتىندەگى مانسابىنىڭ باسى ەدى.

ويتكەنى، رەسەي كونستيتۋتسياسى بويىنشا ەلتسين وتستاۆكاعا كەتكەننەن كەيىن سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر پۋتين پرەزيدەنتتىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولدى. ءۇش ايدان كەيىن ول سايلاۋدا جەڭىسكە جەتتى. كرەملدەن كەتىپ بارا جاتقاندا ەلتسين پۋتينگە: «ورىسىڭا قامقور بول» دەپ، رەسەيدى اماناتتادى.

رەسەيدىڭ ۋكرايناداعى سوعىسى ءتورتىنشى جىلعا جاقىنداعان سايىن، مەن ەلتسيننىڭ قوشتاسقانداعى ءسوزىن ءجيى ەسكە الاتىن بولدىم.

سەبەبى، ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا جاپپاي باسىپ كىرۋىنىڭ اۋىر زارداپتارى بولدى.

الدىمەن ۋكرايناعا كەلسەك، وندا قالالار جاپپاي قيراندىعى اينالدى، تۇرعىندارى قۇربان بولدى. اۋماقتىڭ 20%-عا جۋىعى وككۋپاتسيالانىپ، 10 ميلليون ازامات بوسىپ كەتتى. ارينە رەسەي ءۇشىن دە زاردابى بىردەي اۋىر بولدى.

مەن ءپۋتيندى ول بيلىك جۇرگىزگەن 25 جىلدان بەرى جازىپ كەلەمىن.

1999 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا «رەسەيدىڭ جاڭا باسشىسى شيرەك عاسىر وتسە دە بيلىكتە بولادى، ۋكرايناعا باسقىنشىلىق سوعىس اشىپ، باتىسقا قارسى تۇرادى؟» دەپ كىم ويلاعان.

پۋتين 2022 جىلى اتالمىش «ارنايى اسكەري وپەراتسياسىن» باستاعالى بەرى رەسەي ۇرىس دالاسىندا ۇلكەن شىعىنعا ۇشىرادى. مەنى «كەزىندە ەلتسين مۇراگەرلىككە باسقا بىرەۋدى تاڭداسا، تاريح اعىمى تۇبەگەيلى باسقاشا بولار ما ەدى؟» دەگەن سۇراق ءجيى مازالايدى. ارينە، بۇل سۇراق عىلىمي تۇرعىدان زەردەلەۋدى قاجەت ەتەدى. دەسە دە تاريح كەزدەيسوقتىق پەن ىقتيمالدىققا تولى.

بىراق مەن سوڭعى جيىرما بەس جىلدا ۇقساماعان ءپۋتيندى كوردىم دەپ سەنىمدى تۇردە ايتا الامىن. جانە بۇلاي سەزىنەتىن جالعىز مەن ەمەسپىن.

وتكەن جىلى ناتو-نىڭ بۇرىنعى باسشىسى لورد روبەرتسون ماعان:

«مەن كورگەن پۋتين مامىلەگەر ەدى. مەنىمەن «ناتو-رەسەي كەڭەسىن» قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلدى. ول كەزدەگى پۋتين قازىرگى وكتەمشىل پۋتينگە ءمۇلدى ۇقسامايتىن»، – دەدى. ول تاعى دا: «2002 جىلى مامىردا مەنىڭ جانىمدا تۇرىپ، ۋكراينا ەگەمەندى، تاۋەلسىز مەملەكەت، ول ءوز قاۋىپسىزدىگى تۋرالى شەشىم قابىلدايدى دەپ ايتقان ادام، قازىر ۋكراينانى «مەملەكەت ەمەس» دەپ وتىر. مەنىڭ ويىمشا، ءپۋتيننىڭ ىشكى بايىپتىلىعىن ءوز ەلىنە دەگەن وتە كۇشتى امبيتسياسى جەڭىپ كەتەدى. كەزىندە كەڭەس وداعى  الەمدەگى ەكىنشى سۋپەردەرجاۆا بولىپ سانالدى. رەسەي ەندى قايتىپ مۇنداي مالىمدەمە جاساي المايدى. وسى فاكت ءپۋتيننىڭ ءوز-ءوزىن جوعالتۋىنا ۇرىندارادى»، – دەدى.

تۇسىنىكتى ەتىپ ايتقاندا ءپۋتيننىڭ «رەسەيدى قايتادان ۇلى ەتۋ» ارمانى (كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ ماسكەۋدىڭ «قىرعي-قاباق سوعىستاعى» ساتسىزدىگىن ايىپتاۋىن وتەۋ ءۇشىن) رەسەيدى كورشىلەرىمەن، باتىسپەن تەكە تىرەسكە الىپ كەلدى.

الايدا كرەمل مۇنى باسقاشا تۇسىندىرەدى.

ءوزىنىڭ سويلەگەن سوزدەرى مەن تۇسىنىكتەمەلەرىندە پۋتين رەسەيدىڭ جىلدار بويى وتىرىك پەن وسەككە، كەمسىتۋگە ۇشىراعانىن جانە ونىڭ قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە باتىستىڭ ءسال قاراعانىن العا تارتادى.

پۋتين 2022 جىلى ۋكرايناعا قارسى «ارنايى اسكەري وپەراتسيانى» باستاعاننان بەرى رەسەي ۇرىس دالاسىندا ۇلكەن شىعىنعا ۇشىرادى.

بىراق ءپۋتيننىڭ ءوزى ەلتسيننىڭ «رەسەيگە قامقورلىق جاسا» دەگەن ءوتىنىشىن ورىندادىم دەگەنگە سەنە مە؟

جاقىندا ماعان بۇل تۋرالى بىلۋگە مۇمكىندىك تۋدى.

ءتورت ساعاتقا سوزىلعان جىل سوڭىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا پۋتين مەنى سۇراق قويۋعا شاقىردى.

«ەلتسين سىزگە رەسەيگە قامقور بولۋدى اماناتتادى»، - دەپ ەسكە سالدىم مەن وعان.

«ارنايى اسكەري وپەراتسيالارداعى اۋىر شىعىندى، ۋكراينا اسكەري كۇشتەرىنىڭ كۋرسك ايماعىن باسىپ الۋىن، شەتەلدىك سانكتسيالار مەن جوعارى ينفلياتسيا دەڭگەيىن قاپەردە ۇستاساق، ءسىز ءوز ەلىڭىزگە قامقور بولدىم دەپ ويلايسىز با؟» دەپ سۇراق قويدىم.

«ءيا!» دەپ جاۋاپ بەردى پۋتين.

ول ەلتسين تۇسىنداعى رەسەيدى ەگەمەندىگىنەن ايىرىلعان ەل رەتىندە سيپاتتاپ، باتىستى «ەلتسيننىڭ يىعىنان قاعىپ، رەسەيدى ءوز مۇدەسى ءۇشىن پايدالاندى» دەپ ايىپتادى.

پۋتين رەسەيدىڭ تاۋەلسىز جانە ەگەمەن ەل بولۋى ءۇشىن «ءبارىن جاساپ جاتىرمىن» دەپ ەسەپتەيدى.

پۋتين ءوزىن رەسەيدىڭ ەگەمەندىگىنىڭ قورعاۋشىسى رەتىندە كورسەتەدى: بۇل ونىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىن اقتاۋ ءۇشىن ويلاپ تابىلعان پايىم با، الدە ول رەسەيدىڭ تاريحي ءداستۇرىنىڭ قازىرگى كورىنىسى مە؟ انىق ايتا المايمىن. ءالى دە ناقتى جاۋاپ بەرە المايمىن. بىراق مەنىڭ ويىمشا، بۇل وتە ماڭىزدى ماسەلە. بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى سوعىستىڭ ناتيجەسى مەن رەسەيدىڭ بولاشاعىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن.

Abai.kz