ۋكراينا داعدارىسىنىڭ تۇپكى سەبەبى – ەكونوميكالىق بيلىك ءۇشىن كۇرەس جانە ءپۋتيننىڭ «ەۋرازيالىق وداق» تۋرالى ارمانىنىڭ جويىلۋى.

كوپتەگەن ادامدار ۋكراينا داعدارىسىن: ۋكرايناداعى رەسەيشىل ۇكىمەتتىڭ ىدىراۋىنا اكەلىپ سوقتىرعان «مايدان توڭكەرىسىن»، 2014 جىلعى قىرىم وقيعاسى مەن 2022 جىلى باستالعان رەسەي-ۋكراينا سوعىسىن ناتو-نىڭ شىعىسقا قاراي ۇزدىكسىز كەڭەيۋىنەن تۋىندادى دەپ سانايدى.

دەسە دە بۇل پايىم دۇرىس پا؟

قىرىم وقيعاسىنان ءتورت جىل بۇرىن 2010 جىلدىڭ اقپانىندا ۋكرايناعا جاڭا پرەزيدەنت بولىپ توناۋ مەن زورلىق-زومبىلىق قىلمىستارىن جاساعان جانە تۇرمەدە وتىرىپ شىققان ۆيكتور يانۋكوۆيچ سايلاندى.

بارشامىزعا بەلگىلى، ول كەزدە رەسەي مەن باتىستىڭ قارىم-قاتىناسى جاقسى بولعان، 2008 جىلى بەيجىڭ وليمپياداسىندا رەسەي گرۋزياعا باسىپ كىرگەن كەزدە دە اقش بيلىگى ءۇنسىز قالعان.

رەسەيشىل يانۋكوۆيچ بيلىككە كەلگەننەن كەيىن ۋكراينانى ناتو-دان الشاقتاۋعا يتەرمەلەي باستادى. 2010 جىلدىڭ شىلدەسىندە يانۋكوۆيچ «ىشكى جانە سىرتقى ساياسات پرينتسيپتەرى تۋرالى» زاڭ جوباسىن ۋكراينا پارلامەنتىنە كوپشىلىك داۋىسپەن قابىلداتتى. بەيتاراپتىق تۋرالى زاڭنىڭ قابىلدانۋىن ۋكراين حالقىنىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە ەۋروپاعا بۇيرەگى بۇراتىندار دا قولدادى. ۋكراينا ءوز ەكونوميكاسىن دامىتۋ ءۇشىن ەو-نى پايدالانعىسى كەلگەنىمەن، رەسەي نارازى بولادى دەپ قاۋىپتەنگەندىكتەن، ۋكراينا پارلامەنتى 2010 جىلى بەيتاراپتىق اكتىسىن قابىلدادى. ولار ۋكراينا بەيتاراپ ەل بولىپ، ناتو-عا كىرۋگە ۇمتىلماسا، پۋتين رەنجي قويماس دەپ ويلادى.

2013 جىلى ۋكراينا اسكەرگە شاقىرۋ جۇيەسىن الىپ تاستاپ، ونىڭ بەيتاراپ مارتەبەسىن ودان ءارى قامتاماسىز ەتتى، بۇل پۋتين مەن رەسەيگە جاعىنۋ ءۇشىن جاسالعان شارا ەدى.

الايدا، 2014 جىلدىڭ قاڭتارىندا يانۋكوۆيچ ماسكەۋدە پۋتينگە بارىپ، قايتىپ ورالعان سوڭ، پۋتيننەن ماڭىزدى مىندەتتەمە العانداي، ۋكراينا مەن ەۋرووداق اراسىندا قول قويىلعان ەركىن ساۋدا كەلىسىمىنەن باس تارتتى.
يانۋكوۆيچتىڭ رەسەيگە ساپارى ەۋرووداقپەن ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىمدى جاقتاعان ۋكراين حالقىنىڭ ءتورت جىلدىق كۇش-جىگەرىن زايا كەتىرىپ، اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى. 2014 جىلدىڭ اقپانىندا ۋكرايندىقتار ساتقىن پرەزيدەنتكە نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، پرەزيدەنت يانۋكوۆيچتى قىزمەتىنەن بوساتۋ تۋرالى تالاپ قويدى. يانۋكوۆيچ ماسكەۋگە قاشتى.

ودان كەيىن 2014 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا رەسەي قىرىمداعى ورىستاردى جەلىكتىرىپ بۇلىك شىعاردى، سودان كەيىن «بەيبىتشىلىكتى ساقتايمىز» دەگەن جەلەۋمەن قىرىمدى باسىپ الۋعا اسكەر جىبەردى، سودان كەيىن ايماقتى رەسەيگە قوسۋ ءۇشىن «رەفەرەندۋم» وتكىزدى.

ۋكراينا نەلىكتەن ناتو-نى تاڭدادى؟ انىعىندا، ۋكراينانى باتىستىڭ قۇشاعىنا يتەرمەلەگەن ءپۋتيننىڭ ءسات سايىن تىزە باتىرۋى ەدى.

يانۋكوۆيچ ەۋرووداقپەن ەركىن ساۋدا كەلىسىمىنەن باس تارتقانعا دەيىن ۋكراينا تەك ەكونوميكاسىن دامىتقىسى كەلدى، كونستيتۋتسياعا بەيتاراپتىعىن جازىپ، ءتىپتى مىندەتتى اسكەري قىزمەتتى الىپ تاستادى.

اقىرىندا، رەسەي قىرىمعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن ۋكراينا بەيتاراپتىعىنان تولىقتاي باس تارتىپ، باتىستان قورعاۋ ىزدەي باستادى.

2014 جىلدىڭ ساۋىرىندە پۋتين دونباس ايماعىنداعى رەسەيشىل كۇشتەردى قارۋلى كوتەرىلىسكە شاقىردى، ال ۋكراينا ۇكىمەتىنىڭ كۇشتەرى كوتەرىلىستى باسۋ ءۇشىن دەرەۋ دونباسقا كىردى. سوعىس بىرتە-بىرتە دونباس كوتەرىلىسشىلەرىنە قارسى باعىتتالا باستاعاندا، ساحنانىڭ ارتىندا تۇرعان پۋتين ۋكراينا ۇكىمەتىن ءىس جۇزىندە باقىلاناتىن اۋداندارعا ۇلكەن اۆتونوميا بەرۋگە ماجبۇرلەۋ ءۇشىن كۇش قولدانامىن دەپ قورقىتتى. دونباس ايماعى رەسەيدىڭ ۋكرايناعا بولاشاق باسىپ كىرۋى ءۇشىن تۇراقتى پلاتسدارمعا اينالدى.

قىرىمنىڭ «رەسەيگە رەفەرەندۋمى» اسەر ەتكەندەي، ۋكراينانىڭ شىعىسىندا سەپاراتيستىك ءۇردىس كۇشەيىپ، دونەتسك جانە لۋگانسك پروۆينتسيالارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى تاۋەلسىزدىك جاريالادى، ال ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى ۇكىمەت كۇشتەرى مەن ازاماتتىق ۇيىمدار كەسكىلەسكەن شايقاستاردى جالعاستىردى.

ۋكراينا ماسەلەسىنىڭ شيەلەنىسۋىنىڭ جالعاسۋى اياسىندا رەسەي، ۋكراينا، گەرمانيا جانە فرانتسيا باسشىلارى 2015 جىلى 12 اقپاندا ەكى تاراپ اراسىندا اتىستى توقتاتۋعا قول جەتكىزۋدى ماقسات ەتكەن جاڭا مينسك كەلىسىمىنە قول قويدى.

الايدا، كەلىسىم رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەنگە دەيىن ءسوز جۇزىندە قالدى.

2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا ۋكراينا مەن ەۋرووداق اراسىندا قول قويىلعان ەركىن ساۋدا كەلىسىمى رەسمي تۇردە كۇشىنە ەندى. كەلىسىمگە سايكەس، ەۋرووداق ۋكراينا يمپورتىنا سالىناتىن تاريفتەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن الىپ تاستايدى.
سودان بەرى پوروشەنكو دا، زەلەنسكي دە ەو مەن ناتو-عا قوسىلۋدىڭ قالىپتاسقان ساياساتىن ۇستاندى.

پۋتين تۇسىندا رەسەيدىڭ اسكەري كىرىسى ءۇش ەسەگە جۋىق ءوستى. رەسەيدىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءجىو دە پۋتين بيلىككە العاش كەلگەن كەزدەگى 2000 اقش دوللارىنان 2013 جىلى 16000 اقش دوللارىنا دەيىن ءوستى، بۇل 13 جىلدا جەتى ەسە ءوستى.

پۋتين رەسەيدىڭ تەك ەكى وداقتاسى بار ەكەنىن بىرنەشە رەت اشىق ايتتى: ارميا مەن فلوت. ول تەك اسكەري كۇشتەردى كۇشەيتۋ ارقىلى عانا رەسەي شىن مانىندە كۇشتى بولا الادى جانە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا تۋرالى ارمانىن قولدايدى دەپ ەسەپتەدى. ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا - ءپۋتيننىڭ ارمانى، بۇل ونىڭ ءۇشىنشى پرەزيدەنتتىك ناۋقانىنداعى سويلەگەن ءسوزىنىڭ دە باستى تاقىرىبى بولدى. پۋتين پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا قول جەتكىزۋ رەسەي ءۇشىن سيرەك كەزدەسەتىن تاريحي مۇمكىندىك جانە ماڭىزدى ماقسات ەكەنىن ايتتى.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ءمانى كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن پايدا بولعان 15 مەملەكەتتى ساياسي، ەكونوميكالىق جانە اسكەري وداق رەتىندە قايتا قالىپتاستىرۋ جانە ەۋروپا مەن ازيانىڭ ەكى قۇرلىعىن قامتيتىن قۋاتتى ۇيىم قۇرۋ بولىپ تابىلادى.

ەو ۋكراينانى شىعىسقا قاراي كەڭەيۋدىڭ ماڭىزدى نىساناسى رەتىندە قاراستىرىپ، ۋكراينانىڭ 50 ميلليونعا جۋىق نارىعىنا جانە ارزان جۇمىس كۇشىنە كوز الارتادى.

ۋكراينا كەڭەس شەكپەنىنەن شىققان ەسكى ارىپتەستەرىمەن ەۋرازيالىق وداق قۇرعىسى كەلمەيدى، كەرىسىنشە، ەو-عا ەرۋدى قالايدى، سوندىقتان ۋكراينانىڭ تاڭداۋى ۋكراينا داعدارىسىنىڭ نەگىزگى سەبەبى، رەسەي مەن ەو اراسىنداعى قاقتىعىس – شىعىس ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق ۇستەمدىك ءۇشىن كۇرەس بولىپ تابىلادى.

الايدا ءپۋتيننىڭ جوسپارى وزگەرىسسىز قالدى. 2014 جىلدىڭ 29 مامىرىندا رەسەي، بەلارۋس جانە قازاقستان پرەزيدەنتتەرى استانادا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە رەسمي تۇردە قول قويدى.

قىرىمعا باسىپ كىرەر الدىندا پۋتين ءالى دە ۋكراينانى رايىنان قايتارامىن دەپ ۇمىتتەنگەن، الايدا ءپۋتيندى ودان بەتەر تاڭ قالدىرعانى – ۋكراينانىڭ تەك ەكونوميكالىق تۇرعىدان باتىسقا بەت بۇرىپ قانا قويماي، ءتىپتى ناتو-عا كىرۋگە ۇمتىلۋى، ونىڭ ءتوزىمىن تاۋىستى.

قازىرگى كۇنى رەسەي-ۋكراينا سوعىسىندا قىرىمدى قايتارىپ الماسا، ۋكراينا ەڭ كوپ زارداپ شەگەتىن تاراپ بولادى.

ۋكراينا ەۋروپالىق وداق پەن ناتو-عا قوسىلۋعا ۇمتىلۋدا - بۇل ەكى ۇيىمعا كىرۋدىڭ ماڭىزدى شارتتارىنىڭ ءبىرى شكەارالىق داۋدىڭ بولماۋى - ۋكراينا ارمياسىنىڭ بۇكىل اۋماقتى قايتارۋى نەمەسە قىرىم مەن شىعىس ۋكراينانىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋى كەرەك.

ەڭ ىقتيمال ناتيجە - ۋكراينا ءوز تالاپتارىنىڭ ەشقايسىسىنا قول جەتكىزە المايدى جانە بۇكىل اۋماعىن قالپىنا كەلتىرە دە المايدى جانە ناتو-عا دا كىرە المايدى. پۋتين ءۇشىن قىرىمنان ايىرىلماسا، ءتىپتى رەسەي سوعىستا جەڭىلسە دە، ونىڭ قىلشىعى قيسايمايدى.

Abai.kz